Ciosek - Rozdział 12

PRZYSTOSOWANIE SIĘ CZŁOWIEKA DO ŚRODOWISKA WIĘZIENNEGO I

PSYCHOLOGICZNE NASTĘPSTWA IZOLACJI WIĘZIENNEJ.

1.

Pojęcie przystosowania i proces prizonizacji.

Skazany, wchodząc do więzienia, jest już zwykle ukształtowanym człowiekiem ( określone cechy osobowości, doświadczenia,
świeża pamięć powiązań z otoczeniem, w którym żył). Może to sprzyjać adaptacji więziennej lub ją utrudniać.

Borucki odróżnia adaptację ( kontekst biologiczny) od przystosowania (kontekst socjopsychologiczny). W praktyce używa się
zamiennie tych pojęć.

Wg Tomaszewskiego  Adaptacja(przystosowanie) to zmiana samego podmiotu stosownie do stanu sytuacji zewnętrznej.

Przystosowanie  zdolnośc dopasowania się człowieka do zmieniających się warunków zew. (fizycznych i

społecznych) oraz umiejętność osiągnięcia w nich ważnych dla siebie celów)

Do środowiska więziennego lepiej przystosowani są więźniowie wielokrotni ( bogatsze dośw., wyuczone mechanizmy
adaptacyjne)
U większości więźniów  ochronny (regresywny) typ przystosowania (Obuchowski). To obniżenie poziomu aspiracji w syt.
zwiększonych ograniczeń środowiska i pogodzenie się z tym, że nie można osiągnąć swych celów.

Sposoby przystosowania się zależą m.in. od osobowości (np. LOC  badania Goodstein, MacKenzie wykazały, że o wyższym
poziomie poczucia kontroli nad syt zew doświadczają mniej stresu i przejawiaja mniej negatywnych postaw wobec instytucji )
Wspomniani autorzy wyróżnili 18 zmiennych przystosowania więziennego (m.in. konflikty z innym więźniami, z personelem,
obawa wiktymizacji, kontakty ze światem zew, zaburzenia psychosomatyczne) oraz 4 niezależne czynniki więziennej adaptacji
(stres lub lęk, prizonizacja, złe zachowanie się, brak zaangażowania i konfliktów)

Techniki radzenia sobie z izolacją więzienną wg Goffmana:

 Wycofanie się (eskapizm – tendencja ucieczkowa)

To radykalne odcięcie się od otoczenia i koncentracja wyłącznie na sobie, sowich sprawach, zobojętnienie na sprawy innych,
rozluźnienie z nimi kontaktów, brak zainteresowania więźnia tym, co go otacza.
Nadużywanie mechanizmow obronnych (ucieczka w marzenia, idealizacja, egocentryzm, infantylizm, a nawet ostra
depersonalizacja i autyzm).

Qhm badał techniki przystosowania się więźniów długoterminowych i dożywotnich ( ucieczka w świat marzeń, fikcji, fantazji)
Sturup  ucieczka w świat fantazji i myślenie życzeniowe najczęściej u więźniów niedojrzałych emocjonalnie.
Fantazjowanie służy rozładowaniu wrogości, tłumionej agresywności, pragnień seksualnych.

 Bunt

2 formy  zdecydowana i jawna postawa oporu i wrogości wobec personelu (typowa dla 1 fazy uwięzienia) vs. Sekretna niechęć
wobec administracji. Zwykle przeplatają się ze sobą te formy.

 Zadomowienie

Typowe dla recydywistów, często psychopatów; to stworzenie sobie pewnej swobody działania, względnie stabilnych i znośnych
warunków życia. Ten typ przystosowania mogą realizowac tylko osoby nie przeżywające szoku uwięzienia, odporne na syt
trudne, makiawelistyczne, o przewadze orientacji poznawczej nad emocjonalną, zdolne do szybkiej orientacji w syt. Osoby te są
jednoczesnie usłużne, serdeczne, ujmujące, czym zyskują sobie życzliwość wspołwięźniów i personelu

 Konwersja
Skazany wydaje się przyjmowac wszystkie poglady personelu, jest posłuszny, zdyscyplinowany, nie stwarza problemów
wychowawczych, często to więzień funkcyjny; ta uległośc, podporządkowanie się to często pozory, skazany dba bowiem o
swoje interesy.

