1

Marcin Tadeusz Łukaszewski

Historia muzyki polskiej XX wieku – wykład 1
Muzykologia Teoretyczna i Stosowna UKSW
Rok akademicki 2009/2010

Wykład 1. Tło historyczne – najważniejsze wydarzenia w historii Polski oraz wybranych
wydarzeń w historii Europy w latach 1901-2006

1901

Otwarcie

Filharmonii

Warszawskiej.

1903

Maria

Skłodowska-Curie (1867-1934) i Piotr Curie otrzymali Nagrodę Nobla w dziedzinie

fizyki za odkrycie polonu i radu.

1903

Motu

proprio

Inter pastoralis offici soliicitudines papieża św. Piusa X – pierwszy w XX wieku

dokument o muzyce sakralnej, na który powoływali się później Pius XII w encyklice Musicae
sacrae disciplina oraz Ojcowie Soborowi w Konstytucji o Liturgii Świętej Soboru Watykań-
skiego II.

1905

Albert Einstein (1879-1955) opublikował pracę Zur Elektrodynamik bewegter Körper, zawie-
rającą podstawowe idee teorii względności. W pracy tej wysunął nowe koncepcje czasu i prze-
strzeni, zerwał z pojęciem czasu absolutnego łącząc przestrzeń i czas w czterowymiarową cza-
soprzestrzeń. W 1921 r. otrzymał Nagrodę Nobla za prace nad korpuskularną (fotonową) natu-
rą światła.

1905

1905-1907 – rewolucja na terenach polskich pod zaborem rosyjskim.

1905

Powołanie Spółki Nakładowej Młodych Kompozytorów Polskich, w skład której weszli: Karol
Szymanowski, Ludomir Różycki, Grzegorz Fitelberg, Apolinary Szeluto. Niekiedy do tej gru-
py bywa także zaliczany Mieczysław Karłowicz.

1910

I.J. Paderewski ufundował Pomnik Grunwaldzki w Krakowie.

1911

Maria

Skłodowska-Curie otrzymała Nagrodę Nobla w dziedzinie chemii za pracę nad własno-

ściami chemicznymi i fizycznymi polonu i radu oraz za prace dotyczące metod wyodrębniania,
oczyszczania i pomiaru aktywności pierwiastków promieniotwórczych.

1914

1914-1915 – powstanie Legionów Polskich Józefa Piłsudskiego [rozwiązane 1917].

1915

Koniec zaboru rosyjskiego po zwycięstwie Niemców na Froncie Wschodnim.

1916

Przywrócenie przez Niemców Królestwa Polskiego.

1918

Uznanie przez rządy alianckie prawa do niepodległości Polski.

1918

11 listopada – objęcie władzy w Warszawie przez Józefa Piłsudskiego.

1918

1918-1945 – II Rzeczpospolita, okres niepodległości Polski [tzw. dwudziestolecie międzywo-
jenne]

1919

I.J.

Paderewski zostaje prezesem Rady Ministrów i Ministrem Spraw Zagranicznych.

1939 1

września, najazd wojsk niemiecki na Polskę, wybuch II wojny światowej. 17 września, na-

jazd wojsk sowieckich na Polskę.

1943

Powstanie w Getcie Warszawskim.

1944 Powstanie

Warszawskie

1945 Zakończenie działań wojennych II wojny światowej; 17 stycznia – wyzwolenie Warszawy

przez Armię Czerwoną.

1945

21 kwietnia, podpisanie polsko-sowieckiego traktat o przyjaźni, wzajemnej pomocy i współ-
pracy; podporządkowanie kraju ZSRR pod względem politycznym, gospodarczym i kulturo-
wym.

