A. Bałandynowicz

Probacja 1, 2010

36

Ś

WIATOWE STANDARDY WYKONYWANIA

ORZECZE

Ń

Andrzej Bałandynowicz

Efektywno

ść

aresztu domowego z elektronicz-

nym monitorowaniem w Stanach Zjednoczo-

nych Ameryki

I. Okre

ś

lenie problemu

Arizona do

ś

wiadcza dłu

ż

szego ni

ż

dziesi

ę

cioletni okres wzrostu populacji

wi

ę

ziennej. Dane z Departamentu Sprawiedliwo

ś

ci USA pokazuj

ą

,

ż

e popu-

lacja wi

ę

zienna w tym stanie w roku 1998 liczyła 16.261 osadzonych na

13.884 miejsc w zakładach karnych. Wi

ę

zienia stanowe i areszty okr

ę

gowe

s

ą

przepełnione, natomiast budowa nowych w celu sprostania przewidywa-

nemu wzrostowi liczby osób odbywaj

ą

cych kar

ę

pozbawienia wolno

ś

ci stała

si

ę

mniej korzystna z powodów finansowych. Próbuj

ą

c zaradzi

ć

tej sytuacji,

stanowy organ ustawodawczy podj

ą

ł działania legislacyjne w lipcu 1988 r.,

na mocy których wydzielono

ś

rodki na realizacj

ę

programu aresztu domo-

wego z elektronicznym monitorowaniem (EM) prowadzonego przez Depar-
tament do Spraw Poprawczych (ADC – Arizona Department of Corrections).
Programem tym obj

ę

to pocz

ą

tkowo o

ś

miu skazanych, a aktualnie znajduje

on zastosowanie wobec pi

ę

ciuset osadzonych.

W okr

ę

gu Pima stanu Arizona funkcjonuj

ą

niezale

ż

nie dwa modele wyko-

nywania aresztu domowego wsparte monitorowaniem elektronicznym. Jeden
organizowany jest dla przest

ę

pców skazywanych na dłu

ż

sze kary izolacyjne

i wymagaj

ą

cych intensywnych działa

ń

resocjalizacyjnych i prowadzi go De-

partament Probacji dla Dorosłych S

ą

du Okr

ę

gowego (APD – Adult Probation

Department). Drugi za

ś

, kierowany do skazanych, którzy uprzednio nie byli

Efektywno

ść

aresztu domowego z elektronicznym monitorowaniem...

Probacja 1, 2010

37

karani i okre

ś

lani s

ą

jako mniej niebezpieczni dla społecze

ń

stwa i prowa-

dzony przez Departament do Spraw Poprawczych (ADC).

Areszt domowy z elektronicznym monitorowaniem jest alternatyw

ą

do

osadzania w wi

ę

zieniu. Pozwala przest

ę

pcy odby

ć

cz

ęść

lub cało

ść

wyroku

w swoim własnym domu. W tym czasie jest on monitorowany elektronicznie.
Potencjaln

ą

korzy

ś

ci

ą

jest ograniczenie populacji wi

ę

ziennej bez zwi

ę

ksza-

nia w nieakceptowanym stopniu ryzyka dla otoczenia. Ta kara

ś

redniej mocy

mo

ż

e tak

ż

e obni

ż

y

ć

ogólne koszty zwi

ą

zane z izolacj

ą

wi

ę

zienn

ą

poprzez

przyjmowanie osób, które nie sprostały warunkom systemu probacji. Mo

ż

li-

we jest te

ż

oszcz

ę

dzenie

ś

rodków stanowych i okr

ę

gowych przeznaczonych

na opiek

ę

medyczn

ą

dla poddanych probacji, którzy znajdowaliby si

ę

w wi

ę

-

zieniu, gdyby program aresztu domowego z elektronicznym monitorowaniem
nie istniał. Osoby kierowane do systemu probacji, które tym samym nie
przebywaj

ą

w wi

ę

zieniu, mog

ą

pracowa

ć

, a przez to uiszcza

ć

zas

ą

dzone

grzywny, opłaty za

ś

wiadczenia socjalne oraz ró

ż

ne nale

ż

no

ś

ci i tytuły wy-

konawcze. Mo

ż

liwe jest tak

ż

e wykorzystanie tej kary

ś

redniej mocy jako

elementu intensywnego nadzoru probacyjnego.

Areszt domowy z elektronicznym monitorowaniem mo

ż

e zwi

ę

kszy

ć

ogól-

n

ą

liczb

ę

przest

ę

pców znajduj

ą

cych si

ę

pod rzeczywistym nadzorem proba-

cyjnym. Wzrastaj

ą

ca kontrola mo

ż

e by

ć

uwa

ż

ana za ograniczenie, je

ś

li jest

wykonywana w przypadkach, w których wystarczyłyby słabsze formy nadzo-
ru. Z drugiej strony niedostateczna kontrola nad przest

ę

pcami mo

ż

e prowa-

dzi

ć

do wzrostu niebezpiecze

ń

stwa z ich strony dla społecze

ń

stwa.

W areszcie domowym z elektronicznym monitorowaniem nie przebywa

ż

a-

den przest

ę

pca skazany za zbrodni

ę

I kategorii, cho

ć

program tej kary po-

my

ś

lany jest szczególnie dla osób o wysokim ryzyku i du

ż

ych potrzebach

resocjalizacyjnych. A zatem, jest on adresowany do osób legitymuj

ą

cych si

ę

znaczn

ą

karier

ą

kryminaln

ą

, uzale

ż

nionych od nałogów i prowadz

ą

cych

aspołeczny tryb

ż

ycia oraz szukaj

ą

cych wsparcia w destruktywnych grupach

społecznych.

Rodzaj aresztu domowego z odpowiednim zakresem monitoringu uzale

ż

-

niony jest ka

ż

dorazowo od wst

ę

pnego szacunku diagnostycznego b

ę

d

ą

cego

sum

ą

cech i wła

ś

ciwo

ś

ci osobowo

ś

ciowych sprawcy rzutuj

ą

cych na zacho-

wanie. Kurator s

ą

dowy w oparciu o ustalenia zawarte we wst

ę

pnej diagnozie

przypadku wnioskuje do s

ą

du o zastosowanie aresztu z jednoczesnym mo-

nitorowaniem na poziomie okre

ś

lonej intensywno

ś

ci nadzoru.

Ten rodzaj kary

ś

redniej mocy wypełnia istotn

ą

luk

ę

pomi

ę

dzy kara po-

zbawienia wolno

ś

ci a zwykł

ą

probacj

ą

1

. Ponadto odchodzi od tradycyjnego

karania i stwarza mo

ż

liwo

ś

ci tzw. „poszerzenia sieci”, czyli zró

ż

nicowania

1

B. R. M c C a r t h y, Intermediate punishments: Intensive supervision, home confinement and

electronic surveillance, Monsey, N.Y. 1987, Willow Tree.

A. Bałandynowicz

Probacja 1, 2010

38

form kontroli pa

ń

stwa nad przest

ę

pcami. W literaturze mo

ż

na znale

źć

trzy

typy efektu „poszerzania sieci”, tj. „ró

ż

norodne sieci”, „silniejsze sieci”, „szer-

sze sieci”

2

. Pierwszy odnosi si

ę

do wykorzystywania alternatywnych progra-

mów, takich jak intensywny nadzór probacyjny (IPS – Intensive Probation
Supervision) i areszt domowy z elektronicznym monitorowaniem. Drugi doty-
czy alternatywnych sposobów i metod zwi

ę

kszaj

ą

cych kontrol

ę

pa

ń

stwa nad

skazanymi. I ostatni, oznacza bezwzgl

ę

dny wzrost liczby przest

ę

pców pod

ró

ż

nymi formami kontroli pa

ń

stwa. Jednym z pierwszych opracowa

ń

, w któ-

rym próbowano okre

ś

li

ć

efekt „poszerzania sieci”, była praca Deckera

3

.

Przeprowadzono w niej analiz

ę

programu poprawczego dla nieletnich na

przykładzie du

ż

ej aglomeracji miejskiej, który wykazał wzrost liczby raportów

policyjnych i aresztowa

ń

osób nieletnich. Autor bada

ń

wykorzystał test ró

ż

ni-

cowy dla okresu przed programem i o

ś

miu lat po jego zako

ń

czeniu

z uwzgl

ę

dnieniem trzech zmiennych w postaci: zawiadomienia o przest

ę

p-

stwach, charakteru narusze

ń

prawa i rodzaju odpowiedzialno

ś

ci karnej.

W konsekwencji zaobserwowano wzrost liczby osób kierowanych do s

ą

dów

i orzekanie tradycyjnych

ś

rodków odpowiedzialno

ś

ci karnej, zamiast ograni-

czania si

ę

do alternatywnych metod karania. Tym samym nast

ą

piło zjawisko

zintensyfikowania efektu „poszerzenia sieci”. Wykonywanie kary aresztu
domowego wspartego monitorowaniem elektronicznym odpowiada zapo-
trzebowaniu na prewencyjny jej model ze strony społecze

ń

stwa z jednocze-

snym oddziaływaniem na potrzeby resocjalizacyjne skazanych

4

. Ponadto

ś

rodek ten bazuje na substracie ograniczonej wolno

ś

ci i nie pozbawia jed-

nostki tych praw i swobód, co czyni kara izolacyjna. Jest on znacznie finan-
sowo mniej dolegliwy dla społecze

ń

stwa od przetrzymywania w klasycznym

wi

ę

zieniu

5

.

Ź

ródłem propozycji rozszerzonego wykorzystania kar

ś

redniej mocy

i

ś

rodków probacji w stosunku do kar izolacyjnych jest tzw. „Projekt Orzecz-

nictwa”, b

ę

d

ą

cy pa

ń

stwow

ą

organizacj

ą

działaj

ą

c

ą

na rzecz reformy polityki

kryminalnej w kierunku znacznego ograniczenia przest

ę

pczo

ś

ci. W 1995 r.

organizacja ta odnotowała, i

ż

prawie dwa miliony Amerykanów znajduje si

ę

w wi

ę

zieniach i aresztach oraz całkowity koszt ich pobytu obci

ąż

a bud

ż

et

2

D. P a l u m b o, M. C l i f f o r d, Z. S n y d e r - J o y, From net-widening to intermediate sanc-

tions: The transformation of alternatives to incarceration from malevolence to benevolence,
Paper presented at the 42 Annual Meeting of the American Society of Criminology, Baltimore,
November, M. D. 1994.

3

S. D e c k e r, A systematic analysis of diversion: Net-widening and beyond, Journal of Crimi-

nal Justice 1985, nr 16.

4

R. J. L a u e n, Community-managed corrections and other solutions toamerica`s prison crisis,

New York 1988, American Corrections Association.

5

B. R. M c C a r t h y, Intermediate punishments: Intensive supervision, home confinement and

electronic surveillance, Monsey, N.Y. 1987, Willow Tree; A. A. V a s s, Alternatives to prison:
Punishment, custody and the community, Newbury, C. A. 1990, Sage.

Efektywno

ść

aresztu domowego z elektronicznym monitorowaniem...

Probacja 1, 2010

39

pa

ń

stwa kwot

ą

ponad 20 milionów dolarów rocznie (Sentencing Projekt

1995). W raporcie tym porównywano dane dotycz

ą

ce osadzonych w wi

ę

zie-

niach w uprzemysłowionych krajach

ś

wiata; i tak Stany Zjednoczone Amery-

ki maj

ą

jeden z najwy

ż

szych wska

ź

ników w

ś

wiecie osób osadzonych

w zakładach karnych i plasuj

ą

si

ę

na czele 22 pa

ń

stw pod wzgl

ę

dem liczby

wi

ęź

niów na 100 tys. mieszka

ń

ców (426 osadzonych na 100 tys. mieszka

ń

-

ców).

Ostro

ż

niejsze spojrzenie na kary

ś

redniej mocy i system probacji prezen-

tuje B. R. Mc Carthy. Jej pogl

ą

dy odzwierciedlaj

ą

nast

ę

puj

ą

ce stwierdzenia:

„Rozwijanie, testowanie i doskonalenie nowych strategii poprawczych nie
jest zadaniem łatwym... Tylko dokładnie studiuj

ą

c i planuj

ą

c, mo

ż

emy zrów-

nowa

ż

y

ć

koszty i cele społecznej kontroli, czego wymaga wprowadzenie kar

o

ś

redniej mocy”

6

. Praca Mc Carthy jest kompilacj

ą

bada

ń

dotycz

ą

cych pro-

gramów wykonywania intensywnych nadzorów probacyjnych (IPS) w Geor-
gii, Massachussets, New Jersey, Oregon, Ohio i Visconsin oraz oceny sto-
sowania aresztów domowych z monitorowaniem elektronicznym (EM)
w Texsasie, Florydzie i Kentucky. We wnioskach autorka stwierdza, i

ż

„zbyt

cz

ę

ste prezentowanie fragmentarycznych wyników analiz empirycznych nie

tylko osłabia entuzjazm na ich rzecz, ale tak

ż

e rozwój tych instytucji karnych.

Cele bada

ń

dotycz

ą

cych efektywno

ś

ci systemu probacji s

ą

jasne i powinny

ustali

ć

, w jaki sposób najlepiej wykonywa

ć

te

ś

rodki, stwierdzi

ć

, czy stanowi

ą

strategi

ę

rzeczywistej kontroli społecznej oraz czy daj

ą

szans

ę

osobom pod-

danym rygorom kar

ś

redniej mocy i

ś

rodkom probacji wróci

ć

do

ż

ycia na

wolno

ś

ci”

7

.

Oponenci wobec idei rozszerzania w polityce kryminalnej wykorzystywa-

nia kar

ś

redniej mocy i

ś

rodków probacji skupiaj

ą

si

ę

na krytyce zjawiska

efektu „poszerzania sieci”. Istotny argument wysuwany przez tych autorów to
fakt, i

ż

zmierzaj

ą

te kary do rozbudowy instytucjonalnego zakresu kontroli

nad przest

ę

pcami, a nie redukuj

ą

go, pomimo głoszonych deklaracji. W lite-

raturze przewa

ż

aj

ą

jednak głosy zwolenników rozbudowanego systemu ka-

rania o

ś

rodki penalne bazuj

ą

ce na fundamencie ograniczonej wolno

ś

ci

i wolno

ś

ci dozorowanej. Podkre

ś

la si

ę

odci

ąż

enie zakładów karnych oraz

stworzenie intensywnego nadzoru dzi

ę

ki monitorowaniu elektronicznemu

spełniaj

ą

cym w sposób bardziej skuteczny funkcje ochrony społecze

ń

stwa

przed ponownymi zachowaniami inkryminowanymi ze strony osób nadzoro-

6

H. C. C o w e y, S. M e n a r d, Community corrections diversion in Colorado, Journal of Crimi-

nal Justice 1989, nr 12, s. 132.