 Zimna kalkulacja

To kombinacja różńych technik, głównie zadomowienia się i konwersji. To wykorzystanie tajemnic, słabostek personelu oraz
zwyczajów więźniów dla zdobycia oficjalnie zakazanych gratyfikacji.

Sikora  wskazała inny sposób adaptacji (opisany przez K.Horney) tzn. mechanizm hamowania procesu przeżywania
sytuacji bolesnej (skazani starają się nie myśleć domu i o wolności, unikaja rozmów na ten temat, kształtuja postawę obojętności
wobec życia na zewnątrz, zapełniają czas w więzieniu róznymi formami zajęć (w ten sposób bronią się przed przykrymi
emocjami w syt, której nie mogą zmienić). Łączy się to z retrospektywną dewaluacją ( pomniejszanie wartości wspomnień
sprzed więzienia)

1

Inne mechanizmy obronne:
 fiksacja – utrwalanie się pewnych sposobów zachowania pod wpływem uwięzienia powodującego silną frustrację. (np. ciągłe
chodzenie po celi, odmierzanie jej krokami, żucie chleba, perfekcjonizm w ustawianiu rzeczy, ich ciągłe czyszczenie) Chodzenie
po celi może jednak też sprzyjać wzmocnieniu mięśni.

Clemmer – twórca koncepcji prizonizacji !!!!
W miarę trwania izolacji więziennej skazany nabywa coraz większej wiedzy na temat specyficznych wartości i norm
obowiązujących w więzieniu, wykazuje coraz wyższy stopień ich przyswojenia. To asymilacja kultury więziennej, norm
nieformalnego kodeksu postępowania więźnia. Więzień uczy się specyficznych postaw i sposobów zachowania, rytuałów i
zwyczajów dotyczących jedzenia, ubierania się, pracy, odpoczynku, jezyka, sposobu zorganizowania zakładu karnego. Skazany
uczy się, że trzeba liczyć głównie na siebie.
Proces prizonizacji zaczyna się już po kilku tyg pobytu w zakładzie, zmienia osobowość, zwłaszcza więźniów długoterminowych.

Przebieg prizonizacji zależy od:
- ilości skazań
- dotychczasowych doświadczeń
- charakteru związku więźnia ze światem zew.
- stopnia akceptacji kultury więziennej
- stopnia identyfikacji z grupa przestępczą

Czynniki hamujące ten proces:
- niski wyrok
- silna i niezależna osobowość
- pozytywne związki z rodzina na wolności
- odmowa ślepego przyjmowania norm kodeksu więziennego
- zaangażowanie w pracę i działalność kulturalno –oświatową w zakładzie

Prizonizacja ma służyć łagodzeniu dolegliwości więziennych (lepszemu przystosowaniu), ale z 2 strony przyczyniac się może do
integracji z grupami nieformalnymi i bezkrytycznej akceptacji przestępczości.

Badania Ramireza  Założenie o całkowitej opozycji (różne systemy wartości, zachowania) personelu i więźniów jest
nieprawdziwe

Kosewski; Wheeler; Garofolo i Clark  badali agresywność więźniów i stopień ich prizonizacji; nie potwierdzono założenia,
że więźniowie o różnym stażu będą się róznić w zakresie stopnia akceptacji zasad więziennych oraz postaw agresywnych, a
różnice te będą wprost proporcjonalne do długości pobytu w więzieniu.
Czyli koncepcja prizonizacji nie wystarczy do wyjaśnienia wszystkich zjawisk w więzieniu (kładzie bowiem nacisk na proces
uwewnetrzniania przez skazanego tylko fragmentu świata więziennego i nie musi wcale dotyczyć wszystkich więźniów.

Kosewski stworzył własny model opisujący sytuację człowieka osadzonego w więzieniu. Jest to sytuacja upokorzenia, która
sprzyja pojawianiu się czynności anomijnych ( anomia  załamanie się struktury społecznej i związanej z nią kontroli
społecznej). Skazany uważa za celowe wszelkie działania , które chronią jego poczucie godności. Tworzy pewne
usprawiedliwienia dla zachowań niegodnych, co likwiduje ewentualny dysonans moralny. Więzienny stan anomii polega na tym,
że normy i wartości społeczne są uznawane, ale nie są przestrzegane (mają kodeks więziennych norm podkulturowych, ale
funkcjonują zupełnie inaczej np. zamiast wzajemnego wsparcia- eksploatacja słabszych; zamiast normy wrogości wobec
personelu – współpraca z nim)

