2.1: Modele atomu Thomsona i Rutherforda
2.2: Model Rutherforda
2.3: Klasyczny Model Atomu
2.4: Model Bohra atomu wodoru
2.5: Liczby atomowe a rentgenowskie widma
charakterystyczne
2.6: Zasada korespondencji.
2.7: Modyfikacje i ograniczenia modelu Bohra
Model Atomu Bohra
Przeciwie
ń
stwem stwierdzenia prawdziwego jest stwierdzenie fałszywe...
Ale przeciwie
ń
stwem gł
ę
bokiej prawdy mo
ż
e by
ć
inna gł
ę
boka prawda.
Ekspert to osoba, która zrobiła wszystkie bł
ę
dy, które mog
ą
by
ć
wykonane w bardzo w
ą
skiej dziedzinie.
Nigdy nie wyra
ż
aj si
ę
ja
ś
niej, ni
ż
jeste
ś
w stanie my
ś
le
ć
.
Przewidywanie jest bardzo trudne, zwłaszcza na temat przyszło
ś
ci.
- Niels Bohr
Niels Bohr (1885-1962)
Cz
ęść
2
Przygotowanie Marek Szopa, na podstawie Rick Trebino, Georgia Tech, www.physics.gatech.edu/frog/lectures
Struktura atomu
W 1900 roku wiele wskazywało,
ż
e atom
nie
jest cz
ą
stk
ą
elementarn
ą
:
1)
Wydawało si
ę
,
ż
e musi by
ć
zbyt wiele rodzajów atomów, z
których ka
ż
da nale
żą
cych tworzy pierwiastek chemiczny
(wi
ę
cej ni
ż
ziemia, powietrze, woda i ogie
ń
!).
2)
Atomy i zjawiska elektromagnetyczne były
ś
ci
ś
le zwi
ą
zane
(materiały magnetyczne, izolatory i przewodniki; ró
ż
ne
widma emisyjne).
3)
Pierwiastki miały cechy wspólne z innymi, ale nie z
wszystkimi, które wskazywały na wewn
ę
trzn
ą
struktur
ę
atomów (warto
ś
ciowo
ść
).
4)
Odkrycia promieniotwórczo
ś
ci, promieni X oraz
elektronów (wszystko wydawało si
ę
wskazywa
ć
mo
ż
liwo
ść
rozbicia wewn
ę
trznej struktury atomów).
Wiedza o atomie w roku 1900
Elektrony (odkryte w 1897)
nosz
ą
ładunek ujemny.
Elektrony s
ą
bardzo lekkie,
nawet w porównaniu do atomu.
Protony nie zostały jeszcze
odkryte, ale najwyra
ź
niej
dodatni ładunek musiał by
ć
obecny dla uzyskania
neutralno
ś
ci ładunkowej.
Prymitywny obraz atom
W modelu Thomsona, gdy atom był ogrzewany, elektrony mogły
wibrowa
ć
wokół równowagi, tworz
ą
c w ten sposób promieniowanie
elektromagnetyczne.
Niestety, modelem Thomsona nie mo
ż
na było wytłumaczy
ć
widm
atomów.
2.1: Model atomu
Thomsona
Thomsona model „
ś
liwek w
budyniu
” miał równomiernie
rozło
ż
ony w całym obszarze
wielko
ś
ci atomu ładunek
dodatni oraz elektrony
osadzone w tym jednolitym
tle.
Eksperymenty Geigera i Marsdena
Rutherford, Geiger i Marsden
wykorzystali now
ą
technik
ę
badania struktury materii przez
rozpraszanie cz
ą
stek
α
na
atomach.
Ź
ródło cz
ą
stek
α
Płyta ołowiana
ekran
Mikroskop
Folia
metalowa
Eksperymenty Geigera i Marsdena 2
Geiger wykazał,
ż
e niektóre cz
ą
steczki
α
były rozpraszane przez
cienk
ą
złot
ą
foli
ę
wstecznie (pod k
ą
tem wi
ę
kszym ni
ż
90°).