1945

rozpoczynają działalność polskie orkiestry symfoniczne: Orkiestra Symfoniczna w Kielcach
pod dyr. M. Stroińskiego, Orkiestra Filharmonii Łódzkiej pod dyr. Z. Górzyńskiego i Orkiestra
Symfoniczna w Częstochowie pod dyr. J. Sillicha (wszystkie – luty); Orkiestra Symfoniczna
Polskiego Radia w Katowicach pod dyr. W. Rowickiego, Warszawska Orkiestra Symfoniczna
pod dyr. J. Wasiaka i S. Nawrota, zespół instrumentalny PR w Warszawie, z którego narodziła
się z czasem Orkiestra Rozgłośni Warszawskiej pod dyr. S. Tawroszewicza, Orkiestra Symfo-
niczna Rozgłośni Bydgoskiej pod dyr. A. Rezlera (wszystkie – marzec); w następnych miesią-
cach powstały: Filharmonia Krakowska pod dyr. Z. Latoszewskiego, Orkiestra Symfoniczna w
Lublinie pod dyr. Z. Szczepańskiego, Filharmonia Śląska w Katowicach pod dyr. J. Niwiń-
skiego, Orkiestra Symfoniczna we Wrocławiu pod dyr. S. Syryłły, Filharmonia Bałtycka w
Sopocie pod dyr. Z. Turskiego. Działalność rozpoczęły również teatry operowe: Opera Po-
znańska (2 VI 1945 – wystawiając operę Krakowiacy i Górale K. Kurpińskiego), Opera Ślą-
ska (14 VI 1945 – Halka S. Moniuszki), Opera Krakowska (27 VI 1945 – Hrabina S. Mo-
niuszki), Opera Dolnośląska (8 IX 1945 – Halka S. Moniuszki). W dniach 1-4 września 1945

2

w Krakowie odbył się Festiwal Polskiej Muzyki Współczesnej, na którym wystąpili: E. Ban-
drowska-Turska, I. Dubiska, Z. Drzewiecki, J. Ekier, S. Szpinalski, Łódzki Kwartet Smyczko-
wy im. K. Szymanowskiego oraz Kwintet im. J. Zarębskiego.

1945

Reaktywacja szkolnictwa muzycznego; pierwsze powstało 1945 Śląskie Konserwatorium
Muzyczne (luty), konserwatoria w Warszawie (czerwiec), Krakowie (sierpień). W wyniku re-
formy szkolnictwa konserwatoria przemianowano na Państwowe Wyższe Szkoły Muzyczne.
Utworzono PWSM w Poznaniu i Katowicach.

1945

Reaktywowanie Katedr Muzykologii na Uniwersytach: Poznańskim i Jagiellońskim.

1945

Stefan Kisielewski zorganizował redakcję „Ruchu Muzycznego”.

1945

W Krakowie utworzono Polskie Wydawnictwo Muzyczne .

1946

Reaktywowanie Katedry Muzykologii na Uniwersytecie Wrocławskim.

1948

Reaktywowanie Katedry Muzykologii na Uniwersytecie Warszawskim .

1953

5 marca, zmarł J. Stalin.

1953

8 maja, memorandum Episkopatu Polski Non possumus, skierowane do władz PRL

1953

25 września (w nocy), internowanie prymasa Polski, kard. Stefana Wyszyńskiego przez władze
komunistyczne

1955

22 lutego. Otwarcie odbudowanego gmachu Filharmonii Warszawskiej i nadanie jej nazwy
Filharmonii Narodowej.

1956

24 / 25 lutego. Tajne wystąpienie N. Chruszczowa na XX Zjeździe KPZR, przedstawiające
listę niektórych zbrodni Stalina przeciwko partii i narodowi.

1956

12 marca. Śmierć B. Bieruta w Moskwie.

1956

Kwiecień. Usunięcie ze stanowiska Ministra Kultury i Sztuki W. Sokorskiego.

1956

13 czerwca. Powołanie SPAM.

1956

28 czerwca. Protesty robotnicze w Poznaniu.

1956 21

października. VIII Plenum Komitetu Centralnego PZPR; wybór W. Gomułki na

I Sekretarza. Początek politycznej „odwilży” i stopniowej destalinizacji w różnych sferach ży-
cia społeczno-politycznego. Przemiany w kulturze; odejście od estetyki normatywnej na rzecz
kultury wielowarstwowej, różnorodnej przy równoczesnym pozostawieniu Państwa Ludowego
jako mecenasa kultury.