7

A. K. S c h m i d t, Electronic monitoring: Who uses it? How much does it cost? Does it work?,

Corrections Today, December 1987; J. B. V a u g h n, Planning for change: The use of elec-
tronic monitoring as a correctional alternative, 1986, (w:) Intermediate punishments: Intensive
supervision, home confinement and electronic surveillance, B. R. M c C a r t h y, Monsey, NY
1987, Willow Tree.

A. Bałandynowicz

Probacja 1, 2010

40

wanych. Areszt domowy wzmocniony systemem kontroli sprawowanej przez
techniczne monitorowanie zachowania skazanego pozwala na skuteczn

ą

prób

ę

eliminowania potencjalnych przest

ę

pstw i zastosowanie indywidual-

nych interwencji resocjalizacyjnych

8

.

Blomberg, Waldo i Burcroff badali skuteczno

ść

aresztu domowego z u

ż

y-

ciem i bez stosowania nadzoru elektronicznego

9

. Autorzy uznali i

ż

: „areszt

domowy bez elektronicznego monitorowania jest wyj

ą

tkiem od zasady...

Natomiast praktyka penitencjarna powinna i

ść

w kierunku powstawania ró

ż

-

nych programów wykonywania aresztu domowego wykorzystuj

ą

cego nadzór

elektroniczny, co spowoduje zró

ż

nicowanie stopnia dolegliwo

ś

ci i zakresu

stosowania indywidualnych metod i

ś

rodków poprawczych”

10

.

Departament Szeryfa Okr

ę

gu Palm Beach wprowadził pilota

ż

owy pro-

gram aresztu domowego z elektronicznym monitorowaniem w grudniu
1994 r., w celu redukcji przepełnienia w miejscowym areszcie. Uznano,

ż

e

ś

rodek ten jest efektywny kosztowo w porównaniu z osadzeniem w wi

ę

zieniu

oraz

ż

e osi

ą

gni

ę

to sukces w zakresie minimalizacji ryzyka dla otoczenia.

Lilly, Ball i Wright (1985) omawiaj

ą

rozwój instytucji aresztu domowego

w Kentucky oraz oceniaj

ą

jego skuteczno

ść

i zjawisko efektu „poszerzania

sieci”

11

. Osobami badanymi były jednostki notorycznie popełniaj

ą

ce wykro-

czenia oraz uznane winnymi przest

ę

pstw bez u

ż

ycia przemocy, głównie

dotyczy to prowadzenia pojazdu pod wpływem alkoholu lub niealimentacji.
Konkluduj

ą

c, autorzy stwierdzaj

ą

: „W okr

ę

gu Kenton areszt domowy nie był

traktowany jako

ś

rodek powi

ę

kszaj

ą

cy liczb

ę

osób obj

ę

tych kontrol

ą

spo-

łeczn

ą

pa

ń

stwa, gdy

ż

w okresie ponad jednego roku skazano na areszt do-

mowy jedynie trzydzie

ś

ci pi

ęć

osób. Badania osób skazanych na areszt do-

mowy wykazały,

ż

e w stosunku do osiemdziesi

ę

ciu procent z nich wcze

ś

niej

stosowano instytucj

ę

aresztu b

ą

d

ź

umieszczenia w zakładzie karnym, nato-

miast dwadzie

ś

cia procent osób skazanych w dotychczasowej karierze kry-

minalnej nie przebywało w wi

ę

zieniu i mo

ż

na w stosunku do nich uzna

ć

,

ż

e

system

ś

rodków sprawiedliwo

ś

ci karnej został rozszerzony o te osoby”

12

.

8

T. G. B l o m b e r g, G. P. W a l d o, C. B u r c o f f, Home confinement and electronic surveil-

lance, (w:) Intermediate punishments: Intensive supervision home confinement and elec-
tronic surveillance, B. R. M c C a r t h y (ed.), Monsey B. R., NY, 1987, Willow Tree.

9

T. G. B l o m b e r g, G. P. W a l d o, C. B u r c o f f, Home confinement…, op. cit., s. 91.

10

R. N. L i l l y, R. A. B a l l, J. W r i g h t, Home incarceration with electronic monitoring in

Kenton Country, KY: An Evaluation, (w:) Intermediate punishments: Intensive supervision,
home confinement and electronic surveillance, B. R. M c C a r t h y (ed.), Monsey, NY, 1987,
Willow Tree.

11

R. N. L i l l y, R. A. B a l l, J. W r i g h t, Home incarceration…, op. cit., s. 212.

12

M. M u s h e n o, D. P a l u m b o, S. M a y n a r d - M o o d y, J. L e v i n e, Evaluating the imple-

mentation of community corrections, (w:) Community corrections: A community field ap-
proach, D. E. D u f f e e, E. F. M c G a r r e l l (Eds), Cincinnati, O. H. 1987, Anderson.

Efektywno

ść

aresztu domowego z elektronicznym monitorowaniem...

Probacja 1, 2010

41

Musheno, Palumbo, Maynard-Moody i Levine (1987) ocenili wdra

ż

anie

aresztu domowego wspartego indywidualnymi programami poprawczymi
w Oregonie, Colorado i Connecticut

13

. W Colorado, jak stwierdził Musheno,

społeczny program poprawczy wraz z aresztem przebiegał pomy

ś

lnie

i ograniczył polityk

ę

orzekania oraz wykonywania bezwzgl

ę

dnej kary pozba-

wienia wolno

ś

ci. Morris i Tonry (1990) wyrazili pogl

ą

d,

ż

e

ś

rodki alternatyw-

nego karania w stosunku umieszczania w wi

ę

zieniu „były cz

ę

sto nie alterna-

tywami, lecz dodatkowymi sankcjami...”

14

. Na poparcie tej tezy zauwa

ż

yli,

ż

e

wzrastaj

ą

cemu wykorzystaniu kar

ś

redniej mocy i systemu probacji w Sta-

nach Zjednoczonych Ameryki pomi

ę

dzy 1980 a 1998 rokiem towarzyszył

najwi

ę

kszy w dziejach wzrost populacji wi

ę

ziennej pomimo zmniejszenia si

ę

o około dwóch procent liczby popełnianych przest

ę

pstw w drugiej połowie

tego okresu. Autorzy stwierdzili, i

ż

: „Ruch alternatywny prowadzi do wielu

eksperymentów w polityce kryminalnej w postaci kreowania kar: wykonania
prac na cele społeczne, aresztu rezydencjalnego, aresztu wzmocnionego
monitorowaniem elektronicznym, o

ś

rodków terapii odwykowej dla alkoholi-

ków i narkomanów w systemie przymusowego uczestnictwa oraz

ś

rodków

wolno

ś

ci dozorowanej opartej na nadzorze kuratorskim, a mimo to trudno

zaobserwowa

ć

ograniczenie populacji osób uwi

ę

zionych”

15

.

Innym autorem, który prezentuje podobny pogl

ą

d, jest Vass (1990): „Zwo-

lennicy reformy karania nie mog

ą

wykaza

ć

ż

adnych realnych lub odczuwal-

nych oszcz

ę

dno

ś

ci, je

ż

eli nie zostanie zredukowana populacja wi

ę

zienna

w takim stopniu,

ż

e umo

ż

liwi to zamkni

ę

cie jakiego

ś

zakładu karnego lub

jego oddziału, a personel b

ę

dzie zwolniony z pracy”

16

. Vass twierdzi,

ż

e

ś

rodki alternatywnego karania w stosunku do umieszczania w wi

ę

zieniu b

ę

-

d

ą

słu

ż

yły jedynie poszerzaniu sieci kontroli pa

ń

stwa tak długo, jak zakłady

karne b

ę

d

ą

zwalnia

ć

skazanych i poddawa

ć

ich rygorom kar

ś

redniej mocy

oraz systemu probacji. Ponadto zauwa

ż

a,

ż

e „chocia

ż

ró

ż

nice mi

ę

dzy kosz-

tami utrzymania wi

ęź

nia a osoby poddanej karom

ś

redniej mocy b

ą

d

ź

ś

rod-

kom probacji s

ą

istotne, to nie bierze si

ę

pod uwag

ę

kosztów ukrytych zwi

ą

-

zanych z naruszaniem wymaga

ń

i zobowi

ą

za

ń

osób poddawanych rygorom

instytucji ograniczonej lub dozorowanej wolno

ś

ci”

17

.

Odmienne podej

ś

cie do kar

ś

redniej mocy prezentuje Lauen, uznaj

ą

cy te

ś

rodki karne za instytucje spełniaj

ą

ce głownie zadania resocjalizacyjne wo-

13

N. M o r r i s, M. T o n r y, Between prison and probation: intermediate sentencing in a rational

sentencing system, New York 1998, Oxford UP.

14

N. M o r r i s, M. T o n r y, Between prison…, op. cit., s. 17.

15

Ibidem, s. 71.

16

A. A. V a s s, Alternatives to prison: Punishment, custody and the community, Newbury, C. A.

1990, Sage, s. 92.

17

A. A. V a s s, Alternatives…, op. cit., s. 115.

A. Bałandynowicz

Probacja 1, 2010

42

bec skazanych

18

. W pracy o karze pracy społecznie u

ż

ytecznej stwierdził, i

ż

:

„Spojrzenie na jej cele i funkcje winno ulec zmianie i powinna ona przej

ąć

XIX-wieczn

ą

misj

ę

polegaj

ą

c

ą

na próbie naprawienia przest

ę

pców. Najlep-

sz

ą

nadziej

ą

na to w długim okresie jest resocjalizacja przest

ę

pców w społe-

cze

ń

stwie, w którym

ż

yj

ą

– w ramach społeczno

ś

ci, a nie w ramach instytu-

cji”

19

. Lauen prezentuje nadto pi

ęć

warunków, od których uzale

ż

nia zredu-

kowanie populacji wi

ę

ziennej:

−

uzna

ć

nale

ż

y wi

ę

zienia jako

ś

rodek ostateczny;

−

zredukowa

ć

do okre

ś

lonej wielko

ś

ci liczb

ę

osób skazywanych na kar

ę

wi

ę

zienia, tak aby mo

ż

na było wykonywa

ć

racjonaln

ą

polityk

ę

peniten-

cjarn

ą

;

−

ograniczy

ć

długo

ść

okresu przebywania w wi

ę

zieniu dla okre

ś

lonych ka-

tegorii skazanych, a nast

ę

pnie obj

ąć

ich re

ż

imem kar

ś

redniej mocy i sys-

temu probacji;

−

polityk

ę

karn

ą

oprze

ć

o zasad

ę

sprawiedliwo

ś

ci formalnej i sprawiedliwo-

ś

ci wyrównawczej, rezygnuj

ą

c tym samym z koncepcji niebezpiecze

ń

-

stwa sprawcy;

−

stworzy

ć

mo

ż

liwo

ś

ci dla społecze

ń

stwa, aby mogło uczestniczy

ć

w reali-

zacji programów korekcyjnych stanowi

ą

cych tre

ść

kar

ś

redniej mocy

i systemu probacji.
Duffee i Mc Garrell nale

żą

tak

ż

e do zwolenników

ś

rodków alternatywnego

karania, widz

ą

c w nich przede wszystkim mo

ż

liwo

ść

stosowania zró

ż

nico-

wanych programów korekcyjnych, a zwłaszcza tych, które mog

ą

by

ć

wyko-

nywane w warunkach ograniczonej wolno

ś

ci, jak np. w tzw. domach po-

prawczych

20

.

II. Efektywno

ść

kosztowa kar

ś

redniej mocy

Fundamentalnym zagadnieniem dyskutowanym w naukach kryminolo-

gicznych jest problem opłacalno

ś

ci finansowej kar

ś

redniej mocy w stosunku

do kar izolacyjnych. Raporty badawcze Narodowego Instytutu Sprawiedliwo-

ś

ci (NIJ – National Institute of Justice), Biura Statystyki Sprawiedliwo

ś

ci (BJS

– Bureau of Justice Statistics), Biura Wspierania Wymiaru Sprawiedliwo

ś

ci

(BJA – Bureau of Justice Assistance) dostarczyły wiarygodnych danych”

21

,

18

R. J. L a u e n, Community-managed corrections and other solutions to america’s prison

crisis, New York 1988, American Corrections Association, s. 102.

19

D. E. D u f f e e & E. F. M c G a r r e l l, Community corrections: A Community field approach,

1990, Cincinnati, Anderson.

20

D. E. D u f f e e & E. F. M c G a r r e l l, Community corrections…, op. cit., s. 51.

21

P. H a y n e s, C. R. L a r s e n, Financial consequences of incarceration and alternatives:

Burglary, Crime and Delinquency 1994, nr 11.

Efektywno

ść

aresztu domowego z elektronicznym monitorowaniem...

Probacja 1, 2010

43

i

ż

w okresie 1995–1999 zakłady karne w Stanach Zjednoczonych Ameryki

funkcjonowały w warunkach przekraczaj

ą

cych ich pojemno

ść

o około 30%.

W opracowaniu Haynesa i Larsena wyra

ź

nie wida

ć

, i

ż

koszty zwi

ą

zane

z funkcjonowaniem kar

ś

redniej mocy s

ą

nieporównywalnie ni

ż

sze, ani

ż

eli

wydatki finansowe na cał

ą

infrastruktur

ę

systemu penitencjarnego wraz ze

ś

rodkami przeznaczonymi na utrzymanie skazanych. Proporcja kosztów

przedstawia si

ę

mniej wi

ę

cej czterokrotnie korzystniej na rzecz instytucji

alternatywnego karania w porównaniu z zakładami karnymi.

Ś

rednio na oso-

b

ę

korzystaj

ą

c

ą

z kar

ś

redniej mocy przeznacza si

ę

800 dolarów, a na ska-

zanego w wi

ę

zieniu ponad 3 tys. dolarów

22

.

Gray, Larsen, Haynes i Olson w swoich badaniach dowiedli, i

ż

koszty

zwi

ą

zane z zapewnieniem funkcjonowania wi

ę

zie

ń

oraz utrzymywaniem

skazanych odbywaj

ą

cych kar

ę

pozbawienia wolno

ś

ci s

ą

wy

ż

sze ni

ż

ś

rednio

3 tys. dolarów, poniewa

ż

doda

ć

nale

ż

y koszty ukryte zwi

ą

zane z niekorzyst-

nym wpływem izolacji wi

ę

ziennej na zdrowie skazanych oraz wypełnianiem

przez nich rozlicznych ról społecznych na wolno

ś

ci

23

.

W latach 1990–1994 w dwóch stanach Arizona i Floryda zbadano efek-

tywno

ść

kosztow

ą

aresztu domowego wzmocnionego monitorowaniem elek-

tronicznym dla osób zwalnianych z odbywania kary pozbawienia wolno

ś

ci za

por

ę

czeniem. Ustalono, i

ż

skuteczno

ść

tego

ś

rodka mierzona w okresie

czteroletniej katamnezy oscylowała w granicach ponad 60% przypadków.
W takiej bowiem wielko

ś

ci osoby poddane re

ż

imowi aresztu domowego re-

zydencjalnego i monitorowania nie popełniły przest

ę

pstw, a koszty wykony-

wania aresztu domowego okazały si

ę

trzykrotnie ni

ż

sze od wydatków zwi

ą

-

zanych z realizacj

ą

programów pomocowych w ramach dozoru probacyjne-

go w stosunku do porównywalnej grupy skazanych korzystaj

ą

cych z instytu-

cji warunkowego zwolnienia z odbywania kary izolacyjnej

24

.

