Kino - nowe technologie.
Kino to budynek, temat rzeczywisty lub fikcyjny i najważniejszy element czyli widz, bo to dla niego tworzone są wszystkie filmy. Kino ma ogromny wpływ na odbiorców, dotyczy to wszystkich dziedzin życia. Szczególny związek ma z modą - ubiorem, fryzurą, słownictwem i muzyką. Popularna piosenkarka w tekście jednej ze swoich piosenek śpiewa tak: kino jest wynalazkiem dla samotnych ludzi, którzy pragną uciec od swojej smutnej rzeczywistości. Absolutna zgoda, co do wynalazku, co do tego nie możemy mieć wątpliwości, dodałabym jednak, że jest serią wynalazków zaczynającą się kinetoskopem Thomasa A. Edisona, a kończącą jak na razie na technologii 5D. Ludzie z branży filmowej doskonale orientują się czego oczekuje potencjalny widz wiedzą, że współcześni wolą oglądać aniżeli czytać. Dlatego kino było od zarania i zapewne będzie do końca świata nie tylko nośnikiem ale wyznacznikiem postępu i tworzenia nowych technologii.
Od dziesięcioleci przemysł filmowy i kinowy jest w awangardzie tworzących i przyswajających nowe technologie, które służą przyciąganiu coraz większej liczby widzów do sal kinowych i jak dotychczas skutecznie opiera się konkurencji telewizji. Dotychczas każda innowacja techniczna tzw. epoki analogowej wiązała się z wysokimi kosztami sprzętowymi, to obecnie w kinie cyfrowym wiele nowości wymaga tylko aktualizacji oprogramowania. Wracając do początków kina, należy oddać hołd podstawowemu wynalazkowi, od którego się wszystko zaczęło, taśma światłoczuła.
Jest 6 październik 1927 r. na ekrany wchodzi film Alana Croslanda Śpiewak jazzbandu. To przełomowa data w dziejach sztuki kinematograficznej, połączono obraz z dźwiękiem i wyświetla się wszystko w czasie rzeczywistym. Został zrobiony krok jeden z wielu w rozwoju technicznym ale też artystycznym. Od tego czasu mamy do czynienia z podziałem na dwie epoki, kina niemego i dźwiękowego.
Kolejny przełom dokonał się po II wojnie światowej do produkcji zaczęto używać barwnych taśm filmowych, które okazały się nowym środkiem wyrazu artystycznego min. w filmie L.Oliviera Henryk V. W filmie współczesnym barwy odgrywają ogromną rolę, nadając mu plastyczności, którą bardzo często reżyserzy wykorzystują w swych produkcjach w różnych celach. Często w niektórych filmach po wyodrębnieniu poszczególnych ujęć otrzymujemy jakby gotowe obrazy, które wydają się być namalowane farbami. Zjawisko to jest widoczne w filmie Y. Hanga Cesarzowa czy w Labiryncie Fauna G. del Toro - jego baśniowej części. Specyficzne barwy pojawiają się w filmach Tima Burtona. Jego produkcja jest dość charakterystyczna, w większości utrzymana w mrocznej konwencji z przewagą ciemnej kolorystyki w filmach Jeździec bez głowy czy Gnijąca panna młoda. Natomiast w takich filmach jak Charlie i fabryka czekolady, Edward Nożycoręki, pojawia się wyraźny podział na sceny niezwykle barwne i sceny przytłaczające ponurym odcieniem, kształtujące odpowiedni nastrój u widza.
Postępująca cyfryzacja kin i wyposażenie ich w projektory cyfrowe wypiera z produkcji realizację filmu na negatywie czy taśmie. Podobnie jak przed laty technologia DVD wyparła z salonów kasety wideo, tak teraz na zasłużoną emeryturę odchodzi analogowy film kinowy. Zamiast dźwigać na projektor olbrzymie rolki z taśmą filmową operator projektora cyfrowego podłącza twardy dysk z filmem cyfrowym. Choć proces ten uważa się za nieuchronny, w kinach nadal będą obecne i to przez dobrych kilka następnych lat tradycyjne projektory, konieczne do wyświetlania istniejących kopii z perforowanego pozytywu.