1956

12-21 października. I Międzynarodowy Festiwal Muzyki Współczesnej w Warszawie. Wyko-
nania dzieł B. Bartóka, A. Berga, A. Chaczaturiana, H. Dutilleux, A. Honeggera, B. Martinů,
O. Messiaena, S. Prokofiewa, A. Schönberga, I. Strawińskiego, D. Szostakowicza, A. Weber-
na. Z polskich twórców wykonano utwory: G. Bacewicz, T. Bairda, A. Dobrowolskiego, W.
Kilara, S. Kisielewskiego, W. Lutosławskiego, A. Malawskiego, Z. Mycielskiego, P. Perkow-
skiego, K. Serockiego, K. Sikorskiego, S. Skrowaczewskiego, M. Spisaka, B. Szabelskiego, A.
Szałowskiego, T. Szeligowskiego, K. Szymanowskiego, Z. Turskiego, S. Wiechowicza, S. Wi-
słockiego, B. Woytowicza.

1956

Październik. Przyjęcie Polski do Międzynarodowej Rady Muzyki UNESCO.

1956 28

października. Zwolnienie z aresztowania prymasa kard. S. Wyszyńskiego.

1957

1 maja. Reaktywowanie po ośmioletniej przerwie dwutygodnika „Ruch Muzyczny”, zlikwido-
wanego w grudniu 1949.

1957

Luty. Pierwsze posiedzenie Krajowego Komitetu Rady Muzyki UNESCO.

1957

Listopad. Uruchomienie Studia Eksperymentalnego Polskiego Radia w Warszawie, kierowa-
nego przez J. Patkowskiego.

1957

Grudzień. Reaktywowanie PTMW.

1957

14-20 lipca. Udział polskich kompozytorów: A. Dobrowolskiego, W. Kotońskiego, J. Krenza,
A. Markowskiego, K. Serockiego i J. Zatheya w XII Międzynarodowych Kursach Wakacyj-
nych Nowej Muzyki w Darmstadt.

1958

27 września – 5 października. II Międzynarodowy Festiwal Muzyki Współczesnej, zwany
odtąd Warszawską Jesienią.

1961-63

Powołanie do życia kolejnych festiwali muzyki współczesnej: Poznańskiej Wiosny Muzycznej,
Krakowskiej Wiosny Młodych Muzyków, Festiwalu Muzyki Kompozytorów Ziem Zachodnich
we Wrocławiu (od 1964 Wrocławski Festiwal Polskiej Muzyki Współczesnej), Festiwalu
Kompozytorów Łódzkich, Festiwalu Muzyki Polskiej w Bydgoszczy.

1962 11

października. Otwarcie Soboru Watykańskiego II (Sobór Watykański II odbywał się w

latach 1962-65 w czterech sesjach: 11 X – 8 XII 1962, 29 IX – 4 XII 1963, 14 IX – 21 XI
1964, 14 IX – 8 XII 1965.)

1966

30 marca. Prawykonanie Pasji według św. Łukasza K. Pendereckiego w katedrze w Münster.

3

1966

3 maja Obchody polskiego Millennium. Centralne uroczystości religijne na Jasnej Górze. „Akt
Oddania Polski w macierzyńską niewolę Maryji, Matki Kościoła, za wolność Kościoła Chry-
stusowego”. „Konkurencyjne” obchody państwowe 1000-lecia Państwa Polskiego.

1968 Styczeń 1968. Zdjęcie z afisza Teatru Narodowego w Warszawie Dziadów A. Mickiewicza

w reżyserii K. Dejmka. Spowodowało to bunty studentów, demonstracje i wiece organizowane
na UW i Politechnice Warszawskiej, podczas których interweniowały oddziały ORMO i MO.

1968

12-19 marca. Niepokoje studenckie ogarnęły najważniejsze ośrodki akademickie w kraju –
Kraków, Wrocław, Toruń, Łódź, Poznań. W dniach 21-23 marca na UW i Politechnice War-
szawskiej doszło do strajków okupacyjnych studentów. Tydzień później rozpoczęto akcję rele-
gowania z uczelni uczestników zajść. Niektórych skazano na kary więzienia.