Raport Departamentu do Spraw Poprawczych Stanu Arizona zawiera da-

ne porównawcze wydatków zwi

ą

zanych z umieszczaniem skazanych za

zbrodnie II i III klasy w zakładach karnych, a nast

ę

pnie kierowanych po od-

byciu połowy kary do aresztów domowych wraz z monitoringiem w stosunku
do analogicznej grupy wi

ęź

niów obejmowanych w fazie zwolnieniowej inten-

sywn

ą

probacj

ą

polegaj

ą

c

ą

na umieszczaniu w placówkach korekcyjnych

z obowi

ą

zkowym dozorem kuratora. Analiza wykazała, i

ż

ś

rodki finansowa-

nia na utrzymanie tych instytucji s

ą

porównywalne, cho

ć

koszt

ś

redni wydat-

22

T. G r a y, C. R. L a r s e n, P. H a y n e s, K. W. O l s o n, Using cost-benefit analysis to evalu-

ate correctional sentences, Evaluation Review, February 1998, nr 15.

23

T. R. C l e ar, A critical assessment of electronic monitoring in corrections, Policy Studies

Review 1994, nr 7.

24

D. P a l u m b o, Home arrest in Arizona. Report to the State Legislature on the operation of

the Home Arrest Program during its first year, Phoenix A. Z., January 1992, The Arizona
Department of Corrections.

A. Bałandynowicz

Probacja 1, 2010

44

kowany na osob

ę

obj

ę

t

ą

probacj

ą

wynosi 1200 dolarów, a na skazanego

poddanego aresztowi z monitorowaniem elektronicznym 1800 dolarów

25

.

Interesuj

ą

ce badania przeprowadził Wagner, poddaj

ą

c analizie kosztowej

wydatki zwi

ą

zane z zastosowaniem wobec skazanych za ten sam rodzaj

przest

ę

pstwa (przest

ę

pstwa komunikacyjne) i legitymuj

ą

cych si

ę

podobn

ą

karier

ą

kryminaln

ą

(skazywani co najmniej 3-krotnie) ró

ż

nych

ś

rodków kar-

nych. Analiza obejmuj

ą

ca grup

ę

4500 skazanych wykazała, i

ż

najdro

ż

sze

jest finansowanie pobytu skazanych w zakładach karnych; na osobach pod-
danych aresztom z monitorowaniem oszcz

ę

dza si

ę

około 40% ogólnych

kwot na utrzymanie wi

ęź

niów, za

ś

na osobach oddanych pod nadzór proba-

cyjny oszcz

ę

dza si

ę

około 50% sum pieni

ęż

nych stanowi

ą

cych bud

ż

et dla

skazanych umieszczanych w zakładach karnych

26

.

Na koniec 1998 r. Biuro Administracyjne S

ą

du Najwy

ż

szego Stanu Arizo-

na (AOC – Administrative Offices of Arizona Supreme Court) dokonało oce-
ny polityki karnej za okres 1990–1998 i stwierdziło,

ż

e obserwuje si

ę

stał

ą

tendencj

ę

wzrostow

ą

do preferowania kar

ś

redniej mocy i

ś

rodków wolno

ś

ci

dozorowanej, przy utrzymywaniu poziomu umieszcze

ń

w wi

ę

zieniach prze-

kraczaj

ą

cych

ś

rednio ponad 30% ogólnej liczby miejsc. Z danych tego

ż

or-

ganu wynika, i

ż

efekt „poszerzania sieci” przez wykonywanie

ś

rodków alter-

natywnego karania w stanie Arizona osi

ą

gn

ą

ł poziom 46,6%

27

. Funkcjono-

wanie kar

ś

redniej mocy, a nade wszystko aresztu domowego z monitoro-

waniem elektronicznym, wi

ąż

e si

ę

z prawnymi i organizacyjnymi gwarancja-

mi nienaruszania praw osób poddanych re

ż

imowi tej instytucji. Dotyczy to

zabezpiecze

ń

zwi

ą

zanych z dochowaniem prawa przest

ę

pcy do własnej

prywatno

ś

ci, prawa uwalniania si

ę

przed samooskar

ż

aniem oraz prawem do

nieuzasadnionej rewizji i zatrzyma

ń

.

Opracowanie Bindera badało wpływ aresztu domowego wspartego moni-

torowaniem na zachowanie praw konstytucyjnych osób skazanych. Mono-
grafia miała na celu pomóc pracownikom wymiaru sprawiedliwo

ś

ci przeła-

ma

ć

opór wobec kar

ś

redniej mocy, zwa

ż

aj

ą

c na gwarancje ustawowych

zapewnie

ń

skazanych, które s

ą

zachowywane w stadium wykonawczym.

W pracy stwierdzono, i

ż

s

ą

dy apelacyjne federalne oraz stanowe nie rozpo-

znawały skarg skazanych na naruszanie praw przez oddanie osób pod nad-
zór elektroniczny

28

. Elektroniczne monitorowanie jako rodzaj sankcji karnej

orzekane jest w przypadkach uzasadniaj

ą

cych warunkowe zwolnienie osób

odbywaj

ą

cych kar

ę

pozbawienia wolno

ś

ci. A zatem ma charakter uprawnie-

25

D. W a g n e r, Evaluation of the Florida community control program, American Probation and

Parole Association 1991.

26

Arizona Revised Statuses, § 13–901–917, November 1990.

27

A. B i n d e r, A systematic analysis of Decker’s a systematic analysis of diversion: net widen-

ing and beyond, Journal of Criminal Justice 1987, nr 15.

28

E. B a b b i e, The practice of social research, New York, Wadsworth 1999.

Efektywno

ść

aresztu domowego z elektronicznym monitorowaniem...

Probacja 1, 2010

45

nia, a nie bezwzgl

ę

dnie chronionego prawa. Warunki wykonywania tego

ś

rodka nie naruszaj

ą

czwartej poprawki do Konstytucji Stanów Zjednoczo-

nych, mówi

ą

cej o ochronie przed bezpodstawnym poszukiwaniem i zatrzy-

mywaniem, oraz nie daj

ą

podstaw prawnych do rewizji w miejscu zamiesz-

kania. Ponadto egzekwowanie aresztu nie stoi w sprzeczno

ś

ci z pi

ą

t

ą

po-

prawk

ą

do Konstytucji przewiduj

ą

c

ą

ochron

ę

przeciwko samooskar

ż

aniu.

Elektroniczne monitorowanie nie jest tak

ż

e traktowane jako pogwałcenie

zasady prawnej przewiduj

ą

cej ochron

ę

przed karaniem arbitralnym organów

wymiaru sprawiedliwo

ś

ci, gdy

ż

jest rodzajem sankcji penalnej rz

ą

dz

ą

cej si

ę

tre

ś

ciami humanitarnymi w znacznie wi

ę

kszym stopniu ani

ż

eli wykonywanie

kary wiezienia.

W literaturze spotka

ć

mo

ż

na stanowisko uznaj

ą

ce zasadno

ść

zaskar

ż

e-

nia aresztu domowego wzmocnionego monitorowaniem elektronicznym na
podstawie czternastej poprawki do Konstytucji przewiduj

ą

cej prawo ka

ż

dego

obywatela do równej ochrony, gdy

ż

„pozbawienie sprawców przest

ę

pców

o niskim statusie materialnym mo

ż

liwo

ś

ci skorzystania z kar

ś

redniej mocy

w zwi

ą

zku z niemo

ż

no

ś

ci

ą

opłacania przez nich usług monitoringu, mo

ż

e

prowadzi

ć

do osadzenia ich w wiezieniu, a tym samym narusza reguł

ę

rów-

nego traktowania skazanych”

29

.

III. Program społecznego karania na przykładzie stanu Arizona

Program Społecznego Karania (CPP – Community Punishment Program)

został stworzony przez ciało ustawodawcze stanu Arizona w celu udoskona-
lenia systemu probacji na tym terenie i dla zredukowania przepełnienia wi

ę

-

zie

ń

i aresztów

ś

ledczych. W latach 1992 i 1993 CPP był finansowany przez

ś

rodki (2,6 mln dolarów) z bud

ż

etu ADC (Arizona Department of Corrections

– Departament Poprawczy Stanu Arizona), za

ś

wielko

ść

finansowania

w kolejnych latach była na tym samym poziomie, osi

ą

gaj

ą

c w 1999 r. wymiar

ponad 4 mln dolarów, które z inicjatywy gubernatora Fife Symingtona zostały
przeznaczone na ten cel

30

.

1) Elektroniczny monitoring jest stosowany co najmniej na trzech pozio-

mach w ramach nadzoru probacyjnego. Podstawow

ą

postaci

ą

jest intensyw-

ny monitoring elektroniczny (IPS), który obowi

ą

zuje w Arizonie od 1984 r.

i jest stosowany do dzisiaj. Tre

ś

ci

ą

tego

ś

rodka karnego jest prowadzenie

zwi

ę

kszonego nadzoru probacyjnego poprzez monitorowanie elektroniczne,

obowi

ą

zkowe przebywanie w stałym miejscu zamieszkania bez mo

ż

liwo

ś

ci

29

Administrative Offices of the Arizona Supreme Court. Community punishment program in

Arizona fiscal year 1992–1999 fourth quarter report, Phoenix, A. Z.: Administrative Offices of
the Arizona Supreme Court.

30

Arizona Revised Statuses, § 13–901–917, November 1990.

A. Bałandynowicz

Probacja 1, 2010

46

jego opuszczenia oraz wykonywanie co najmniej 10 godzin do 20 godzin
tygodniowo prac społecznych na rzecz społeczno

ś

ci lokalnej. Osoba podda-

na rygorom intensywnego monitoringu dodatkowo zobowi

ą

zana jest podda

ć

si

ę

kontroli kuratora, a zwłaszcza przedkłada

ć

jemu co tydzie

ń

za

ś

wiadcze-

nia o swoich dochodach i wydatkach oraz spłatach rat zasadzonych grzy-
wien lub innych nale

ż

no

ś

ci finansowych. W przypadku skazanych za prze-

st

ę

pstwa, w wyniku których s

ą

d okr

ę

gowy nało

ż

ył obowi

ą

zek wyrównania

szkody (np. przest

ę

pstwa ekonomiczne, gospodarcze, niealimentacji, prze-

ciwko mieniu), s

ą

zobowi

ą

zani do stałej zarobkowej pracy i musz

ą

dwa razy

w tygodniu potwierdza

ć

swoje zatrudnienie kuratorowi s

ą

dowemu.

Ś

redni

okres stosowania intensywnego nadzoru wynosi od 12 do 18 miesi

ę

cy; po

pomy

ś

lnym przebiegu próby skazany kierowany jest do regularnej probacji

polegaj

ą

cej na współpracy z kuratorem. Wszelkiego rodzaju zobowi

ą

zania

nakładane na nadzorowanego musz

ą

by

ć

realizowane na bie

żą

co, co sta-

nowi warunek kontynuowania

ś

rodka karnego. W oparciu o istniej

ą

cy porz

ą

-

dek prawny intensywnym monitoringiem elektronicznym mog

ą

by

ć

obejmo-

wani: skazani za zbrodnie, dla których skorzystanie z systemu

ś

rodków pro-

bacji nie jest zabronione, naruszyli warunki probacji poprzez niewywi

ą

zywa-

nie si

ę

z nało

ż

onych obowi

ą

zków, pod warunkiem, i

ż

nie dopu

ś

cili si

ę

w okresie próby kolejnego przest

ę

pstwa. Ponadto, S

ą

d Najwy

ż

szy Stanu

Arizona okre

ś

lił dodatkowe kryteria kwalifikacyjne do stosowania tej postaci

intensywnego monitoringu w postaci: „stopnia niebezpiecze

ń

stwa sprawcy

czynu, charakteru przest

ę

pstwa, przeszło

ś

ci kryminalnej sprawcy, prawdo-

podobie

ń

stwa,

ż

e przest

ę

pca, pozostaj

ą

c na wolno

ś

ci, nie b

ę

dzie naruszał

prawa, długo

ś

ci potencjalnego okresu przebywania w wi

ę

zieniu na mocy

wyroku skazuj

ą

cego, charakteru uszczerbku dla ofiary w wyniku popełnione-

go przest

ę

pstwa, stosunku poszkodowanego do zastosowania wobec ska-

zanego tego

ś

rodka karnego, w przypadku skazanych odbywaj

ą

cych kar

ę

pozbawienia wolno

ś

ci uzyskanie od administracji penitencjarnej pozytywnej

opinii w przedmiocie prognozy zachowania na wolno

ś

ci, charakterze wy-

kształcenia i posiadanych kwalifikacji zawodowych okre

ś

laj

ą

cych rzeczywi-

ste mo

ż

liwo

ś

ci ich zatrudnienia”

31

. Proces doboru skazanych mog

ą

cych sko-

rzysta

ć

z tej kary

ś

redniej mocy obejmuje nade wszystko ocen

ę

stopnia nie-

bezpiecze

ń

stwa sprawcy czynu. Poprawiony Statut Stanu Arizona w § 13–913

definiuje intensywny monitoring, jako „wysoce zorganizowan

ą

i

ś

ci

ś

le nadzo-

rowan

ą

probacj

ę

z naciskiem na zapłacenie zado

ść

uczynienia”, § 13–914

zezwala kuratorom dla dorosłych „oceni

ć

potrzeby przest

ę

pcy i ryzyko, jakie

stwarza on dla otoczenia, bior

ą

c pod uwag

ę

charakter przest

ę

pstwa i prze-

szło

ść

kryminaln

ą

sprawcy”, kiedy rekomenduj

ą

s

ą

dowi,

ż

e jednostka mo

ż

e

31

Criminal Justice Abstracts, IPS with electronic monitoring option, Atlanta: Georgia Depart-

ment of Corrections, June 1999, nr 22.

Efektywno

ść

aresztu domowego z elektronicznym monitorowaniem...