Dekadę temu nastąpił rozwój technologii Digital Intermediate, w której - w klasycznym modelu funkcjonowania - kamera filmowa służy do rejestracji obrazu na wysokiej jakości negatywie, który po obróbce (wywołaniu i utrwaleniu) jest skanowany cyfrowo do komputera, w rozdzielczości 2K lub 4K. Dalsza realizacja odbywa się wirtualnie (montaż, udźwiękowienie, efekty komputerowe, korekcja) aż do finalnej wersji, która przyjęta przez inwestorów i producentów może być eksploatowana na dowolnie różnych wybranych nośnikach. Gotowy film albo skanuje się z powrotem na negatyw i z niego kopiuje na surowiec pozytywowy (eksploatowany dalej metodą klasyczną) albo wykonuje się kopie cyfrowe (na przenośnych dyskach, taśmach magnetycznych, kartach, itp. - w różnych standardach jakości, różnych formatach obrazu, itp.) - kinowe, telewizyjne, internetowe, mastery do tłoczenia płyt DVD, Blu Ray, itd.1
Pojawienie się telewizji, ruchomych kolorowych obrazków z dźwiękiem dla wielu oznaczało bliski koniec kina. Sądzono, że coraz wygodniejszy czytaj bardziej leniwy widz porzuci cotygodniowe wyjścia do sal kinowych na rzecz włączenia odbiornika telewizyjnego. Nic z tych rzeczy. Twórcy odpowiedzieli, znaleźli inną zachętę dla widzów, a raczej przeszkodę dla konkurentki. W wieku XX w latach 50. wprowadzono ekran panoramiczny, a w latach 60. cineramę, czyli wydłużone ekrany o zmiennych parametrach. Walka kina z telewizją świadczy o jego intermedialności, nie da się oddzielić go od innych sztuk ani od innych rodzajów mediów. Rozwój każdego z nich wypływa i jednocześnie wpływa na drugiego. Kina muszą zatrzymać widzów, którzy posiadają telewizory z dużymi płaskimi ekranami, cyfrową telewizję, odtwarzacze DVD itd. Starają się oferować im to, czego nie dostaną w domu. Kiedyś wystarczył sam film, następnie nowość nie wydana jeszcze na wideo czy płycie DVD, obecnie zaś instytucja kina proponuje publiczności najnowsze technologie trójwymiarowe czy nawet filmiki 5D angażujące wszystkie zmysły.
Pierwszym i chyba największym przełomem w kinie z zastosowaniem w pełni nowoczesnych, cyfrowych technologii był film animowany Toy Story (1995). Powstał w wytwórni Pixar za 30 mln dolarów, stworzony w wersji pełnometrażowej. Jego produkcja zajęła ponad 4 lat, rendering z kolei zajął kolejne 800 godzin. Film otrzymał również prestiżową nagrodę Oscara Specjalnego za nowatorskie osiągnięcie w dziedzinie animacji.
Krokiem milowym niewątpliwie okazała się legendarna trylogia pt. Władca Pierścieni nakręcona przez Petera Jacksona. Na film ten niecierpliwie i w napięciu oczekiwali nie tylko wielbiciele fantasy i twórczości Jacksona ale przede wszystkim fani techniki. Film ten jako pierwszy wykorzystał aż trzy innowacje cyfrowego kina przyszłości naraz; 4K, 3D, i HFR. 2
Rozdzielczość 4K(Ultra High Definition): pierwsze cyfrowe filmy w kinie miały rozdzielczość określaną jako 2K. Liczba 2K oznacza liczbę pikseli poziomych, jest ich dokładnie 2048. To jednak niewiele więcej niż rozdzielczość filmu HD na nowoczesnych telewizorach, które uzyskują 1920 punktów w jednym rzędzie. Kinowe 4K z rozdzielczością 4096 x 2160 pikseli wyświetla aż czterokrotnie więcej pikseli niż 2K….