1968

28 marca; Uchwalenie przez demonstrantów Deklaracji Ruchu Studenckiego. W dokumencie
tym upominano się o nową organizację młodzieżową, żądano zniesienia cenzury, przeprowa-
dzenia reformy gospodarczej oraz opowiadano się za stworzeniem niezależnych związków za-
wodowych, pełną niezawisłością sądownictwa i powołaniem Trybunału Konstytucyjnego. Od-
powiedzią władz była kolejna fala aresztowań i represji.

1968

Demonstracjom studenckim towarzyszyła w tym czasie, podsycana w środkach masowego
przekazu, fala antysemityzmu, mająca swe źródło w konflikcie bliskowschodnim. Około 20 ty-
sięcy obywateli polskich pochodzenia żydowskiego wyemigrowało z kraju.

1968

Latem 1968 interwencja wojsk Układu Warszawskiego w Czechosłowacji.

1970 13

grudnia,

rząd ogłosił podwyżki cen żywności. Wywołało to falę protestów na Wybrzeżu.

Na ulicach Trójmiasta strajkujący sformowali wielotysięczne demonstracje. Do kolejnych za-
mieszek i strajków doszło w Białymstoku, Krakowie, Nysie, Oświęcimiu, Szczecinie, Wał-
brzychu, Warszawie i Wrocławiu.

1970

22 grudnia 1970, w Szczecinie podpisano porozumienie, w którym robotnikom gwarantowano
wycofanie podwyżek, podniesienie płac, nierepresjonowanie uczestników strajków i ukaranie
winnych za spowodowanie ofiar.

1970 Na

skutek

wydarzeń grudniowych dokonano gruntownych zmian personalnych w aparacie

władzy. W. Gomułka został usunięty z funkcji I sekretarza PZPR, a jego miejsce zajął E. Gie-
rek.

1976

25 czerwca. Niepokoje ludności spowodowane podwyżkami cen żywności. Strajki w 97 zakła-
dach produkcyjnych w 24 województwach oraz demonstracje uliczne o podłożu ekonomicz-
nym i społeczno-politycznym. 23 września. Powstanie Komitetu Obrony Robotników (KOR).

1976

Powstanie III Symfonii „Symfonii pieśni żałosnych” H. M. Góreckiego.

1978

16 października. Wybór kardynała Karola Wojtyły na Papieża – Jana Pawła II.

1979

2-10 czerwca. I Pielgrzymka Jana Pawła II do Ojczyzny.

1980

1 lipca. Podwyżki cen mięsa. Wybuch strajków w całym kraju. Sierpień. Powołanie
w Gdańsku i Szczecinie Międzyzakładowych Komitetów Strajkowych, domagających się m.in.
zgody na utworzenie wolnych związków zawodowych, ograniczenia cenzury, zwolnienia
więźniów politycznych, podwyżek płac i poprawy warunków życia. 30-31 sierpnia, 3 września.
Podjęcie przez władzę rozmów ze strajkującymi i podpisanie porozumień w Szczecinie, Gdań-
sku i Jastrzębiu. Utworzenie Niezależnego Samorządnego Związku Zawodowego „Solidar-
ność”.

1981

13 maja. Zamach na Papieża Jana Pawła II na Placu Świętego Piotra w Rzymie.

1981

28

maja.

Śmierć Prymasa Stefana Wyszyńskiego.

1981

12 / 13 grudnia. Wprowadzenie w kraju stanu wojennego. Przejęcie władzy przez Wojskową
Radę Ocalenia Narodowego (WRON) pod przewodnictwem gen. W. Jaruzelskiego. Wprowa-
dzenie ograniczenia praw obywatelskich, godziny milicyjnej, cenzury korespondencji, ograni-
czeń w komunikacji. Przerwanie nauczania w szkołach i na uczelniach wyższych, zmilitaryzo-
wanie głównych działów gospodarki. Aresztowania około 10 tysięcy osób, w tym głównych
działaczy „Solidarności” i niektórych członków PZPR. Zawieszenie działalności „Solidarno-
ści”, organizacji twórczych i związków zawodowych. Wprowadzenie zakazu organizowania
strajków i zgromadzeń. Pacyfikacje kopalni „Wujek”, „Manifest Lipcowy” i „Piast”.

1982 10

października. Kanonizacja o. Maksymiliana Marii Kolbego.