Rozpraszaj
ą
cy
nukleon
Elektrony
nie mog
ą
rozprasza
ć
wstecznie
cz
ą
stek
αααα
Obliczymy maksymaln
ą
kat rozpraszania
- odpowiadaj
ą
cy maksymalnej zmianie p
ę
du.
Mo
ż
na wykaza
ć
,
ż
e maksymalny transfer
p
ę
du do cz
ą
stek
α
jest:
Wyznaczmy
θ
max
kiedy
∆
p
max
jest prostopadłe do
kierunku ruchu:
Przed
Po
2
v
max
e
p
m
α
∆
=
2
v
0.016
v
e
max
p
m
p
M
α
α
α
α α
θ
∆
=
=
=
°
O wiele za mało!
Je
ś
li cz
ą
stka
α
jest rozpraszana przez N elektronów:
Rozpraszanie przez wiele elektronów
Odległo
ść
pomi
ę
dzy atomami,
d = n
-1/3
, jest:
N
= liczba atomów w poprzek cienkiej warstwy złota,
t = 6 × 10
−7
m
:
Ci
ą
gle za mały!
n =
N = t / d
calkowite
N
θ
θ
≈
[
]
)
atomów/mol
Avogadro.(
Liczba
cm
atomów
Liczba
3
=
3
1
mol
g
gęstosć
masa atomowa
g
cm
×
23
3
atomów
1mol
g
6.02 10
19.3
mol
197g
cm
=
×
22
28
3
3
atomów
atomów
5.9 10
5.9 10
cm
m
=
×
=
×
28
1/3
-10
(5.9 10 )
m
2.6 10 m
d
−
=
×
=
×
-7
-10
6 10 m
2300 atomów
2.6 10 m
×
=
=
×
2300 (0.016 )
0.8
total
θ
=
° =
°
nawet je
ś
li cz
ą
stka
α
jest rozproszona przez
wszystkie 79 elektronów w
ka
ż
dym atomie złota.
Wyniki eksperymentalne nie
były zgodne z modelem atomu
Thomsona.
Rutherford zaproponował,
ż
e
atom ma niewielki dodatnio
naładowany rdze
ń
(
j
ą
dro
)
otoczony ujemnymi
elektronami.
Geiger and Marsden
potwierdzili jego ide
ę
w 1913.
2.2: Model Rutherforda
Ernest Rutherford
(1871-1937)
6.8
total
θ
=
2
2
2
0
1
v
4
e
e
m
F
r
r
πε
=
=
2.3: Klasyczny model atomu
Rozwa
ż
my atom jako układ planetarny.
2-gie prawo Newtona zastosowane do
przyci
ą
gania elektronu przez j
ą
dro daje
gdzie
v
jest pr
ę
dko
ś
ci
ą
ruchu orbitalnego
elektronu:
Całkowita energia jest wi
ę
c:
0
v
4
e
mr
πε
=
2
2
1
1
2
2
0
v
4
e
K
m
r
πε
⇒
=
=
Jest ujemna wi
ę
c
system jest zwi
ą
zany,
tak jak powinno by
ć
.
A jednak…
2
2
2
0
0
0
8
4
8
e
e
e
E
K
V
r
r
r
πε
πε
πε
−
= + =
−
=
Model planetarny jest niedobry
W/g klasycznej teorii elektromagnetyzmu, przyspieszony ładunek
elektryczny promieniuje energi
ę
(promieniowanie
elektromagnetyczne), co oznacza,
ż
e jego całkowita energia musi
si
ę
zmniejsza
ć
. Tak wi
ę
c
promie
ń
r musi zmniejsza
ć
!
W 1900 roku za spraw
ą
hipotezy Plancka dotycz
ą
cej kwantów
promieniowania fizyka osi
ą
gn
ę
ła punkt zwrotny, wi
ę
c radykalne
rozwi
ą
zania mogły by
ć
uznane za mo
ż
liwe.
Elektron
spada na
j
ą
dro!?
2.4: Model Bohra atomu wodoru
Główne zało
ż
enia Bohra
1.