Pojęcia zbliżone do prizonizacji:
- ponowna socjalizacja - Garrity
- proces desocjalizacji – resocjalizacji - Peretti
- proces wtórnego przystosowania – Goffman,
- dekulturyzacja -Baratta

Baratta  2 aspekty negatywnej socjalizacji

•

Dekulturalizacja – zmniejszenie zdolności przystosowania się do warunków życia na wolności wskutek obniżenia się
siły woli, utraty poczucia odpowiedzialności, oddalania się od norm ludzi wolnych

•

akulturalizacja – przyjmowanie przez więźniów wartości, postaw, modeli zachowania podkultury więziennej.

Peretti  Desocjalizacja – resocjalizacja

•

desocjalizacja – zmiana wolnościowego pojęcia siebie i swoich ról

•

resocjalizacja - próba ponownej oceny samego siebie w niezwykłej sytuacji i określenia swych nowych ról społecznych.

2

Krótko mówiąc - skazany z czasem uczy się jak zdobywać w więzieniu to, na czym mu zależy i unikać tego, co sprawia mu
przykrość.

2.

Psychologiczne następstwa izolacji więziennej

a) proces stygmatyzacji  rozpoczyna się w fazie dochodzenia i aresztu, to rodzaj naznaczania „należysz do podkultury
przestępczej”, utrata wolności jest dla skazanych dowodem ich moralnego odrzucenia i potępienia przez wolne społeczeństwo, w
obrębie zakładu zamkniętego dalsze nadawanie etykiet, często nawet po wyjściu na wolność człowiekowi przypomina isę,że
utracił status normalnego obywatela i jest przestępcą, u więźnia kształtuje się obraz siebie zgodny z tą przypisana mu rolą (stąd
poczucie solidarności z grupą skazanych i identyfikacja z nią)

b) proces standaryzacji  regulamin więzienny nakazuje określony sposób postępowania ze wszystkimi więźniami,
uniformizacja ubioru, przepisy dotyczące ilości posiadanego mienia prywatnego więźnia, jednakowy dla wszystkich sposób
zaspokajania podstawowych potrzeb.
Naturalną potrzebą człowieka jest pragnienie bycia niepowtarzalnym, indywidualnym. Standaryzacja temu przeczy – stad
niepokój, poczucie zagrozenia, gwałtowne reakcje mające zwrócić uwagę innych na siebie.

c) proces degradacji  człowiek pozbawiony wolności staje się przedmiotem manipulacji ze strony administracji lub
silniejszych więźniów; czeste są sytuacje ponizania, upokarzania, znieważania godności,

d) proces depersonalizacji  wynika z powyższych; to subiektywne poczucie obcości, nierealności siebie ( u ludzi zdrowych
występuje to w sytuacji silnego stresu i długotrwałej syt trudnej) ; proces ten postępuje, bo w izolacji zawieszeniu ulegaja
osobiste, zawodowe, rodzinne plany na przyszłośc, brak możliwości podejmowania dobrowolnych decyzji w więzieniu, brak
potrzeby planowania działań codziennych w zakładzie.
Depersonalizacja to mniej lub bardziej trwałe zmiany w osobowości, w obrazie samego siebie.

Fazy wykonywania kary pozbawienia wolności:

Zwykle rozpad życia psychicznego więźnia następuje w 3 fazach ( okres początkowy, środkowy – najdłuższy, końcowy)

Rabinowicz

Paryzek

Waligóra & Madeja

Faza 1

Przygnębienie,
rozpacz, wstrząs po
uwięzieniu

U więźniów długoterminowych
3 pierwsze lata to
manifestowany protest przeciw
regulaminowi, niepokój,
dręczące marzenia senne,
bezsenność, reakcje
schizofrenopodobne; wykształca
się postawa niechęci i wrogosci
wobec personelu (już po 5 mies.)