Probacja 1, 2010

47

by

ć

skazana na t

ę

kar

ę

. Przed 1990 r. prawo stanowe Arizony nie pozwalało

przest

ę

pcom, którzy popełnili zbrodni

ę

klasy II i III, b

ą

d

ź

naruszyli rygory

probacji, poprzez niewywi

ą

zywanie si

ę

z nało

ż

onych obowi

ą

zków, aby mogli

skorzysta

ć

z intensywnej probacji. Od 1992 r. wszyscy skazani za zbrodnie

II i III klasy, którzy naruszyli warunki probacji, s

ą

kierowani do wi

ę

zienia lub

orzeka si

ę

wobec nich intensywny nadzór wzmocniony monitoringiem bez

wzgl

ę

du na stopie

ń

niebezpiecze

ń

stwa sprawcy. Jedn

ą

z miar pozwalaj

ą

-

cych okre

ś

li

ć

stopie

ń

niebezpiecze

ń

stwa sprawcy jest powszechnie stoso-

wane w stanie Arizona skala ryzyka stwarzanego przez przest

ę

pc

ę

dla oto-

czenia społecznego. Na jej podstawie stwierdzi

ć

mo

ż

na zasadno

ść

kierowa-

nia osoby do zamkni

ę

tego zakładu karnego lub do systemu probacji. Pod-

stawowymi wyznacznikami stopnia zagro

ż

enia s

ą

: charakter czynu prze-

st

ę

pnego, przeszło

ść

kryminalna sprawcy, podatno

ść

na adaptacj

ę

spo-

łeczn

ą

. Wy

ż

sza liczba punktów na tej

ż

e skali oznacza podwy

ż

szone ryzyko

dla otoczenia i wi

ąż

e si

ę

z prawdopodobie

ń

stwem skazania przez s

ą

d na

kar

ę

pozbawienia wolno

ś

ci ani

ż

eli na probacj

ę

. Badania kryminologiczne

dotycz

ą

ce populacji przest

ę

pców kierowanych do intensywnego nadzoru

probacyjnego wraz z elektronicznym monitoringiem wykazały, i

ż

s

ą

to osoby

skazywane głównie za przest

ę

pstwa przeciwko mieniu lub za handel narko-

tykami. Ponadto s

ą

dy stosuj

ą

polityk

ę

karn

ą

wymiennego orzekania kary

pozbawienia wolno

ś

ci lub

ś

rodków probacji w zale

ż

no

ś

ci od faktu przyznania

si

ę

skazanego do innego przest

ę

pstwa obok głównego stanowi

ą

cego

przedmiot post

ę

powania. Na 176 przypadków zastosowania intensywnego

nadzoru probacyjnego z jednoczesnym monitorowaniem w roku 1998 w sta-
nie Arizona, a

ż

w 166 sprawach karnych, tj. 97,7% z nich, skazani dobro-

wolnie przyznali si

ę

do innych przest

ę

pstw i tym samym uzyskali mo

ż

liwo

ść

skorzystania z kary

ś

redniej mocy

32

.

2) Drugim rodzajem kary

ś

redniej mocy wykorzystuj

ą

cej ograniczenie

wolno

ś

ci do organizowania działa

ń

poprawczych w stosunku do skazanych

uzale

ż

nionych od alkoholu lub narkotyków jest wzmo

ż

ony nadzór probacyjny

(DIRECT – Drug Involvement Reversal trough Education, Control and Tre-
atment). Jest on regularnym specjalistycznym programem dla alkoholików
b

ą

d

ź

narkomanów. Trwa sze

ść

miesi

ę

cy i polega na przymusowym leczeniu

odwykowym w instytucjach zamkni

ę

tych. Zgodnie z wytycznymi wymiaru

kary osoby kierowane do DIRECT to skazani charakteryzuj

ą

cy si

ę

ci

ą

głym

za

ż

ywaniem narkotyków b

ą

d

ź

uzale

ż

nieni trwale od alkoholu, którym zawie-

szono wykonywanie kary pozbawienia wolno

ś

ci b

ą

d

ź

skorzystali z warunko-

wego przedterminowego zwolnienia, wyrazili gotowo

ść

podj

ę

cia edukacji lub

uzyskania niezb

ę

dnych kwalifikacji do wykonywania zawodu, s

ą

pozbawieni

32

Criminology & Penology Abstracts, Community corrections in Kansas: Extending community-

based corrections or widening the net, January 1999, nr 30.

A. Bałandynowicz

Probacja 1, 2010

48

w stopniu

ś

rednim zdolno

ś

ci do adaptowania si

ę

do

ż

ycia na wolno

ś

ci oraz

wykazuj

ą

na skali ryzyka zagro

ż

enia społecznego przeci

ę

tne wielko

ś

ci stop-

nia niebezpiecze

ń

stwa.

Wzmo

ż

ony nadzór probacyjny (DIRECT) obok przymusu leczenia do

sze

ś

ciu miesi

ę

cy mo

ż

e by

ć

poł

ą

czony z aresztem domowym lub aresztem

w miejscu zamieszkania z elektronicznym monitorowaniem. O dodatkowych
rygorach jego stosowania decyduje s

ą

d w celu stwierdzenia rzeczywistych

zmian w sposobie

ż

ycia i funkcjonowania skazanego na wolno

ś

ci. Długo

ść

okresu próby w zale

ż

no

ś

ci od post

ę

pów w adaptowaniu si

ę

do wolno

ś

ci

osób nadzorowanych trwa do 2 lat

33

.

3) Regularna probacja to trzeci rodzaj kary

ś

redniej mocy, polegaj

ą

cy na

nadzorze kuratora s

ą

dowego oraz monitorowaniu zachowania w przypadku

naruszania przez skazanego nało

ż

onych obowi

ą

zków. Zobowi

ą

zania okre-

ś

lone przez s

ą

d wi

ążą

si

ę

z wyrównaniem szkody ofierze przest

ę

pstwa oraz

wykonywaniem prac społecznie u

ż

ytecznych na rzecz społeczno

ś

ci lokalnej.

Osoby kierowane do regularnej probacji musz

ą

w fazie post

ę

powania s

ą

do-

wego wyrazi

ć

ż

al za dokonane przest

ę

pstwo i bezwarunkowo uzna

ć

swoj

ą

win

ę

.

IV. Organizacja przebiegu kar

ś

redniej mocy na przykładzie

stanu Arizona

Departament Probacji dla Dorosłych S

ą

du Okr

ę

gowego w Okr

ę

gu Pima

stanu Arizona rozpocz

ą

ł realizacj

ę

programu wykonywania aresztu domo-

wego z elektronicznym monitorowaniem od 1990 r. Obj

ą

ł on pocz

ą

tkowo

siedmiu skazanych, za

ś

aktualnie ma zastosowanie wobec 170 osób. Do-

stawc

ą

sprz

ę

tu elektronicznego jest firma BI Incorporated z Boulder Colora-

do, która produkuje domowy system monitoringu. Ma ona obecnie 10.000
jednostek sprz

ę

towych zainstalowanych w całym kraju dla potrzeb kilkuset

programów. Ka

ż

dy program wyposa

ż

ony został w system elektronicznego

monitorowania z aktywnym sygnałem, skomputeryzowan

ą

weryfikacj

ą

głosu

oraz urz

ą

dzeniami do nadzorowania i wy

ś

wietlania przekazywanych komu-

nikatów i postanowie

ń

w przypadkach narusze

ń

przez skazanego rygorów

aresztu domowego. Zespół reagowania obsługuj

ą

cy monitoring składa si

ę

ze

starszego kuratora dla dorosłych i jednego funkcjonariusza policji s

ą

dowej.

Starszy kurator dla dorosłych odpowiada za merytoryczn

ą

prac

ę

zespołu

oraz prowadzi akta osobowe skazanego, za

ś

funkcjonariusz policji realizuje

poł

ą

czenia sprz

ę

tu elektronicznego, serwisuje monitoring oraz kontroluje

naruszania przekazywanych komunikatów i postanowie

ń

. Pomimo i

ż

kurator

33

Criminal Justice Abstracts, IPS with electronic monitoring option, Atlanta: Georgia Depart-

ment of Corrections, June 1999, nr 22.

Efektywno

ść

aresztu domowego z elektronicznym monitorowaniem...

Probacja 1, 2010

49

stale nadzoruje indywidualny przypadek, to zespół reagowania dzieli swoje
obowi

ą

zki w zakresie kontroli i rejestrowania narusze

ń

przez skazanego

rygorów aresztu domowego. Sprawuj

ą

oni 24-godzinny dy

ż

ur, obsługuj

ą

c

sprz

ę

t monitoringu elektronicznego oraz proporcjonalnie realizuj

ą

zadania

zwi

ą

zane z dy

ż

urami telefonicznymi i kontrol

ą

bezpo

ś

redni

ą

przy wykorzy-

staniu samochodu wyposa

ż

onego w radio i telefon.

Z powodu corocznego zwi

ę

kszania si

ę

liczby wykonywania aresztów do-

mowych wzmocnionych monitoringiem elektronicznym, rozbudowano zespo-
ły reagowania do dwóch kuratorów dla osób dorosłych i dwóch funkcjonariu-
szy policji s

ą

dowej. Zasadnicz

ą

przesłank

ą

rozszerzenia składu osobowego

była potrzeba sprawowania całodobowo przez wszystkie dni tygodnia nadzo-
ru poł

ą

czonego z zastosowaniem interwencji bezpo

ś

redniej w przypadku

narusze

ń

prawa lub niewypełniania nało

ż

onych na skazanego obowi

ą

zków.

Aktualnie starszy kurator dla dorosłych jest kierownikiem poszczególnych
zespołów reagowania i do jego obowi

ą

zków nale

ż

y nadzorowanie pracy

podlegaj

ą

cych mu kuratorów i funkcjonariuszy oraz zabezpieczenie

ś

rodków

finansowych na realizacj

ę

programu wykonywania kar

ś

redniej mocy. Reje-

struje on dotacje pa

ń

stwowe i prywatne na te cele oraz sporz

ą

dza raporty

statystyczne dla Biura Administracyjnego S

ą

du Najwy

ż

szego Arizony.

Z powodu du

ż

ego zainteresowania społeczno

ś

ci lokalnych wykonywaniem

kar

ś

redniej mocy i systemu probacji, starszy kurator mo

ż

e korzysta

ć

z po-

mocy specjalistów i ró

ż

nych kompetentnych osób na rzecz realizacji prac

zwi

ą

zanych ze sprz

ę

towym poł

ą

czeniem si

ę

z osobami poddanymi monito-

rowaniu elektronicznemu. Do cz

ę

stych przypadków nale

ż

y

ś

wiadczenie pra-

cy przez studentów, ochotników legitymuj

ą

cych si

ę

zawodami technicznymi

oraz pracowników organów paramilitarnych, która ma charakter pracy do-
browolnej i nieodpłatnej.

W Arizonie obserwuje si

ę

tendencj

ę

do zatrzymania wzrostu populacji

osób kierowanych do zamkni

ę

tych zakładów penitencjarnych na skutek roz-

budowy systemu kar

ś

redniej mocy i

ś

rodków probacji. Zgodnie z danymi

zamieszczonymi przez Departament do Spraw Poprawczych stanu Arizona
w roku 1999 całkowita liczba wi

ęź

niów w tym stanie wynosiła ponad 22 ty-

si

ą

ce, co stanowiło około 3% całej dorosłej populacji tego

ż

regionu. Tym

samym Arizona zajmowała ósme miejsce w kraju pod wzgl

ę

dem najwy

ż

sze-

go poziomu wzrostu osób osadzonych w wi

ę

zieniach stanowych. Od tego

okresu obserwuje si

ę

spadek skierowa

ń

do zakładów karnych, które s

ą

w coraz wi

ę

kszym stopniu przeznaczane dla najgro

ź

niejszych przest

ę

pców.

W konsekwencji liczba przypadków zastosowanych kar

ś

redniej mocy i pro-

bacji zwi

ę

ksza si

ę

i w du

ż

ej cz

ęś

ci skazani, którzy wcze

ś

niej trafiliby do wi

ę

-

zie

ń

, s

ą

obecnie zwalniani i wykonuje si

ę

wobec nich ró

ż

ne rodzaje kar po-

ś

rednich.

A. Bałandynowicz

Probacja 1, 2010

50

Wyposa

ż

enie dla sytemu monitoringu elektronicznego

Wyposa

ż

enie do monitorowania jest produkowane przez firm

ę

BI Incor-

porated z Colorado; udost

ę

pnia si

ę

je zespołom reagowania funkcjonuj

ą

cym

przy s

ą

dach i jest ono ubezpieczone przed zniszczeniem, kradzie

żą

lub utra-

t

ą

na sum

ę

2 dolarów miesi

ę

cznie za zestaw. Koszt ubezpieczenia zestawu

jest uwzgl

ę

dniony w dziennych kosztach działania programu, za

ś

ci

ęż

ary

wynaj

ę

cia sprz

ę

tu do monitorowania zawieraj

ą

si

ę

w kwocie 12,10 dolarów.

System domowego monitorowania obejmuje terenowe urz

ą

dzenie monitoru-

j

ą

ce (FMD – field monitoring device) i przeka

ź

nik umieszczany na stopie

osoby skierowanej do probacji. Terenowe urz

ą

dzenie monitoruj

ą

ce kosztuje

1550 dolarów, a przeka

ź

nik 550 dolarów. FMD jest umieszczane w domu

osoby poddanej probacji zwykle w czasie pierwszego spotkania z pracowni-
kiem zespołu reagowania. Jest to urz

ą

dzenie mniejsze od magnetowidu,

odbiera sygnał z przeka

ź

nika i wykorzystuje lini

ę

telefoniczn

ą

w domu osoby

poddanej probacji do poł

ą

czenia si

ę

z komputerem zlokalizowanym w biurze

dyspozycyjnym zespołu reagowania. FMD jest wyposa

ż

one w bateri

ę

wy-

starczaj

ą

c

ą

na osiem godzin pracy, co pozwala nieprzerwanie rejestrowa

ć

fakty wchodzenia i wychodzenia skazanego do i z domu. Z uwagi na to,

ż

e

wi

ę

kszo

ść

zestawów s

ą

starszymi modelami, w okresie braku zasilania nie-

mo

ż

liwe jest nawi

ą

zanie ł

ą

czno

ś

ci z komputerem dyspozytorskim w celu

przekazywania informacji a

ż

do chwili, gdy zasilanie nie zostanie przywróco-

ne. Jednak nowsze modele systemu wykorzystuj

ą

baterie do rejestrowania

i ci

ą

głego informowania komputera dyspozytorskiego w czasie braku zasila-

nia w obiekcie. FMD stanowi komplet z przeka

ź

nikiem umieszczanym na

stopie za pomoc

ą

paska z tworzywa sztucznego. Przeka

ź

nik wysyła ci

ą

gły

sygnał do FMD przez cał

ą

dob

ę

, w ci

ą

gu całego okresu monitorowania. Mo-

ż

e działa

ć

na pojedynczej baterii przez 90 do 180 dni, jest wodoodporny

i mo

ż

e by

ć

usuni

ę

ty przy u

ż

yciu zwykłych no

ż

yczek. Pasek, którym jest przy-

mocowany do kostki, jest zaprojektowany tak, aby wszelkie manipulacje oraz
próby usuni

ę

cia przeka

ź

nika były odnotowywane i przekazywane. Wówczas

b

ę

dzie on emitowa

ć

sygnał o manipulacji, który zostanie przekazany przez

niezale

ż

ny czujnik monitoruj

ą

cy, tzw. „Drive-Bi” lub przez FMD, a ten z kolei

przez lini

ę

telefoniczn

ą

przeka

ż

e alarm do serwera. Je

ś

li przeka

ź

nik znajdzie

si

ę

poza 50-metrowym zasi

ę

giem sygnału i b

ę

dzie dokonywana przy nim

manipulacja, nie b

ę

dzie o tym wiadomo a

ż

do chwili, gdy osoba z przeka

ź

ni-

kiem wróci do domu. Komputer i system weryfikacji głosu jest umieszczony
w punkcie dyspozytorskim. Komputer otrzymuje informacje ze wszystkich
aktywnych punktów FMD oraz melduje na ekranie monitora i na drukarce
o wszelkich alarmach. System weryfikacji głosu jest u

ż

ywany jako zapasowy

do potwierdzenia narusze

ń

meldowanych drog

ą

elektroniczn

ą

. Stwierdza,

czy nadzorowany jest aktualnie w domu w momencie elektronicznego mel-
dunku o naruszeniu. System weryfikacji głosu automatycznie dzwoni do do-

Efektywno

ść

aresztu domowego z elektronicznym monitorowaniem...