Elektrony w atomie s
ą
w
stanie stacjonarnym
,
w którym maj
ą
dobrze zdefiniowane energie, E
n
których
nie
wypromieniowuj
ą
. Pomi
ę
dzy stanami
mo
ż
liwe s
ą
przej
ś
cia, z wypromieniowaniem
kwantów
ś
wiatła o energii:
E = E
n
− E
n
’
= h
ν
2. Klasyczne prawa fizyki nie maj
ą
zastosowania do
przej
ś
cia mi
ę
dzy stanami stacjonarnymi, ale maj
ą
zastosowania gdzie indziej
3. Moment p
ę
du
n-tego
stanu jest:
=
ħ
gdzie
n
nazywa si
ę
główn
ą
liczb
ą
kwantow
ą
n = 1
n = 3
n = 2
Moment
p
ę
du jest
skwantowany!
Konsekwencje modelu Bohra
Moment p
ę
du jest:
ℏ
n
r
m
L
=
=
v
0
v
4
e
mr
πε
=
mr
n /
v
ℏ
=
0
4
2
2
2
2
2
n
e
m r
mr
πε
=
ℏ
Ale:
wi
ę
c:
Rozwi
ą
zuj
ą
c dla
r
n
:
2
0
n
r
n a
=
Wi
ę
c pr
ę
dko
ść
wynosi:
0
0
4
2
2
a
me
πε
≡
ℏ
gdzie:
a
0
jest nazywane promieniem Bohra. Jest to
ś
rednica atomu
wodoru (dla najni
ż
szej energii, czyli w stanie podstawowym).
a
0
Promieniem Bohra,
Promie
ń
Bohra
0
0
4
2
2
a
me
πε
≡
ℏ
(
)(
)(
)
2
-34
2
-10
0
0
2
2
9
2
2
-31
-19
4
(1.055 10 J s)
0.53 10 m
8.99 10 N m /C
9.11 10 kg 1.6 10
a
me
C
πε
×
⋅
=
=
=
×
×
⋅
×
×
ℏ
m
10
2
2
10
0
1
−
≈
=
a
r
Ś
rednica atomu wodoru w stanie podstawowym jest:
Promie
ń
atomu wodoru w stanie niewzbudzonym jest równy:
Energie Atomu
wodoru
Tak wi
ę
c energie stanów
stacjonarnych s
ą
:
gdzie
E
0
= 13.6 eV
.
2
0
8
e
E
r
πε
= −
2
0
0
4
2
2
n
2
n
r
a n
me
πε
=
=
ℏ
Klasyczna
formuła dla
energii:
oraz:
E
n
=
−
E
0
/n
2
lub:
0
0
4
2
2
a
me
πε
≡
ℏ
2
0
0
2
0
2
8
8
n
a
e
r
e
E
n
n
πε
πε
−
=
−
=
Atom wodoru
Emisja
ś
wiatła wyst
ę
puje wtedy, gdy atom jest w stanie wzbudzonym i
przechodzi do ni
ż
szego stanu energetycznego (
n
u
→
n
ℓ
).
u
h
E
E
ν
=
−
ℓ
1
h
c
hc
ν
ν
λ
= =
=
R
∞
jest
stał
ą
Rydberga
.
gdzie
ν
jest cz
ę
sto
ś
ci
ą
fotonu:
3
0
(4
)
4
2
me
R
c
π
ε
∞
≡
ℏ
2
0
0
2
8
n
a
e
E
n
πε
−
=
2
2
1
1
u
u
E
E
R
hc
n
n
∞
−
=
−
ℓ
ℓ
Przej
ś
cia w
atomie
wodoru
Atom pozostaje w stanie
wzbudzonym przez
krótki czas przed emisj
ą
fotonu i powrotem do
ni
ż
szego stanu
stacjonarnego.
W równowadze,
wszystkie atomy wodoru
s
ą
w stanie
n = 1
.
Seria
Lymana
Seria
Balmera
Seria
Paschena
Energia wi
ą
zania
Energia
Powłoki maj
ą
literowe nazwy:
dla
n = 1
powłoka K
dla
n = 2
powłoka L
Atom jest najbardziej stabilny
w stanie podstawowym
Elektrony z wy
ż
szych poziomów b
ę
d
ą
uzupełniały wolne stany na
ni
ż
szych powłokach
Kiedy takie przej
ś
cia maj
ą
miejsce dla ci
ęż
kich atomów, powstałe
promieniowanie jest typu X
Jego energia jest
E (prom. X) = E
u
− E
ℓ
.