Okres depresyjny (Rozpacz,
przygnębienie, obniżenie nastroju,
czasem załamanie psychiczne, ból
izolacji; z czasem apatia, zanik
zainteresowań, znieruchomienie
psychofiz, lęk, ubytek wagi, zaburz
gastryczne, stany katatopodobne u
skazanych na wysokie wyroki, u osób
inteligentnych może wystąpić
poczucie winy, autorefleksja, u osób
silnie związanych ze środowiskiem
przestępczym – dalsza deformacja
postaw, systemu wartości, gniew,
bunt)

Faza 2

Smutek, nuda,
egzaltacja, tęsknota
za ludźmi na
wolności

Faza 2 i 3 to zobojętnienie
więźnia, rezygnacja, stopniowy
zanik reakcji agresywnych,
postępujące skłonności
eskapistyczne (ucieczka od
ludzi, problemów)

Faza psychofizycznej aktywności
(nadwrażliwośc, zmienność nastroju,
impulsywność, agresja, autoagresja,
reakcje histeropodobne, neurotyczne,

Faza 3

Najdłuższy okres;
duchowa cisza,
bezwład,
znieruchomienie,
poddanie się
nudzie, monotonii,
nadal silne, lecz
już tępe cierpienie

Faza rezygnacyjnego uspokojenia
(przystosowania więziennego),
poczucie nudy

Śluga, Smith  badania psychiatryczne i psychologiczne wykazały coś innego

•

Psychiatryczne – po 4-6 latach u więźnia pojawia się syndrom izolacji lub odosobnienia (ogólne zubożenie psychiczne –
spadek sprawności intelektualnej, mniejsza zdolnośc koncentracji uwagi, stereotypia, utrata poczucia rzeczywistości).
Jego wystapieniu sprzyjają wiek, pewne cechy osobowości, czas izolacji (im dłuższy czas, tym słabszy mechanizm
obrony nerwowej i silniejszy ten syndrom)

3

•

Psychologiczne – nie stwierdzono spadku poziomu ogólnej inteligencji, a nawet zanotowano poprawę sprawności
intelektualnej, nie wykazano zubożenia psychicznego ani niekorzystnych zmian osobowości, zaobserwowano jedynie
osłabienie reakcji psychomotorycznej, postępujący proces introwertyzacji

Inne następstwo izolacji – uruchomienie poczucia winy (a zatem spowodowanie pozytywnej przemiany wewnętrznej więźnia).
Ocena własnego postępowania poprzez uwewnętrznione zasady moralne  sumienie.
Szewczuk (podział sumienia za św. Tomaszem z Akwenu)

•

sumienie przeduczynkowe (gdy sądzimy, ze coś trzeba uczynić lub czegoś zaniechać)

•

sumienie pouczynkowe (gdy czynność już spełniona dobrze lub źle) – przejawem tego sumienia jest poczucie winy!

Bier  3 rodzaje poczucia winy

•

normalne – gdy człowiek z własnej woli łamie obowiązujacą normę, jest obiektywnie winny, to świadome poczucie
winy

•

neurotyczne (patologiczne) – poczucie winy jest nieproporcjonalnie duże, nie odpowiada realnej syt, jest
wyimaginowane, osoba nie jest obiektywnie winna.

•

Nieuświadomione – tkwi w podświadomości, rodzi potrzebę bycia ukaranym, czasami staje się motywem zachowania
przestępczego, przynosi to wtedy ulgę, bo już można poczucie winy odnieśc do realnej sytuacji; tzw. „kryminaliści z
poczucia winy” Freuda.

Poczucie winy:
 jako aktualny stan podmiotu – w następstwie naruszenia normy
 jako względnie stały element osobowości - jak często i silnie odczuwamy poczucie winy ( to poczucie winy chroni przed
popełnianiem czynów sprzecznych z moralnością)

Poczucie winy  przykry stan emocjonalny (zaburzenie stabilności poczucia własnej wartości, samoobwinianie się, czasem
wymierzanie sobie dolegliwych kar psychicznych lub fizycznych; może skłaniać do pokuty, aktów zadośćuczynienia, altruizmu),
to warunek resocjalizacji, przemiany wewn.

Neutralizacja winy (Reykowski) – 3 mechanizmy obronne

•

zlekceważenie wagi popełnionego czynu (sprawca orzeka, ze ofiara nie doznała cierpień lub są one minimalne, zasłużyła
na nie)

•

zaprzeczanie własnym możliwościom zrobienia czegoś

•

zaprzeczanie własnej odpowiedzialności, przypisanie jej sytuacji, zbiegowi okoliczności, innym ludziom lub samej
ofierze.