Probacja 1, 2010

51

mu osoby i zadaje jej pytania. Głos skazanego jest nast

ę

pnie porównywany

z nagranym uprzednio głosem tej osoby. Je

ś

li oba zapisy zgadzaj

ą

si

ę

, to

znaczy,

ż

e osoba jest rzeczywi

ś

cie w domu, tak jak si

ę

tego wymaga. Sys-

tem weryfikacji głosu mo

ż

e by

ć

uaktywniony automatycznie przez wybrane

typy przychodz

ą

cych informacji lub alarmów z FMD w domu osoby nadzo-

rowanej.

Procedury weryfikacyjne w sytuacji naruszenia zasad monitoringu

Ekran dyspozytorski wy

ś

wietla około 90% informacji przychodz

ą

cych

przez telefon. Kurator wzywa nadzoruj

ą

cego w celu wyja

ś

nienia ka

ż

dego

przypadku naruszenia rygorów zastosowanej kary. Wi

ę

kszo

ść

problemów

praktycznych zwi

ą

zanych jest z przestrzeganiem godziny ochronnej, która

polega na obowi

ą

zku telefonicznego meldowania si

ę

dy

ż

urnemu kuratorowi

w ustalonych terminach w ci

ą

gu dnia.

Wytyczne departamentu s

ą

dowego ustanawiaj

ą

cztery procedury weryfi-

kacji narusze

ń

, które musz

ą

podj

ąć

dyspozytorzy, je

ś

li otrzymaj

ą

sygnał

alarmowy z FMD. S

ą

to:

−

Weryfikacja głosu – stosowana poprzez automatycznie wysyłany test do

nadzorowanego przez system weryfikacji głosu. Test ten okre

ś

la, czy

osoba jest w domu. Jednocze

ś

nie jest dokumentowana data, czas i wynik

testu w celu dalszego wykorzystania w post

ę

powaniu s

ą

dowym o naru-

szenie rygorów zastosowanej kary.

−

Próba bezpo

ś

redniej rozmowy ze skazanym w celu potwierdzenia powo-

dów naruszenia tre

ś

ci wykonywanej kary.

−

Kontakt z kuratorem nadzoruj

ą

cym w celu poinformowania go o narusze-

niu lub wyja

ś

nienie problemu nieprzestrzegania godziny ochronnej przez

osob

ę

poddan

ą

monitorowaniu elektronicznemu.

−

Kontakt z członkiem zespołu reagowania b

ę

d

ą

cym aktualnie na słu

ż

bie

lub na dy

ż

urze telefonicznym w celu zawiadomienia go o niewyja

ś

nionym

alarmie lub naruszeniu wymagaj

ą

cym dalszego działania. Zespół reago-

wania winien rozwi

ą

za

ć

wówczas problem telefonicznie lub na miejscu.

Po przekazaniu sprawy przez dyspozytora do zespołu reagowania odpo-
wiedzialno

ść

za wyja

ś

nienie naruszenia spada na zespół reagowania.

Istniej

ą

ró

ż

ne typy alarmów generowanych przez sprz

ę

t do systemu mo-

nitorowania elektronicznego (EM): manipulacja przeka

ź

nikiem lub odbiorni-

kiem, naruszenie godziny ochronnej, utrata zasilania, b

ą

d

ź

powrót zasilania,

niemo

ż

no

ść

weryfikacji lokalizacji oraz rozł

ą

czenie FMD (terenowego urz

ą

-

dzenia monitoruj

ą

cego). Dyspozytorzy monitoruj

ą

te alarmy i wszystkie inne

przychodz

ą

ce informacje z aktywnych miejsc FMD na danym obszarze,

w tym dane o opuszczaniu domu i powrocie nadzorowanego do domu w ra-
mach ustalonego porz

ą

dku dnia. Te rutynowe wiadomo

ś

ci nie wymagaj

ą

od

dyspozytora

ż

adnych działa

ń

, jednak

ż

e skazany podlega aresztowaniu, je

ś

li

A. Bałandynowicz

Probacja 1, 2010

52

narusza godzin

ę

ochronn

ą

ponad 30 minut oraz gdy stwierdzi si

ę

manipula-

cj

ę

sprz

ę

tem. Osoby nadzorowane, które utrac

ą

ł

ą

czno

ść

telefoniczn

ą

lub

zasilanie energi

ą

elektryczn

ą

do swojego domu na wi

ę

cej ni

ż

24 godziny,

podlegaj

ą

tak

ż

e aresztowi, o ile nie znajd

ą

innej tymczasowej siedziby

z ł

ą

czno

ś

ci

ą

telefoniczn

ą

. Skazani nie musz

ą

wnosi

ć

opłat za monitoring

elektroniczny, ale podlegaj

ą

oskar

ż

eniu za przest

ę

pstwo, je

ś

li umy

ś

lnie

zniszcz

ą

, uszkodz

ą

sprz

ę

t lub samowolnie oddal

ą

si

ę

ze sprz

ę

tem. Odnoto-

wano kilkana

ś

cie przypadków samowolnych oddale

ń

ze sprz

ę

tem elektro-

nicznym, co było powodem wszcz

ę

cia post

ę

powa

ń

karnych. W kilku spra-

wach policja zameldowała o uszkodzeniu lub kradzie

ż

y przeka

ź

ników

umieszczonych w domach nadzorowanych lub przymocowanych do nóg
tych

ż

e osób. Raporty policyjne zostały doł

ą

czone do akt przez zespół re-

agowania w celu uzyskania odszkodowania w imieniu dostawcy, który ubez-
piecza sprz

ę

t. Natomiast poza powy

ż

szymi przypadkami

ż

adne nowe zarzu-

ty kradzie

ż

y lub uszkodzenia nie spowodowały uznania winnym sprawców

lub płacenia odszkodowania. By

ć

mo

ż

e jest to zwi

ą

zane z ogólnym brakiem

zainteresowaniem takimi oskar

ż

eniami ze strony prokuratury w okr

ę

gu Pima.

W jednym przypadku przyjaciółka nadzorowanego została oskar

ż

ona w s

ą

-

dzie miejskim o wykroczenie polegaj

ą

ce na uszkodzeniu sprz

ę

tu do monito-

rowania, poniewa

ż

prokuratura w okr

ę

gu Pima odmówiła wniesienia oskar-

ż

enia w sprawie o przest

ę

pstwo uszkodzenia przedmiotu warto

ś

ci 1500 do-

larów. Skazany został osadzony w wi

ę

zieniu za samowolne oddalenie si

ę

i usuniecie przeka

ź

nika, a jego przyjaciółka otrzymała nakaz s

ą

dowy zapłaty

okre

ś

lonej grzywny.

V. Badania dotycz

ą

ce efektywno

ś

ci kosztowej aresztu domo-

wego wspartego elektronicznym monitoringiem

W okresie 1990–1992 przeprowadzono przez Departament dla Dorosłych

S

ą

du Okr

ę

gowego w okr

ę

gu Pima badania dotycz

ą

ce analizy statystycznej

efektywno

ś

ci kosztowej programów aresztu domowego z jednoczesnym moni-

torowaniem elektronicznym nadzorowanych. Podstaw

ą

weryfikacji były dane

zebrane z akt osobowych i rejestru przebiegu kary dla 170 skazanych

34

.

34

Były one sprawdzane przy u

ż

yciu trzech rodzajów analiz z zakresu statystyki matematycz-

nej, tj. procedury statystycznego pakietu dla nauk społecznych (Crosstabs), analizy zmien-
no

ś

ci warto

ś

ci

ś

rednich (ANOVA – Analysis of Variance of Means) i wielokrotnych regresji.

Crosstabs to procedura statystycznego pakietu dla nauk społecznych (SPSS) stosowana
w celu pomiaru zwi

ą

zków przyczynowych miedzy dwoma i wi

ę

cej zmiennymi. Ponadto po-

słu

ż

ono si

ę

testem chi-kwadtrat na badanie zwi

ą

zku zmiennych, zakładaj

ą

c na wst

ę

pie wy-

st

ę

powanie hipotezy zerowej, i

ż

badane wielko

ś

ci s

ą

wzgl

ę

dem siebie niezale

ż

ne. Test oraz

analiza Crosstabs wykorzystane zostały do ustalenia wska

ź

ników – cech wpływaj

ą

cych na

pomy

ś

lny przebieg aresztu domowego wzmocnionego monitorowaniem. Zmienne te badane

Efektywno

ść

aresztu domowego z elektronicznym monitorowaniem...

Probacja 1, 2010

53

Pomy

ś

lne uko

ń

czenie zastosowanej kary

ś

redniej mocy polegało na bez-

konfliktowym przebyciu przez nadzorowanego pełnej ilo

ś

ci dni pod nadzo-

rem monitorowanym elektronicznie. Negatywny przebieg okresu próby wi

ą

-

zał si

ę

z ponownym skierowaniem skazanego do zakładu karnego za popeł-

nienie nowego przest

ę

pstwa lub naruszenie rygorów nadzoru.

Zasady procedury karnej w S

ą

dzie Okr

ę

gowym okr

ę

gu Pima przewiduj

ą

,

i

ż

nadzorowany musi by

ć

doprowadzony do s

ą

du w terminie dwóch do

trzech dni od daty aresztowania na wst

ę

pn

ą

rozpraw

ę

w sprawie naruszenia

warunków probacji. S

ą

d zobowi

ą

zany jest pouczy

ć

skazanego o zarzutach,

okre

ś

la warunki, jakie musz

ą

by

ć

spełnione w celu ewentualnego zwolnienia

z aresztu, oraz przedstawia propozycj

ę

reprezentacji obro

ń

cy w sprawie

o odwołanie

ś

rodka karnego. W tej ostatniej kwestii w przypadku niskiego

statusu materialnego skazanego s

ą

d przydziela obron

ę

z urz

ę

du. Rozprawa

o naruszenie rygorów aresztu domowego wspartego monitoringiem jest wy-
znaczana w terminie 20 dni od daty umieszczenia w zakładzie karnym.

Tabela 1 przedstawia charakterystyk

ę

skazanych z uwzgl

ę

dnieniem ich

stopnia niebezpiecze

ń

stwa społecznego, co znajdowało wyraz w orzekaniu

odpowiedniego rodzaju kary

ś

redniej mocy z wykorzystaniem aresztu do-

mowego lub bez jego zastosowania. Nale

ż

y zauwa

ż

y

ć

,

ż

e s

ą

d mo

ż

e naka-

za

ć

wykonywanie elektronicznego monitorowania na rozprawie wst

ę

pnej,

w sprawie naruszenia warunków aresztu, nadzoru probacyjnego b

ą

d

ź

regu-

larnej probacji lub na rozprawie głównej w sprawie odwołania

ś

rodka proba-

cyjnego. Rozstrzygni

ę

cia s

ą

dowe o zastosowaniu monitoringu elektronicz-

nego zapadaj

ą

ce na rozprawie głównej obejmuj

ą

te przypadki, w których

ś

rodek ten był nakazany przez s

ą

d na wst

ę

pnej rozprawie lub na rozprawie

w sprawie naruszenia warunków wykonywania

ś

rodków probacji. W tych

przypadkach s

ą

d podtrzymuje swoje stanowisko o umieszczeniu osoby na-

ruszaj

ą

cej probacj

ę

w areszcie domowym z elektronicznym monitorowa-

niem, na okre

ś

lony okres. W uzasadnionych przypadkach osoba naruszaj

ą

-

ca probacj

ę

skierowana jest do wzmo

ż

onego nadzoru probacyjnego bez

wykonywania monitoringu.

były pod wzgl

ę

dem wpływu przy zało

ż

eniu prawdopodobie

ń

stwa bł

ę

du mniejszego lub rów-

nego 0,05 (p

≤

0,05). Analiza ANOVA była u

ż

ywana do pomiaru stopnia niebezpiecze

ń

stwa

sprawcy i tym samym okre

ś

lenia liczby punktów ryzyka i liczby punktów potrzeb, w celu

oznaczenia par grup ze znacz

ą

co ró

ż

ni

ą

cymi si

ę

liczbami na poziomie 0,05. Analiza wielo-

krotnej regresji słu

ż

yła do testowania zale

ż

no

ś

ci pomi

ę

dzy liczb

ą

punktów na skali stopnia

niebezpiecze

ń

stwa nadzorowanych, liczb

ą

punktów ryzyka ze strony osób badanych i liczb

ą

punktów ich potrzeb oraz dodatkowymi cechami, tj. „przebywania skazanych w wi

ę

zieniu na

pocz

ą

tku stosowania programu elektronicznego monitorowania oraz pomy

ś

lnego uko

ń

cze-

nia programu aresztu wraz z monitorowaniem”. W badaniach zebrano informacje o 128
zmiennych dla ka

ż

dego przypadku w grupie 170 nadzorowanych dla wszystkich trzech ro-

dzajów kar

ś

redniej mocy. Dane były zbierane bezpo

ś

rednio z urz

ę

dowych akt, rejestrowa-

ne, analizowane i porównywane z informacj

ą

o dziennych kosztach pochodz

ą

c

ą

z departa-

mentu s

ą

dowego odpowiedzialnego za wykonywanie kar.