2.5: Widma
charakterystyczne
w promieniach X oraz
liczby atomowe
2.6: Zasada
Korespondencji
W granicy, gdzie klasyczna i
kwantowa teoria powinny by
ć
zgodne, teoria kwantowa musi
przechodzi
ć
w rezultat klasyczny.
Zasada korespondencji Bohra
jest raczej oczywista:
Dla du
ż
ych
n
:
Podstawiaj
ą
c za
E
0
:
Zasada Korespondencji
Cz
ę
stotliwo
ś
ci promieniowania emitowanego
ν
klasyczna
jest równa
orbitalnej
ν
orb
cz
ę
stotliwo
ś
ci elektronu wokół j
ą
dra.
Powinno si
ę
to zgadza
ć
z cz
ę
sto
ś
ci
ą
przej
ś
cia pomi
ę
dzy
stanami
n + 1
a
n
(kiedy
n
jest bardzo du
ż
e):
classical
ν
v /
2
2
klasyczna
orb
r
ω
ν
ν
π
π
=
=
=
0
4
2
2
n
2
n
r
me
πε
=
ℏ
0
v
4
e
mr
πε
=
E
n
= h
ν
n
=
−
E
0
/n
2
1/ 2
2
4
3
2
3
3
0
0
1
1
2
4
4
e
me
mr
h n
π
πε
πε
=
=
+
−
=
2
2
0
)
1
(
1
1
n
n
h
E
Bohr
ν
+
+
=
+
−
+
+
=
2
2
0
2
2
2
2
0
)
1
(
1
2
)
1
(
1
2
n
n
n
h
E
n
n
n
n
n
h
E
3
0
4
0
2
2
hn
E
hn
nE
Bohr
=
≈
ν
4
2
3
3
0
1
4
Bohr
klasyczna
me
h n
ν
ν
πε
=
=
4
0
2
2
0
8
me
E
h
πε
=
Stała struktury subtelnej
Pr
ę
dko
ść
elektronu w modelu atomu Bohra:
W stanie podstawowym,
v
1
= 2.2 × 10
6
m/s ~ 1% pr
ę
dko
ś
ci
ś
wiatła.
Stosunek
v
1
do
c
jest stał
ą
struktury subtelnej.
c
1
v
=
α
2
0
1
v
4
n
n
n
n
L
n
e
mr
mr
n
πε
=
=
=
ℏ
ℏ
137
1
4
0
2
0
≈
=
=
c
e
c
ma
ℏ
ℏ
πε
2.7: Modyfikacje i ograniczenia modelu
atomu Bohra
Elektrony i j
ą
dro
wodoru faktycznie
kr
ążą
wokół ich
wzajemnego
ś
rodka masy.
Masa elektronów jest zast
ą
piona
ich mas
ą
zredukowan
ą
:
Stała Rydberga dla niesko
ń
czonej masy j
ą
dra,
R
∞
, mo
ż
e by
ć
zast
ą
piona przez
R
.
Modyfikacja:
Ta modyfikacja zwi
ę
ksza
dokładno
ść
teorii!
M
m
m
M
m
M
m
e
e
e
e
e
+
=
+
=
1
µ
2
0
3
4
)
4
(
4
1
1
πε
π
µ
µ
ℏ
c
e
R
M
m
R
m
R
e
e
e
e
=
+
=
=
∞
∞
Nukleon
Elektron
Ś
rodek masy
Ograniczenia
modelu Bohra
Opisuje tylko jednoelektronowy atom „wodoropodobny”
Nie mo
ż
na wyja
ś
ni
ć
intensywno
ś
ci struktury subtelnej linii
widmowych (np. w polu magnetycznym).
Nie mo
ż
e wyja
ś
ni
ć
wi
ą
za
ń
atomów tworz
ą
cych molekuły.
Ograniczenia:
Model Bohra był wielkim krokiem w
nowej teorii kwantowej, ale miał swoje
ograniczenia.