1982

Obchody Jubileuszu 600-lecia obecności Obrazu Matki Boskiej Jasnogórskiej.

1982

31 grudnia. Zawieszenie stanu wojennego.

1983

16-23 czerwca. II Pielgrzymka Jana Pawła II do Ojczyzny.

1983

22 lipca. Zniesienie stanu wojennego.

1983

5

października. Przyznanie L. Wałęsie pokojowej Nagrody Nobla.

1984 19

października. Porwanie i zamordowanie ks. J. Popiełuszki przez polskie służby bezpieczeń-

stwa.

4

1987

8-14

czerwca.

III

Pielgrzymka Jana Pawła II do Ojczyzny.

1989

6 lutego – 5 kwietnia. Rozmowy „okrągłego stołu” w Pałacu Namiestnikowskim w Warszawie
z udziałem stron: „solidarnościowo-opozycyjnej” pod przewodnictwem L. Wałęsy i „rządowo-
koalicyjnej” pod przewodnictwem generała Cz. Kiszczaka.

1989

7 kwietnia. Zmiany w Konstytucji PRL. Uchwalenie przez Sejm nowych ordynacji wybor-
czych do Sejmu i Senatu.

1989

17 kwietnia. Wpisanie przez Sąd Wojewódzki w Warszawie NSZZ „Solidarność” do rejestru
związków zawodowych.

1989

17 maja. Sejm uchwalił m.in. ustawy o stosunku Państwa do Kościoła katolickiego w PRL
i o gwarancjach wolności sumienia i wyznania.

1989

4 i 18 czerwca. Pierwsze, częściowo wolne wybory do Sejmu i Senatu.

1989

17

lipca.

Nawiązanie stosunków dyplomatycznych między PRL a Stolicą Apostolską.

1989

19 lipca. Zgromadzenie Narodowe wybrało większością jednego głosu prezydenta PRL, gen.
W. Jaruzelskiego.

1989

19 sierpnia. Misję utworzenia rządu otrzymuje działacz opozycyjny, T. Mazowiecki.

1989

31 grudnia. Zmiana nazwy państwa z PRL na RP.

1990

29 stycznia. XI Zjazd PZPR. Rozwiązanie partii.

1990

9 grudnia. Wybór L. Wałęsy na prezydenta RP.

1991

1-9 czerwca. 13-16 sierpnia. IV Pielgrzymka Jana Pawła II do Ojczyzny.

1991

1 lipca. Rozwiązanie Układu Warszawskiego. 28 czerwca. Rozwiązanie RWPG.

1991

22 listopada. Podpisanie w Brukseli przez Polskę, Węgry i Czechosłowację umowy

o stowarzyszeniu z Europejską Wspólnotą Gospodarczą – EWG.

1991

26

listopada.

Przyjęcie Polski do Rady Europy jako trzecie – po Węgrzech i Czechosłowacji –

państwo z dawnego bloku wschodniego.

1991

31 grudnia. Rozwiązanie ZSRR.

1993

28 lipca. Podpisanie konkordatu pomiędzy Rządem RP a Stolicą Apostolską.

1994

8

kwietnia.

Złożenie przez Polskę wniosku o przyjęcie do Unii Europejskiej.

1995

22 maja. V Pielgrzymka Jana Pawła II do Ojczyzny (10-godzinna wizyta „nieoficjalna”).

1996 11

lipca.

Przyjęcie Polski do Organizacji Współpracy Gospodarczej i Rozwoju – OECD.

1997

31 maja – 10 czerwca. VI Pielgrzymka Jana Pawła II do Ojczyzny.

1998

8 stycznia. Ratyfikacja przez Sejm RP konkordatu między Polską a Stolicą Apostolską.

1999

12 marca. Przyjęcie Polski do NATO.

1999

5-17

czerwca.

VII

Pielgrzymka Jana Pawła II do Ojczyzny.

2004

Wejście Polski do Unii Europejskiej

2005

Śmierć Papieża-Polaka, Jana Pawła II; wybór kardynała Josepha Ratzingera na papieża, który
przybrał imię Benedykta XVI

2006

Pielgrzymka Benedykta XVI do Polski