A. Bałandynowicz

Probacja 1, 2010

54

Tabela 1. Charakterystyka osób poddanych probacji z monitorowaniem elek-
tronicznym (EM)

Rodzaje kar

ś

redniej mocy

Liczba przypadków

IPS z EM

N = 54

Liczba przypadków

DIRECT z EM

N = 54

Liczba przypadków

probacji regularnej

z EM

N = 62

Sposób

orzekania

w

areszcie

poza

aresztem

w

areszcie

poza

aresztem

w

areszcie

poza

aresztem

Ogólna liczba przy-
padków probacji

44

81,5%

10

18,5%

33

61,1%

21

38,9%

38

61,3%

24

38,7%

EM jako wyrok ska-
zuj

ą

cy

10

18,5%

2

3,7%

7

13%

5

9,3%

4

6,5%

6

9,7%

EM na rozprawie
wst

ę

pnej

3

5,6%

0

9

16%

3

5,6%

8

12,9%

1

1,6%

EM na rozprawie
w sprawie naruszenia
warunków probacji

4

7,4%

1

1,9%

4

7,4%

0

2

3,2%

1

1,6%

EM na rozprawie
rozstrzygaj

ą

cej

24

44,4%

2

3,7%

17

31,5%

12

22,2%

15

24,2%

16

25,8%

EM na wniosek obro-
ny

3

5,6%

4

7,4%

2

3,7%

1

1,9%

13

21%

0

EM na wniosek kura-
tora o modyfikacje
probacji

8

14,8%

2

3,7%

4

7,4%

3

5,6%

7

11,3%

0

IPS z EM

→

areszt domowy z monitorowaniem elektronicznym

DIRECT z EM

→

wzmo

ż

ony nadzór probacyjny z monitorowaniem

Probacja regularna z EM

→

probacja regularna wzmocniona monitoringiem

Ź

ródło: Administrative Offices of the Arizona Supreme Court Community punishment program in

Arizona fiscal year 1990–1992 fourth narter report, Phoenix

Osoby poddane rygorom aresztu domowego, wzmo

ż

onego nadzoru pro-

bacyjnego i regularnej probacji, przy jednoczesnym wzmocnieniu tych

ś

rod-

ków monitoringiem elektronicznym, charakteryzuj

ą

si

ę

„wysokim ryzykiem”,

co odpowiada znacznym zmianom na skali stopnia niebezpiecze

ń

stwa spo-

łecznego. Dane liczbowe przedstawione w tabeli 2 wskazuj

ą

,

ż

e skazani

obj

ę

ci probacj

ą

na wszystkich trzech poziomach dopu

ś

cili si

ę

zró

ż

nicowa-

nych przest

ę

pstw, za które ustawodawstwo przewiduje w alternatywie kar

ę

pozbawienia wolno

ś

ci.

Stosowanie kar

ś

redniej mocy bazuj

ą

cych na substracie ograniczonej

wolno

ś

ci b

ą

d

ź

wolno

ś

ci dozorowanej jest ograniczeniem władztwa pa

ń

-

stwowego polegaj

ą

cego na utrzymywaniu porz

ą

dku prawnego poprzez pre-

ferowanie w polityce karnej kary pozbawienia wolno

ś

ci. Je

ż

eli skazani ko-

rzystaj

ą

z tego typu sankcji penalnych na ró

ż

nych poziomach intensywno

ś

ci

zada

ń

prewencyjnych, wówczas odpowiada to realnej ochronie interesów

Efektywno

ść

aresztu domowego z elektronicznym monitorowaniem...

Probacja 1, 2010

55

społecznych, a nade wszystko pozwalaj

ą

ró

ż

nicowa

ć

zakres zada

ń

endo-

i egzo-indywidualnych skierowanych na eliminacj

ę

czynników przest

ę

p-

czych. Zdaniem Palumbo, je

ż

eli skazani kierowani s

ą

do regularnej probacji

lub wzmo

ż

onego nadzoru probacyjnego bez zastosowania aresztu domo-

wego, a nie wykonuje si

ę

wobec nich kary pozbawienia wolno

ś

ci b

ą

d

ź

aresz-

tu wzmocnionego monitorowaniem elektronicznym, wówczas nie zaistnieje
efekt „rozbudowania sieci”, czyli rozrostu kontroli instytucjonalnej pa

ń

stwa

nad przest

ę

pcami

35

.

Tabela 2. Klasa przest

ę

pstwa a liczba punktów ryzyka odpowiadaj

ą

ca stop-

niowi niebezpiecze

ń

stwa społecznego skazanych obejmowanych probacj

ą

Liczba punktów

Klasa

przest

ę

pstwa

0–7

8–11

12–15

16 i wi

ę

cej

Klasa 6

Probacja regu-

larna

Probacja regu-

larna

Wi

ę

zienie lub

IPS

Wi

ę

zienie lub

IPS

Klasa 5

Probacja regu-

larna

Probacja regu-

larna

Wi

ę

zienie lub

IPS

Wi

ę

zienie lub

IPS

Klasa 4

Probacja regu-

larna

Wi

ę

zienie lub

IPS

Wi

ę

zienie lub

IPS

Wi

ę

zienie lub

IPS

Klasa 3

Wi

ę

zienie lub

IPS

Wi

ę

zienie lub

IPS

Wi

ę

zienie lub

IPS

Wi

ę

zienie lub

IPS

Klasa 2

Wi

ę

zienie lub

IPS

Wi

ę

zienie lub

IPS

Wi

ę

zienie lub

IPS

Wi

ę

zienie lub

IPS

IPS

→

nadzór elektroniczny stosowany w ramach wykonywania aresztu domowego, wzmo

ż

onego

nadzoru probacyjnego i regularnej probacji

Ź

ródło: Administrative Offices of the Arizona Supreme Court Community punishment program in

Arizona fiscal year 1990–1992 fourth narter report, Phoenix

Wi

ę

kszo

ść

jednostek, wobec których wykonuje si

ę

monitoring elektro-

niczny w ramach odpowiedniego rodzaju kary

ś

redniej mocy, uznanych zo-

stała za winnych mniej powa

ż

nych przest

ę

pstw bez u

ż

ycia przemocy (prze-

st

ę

pstwa klasy V i VI oraz przest

ę

pstwa ró

ż

ne). I w sytuacji naruszania rygo-

rów tych kar, kuratorzy organizuj

ą

cy ich wykonywanie wyst

ę

powali do s

ą

du

o modyfikacj

ę

warunków kary

ś

redniej mocy, rezygnuj

ą

c z kierowania ska-

zanych do zakładów karnych.

35

B. R. M c C a r t h y, Intermediate punishments: Intensive supervision, home confinement

and electronic surveillance, Monsey, N.Y. 1987, Willow Tree.

A. Bałandynowicz

Probacja 1, 2010

56

Tabela 3. Rodzaj popełnianych przest

ę

pstw przez nadzorowanych a zasto-

sowany rodzaj kary

ś

redniej mocy

Rodzaje kar

ś

redniej mocy

Liczba przypadków

IPS z EM

N = 54

Liczba przypadków

DIRECT z EM

N = 54

Liczba przypadków

probacji regularnej

z EM

N = 62

Klasa popeł-

nionego prze-

st

ę

pstwa przez

nadzorowane-

go

w

areszcie

poza

aresztem

w

areszcie

poza

aresztem

w

areszcie

poza

aresztem

F 1

0

0

0

0

0

0

F 2

5

9,3%

1

1,9%

0

1

1,9%

1

1,6%

0

F 3

9

16,7%

3

5,6%

4

7,4%

1

1,9%

6

9,7%

5

8,1%

F 4

16

29,6%

3

5,6%

5

9,3%

0

5

8,1%

4

6,5%

F 5

2

3,7%

1

1,9%

2

3,7%

3

5,6%

2

3,2%

2

3,2%

F 6

2

3,7%

0

2

3,7%

4

7,4%

5

8,1%

0

F 6/M

10

18,5%

2

3,7%

20

37%

12

22,2%

16

25,8%

10

16,1%

M 1

0

0

0

0

3

4,8%

3

4,8%

M 2

0

0

0

0

0

0

M 3

0

0

0

0

0

0

F 1 – F 6

→

przest

ę

pstwa (zbrodnie) bez u

ż

ycia przemocy

F 6/M

→

ró

ż

ne drobne przest

ę

pstwa

M 1 – M 3

→

wykroczenia

Ź

ródło: Administrative Offices of the Arizona Supreme Court Community punishment program in

Arizona fiscal year 1990–1992 fourth narter report, Phoenix

Tabela 4 podaje

ś

rednie liczby punktów ryzyka i potrzeb dla ka

ż

dego po-

ziomu nadzoru probacyjnego w ramach odpowiedniego typu kary

ś

redniej

mocy. Zebrane dane wskazuj

ą

,

ż

e nadzorowani poddani probacji regularnej

mieszcz

ą

si

ę

w „

ś

rednim” poziomie ryzyka i potrzeb; obejmowani aresztem

domowym z monitoringiem uzyskali „wysok

ą

” liczb

ę

punktów ryzyka i „

ś

red-

ni

ą

” punktów potrzeb, a skazani na wzmo

ż

ony nadzór probacyjny (DIRECT)

uzyskali „wysok

ą

” liczb

ę

punktów ryzyka i punktów potrzeb. Podobie

ń

stwo

profili ryzyka nadzorowanych w ramach wzmo

ż

onego nadzoru probacyjnego

do skazanych poddanych rygorom aresztu domowego z elektronicznym mo-
nitorowaniem wskazuje, i

ż

grupa ta jest homogeniczna ze wzgl

ę

du na po-

ziom niebezpiecze

ń

stwa uwzgl

ę

dniaj

ą

cego dotychczasow

ą

karier

ę

krymi-

naln

ą

oraz niestabilno

ść

społeczn

ą

okre

ś

lan

ą

liczb

ą

punktów potrzeb w za-

kresie adaptowania si

ę

do warunków

ż

ycia na wolno

ś

ci.

Efektywno

ść

aresztu domowego z elektronicznym monitorowaniem...

Probacja 1, 2010

57

Tabela 4. Zestawienie liczby punktów oceny ryzyka i potrzeb w celu pomy

ś

l-

nego i niepomy

ś

lnego uko

ń

czenia programu EM dla aresztu domowego,

wzmo

ż

onego nadzoru probacyjnego i regularnej probacji

(N = 170 przypadków EM)

(p

≤

0,05)

Pomy

ś

lne

uko

ń

czenie

Niepomy

ś

lne

uko

ń

czenie

Probacja regularna:

Ś

rednia liczba punktów ryzyka (stopie

ń

niebezpiecze

ń

-

stwa społecznego) (p > 0,05)

19

7

Ś

rednia liczba punktów intensywno

ś

ci monitorowania

(p > 0,05)

10

10

Ś

rednia liczba punktów potrzeb (stopie

ń

adaptacji spo-

łecznej) (p > 0,05)

22

25

DIRECT (wzmo

ż

ony nadzór probacyjny):

Ś

rednia liczba punktów ryzyka (stopie

ń

niebezpiecze

ń

-

stwa społecznego) (p > 0,05)

20

23

Ś

rednia liczba punktów intensywno

ś

ci monitorowania

(p > 0,05)

10

13

Ś

rednia liczba punktów potrzeb (stopie

ń

adaptacji spo-

łecznej) (p > 0,05)

28

32

IPS (areszt domowy wzmocniony monitorowaniem elektronicznym):

Ś

rednia liczba punktów ryzyka (stopie

ń

niebezpiecze

ń

-

stwa społecznego) (p

≤

0,05)

21

26

Ś

rednia liczba punktów intensywno

ś

ci monitorowania

(p > 0,05)

14

18

Ś

rednia liczba punktów potrzeb (stopie

ń

adaptacji spo-

łecznej) (p > 0,05)

23

27

Zestawienie probacji IPS, DIRECT i regularnej:

Ś

rednia liczba punktów ryzyka (stopie

ń

niebezpiecze

ń

-

stwa społecznego) (p > 0,05)

19,8

22,6

Ś

rednia liczba punktów intensywno

ś

ci monitorowania

(p > 0,05)

11,3

13,9

Ś

rednia liczba punktów potrzeb (stopie

ń

adaptacji spo-

łecznej) (p > 0,05)

23,9

28,3

DIRECT

→

wzmo

ż

ony nadzór probacyjny

IPS

→

areszt domowy wzmocniony monitorowaniem elektronicznym

EM

→

monitoring

p

→

prawdopodobie

ń

stwo bł

ę

du

Ź

ródło: Administrative Offices of the Arizona Supreme Court Community punishment program in

Arizona fiscal year 1990–1992 fourth narter report, Phoenix

Podstawowa analiza materiału empirycznego pozwoliła na ustalenie ty-

powych cech kryminologicznych definiuj

ą

cych profil osobowy nadzorowa-

nych obj

ę

tych monitorowaniem elektronicznym, którzy zako

ń

czyli pomy

ś

lnie

lub negatywnie okres stosowania kary. Do grupy tych wyznaczników zaliczy

ć

nale

ż

y: płe

ć

, pochodzenie etniczne, wiek w chwili rozpocz

ę

cia kary, stan

cywilny, rodzaj wykształcenia, klas

ę

zarzucanego przest

ę

pstwa i przest

ę

p-

A. Bałandynowicz

Probacja 1, 2010

58

stwa uznanego, pozbawienie wolno

ś

ci w chwili rozpocz

ę

cia kary

ś

redniej

mocy oraz zastosowanie aresztu domowego modyfikuj

ą

cego tre

ść

kary.

Pomy

ś

lnie okres próby przebiegł dla 124 osób, a dla 46 zako

ń

czył si

ę

nega-

tywnie. Tabela 5 ilustruje szczegółowy rozkład cech okre

ś

laj

ą

cych sylwetk

ę

nadzorowanych, wobec których wykonywano kary

ś

redniej mocy na wszyst-

kich trzech poziomach nadzoru probacyjnego.

W badaniach wykorzystano analiz

ę

statystyki matematycznej za po

ś

red-

nictwem testu chi-kwadrat, aby zobrazowa

ć

powi

ą

zania wybranych dziewi

ę

-

ciu zmiennych na przebieg okresu próby wykonywanej kary. Wyniki wskazu-
j

ą

, i

ż

zdecydowana wi

ę

kszo

ść

cech jest niezale

ż

na w sensie prawdopodo-

bie

ń

stwa istotnego oddziaływania na rezultaty przebiegu kary. Przy przyj

ę

ciu

hipotezy zerowej zakładaj

ą

cej brak rzeczywistego wpływu badanych zmien-

nych na sposób zako

ń

czenia przebiegu kary nale

ż

y zało

ż

one twierdzenie

odrzuci

ć

, gdy

ż

jedna cecha, tj. zastosowanie aresztu domowego modyfikuj

ą

-

cego tre

ść

kary

ś

redniej mocy podczas jej wykonywania wykazywała zna-

cz

ą

ce warto

ś

ci przy u

ż

yciu badanego testu. Dla niektórych cech (z grupy

dziewi

ę

ciu zmiennych) analiza została przeprowadzona w odniesieniu do

rodzaju zastosowanej kary, tj. aresztu domowego wraz z monitoringiem,
wzmo

ż

onego nadzoru probacyjnego (DIRECT) oraz regularnej probacji. Ten

dwuwariantowy sposób oceny materiału empirycznego wykazał, i

ż

ponadto

skazani za czyny przeciwko mieniu b

ą

d

ź

zwi

ą

zane z handlem lub posiada-

niem narkotyków, którzy byli pozbawieni wolno

ś

ci w chwili rozpocz

ę

cia wy-

konywania kary

ś

redniej mocy, ko

ń

cz

ą

pomy

ś

lnie okres próby w odró

ż

nieniu

od innych skazanych. Przebywanie w izolacji wi

ę

ziennej przed formalnym

rozpocz

ę

ciem wykonywania probacji ma zatem pozytywny wpływ na sposób

zachowania skazanego na wolno

ś

ci i motywuje w sposób zasadniczy do

przestrzegania rygorów kary

ś

redniej mocy.