Badania Poznaniaka  poczucie winy jako stały składnik osobowości u przestępców jest większe niż u nieprzestępców. Może
to wynikać z tego,ze narzędzie (Kwest.poczucia winy Kofty) było obciążone zmienną aprobaty społecznej. Poczucie winy może
być wysokie u przestępców, ale samokontrola niska i dlatego dokonują przestępstw.
Badał też sytuacyjne poczucie winy – większe wobec rodziny ofiary niż wobec samej ofiary.

Techniki obrony własnego „ja”
- przemieszczenie odpowiedzialności
- dehumanizacja ofiary
- potępienie osób potępiających

3.

Zaburzenia w zachowaniu się więźniów.

Nie wszystkie zaburzenia są efektem izolacji, niektóre mogły zaistniec przed uwięzieniem, a izolacja tylko pogłębiła objawy
lub uwięzienie przyczyniło się do ujawnienia posiadanych już predyspozycji.

3.1. Zaburzenia emocjonalne
Procesy emocjonalne (procesy ustosunkowania) – to pewna ocena stosunku człowieka do otaczającego świata i ocena tego,
co się dzieje wewnątrz niego samego.
Emocje wpływają na funkcjonowanie człowieka – dodatnie sprzyjają pozytywnemu stosunkowi do świata, polepszają
samopoczucie, negatywne – sprzyjają reakcjom negatywnym, wrogości, agresji, wycofywaniu się.

Badania Sikory  potwierdziły wysoką częstotliwość występowania zaburzeń emocjonalnych u więźniów (zbadano 35
więźniów z wyrokiem 2 – 13 lat, którzy odsiedzieli już od 6 mies- 6 lat). U większości wysoki poziom stresu, u wszystkich
objawy nerwicowe , proces neurotycznego zahamowania przeżywania uczuć (wypieranie ich, tłumienie  stąd patologiczny lęk),
u 74% objawy opozycji, buntu, agresji; w 97% lęk i czynności obronne; poza tym u większości osłabienie samokontroli
emocjonalnej, emocjonalna chwiejność, stałe napięcie i niepokój wynikający z ciągłego poszukiwania obiektu stabilizacji
uczuciowej.

Z tych problemów emocjonalnych mogą wynikać trudności w resocjalizacji. U długoterminowych więźniów problemy emocj.
mogą być jeszcze poważniejsze ( badania Urlich  skazani na dożywocie, a potem ułaskawieni są po 12 latach odbywania kary

4

niezdolni do życia społecznego, pozbawieni nadziei zapadają na choroby psychiczne, tracą energię życiowa, obojętnieją;
automatyzm.

3.2. Choroby psychiczne
Najpoważniejsze konsekwencje izolacji, wiążą się z tym patologiczne zmiany w przebiegu procesów:
- poznawczych (percepcja, pamięć, myślenie)
- popędowo – emocjonalnych i woluntarnych
- zaburzenia świadomości
- patologiczne zmiany struktury osobowości

Nie stwierdza się jakiejś szczególnej, odrębnej odmiany psychoz u skazanych (psychozy przestępców, psychozy pojedynczej
celi). Czasami jednak psychozy w warunkach izolacji mają inny przebieg, objawy, treść.

Do grupy psychoz o podłożu biologicznym występujących u więźniów należą:
- porażenie postępujące
- psychoza maniakalno – depresyjna
- psychoza paranoidalna
- majaczenie drżenie (rzadko)(delirium tremens – u więzionych alkoholików)
- różne postacie schizofrenii (występujące nie tylko w izolacji  prosta, hebefreniczna, paranoidalna, katatoniczna; różnicuje
się je ze względu na przebieg choroby i zespół objawów.)

Ogólne objawy schizofrenii:
- osłabienie lub całkowita utrata kontaktu z otoczeniem i zamkniecie się w sobie (autyzm)
- rozkojarzenie myślenia (inkoherencja)
- stępienie uczuciowości wyższej
- ambiwalencja przeżyć emocjonalnych
- osłabienie zainteresowań, spadek aktywności
- urojenia, halucynacje
- postępujące rozszczepienie osobowości

Sytuacja uwięzienia ma mały związek z tym , jak się będzie przejawiała schizofrenia. Może wpływać np. na treść myśli i
urojeń (dotyczą wówczas życia więziennego, administracji itp.)