Filmy 3D w 2K: na wysokiej rozdzielczości skorzystają przede wszystkim filmy 3D. Przy wyświetlaniu trójwymiarowym rozdzielczość zmniejsza się, ponieważ na ekranie trzeba wyświetlić dwa obrazy równocześnie. W tradycyjnej technologii 2K kinowe filmy 3D miały mniejszą rozdzielczość niż filmy 2D HD na domowym telewizorze… …Tak działa 3D: dwa obiektywy z wysuniętymi filtrami polaryzacyjnymi przenoszą na ekran obrazy, które dzięki okularom 3D sprawiają wrażenie przestrzennych.
High Frame Rate (HFR): od lat dziewięćdziesiątych filmy kinowe wyświetlają 24 obrazy na sekundę. Normalnie taka szybkość klatek jest wystarczająca, bo ludzkie oko w warunkach panujących w kinie (ciemność) nie rozróżnia już poszczególnych obrazów, tylko postrzega je jako płynny ruch. Jednak w scenach akcji albo przy szybkich wychyleniach kamery wciąż zaobserwować można irytujące zacięcia i nieostrości czy szarpanie obrazu. Film HFR z 48 obrazami na sekundę wyświetla czystszy i żywszy obraz - zwłaszcza w 3D.
Wprowadzona technologia niesie z sobą udogodnienia i podnosi standard jakościowy pracy i odbioru przez widzów. Podobnie kiedy przy przejściu z płyt winylowych na CD wraz z cyfryzacją w kinie znikają obawy zużycia kopii czyli taśmy filmowej, która po tygodniach ciągłej pracy jest dość sfatygowana, pokryta smugami i zanieczyszczeniami. W przypadku kopii cyfrowej ten problem nie istnieje bowiem nośnik optyczny jakim jest CD nie ulega tym zjawiskom. Cyfrowy projektor kinowy może odtwarzać nie tylko filmy z twardych dysków, poprzez tuner satelitarny można przenosić na ekran wydarzenia sportowe, mecze, olimpiady itp. To dzięki podwojeniu liczby klatek HFR bardziej realistycznie przedstawiany jest szybki ruch nie pokazujący smug ani zacięć co przy transmisjach sportowych ma niebagatelne znaczenie. Dystrybutorzy filmów oszczędzają na digitalizacji dużo pieniędzy. Dla porównania jedna kopia filmu na taśmie 35 mm kosztuje 5000 zł i z czasem się zużywa a uwagi na dużą wagę rolek od 30 do 40 kilogramów firmy kurierskie każą sobie słono płacić za dystrybucję. W cyfrowym kinie film odtwarzany jest z twardego dysku ze złączem USB i bez problemów można go przesyłać zwykła paczka kurierską. Film na dysku jest odpowied-nio zabezpieczony w mechanizmy ochronne. Może być wyświetlany tylko w określonej sali kinowej, przez określony czas. Cyfrowy system zarządzania prawami (DRM) umożliwia dystrybutorom zdecydowanie lepszą kontrolę nad pokazami niż w przypadku kopii analogowych. Wykorzystywanie możliwości zaprogramowania z dużym wyprzedzeniem na kilka dni z góry projekcji w określonym czasie i przy wykorzystaniu zdalnego sterowania powoduje zanik funkcji tradycyjnego kinooperatora, nie wykluczone, że z czasem ten zawód zniknie całkowicie. Pozostaną jedynie w mniejszych kameralnych kinach wyświetlających klasyki.