Karalno

ść

nadzorowanych w okresie nieletno

ś

ci, brak recydywy w fazie

adolescencji młodzie

ń

czej i dorosło

ś

ci, legitymowanie si

ę

pozytywnym statu-

sem pozycyjnym polegaj

ą

cym na wykonywaniu pracy zarobkowej przed

skazaniem oraz posiadanie co najmniej kwalifikacji zawodowych na pozio-
mie szkoły

ś

redniej s

ą

okoliczno

ś

ciami warunkuj

ą

cymi czas adaptowania si

ę

skazanych do warunków probacji, niemniej nie mog

ą

one by

ć

uznane za

cechy bezpo

ś

rednio wpływaj

ą

ce na rezultat skuteczno

ś

ci kary. Zastosowa-

nie metody badawczej do pomiaru zwi

ą

zków mi

ę

dzy zmiennymi, tj. stopniem

niebezpiecze

ń

stwa skazanych, stopniem adaptacji społecznej oraz stopniem

okre

ś

laj

ą

cym zakres usług monitorowania elektronicznego a sposobem za-

ko

ń

czenia okresu próby oraz faktem przebywania skazanych w izolacji b

ą

d

ź

na wolno

ś

ci w momencie rozpocz

ę

cia wykonywania kary, pozwoliło ustali

ć

istotny wpływ stopnia niebezpiecze

ń

stwa skazanych oraz stopnia wyznacza-

j

ą

cego zakres usług monitoringu elektronicznego na efekty wykonywanej

kary

ś

redniej mocy. Ustalono tak

ż

e zwi

ą

zek przyczynowo-skutkowy pomi

ę

-

Efektywno

ść

aresztu domowego z elektronicznym monitorowaniem...

Probacja 1, 2010

59

dzy sposobem rozpocz

ę

cia wykonywania kary (izolacja wi

ę

zienna b

ą

d

ź

wol-

no

ść

dozorowana) a jej efektami. Otó

ż

fakt, i

ż

skazani poddani zostali wa-

runkom kary pozbawienia wolno

ś

ci w pocz

ą

tkowym stadium wyrokowania,

a nast

ę

pnie zastosowano

ś

rodki alternatywne w postaci probacji ma staty-

stycznie znacz

ą

cy wpływ na sposób zako

ń

czenia okresu próby. Trzecia me-

toda wykorzystana w badaniach obejmuj

ą

ca analiz

ę

testu zmienno

ś

ci warto-

ś

ci

ś

rednich pozwoliła okre

ś

li

ć

, czy obserwowane ró

ż

nice mi

ę

dzy zmiennymi

mogły by

ć

uznane za przypadek, czy te

ż

rzeczywi

ś

cie one istniej

ą

. Trzy po-

ziomy nadzoru probacyjnego (areszt domowy z elektronicznym monitorowa-
niem, wzmo

ż

ony nadzór probacyjny oraz regularna probacja) konfrontowano

mi

ę

dzy sob

ą

, porównuj

ą

c stopie

ń

niebezpiecze

ń

stwa skazanych, stopie

ń

adaptacji społecznej oraz stopie

ń

okre

ś

laj

ą

cy zakres usług monitoringu elek-

tronicznego. Wyniki bada

ń

pozwoliły ustali

ć

, i

ż

skazani obejmowani regular-

n

ą

probacj

ą

wykazuj

ą

maksymalnie wy

ż

sze wska

ź

niki skuteczno

ś

ci z powo-

du mniej ni

ż

przeci

ę

tnego stopnia niebezpiecze

ń

stwa (ryzyka), wysokich

mian okre

ś

laj

ą

cych ich zdolno

ś

ci do adaptacji społecznej oraz

ś

redniego

okresu stosowania aresztu domowego w ramach probacji.

Typowy profil kryminologiczny osoby, która pomy

ś

lnie uko

ń

czyła wyko-

nywanie kary

ś

redniej mocy wspartej na elektronicznym monitorowaniu, to

m

ęż

czyzna maj

ą

cy 21 lat, kawaler, posiadaj

ą

cy dyplom uko

ń

czenia szkoły

ś

redniej, przebywaj

ą

cy przed wykonywaniem kary co najmniej trzy miesi

ą

ce

w izolacji wi

ę

ziennej, skazany za przest

ę

pstwa przeciwko mieniu (przest

ę

p-

stwa IV klasy) charakteryzuj

ą

ce si

ę

brakiem agresywno

ś

ci sprawców, legi-

tymuj

ą

cy si

ę

wyrokiem skazuj

ą

cym półtora roku bez wzgl

ę

du na rodzaj nad-

zoru probacyjnego zas

ą

dzonego przez s

ą

d.

W

ś

ród wszystkich poddanych probacji z elektronicznym monitorowaniem

około 70% osób było osadzonych w zakładach karnych w momencie skaza-
nia przez s

ą

d na areszt domowy z elektronicznym monitorowaniem i 73%

tych osób pomy

ś

lnie uko

ń

czyło okres próby. Jedn

ą

z okoliczno

ś

ci interpretu-

j

ą

cych ten fakt, mo

ż

e by

ć

do

ś

wiadczenie skazanych zwi

ą

zane z pobytem

w warunkach pozbawienia wolno

ś

ci polegaj

ą

ce na obawie przed powrotem

do sytuacji derywuj

ą

cych. Ponadto skazywanie osób w okresie próby za

naruszenia administracyjne albo rygory probacji nie skutkuje natychmiasto-
wego odwoływania

ś

rodka i zamian

ę

na kar

ę

bezwzgl

ę

dnego pozbawienia

wolno

ś

ci, lecz jego modyfikacj

ę

zwi

ą

zan

ą

z zastosowaniem aresztu domo-

wego i szerszym u

ż

yciem usług monitorowania elektronicznego. W grupie

170 skazanych 44 osoby (ok. 26%) zostały aresztowane za naruszenie wa-
runków probacji, niemniej nadal wykonywano obostrzon

ą

form

ę

tej kary

i efekty ko

ń

cowe mierzone brakiem powrotu do przest

ę

pstwa w tej grupie

przypadków mo

ż

na odnie

ść

do wi

ę

kszo

ś

ci skazanych (40 osób).

A. Bałandynowicz

Probacja 1, 2010

60

Tabela 5. Typowe zmienne kryminologiczne odpowiedzialne za pomy

ś

lny

lub negatywny przebieg kary

ś

redniej mocy

Sposób zako

ń

czenia okresu

Cechy próby

osobowe osób obj

ę

tych

monitorowaniem (EM)

Pomy

ś

lnie

uko

ń

czony

Niepomy

ś

lnie

uko

ń

czony

Płe

ć

: M = m

ęż

czyzna

K = kobieta (p > 0,05)

M = 107 lub 72,3%

K = 17 lub 77,3%

M = 41 lub 27,7%
K = 5 lub 22,7%

Pochodzenie etniczne:
L = latynos
C = czarny
B = biały (p > 0,05)

L = 53 lub 76,8%

C = 15 lub 57,7%

B = 56 lub 74,7%

L = 16 lub 23,2%

C = 11 lub 42,3%
B = 19 lub 25,3%

Typowy wiek w chwili rozpocz

ę

cia kary (p > 0,05)

21 lat

19 lat

Stan cywilny w czasie wykonywania kary
(p > 0,05)

kawaler

kawaler

Dyplom szkoły

ś

redniej (High School) lub dyplom

ogólnej edukacji (GED)
(p > 0,05)

N = 61 lub 72,6%

Y = 63 lub 73,3%

N = 23 lub 27,4%
Y = 23 lub 26,7%

Klasa zarzucanego przest

ę

pstwa

(p > 0,05)

F4

F3, F4

Klasa przest

ę

pstwa uznanego (p > 0,05)

F6/M1

F6/M1

Pozbawienie wolno

ś

ci w chwili rozpocz

ę

cia kary

(p > 0,05)

N = 36 lub 65,5%

Y = 88 lub 76,5%

N = 19 lub 34,5%
Y = 27 lub 23,5%

Areszt domowy modyfikuj

ą

cy kar

ę

(p

≤

0,05)

N = 115 lub 91,3%

Y = 9 lub 20,5%

N = 11 lub 8,7%
Y = 35 lub 79,5%

EM

→

elektroniczne monitorowanie

F

→

osoby skazane za zbrodnie

M

→

osoby popełniaj

ą

ce wykroczenia

F6/M1

→

osoby skazane za drobne przest

ę

pstwa

p

→

prawdopodobie

ń

stwo bł

ę

du

Ź

ródło: Administrative Offices of the Arizona Supreme Court Community punishment program in

Arizona fiscal year 1990–1992 fourth narter report, Phoenix

W celu okre

ś

lenia efektywno

ś

ci kosztowej aresztu domowego wspartego

elektronicznym monitoringiem koniecznym było oparcie na rzeczywistych
kosztach dziennych probacji regularnej wzmo

ż

onego nadzoru probacyjnego

oraz aresztu z serwisem usług monitorowania skazanego. Dane potwierdza-
j

ą

,

ż

e koszty podstawowego

ś

rodka, tj. aresztu z elektronicznym monitoro-

waniem (IPS), s

ą

wy

ż

sze ni

ż

probacji regularnej oraz wzmo

ż

onego nadzoru

probacyjnego (DIRECT), ale ni

ż

sze ni

ż

osadzenie w zakładzie karnym.

Efektywno

ść

aresztu domowego z elektronicznym monitorowaniem...

Probacja 1, 2010

61

Tabela 6. Całkowita liczba dni monitorowania elektronicznego (EM) przy
wykonywaniu kar

ś

redniej mocy z uwzgl

ę

dnieniem izolacji wi

ę

ziennej po-

przedzaj

ą

cej okres próby

Okres monitorowania

Rodzaj kary

ś

redniej mocy

Liczba
skaza-

nych

Całkowita liczba dni

przebytych w pro-

gramie elektronicz-

nego monitorowania

Procent dni przeby-

tych w programie

elektronicznego

monitorowania

Probacja regularna:
w zakładzie karnym w momencie
zastosowania programu EM

38

2298

19,74%

poza zakładem karnym w momen-
cie zastosowania programu EM

24

1360

11,68%

Razem

62

3658

31,42%

DIRECT (wzmo

ż

ony nadzór probacyjny w zakładzie karnym):

w zakładzie karnym w momencie
zastosowania programu EM

33

2842

24,41%

poza zakładem karnym w momen-
cie zastosowania programu EM

21

1128

9,69%

Razem

54

3970

34,1%

IPS (areszt domowy z monitorowaniem elektronicznym):
w zakładzie karnym w momencie
zastosowania programu EM

44

3136

26,93%

poza zakładem karnym w momen-
cie zastosowania programu EM

10

880

7,56%

Razem

54

4016

34,49%

Ź

ródło: Administrative Offices of the Arizona Supreme Court Community punishment program in

Arizona fiscal year 1990–1992 fourth narter report, Phoenix

Całkowita liczba dni przebytych w programie elektronicznego monitoro-

wania wzrasta wraz z poziomem nadzoru probacyjnego. Jednostki poddane
probacji regularnej odbyły w programie elektronicznego monitorowania 3658
dni (31,4%), natomiast przypadki wzmo

ż

onego nadzoru probacyjnego sta-

nowi

ą

34,1%, a aresztu domowego z monitoringiem 34,4% całkowitej liczby

dni przebytych w okresie próby. Przegl

ą

d wielko

ś

ci liczbowych okre

ś

laj

ą

cych

liczb

ę

dni przebytych przez skazanych poza zakładem karnym w czasie sto-

sowania elektronicznego monitorowania przekonuje, i

ż

mo

ż

liwo

ść

pojawie-

nia si

ę

efektu „poszerzenia sieci” jest najwi

ę

ksza na poziomie probacji regu-

larnej. Poddani probacji w ramach wzmo

ż

onego nadzoru probacyjnego

i klasycznego aresztu domowego wspartego monitorowaniem s

ą

przypad-

kami, które w najmniejszym stopniu przyczyniaj

ą

si

ę

do poszerzenia sieci

kontroli pa

ń

stwa nad skazanymi. Je

ż

eli osoby skierowane do probacji regu-

larnej zaliczyli ponad 30% wszystkich dni przebytych w warunkach stosowa-
nia elektronicznego monitoringu, to przy nieuwzgl

ę

dnieniu skazanych, któ-

rym s

ą

dy wyrokowały zmian

ę

ś

rodka z kary pozbawienia wolno

ś

ci na pobyt

A. Bałandynowicz

Probacja 1, 2010

62

w warunkach omawianej probacji regularnej, mo

ż

na stwierdzi

ć

, i

ż

wszystkie

przypadki tej kary (regularnej probacji z elektronicznym monitorowaniem)
były rezultatem efektu „poszerzania sieci” w granicach od 0–31,4%.

Analiza efektywno

ś

ci kosztowej aresztu domowego z elektronicznym mo-

nitorowaniem sprowadzona została do rozró

ż

nienia potencjalnych

ś

rodków

finansowych zwi

ą

zanych z osadzaniem skazanych w zakładach karnych

w porównaniu z aktualnymi wydatkami pieni

ęż

nymi na monitoring dla

wszystkich kar zwi

ą

zanych z probacj

ą

. I tak, przykładowo szacunkowy koszt

pobytu skazanych w zakładach karnych, wobec których mo

ż

na by zastoso-

wa

ć

regularn

ą

probacj

ę

, wyniósł 179.177,54 dolarów. Kwota ta została uzy-

skana przez pomno

ż

enie całkowitej liczby dni przebytych w programie elek-

tronicznego monitoringu dla probacji regularnej przez

ś

redni koszt pobytu

dziennego w wi

ę

zieniu, powi

ę

kszony o dzienny koszt regularnej probacji.

Całkowita liczba dni odbyta przez 62 skazanych, wobec których zastosowa-
no probacje regularn

ą

, wynosiła 3658. Wielko

ść

ta powi

ę

kszona została

o 49,13 dolarów (tj. liczb

ę

równ

ą

ś

redniemu kosztowi osadzenia w zakładzie

karnym – 47,15 dolarów oraz

ś

redniemu dziennemu kosztowi probacji regu-

larnej – 1,98 dolarów). A zatem, gdyby 62 skazanych w sposób ci

ą

gły sp

ę

-

dziło 3658 dni w instytucji izolacyjnej, zamiast zosta

ć

skierowani do regular-

nej probacji, to rzeczywisty koszt osadzenia w zakładach karnych wyniósłby
179.177,54 dolarów. Aktualne koszty elektronicznego monitorowania dla
regularnej probacji okre

ś

lono, mno

żą

c 3658 dni zastosowanego programu

w ramach tej kary przez kwot

ę

14,08 dolarów (tj.