Wyraźniejszy związek miedzy pozbawieniem wolności a psychozami reaktywnymi (sytuacyjnymi)

!!! (

u skazanych

pojawiaja się czesciej niż psychozy o podłożu biologicznym)
Są to:



depresja reaktywna ( zahamowanie psychoruchowe, smutek, lęk, niekiedy urojenia winy lub prześladowcze,
rzadko halucynacje – zwykle wzrokowe; u takich więźniów często próby samobójcze)



reakcje urojeniowe (lękowe, prześladowcze – krótkotrwałe lub przewlekłe; przewlekłe to paranoidalno –
życzeniowe zniekształcenie sytuacji [ niepamięc przestępstwa i wyroku, życzeniowe fałszowanie rzeczywistości,
kompleks niewinności i ułaskawienia] i stany urojeniowo – pieniacze [ dotyczą władz więziennych, sądowych,
administracyjnych; więzień czuje się prześładowany przez władze, wśród współwięźniów dostrzega wywiadowców
tych służb] )



reakcje prymitywne (np.zespół Gansera, otępienie rzekome; objawy otępienne, apatia, bezradnośc, stereotypia
ruchów, spowolnienie tempa psychicznego); przypominają otępienie intelektualne pochodzenia organicznego,
często mylnie uważane za symulowanie choroby psychicznej !)

U więźniów czasem zamroczenie proste ( epizodyczne zaburzenie świadomości z urojeniami o charakterze życzeniowym,
pozostawia czesciową lub całkowita niepamięć) i zamroczenie z osłupieniem (stupor) (to też zaburz okresowe, ale sfery
ruchowej + halucynacje słuchowe, urojenia prześladowcze)

Przyczyny psychoz reaktywnych:
- czynniki dyspozycyjne (urazy mózgowe, zatrucia, zmiany miażdżycowe)
- urazy psychiczne ( śmierć kogos bliskiego, rozwód, wyrok, uwięzienie)

Jeśli wystąpił uraz psychiczny to treśc psychozy, która ewentualnie się po nim pojawi będzie związana z tym ciężkim
przeżyciem (np. uwięzieniem)

Stwierdzenie jakiejs psychozy (biologicznej lub reaktywnej) stanowi podstawę do odroczenia lub przerwy w odbywaniu kary
!!!

3.3. Nerwice

Są skutkiem jakiegos pojedynczego silnego wstrząsu lub efektem długotrwałego kumulowania się urazów psychicznych. Ich
etiologia i objawy podobne do psychoz reaktywnych. Reaktywnych. U więźniów (szczególnie pozostających w areszcie
śledczym) występują izolowane reakcje nerwicowe lub całe zespoły nerwicowe , które utrwalaja się w określoną postać nerwicy

5

Główne typy nerwic:

 neurastenia
 psychastenia
 histeria
 nerwica natręctw (anankastyczna)

Inne typy:
- nerwica depresyjna
- hipochondryczna
- rentowa
- wypadkowa
- płciowa
- oczekiwania
- niedzielna 

Obraz kliniczny nerwic:
- brak objawów psychotycznych (urojeń, halucynacji, rozkojarzeń)
- objawy osiowe ( lęk, egocentryzm, uporczywa koncentracja na swoich dolegliwościach, błędne koło objawów nerwicowych,
objawy wegetatywne)

Najczęściej w więzieniu wystepują:



neurastenia (nerwica słabych nerwów) – pojawia się w następstwie długotrwałego stresu; 2 postacie –
hiposteniczna(najczęściej u skazanych; zmeczenie psych i fizycz, senność, szybka utrata sił, skargi wegetatywne np. na
układ trawienny), hipersteniczna;



nerwica depresyjna (lub zespół nerwicowo – depresyjny) – przypominają depresję reaktywną; obniżony nastrój,
spowolnienie psychoruchowe, poczucie beznadziejności, krzywdy lub winy, tendencje samoagresywne, też samobójcze)



nerwica histeryczna – u osób żądnych znaczenia nieadekwatnego do ich możliwości, uczuciowo niezrównoważonych,
teatralne zach; objawy ze strony narządów wewnętrznych (bóle brzucha, zawroty głowy, wymioty), ze strony narządów
sensorycznych lub motorycznych (ślepota, głuchota funkcjonalna, zaburzenia chodzenia, paraliże), objawy psychiczne
(sugestywność, zmiennośc uczuć, przyćmienie świadomości); może być odebrana jako symulowanie choroby psych ,
często samouszkodzenia, próby samobójcze o charakterze demonstracyjnym i instrumentalnym.