Wprowadzenie nowych technik oraz gwałtowna ekspansja telewizji wpłynęły na rozwój sztuki filmowej wzbogacając ją i uatrakcyjniając. Zaczęto tworzyć niezapomniane widowiska. Okazało się możliwe swobodne operowanie czasem i przestrzenią (kino trójwymiarowe). Powstało wiele nowych gatunków filmów, które zaczęła cechować bardzo szeroka i różnorodna tematyka, spowodowało to większe zainteresowanie ludzi filmem, pozwalając każdemu znaleźć coś odpowiedniego dla siebie. Dzięki temu doszło do tego, iż obecnie filmy przedstawiają widzom wszystkie dziedziny życia, podejmują skomplikowaną problematykę psychologiczną. Pokazują różne, jakże realne wizje przyszłości.
I tak na przykład filmy animowane zwłaszcza bajki Walta Disney'a, po które sięgają zarówno mali jak i dorośli widzowie, pełnią rolę edukacyjną oraz dostarczają przyjemności. Wzbogacają dzieci o wartości takie jak miłość czy przyjaźń, rozwijają w nich wyobraźnię, pozwalając przeżyć przygodę i miłe chwile. Ponadto uwrażliwiają dzieci na zło i niesprawiedliwość, pomagają prawidłowo się rozwijać i sprawiają, że świat staje się piękniejszy, barwniejszy, pełen magii i czarów. Oczywiście z drugiej strony istnieją bajki, których przeznaczenie nie wydaje się być odpowiednie dla niewinnych i nieukształtowanych jeszcze dziecięcych psychik. Mam tu na myśli szczególnie bajki propagujące przemoc, zabijanie.
Osobnym przykładem pozytywnego oddziaływania są filmy popularno naukowe, czy też historyczne i dokumentalne w przystępny sposób pomagają w nauce, wizualnie przedstawiają problemy, niezrozumiałe zagadnienia z życia i ze świata. Sądzę, że jest to łatwiejszy i ciekawszy sposób nauki. Poza tym filmy przyrodniczo-naukowe przybliżają nam obce, nieznane kultury, ciekawe, egzotyczne i pociągające miejsca, których nie dane nam było obejrzeć, pokazują nam jak żyją ludzie setki kilometrów od nas .
Wg Słownika filmowego w odbiorze u człowieka aktywizowane są trzy typy wiedzy: narracja, wiedza o świecie, wiedza o środkach filmowych i sposobach ich użycia. Wystarczy zapoznać się z przykładowym repertuarem kinowym, w którym na dzień dzisiejszy przeważają filmy umownie nazywane komercyjnymi, te nie wymagające dużego wysiłku intelektualnego przy odbiorze. Przeciętny widz idzie do kina zrelaksować się, wyposażony jest w dwa pierwsze przymioty, a dopiero wszystkie trzy typy umożliwiają pełny odbiór. To właśnie głównie wina tego, że współczesny widz woli oglądać niźli czytać. Znakomitym tego przykładem jest cytowany już przykład filmu Diabeł ubiera się u Prady. Mało kto wie, że produkcja filmowa powstała na podstawie książki wcześniej wydanej. Zdecydowanie więcej ludzi zapoznało się z fabułą audiowizualnie. Dlaczego? Bo wymagało to mniej czasu i było podane w ciekawszej formie oraz sposobem na chwilową ucieczkę od zwykłej rzeczywistości.
Od maja 2013 roku w Polsce za przyczyną sieci multipleksów Ciemna City widzowie mogą doświadczać efektów najnowszego osiągnięcia technicznego efektów 4DX. Zapewnia ona widzom odczuwanie akcji filmu wszystkimi zmysłami. Dzięki zastosowanym efektom specjalnym jak deszcz, wiatr, mgła, zapach i ruch, które skorelowane są ze scenami wyświetlanymi na ekranie. Na razie to nowość jest szczególnie wykorzystywana przez reklamodawców a oni są na dzień dzisiejszy nieodłącznymi towarzyszami każdej projekcji. Pokazywane bloki reklamowe wykorzystują wszystkie nośniki w przestrzeni kina również te znajdujące poza ekranem, są to Digital Poster Boxy, czyli cyfrowe ściany. Nośniki te umożliwiają osiąganie nowych efektów wizualnych np. można uzyskać efekt samochodu przejeżdżającego z jednego ekranu na drugi. Dynamiczny rozwój sieci nowoczesnych kin w dużych i średnich miastach wyposażonych w najnowocześniejsze technologie sprawiły, że właśnie reklama kinowa ma obecnie jedną z największych dynamik wzrostu wśród wszystkich mediów w Polsce.