3.4.

Zaburzenia w sferze seksualnej

Potrzeba seksualna to jeden z najważniejszych motywów ludzkiego postępowania, jej niezaspokojenie przez dłuższy czas
prowadzi do niespecyficznych zaburzeń w procesie przystosowania się człowieka do otoczenia.
Uwięzienie uniemożliwia całkowicie zaspokojenie tej potrzeby osobom o tzw. normalnej orientacji (ograniczenie swobody
zaspokojenia popędu płciowego – jeszcze jeden skutek izolacji). Popęd seksualny daje o sobie znac nawet w sytuacji skrajnego
zagrożenia życia ( bo realizacja tej potrzeby zwykle oznacza jednoczesne zaspokojenie potrzeby przynależności, akceptacji itp.)

Stała deprywacja seksualna + monotonia wrazeń i wspomnienia wcześniejszych dośw. seksualnych = wzrost napięcia
seksualnego, poszukiwanie zastępczych sposobów jego rozładowania.

3 sposoby adaptacji więźniow:
- całkowita abstynencja płciowa – często
- masturbacja – często
- kontakty homoseksualne ( dobrowolne lub wymuszone) – rzadziej; u 17 – 40 % skazanych

Zainteresowania homoseksualne - częstsze u więźniów mężczyzn , wymienia się różne przyczyny - od genetycznych do
środowiskowych.
Środowisko jednopłciowe, izolacja aktywizują zainteres homoseks zwłaszcza u osób, u których te tendencje są nieświadome i
stłumione.
Poza tym takie zachowania narzuca też czasem podkultura więzienna
Gwałty homoseksualne – przejaw brutalności, zwyrodnienia sprawców, ofiary słabsze fizycznie i mniej sprawne umysłowo
(najpierw długi czas zmuszane do innych, poniżających czynności np. stałe porządkowanie celi, czyszczenie obuwia
prześładowców, pranie ich skarpet, obgryzanie im paznokci u stóp, noszenie ich na grzbiecie, spanie na podłodze, naśladowanie
głosów zwierząt + fizyczne udręki – bicie, tatuaż wbrew woli, kłucie igłą, grożenie uduszeniem)
Ofiary w syt terroru często odwołuja wcześniejsze zeznania, nie składają skarg, stąd sprawcy czują się bezkarni.

Giza & Morasiewicz  badania nad wpływem izolacji więziennej na powstawanie tendencji homoseksualnych u więźniów
młodocianych (17-21 lat)
- skalę Kinseya wykorzystano (dla zbadania ukierunkowania popędu)
- u recydywistów (wcześniej więzienie lub poprawczak) znacznie więcej osób biseksualnych i homoseksualnych niż u osób
pierwszy raz karanych.
- podczas pobytu w więzieniu u osób pierwszy raz karanych odsetek homoseksualistów wzrósł z 3,3% do 9,3%.

6

- wnioski – izolacja wiezienna sprzyja patologizacji sfery psychoseksualnej , zwłaszcza u osób młodych, których pozbawia okazji
doświadczeń „normalnych” i społecznie akceptowanych.

Więźniowie dokonują rozgraniczenia na:
- osoby o stałej preferencji do zachowan homoseksualnych ( objaw słabości, kobiecości, emocjonalności; pogardza się nimi)
- osoby podejmujące zachowania seksualne tylko i wyłącznie jako reakcję na deprywację potrzeby seksualnej ( oznaka siły i
męskości, wynik sytuacyjnej konieczności)

Klasyfikacja więźniów homoseksualistów (wg roli jaką przyjmują w kontaktach seksual.)( Sykes) :



„gueens”, „fags” – oddają się praktykom homoseksualnym dobrowolnie i dla przyjemności, ich preferencje przejawiają
się też w wyglądzie, stylu zachowania), niektórzy poprzez trwały, głeboki związek emocjonalny z ich silnym
„opiekunem” o wys pozycji otrzymują przywileje, pomoc, ochronę przed atakiem ( ten związek ma charakter przyjazni)



„punks” – kontakty homoseksualne dla korzyści lub zysku, 2 podgrupy :

więźniowie agresywni, silni i odporni („canteen punks”), którzy oddają się za pewne dobra kantynowe – papierosy,
słodycze, pewne usługi, pieniądze
 „pressure punks” – oddają się ze względu na strach, lęk i nacisk więźniów silniejszych; są to zwykle więźniowie
młodociani, z małym dośw więziennym, słabi fiz, mało sprawni intelektualnie, którzy stali się ofiarą gwałtu



„wolf”, „jocker” – odgrywają rolę aktywna i agresywną, to dla nich manifestacja męskosci i siły (ale czasem może to
być przejaw ich ukrytej skłonności), jedynie ta grupa nie naraża się na potępienie!!!

Clayton  3 grupy homoseksualistów

 autentyczni
 sytuacyjni (często mają żony i dzieci)
 osoby o ukrywanych skłonnościach homoseks, które są tego nieświadome, ale jednocześnie odczuwaja pewna

niepewnośc co do swojej tożsamości seksualnej

Sytuacyjny homoseksualizm ulega często utrwaleniu (głównie u biseksualnych, latentnie homoseksualnych) i staje się przyczyną
trudności adaptacyjnych po wyjściu na wolność (niechęć i niezdolnośc do „normalnego” współżycia płciowego). Największe
ryzyko u młodocianych (kształtuje isę dopiero ich orientacja)

Agresja seksualna wśród więźniów (wg Nacci & Kane)

a)

sluży bardziej potrzebie agresji niż realizacji potrzeby seksualnej

b) jest motywowana uprzedzeniami rasowymi
c) może podlegac pewnej kontroli i regulacji (np. zajecia redukujące napiecie)
d) gwałty seksualne są dziełem głównie tych, którzy czynnie uczestniczą w podkulturze więziennej
e) aktywnosc homoseksualna w więzieniu jest zjawiskiem niebezpiecznym, destrukcyjnym i prowadzi do przemocy
f)

homoseksualizm rozpowszechniony jest głównie w zakładach dla więźniów długoterminowych

g) więźniowie angażujący się w kontakty homoseksualne nie są uważani z homoseksualistów, jeśli przyjmą w tych

kontaktach role męskie i przekonają innych, ze ich homoseks wynika tylko z braku kobiet.

Patologizacja sfery seksualnej u więzionych kobiet:
W zakładach kobiecych funkcjonują dość stabilne w czasie, nieformalne grupy („niby rodziny”) skladające się z
homoseksualnych par. Centralną pozycję zajmuje silna, dominujaca kobieta („ojciec rodziny), dalsze pozycje zajmują osoby
submisyjne (pełnią rolę żony, siostry, brata, wujka itp.). Celem tego układu – kontrola uczucia zazdrości relacjach
interpersonalnych

Kosewski  „podkultura sprzedajnej miłości” w więzieniu kobiecym
Nawijanie uczuciowy związek miedzy kobietami o wyrażnie seksualnej konotacji. Ładna, śmiała, energiczna kobieta o męskim
sposobie bycia jest wzorem osoby nawijającej, ma szansę zdobyć wiele partnerek (to powód do dumy)

3 rodzaje więziennej miłości

(Kosewski

) :

a) godna – w postaci przyjaźni albo związków lesbijskich nacechowanych autentycznym uczuciem i bezinteresownością
b) sprzedajna – można ja kupic za dobra materialne – pozór prawdziwych uczuć
c) niegodna – ma cechy hazardu, ostentacji, nienasycenia; często inicjowana przez kobiety o rysach psychopatycznych, wywołuje
wstręt i potępienie.

W podkulturze mężczyzn więźniów seks za pieniadze jest potępiany; u kobiet natomiast występuje nawet tzw. więzienna
podkultura prostytucji

Zredukowac napięcie związane z deprywacja potrzeby seksualnej (i związanej z nią potrzeby kontaktu emocjonalnego) mogą
intymne spotkania z bliskimi osobami płci przeciwnej (widzenia małżeńskie lub rodzinne, intymne spotkania małżeńskie,

7

kilkunastogodzinne i kilkudniowe przepustki co pewien czas). Takie środki mogą też obniżyć poczucie osamotnienia i
odrzucenia, pobudzić pozytywne więzi emocjonalne z rodziną, zneutralizowac czynniki utrudniające resocjalizację.

Natężenie agresji seksualnej zmniejszac może też odpowiednia klasyfikacja więźniów i umiejętne ich rozmieszczenie,
polepszenie warunków zycia w zakładzie.

8