Analizując systemy produkcji filmów dochodzimy do wniosku, że postęp techniczny w dziedzinie mobilności i uniwersalności kamer oraz nośników dźwięków pozwolił przebyć drogę od jednoosobowych realizacji poprzez systemy funkcjonowania scentralizowanych i autonomicznych wytwórni filmowych. Realizatorzy wyszli z dekoracji w plenery i wnętrza naturalne. Paradoksalnie rozwój techniki cyfrowej pozwala na powrót do korzeni. Film może być realizowany w kilkuosobowych zespołach. Nowe systemy montażu w pamięci komputera pozwalają na uruchomienie stacji post produkcyjnych na niewielkich powierzchniach, zlokalizowanych w mieszkaniach prywatnych. Opracowywanie dźwiękowe filmów, komponowanie muzyki, niekoniecznie musi wiązać się z dużymi kosztami związanymi z wykonawcami, wynajmowaniem studiów dźwiękowych. Właśnie ta strona wydatków, kosztów w obecnej dobie określa rozmach i zasięg oraz pozwala tworzyć filmy ogromnej liczbie filmowców zawodowych i tych zajmujących się profesją po amatorsku. Podobno nigdy nie było łatwiej zostać filmowcem. Coś w tym jest, przecież tak powszechny telefon komórkowy też został wyposażony w funkcje aparatu fotograficznego oraz kamery.
Na portalu filmowym już w 2011 roku Michał J. Zabłocki przedstawił poniższy wykaz wielce imponujący jednak nośników i standardów profesjonalnej rejestracji utworu audiowizualnego:
- światłoczułe (taśma filmowa 16, 35, 65 lub 70 mm, gdzie format 35 mm jest najpopularniejszy; negatywowa do rejestracji obrazu w kamerze, pozytywowa do montażu na stole montażowym i pokazów oraz eksploatacji, lub sam negatyw do rejestracji jako początek procesu Digital Intermediate; także negatyw tonu do zapisu dźwięku)
- magnetyczne ( taśma magnetyczna z zapisem analogowym lub cyfrowym, jak np. Betacam, DCT, Digital-S, Betacam SX, Digital Betacam, DVCPRO, DVCAM, XDCAM, HDV, MPEG-IMX i wiele innych), także pozamagnetowidowe, jak przenośne twarde dyski, formaty liniowe, dyskietki, płyty magnetyczne, itd. - wraz z licznymi odmianami i rozszerzeniami.
- optyczne (dyski kompaktowe gdzie laser zapisuje dane cyfrowe dot. wszystkich parametrów obrazu i dźwięku), liczne odmiany formatów CD, DVD, Blue Ray, formaty 3D i holograficzne HVD;
-hybrydowe(mieszane, np. .dyskimagnetooptyczne);
- półprzewodnikowe (karty pamięci jak np. popularne Flash, MultiMedia Card, SmartMedia, Memory Stick, Secure Digital, IBM MicroDrive, Image Tank, xD) oraz szeroka gama filmowych kart i tzw. „kości” dedykowanych przez producentów do konkretnych kamer czy urządzeń postprodukcyjnych;
- inne, generacji XXI wieku (rozwiązania dotyczące zarówno zapisu jak i odtwarzania, wdrażane stopniowo, charakteryzujące się miniaturyzacją, powiększeniem pamięci danych mierzonej w terabajtach, i łączeniem zdobyczy fizyki i informatyki z innymi dziedzinami nauki, jak chemia i biologia. Niektóre z nich to np. Tapestry (zapis optyczny na dysku o pojemności 1 TB), Info-MICA (półprzewodnik wielkości znaczka do 100 zapisów), Millipede (nanonapędy zapisujące w polimerach, pamięć termomechaniczna), Nanochip (napęd w chipie krzemu), DataInk (pamięci białkowe oparte na proteinach), MRAM (pamięć magnetyczna o swobodnym dostępie oparta na spintronice elektronów), Osaka (zapis optyczny na płytce o pojemności 1,5 TB, to jest ok.300 DVD w jednym miejscu), Rotaksany (nanopędy zapisujące w cząsteczkach chemicznych z żelazem) i inne oparte na rozwoju nanotechnologii, cyber-elektroniki i bioniki.3
Kolejnym krokiem powinno być stworzenie technologii umożliwiającej wprowadzenie na szeroką skalę do produkcji hologramów. Chodzi tu o wykonanie kolejnego kroku od trójwymiarowości wykorzystywanej w filmach 3D, która bazuje na rejestracji i przekazywaniu naszym oczom dwóch płaskich obrazów rejestrowanych przez kamery z dwóch kierunków. Obraz prezentowany jest nie z dowolnej wybranej przez widza perspektywy a jedynie z dwóch kierunków widzenia. Odbieramy go przez specjalne okulary, każdy obraz do innego oka. Na dzień dzisiejszy przed badaczami stoi wyzwanie zbudowanie takiego wyświetlacza, ale również przesyłanie przez kanał telekomunikacyjny ogromnej ilości informacji uaktualnianej z częstotliwością wideo, choć już przeprowadzono udane eksperymenty z cyfrowymi hologramami.
Termin kino domowe stał się ostatnio dość pojemnym określeniem - używamy go zarówno w odniesieniu do prostych zestawów AV, dostępnych w supermarketach za kilkaset złotych, jak i mówiąc o profesjonalnych instalacjach za kilkaset tysięcy. Dawniej terminem tym określano całą, skomplikowaną domową instalację audio-wideo, umożliwiającą oglądanie filmów w warunkach zbliżonych do kinowych.
Każda nowo powstała i wykorzystywana technika w filmie, reprodukcje, symulacje, a być może już wkrótce inne formy przekazu mają jeden cel. Żaden film nie powstaje sam dla siebie, zawsze łączy się z jednym - z widzem. To dla niego w kinie pojawia się przepych efektów specjalnych, muzyki, która ma odpowiednio oddziaływać. Oczywiście nakręcenie filmu nie jest bezinteresowne, producenci, reżyserzy liczą na zyski. Dawniej to oni panowali, dostarczali rozrywki, a obecnie widz ma taki wybór, że trzeba nie lada wysiłku, by go zainteresować swoją pracą. Kampanie reklamowe, które można napotkać na każdym kroku, starają się zwabić jak największą ilość ludzi do kin. Są one jednym z bardziej widocznych dowodów na to, że współcześnie to publiczność dyktuje warunki. Zaawansowana technologia staje się koniecznością, bo widz jest coraz bardziej wymagający. Jednak na tym ekipy filmowe nie mogą poprzestać. Pokazując publiczności nowe możliwości, jednocześnie powodują konieczność innowacyjnych rozwiązań. Pogoń za widzem trwa od dawna, jednak trzeba zadać sobie pytanie czy wkrótce jego oczekiwania nie prześcigną możliwości produkcji.
Eryk Weber
Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu
Wydział Nauk Społecznych - Kulturoznawstwo
Wydział Filologii Polskiej i Klasycznej
Katedra Dramatu, Teatru i Widowisk - Wiedza o teatrze
2014
Bibliografia:
2 http://www.komputerswiat.pl/jak-to-dziala/2013/03/kino-cyfrowe-rewolucja-technologiczna-na-duzym-ekranie,2.aspx
Marcin Jędrysiak, Matthew Bath, Oszust w Photoshopie [online], dostępny w Internecie: http://www.idg.pl/news/308596/oszust.w.photoshopie.html.
Dziennikarstwo i świat mediów, red. Z. Bauer, E. Chudziński, Universitas, Kraków 2008.
3