ś

redni koszt regularnej

probacji – 1,98 dolarów plus

ś

redni dzienny koszt programu elektronicznego

monitorowania równy sumie 12,10 dolarów). Tym samym realne koszty elek-
tronicznego monitorowania dla 62 osób poddanych regularnej probacji wy-
nosz

ą

51.504,64 dolarów i s

ą

one o około 30% ni

ż

sze ani

ż

eli obci

ąż

enia

finansowe poniesione na utrzymywanie tych osób w warunkach instytucji
izoluj

ą

cej. Dla dwóch pozostałych kar, tj. wzmo

ż

onego nadzoru probacyjne-

go oraz aresztu domowego wzmocnionego monitoringiem elektronicznym,
ogólne koszty ich wykonywania stanowi

ą

odpowiednio 36,4% oraz 41,1%

ś

rodków finansowych, które nale

ż

ałoby przeznaczy

ć

na przetrzymanie ska-

zanych w warunkach zakładu karnego. Tym samym oszcz

ę

dno

ś

ci finansowe

na poziomie generalnego modyfikowania polityki karnej, zmierzaj

ą

cej do

zast

ę

powania orzecze

ń

bezwzgl

ę

dnego pozbawienia wolno

ś

ci na alterna-

tywne

ś

rodki systemu probacji, si

ę

gaj

ą

od 60 do 70% ogólnie wydawanych

kwot.

Analiza danych zawartych w tabeli 7 przy zało

ż

eniu,

ż

e efekt „poszerza-

nia sieci” wyniósłby w maksymalnym wymiarze 31,4%, przekonuje, i

ż

aktu-

alne obci

ąż

enia finansowe zwi

ą

zane ze stosowaniem elektronicznego moni-

torowania na ka

ż

dym poziomie probacji zwi

ę

kszone musz

ą

by

ć

o t

ę

wiel-

ko

ść

, tj. 31,4%.

Efektywno

ść

aresztu domowego z elektronicznym monitorowaniem...

Probacja 1, 2010

63

Tabela 7. Potencjalny koszt umieszczenia skazanych w wi

ę

zieniu wobec

których wykonywano

ś

rodki probacyjne skonfrontowany z kosztami elektro-

nicznego monitoringu stosowanego na ró

ż

nych poziomach probacji

Poziom nadzoru probacyjnego

Potencjalny koszt umiesz-

czenia w wi

ę

zieniu przy

efekcie „poszerzania sieci”

równym zero

Rzeczywisty koszt

nadzoru probacyjnego

z monitorowaniem elektro-

nicznym

Regularna probacja

179.717,54 dolarów

51.504,64 dolarów

Wzmo

ż

ony nadzór probacyjny

(DIRECT)

218.945,50 dolarów

79.797,00 dolarów

Areszt domowy wraz z monito-
ringiem elektronicznym

238.831,52 dolarów

98.070,72 dolarów

Ź

ródło: Administrative Offices of the Arizona Supreme Court Community punishment program in

Arizona fiscal year 1990–1992 fourth narter report, Phoenix

Potencjalny koszt umieszczenia w wi

ę

zieniu przedstawiony w tabeli 7 za-

kłada,

ż

e ka

ż

dy dzie

ń

pozostawania w programie elektronicznego monitoro-

wania na ka

ż

dym poziomie probacji jest równowa

ż

ny oszcz

ę

dzeniu jednego

dnia w wi

ę

zieniu. Aktualny koszt nadzoru probacyjnego z elektronicznym

monitorowaniem zawarty w powy

ż

szej tabeli jest oparty na oficjalnej ocenie

kosztów dziennych wykonywania

ś

rodków karnych.

Na przykład: obecne koszty elektronicznego monitorowania dla regularnej

probacji, wzmo

ż

onego nadzoru probacyjnego oraz aresztu domowego

wzmocnionego monitoringiem wynosiły: 68.193,14 dolarów, 105.651,23 do-
larów i 129.845,63 dolarów. Ró

ż

nica pomi

ę

dzy zało

ż

onymi poziomami efek-

tu „poszerzania sieci”, a wi

ę

c 0% i 31,4%, wyznacza parametry zakresu

efektywno

ś

ci kosztowej. Tabela 8 obrazuje wpływ efektu „poszerzania sieci”

na realne koszty programu elektronicznego monitorowania.

Tabela 8. Aktualne koszty programu elektronicznego monitorowania (EM)
zestawione z najwi

ę

kszym mo

ż

liwym zakresem efektu „poszerzania sieci”

według poziomów probacji

Poziom nadzoru probacyjnego

Aktualne koszty programu

elektronicznego monitorowa-

nia przy efekcie „poszerzania

sieci” równym zero

Aktualne koszty programu

elektronicznego monitorowa-

nia przy efekcie „poszerzania

sieci” równym 31,4%

Regularna probacja

51.504,64 dolarów

68.192,14 dolarów

Wzmo

ż

ony nadzór probacyjny

(DIRECT)

79.797,00 dolarów

105.651,23 dolarów

Areszt domowy wraz z monito-
ringiem elektronicznym

98.070,72 dolarów

129.845,63 dolarów

Ź

ródło: Administrative Offices of the Arizona Supreme Court Community punishment program in

Arizona fiscal year 1990–1992 fourth narter report, Phoenix

A. Bałandynowicz

Probacja 1, 2010

64

Wielko

ś

ci liczbowe uj

ę

te w tabeli 9 ukazuj

ą

potencjalny koszt osadzenia

w wi

ę

zieniu dotycz

ą

cy jednego przypadku zestawiony z aktualnym kosztem

elektronicznego monitorowania, przy zało

ż

eniu,

ż

e efekt „poszerzania sieci”

jest równy 0%. I tak jednostkowy, aktualny koszt elektronicznego monitoro-
wania dla probacji regularnej równy jest 830,72 dolarów. Wielko

ść

ta, to ak-

tualny koszt dotycz

ą

cy danego poziomu nadzoru wynosz

ą

cy 51.504,64 dola-

rów podzielony przez całkowit

ą

liczb

ę

osób nadzorowanych, regularnie

umieszczonych w programie (62 osoby) w okresie badawczym.

Tabela 9. Potencjalne

ś

rednie koszty osadzenia w wi

ę

zieniu dotycz

ą

ce jed-

nego przypadku zestawione z aktualnymi

ś

rednimi kosztami elektronicznego

monitorowania dotycz

ą

cymi jednego przypadku na wszystkich poziomach

nadzoru probacyjnego

Poziom nadzoru probacyj-

nego

Ś

rednie koszty osadzenia

w wi

ę

zieniu dotycz

ą

ce jed-

nego przypadku przy efekcie

„poszerzania sieci” równym

zero

Ś

rednie koszty

elektronicznego monitoro-

wania dotycz

ą

ce jednego

przypadku

Regularna probacja

2898,67 dolarów

830,72 dolarów

Wzmo

ż

ony nadzór proba-

cyjny (DIRECT)

4054,00 dolarów

1477,72 dolarów

Areszt domowy wraz z mo-
nitoringiem elektronicznym

4422,81 dolarów

1816,12 dolarów

Ź

ródło: Administrative Offices of the Arizona Supreme Court Community punishment program in

Arizona fiscal year 1990–1992 fourth narter report, Phoenix

Koszty jednostkowe dla przypadków wzmo

ż

onego nadzoru probacyjnego

oraz aresztu domowego wzmocnionego monitoringiem kształtuj

ą

si

ę

na po-

ziomie: 1477,72 dolarów i 1816,12 dolarów.

Efektywno

ść

kosztow

ą

probacji najlepiej obrazuje

ś

redni koszt jednost-

kowy dotycz

ą

cy poszczególnych poziomów nadzoru probacyjnego. Wielko

ść

ta ułatwia porównanie ró

ż

nic w poszczególnych poziomach probacji.

Ś

redni

potencjalny koszt jednostkowy osadzenia w wi

ę

zieniu zestawiony ze

ś

red-

nim jednostkowym aktualnym kosztem elektronicznego monitorowania prze-
konuje, i

ż

ś

rodki probacji s

ą

znacznie ta

ń

sze i stanowi

ą

odpowiednio:

28,65%, 36,54% i 41,18%

ś

rednich kosztów izolowania osoby w zakładzie

karnym.

Tabela 10 pokazuje oficjalne, dzienne rozró

ż

nienie kosztów osadzenia

w wiezieniu zestawione z aktualnymi kosztami elektronicznego monitorowa-
nia na poszczególnych poziomach nadzoru, przy zało

ż

eniu,

ż

e odsetek efek-

tu „poszerzania sieci” jest równy zeru.

Efektywno

ść

aresztu domowego z elektronicznym monitorowaniem...

Probacja 1, 2010

65

Tabela 10. Zestawienie dziennych kosztów osadzenia w wi

ę

zieniu z aktual-

nymi kosztami programu elektronicznego monitorowania według poziomów
nadzoru

Koszty osadzenia w wi

ę

zieniu z

kosztami elektronicznego moni-

torowania według poziomu nad-

zoru

Koszty

probacji

Ś

rednie dzienne

koszty wi

ę

zienia

Całkowite koszty

dzienne wi

ę

zie-

nia

Regularna probacja

1,98

47,15

49,13

Wzmo

ż

ony nadzór probacyjny

8,00

47,15

55,15

Areszt domowy wzmocniony
monitorowaniem

12,32

47,15

59,47

Koszty programu elektroniczne-
go monitorowania według po-
ziomów nadzoru

Koszty probacji

Dzienne koszty
programu elek-

tronicznego mo-

nitorowania

Całkowite koszty

dzienne elektro-

nicznego monito-

rowania

Regularna probacja

1,98

12,10

14,08

Wzmo

ż

ony nadzór probacyjny

8,00

12,10

20,10

Areszt domowy wzmocniony
monitorowaniem

12,31

12,10

24,42

Koszty w tabeli oszacowane zostały w dolarach

Ź

ródło: Administrative Offices of the Arizona Supreme Court Community punishment program in

Arizona fiscal year 1990–1992 fourth narter report, Phoenix

Wykresy 1 i 2 ilustruj

ą

efektywno

ść

kosztow

ą

programu elektronicznego

monitorowania na poszczególnych poziomach nadzoru dla efektu „posze-
rzania sieci” równego zero oraz 31,4%. Dwuwymiarowy wykres słupkowy dla
ka

ż

dego poziomu nadzoru pokazuje,

ż

e kara aresztu domowego wzmocnio-

na monitorowaniem jest najefektywniejsza kosztowo przy efekcie „poszerza-
nia sieci” równym zero. Nast

ę

pne miejsca zajmuje wzmo

ż

ony nadzór proba-

cyjny i regularna probacja. Przy efekcie „poszerzania sieci” równym 31,4%
sytuacja ulega zmianie. Najefektywniejszy staje si

ę

wzmo

ż

ony nadzór pro-

bacyjny, a nast

ę

pnie regularna probacja i areszt domowy wzmocniony moni-

torowaniem.

A. Bałandynowicz

Probacja 1, 2010

66

Wykres 1. Efektywno

ść

kosztowa elektronicznego monitorowania na po-

szczególnych poziomach nadzoru probacyjnego. Efekt „poszerzania sieci”
równy 0%

179177

51504

128212

218945

79797

139148

238831

98070

140760

0

50000

100000

150000

200000

250000

regularna probacja wzmo

ż

ony nadzór

probacyjny

areszt domowy

wzmo

ż

ony

monitorowaniem

koszty potenjalne

koszty aktualne

oszacowane oszcz

ę

dnosci

Wielko

ś

ci liczbowe oszacowane zostały w dolarach

Ź

ródło: Administrative Offices of the Arizona Supreme Court Community punishment program in

Arizona fiscal year 1990–1992 fourth narter report, Phoenix

Wykres 2. Efektywno

ść

kosztowa elektronicznego monitorowania na po-

szczególnych poziomach nadzoru probacyjnego. Efekt „poszerzania sieci”
równy 31,4%

179717

68192

111525

218945

105651

113294

238831

129845

108985

0

50000

100000

150000

200000

250000

regularna probacja wzmo

ż

ony nadzór

probacyjny

areszt domowy

wzmo

ż

ony

monitorowaniem

koszty potenjalne

koszty aktualne

oszacowane oszcz

ę

dnosci

Wielko

ś

ci liczbowe oszacowane zostały w dolarach

Ź

ródło: Administrative Offices of the Arizona Supreme Court Community punishment program in

Arizona fiscal year 1990–1992 fourth narter report, Phoenix

Efektywno

ść

aresztu domowego z elektronicznym monitorowaniem...

Probacja 1, 2010

67

Tabela 11 ukazuje oszacowany dzienny koszt jednostkowy na ka

ż

dym

poziomie nadzoru.

Tabela 11. Efektywno

ść

kosztowa programu elektronicznego monitorowania

dotycz

ą

ca jednego przypadku i jednego dnia według poszczególnych po-

ziomów nadzoru probacyjnego

Poszczególne

poziomy nadzo-

ru probacyjnego

Dzienne koszty

osadzenia w

wi

ę

zieniu przy

efekcie „posze-

rzania sieci”

równym zero

Dzienne koszty

programu elek-

tronicznego

monitorowania

przy efekcie

„poszerzania

sieci” równym

zero

Dzienne

oszcz

ę

dno

ś

ci

przy efekcie

„poszerzania

sieci” równym

zero

Procentowe

dzienne

oszcz

ę

dno

ś

ci

przy efekcie

„poszerzania

sieci” równym

zero

Regularna pro-
bacja

49,13

14,08

35,05

71,34

Wzmo

ż

ony

nadzór proba-
cyjny

55,15

20,10

35,05

63,55

Areszt domowy
wzmocniony
monitorowa-
niem

59,47

24,42

35,05

58,94

Poszczególne
poziomy nadzo-
ru probacyjnego

Dzienne koszty

osadzenia w

wi

ę

zieniu przy

efekcie „posze-

rzania sieci”

równym 31,4%

Dzienne koszty

programu elek-

tronicznego

monitorowania

przy efekcie

„poszerzania

sieci” równym

31,4%

Dzienne

oszcz

ę

dno

ś

ci

przy efekcie

„poszerzania

sieci” równym

31,4%

Procentowe

dzienne

oszcz

ę

dno

ś

ci

przy efekcie

„poszerzania

sieci” równym

31,4%

Regularna pro-
bacja

49,13

18,64

30,49

62,06

Wzmo

ż

ony

nadzór proba-
cyjny

55,15

26,61

28,54

51,75

Areszt domowy
wzmocniony
monitorowa-
niem

59,47

32,33

27,14

45,64

Koszty w tabeli oszacowane zostały w dolarach

Ź

ródło: Administrative Offices of the Arizona Supreme Court Community punishment program in

Arizona fiscal year 1990–1992 fourth narter report, Phoenix

Zakres oszcz

ę

dno

ś

ci dziennych jednostkowych jest pokazany przy efek-

cie „poszerzania sieci” równym zero i równym 31,4%. Przy efekcie „posze-

A. Bałandynowicz

Probacja 1, 2010

68

rzania sieci” równym 31,4%, mieszcz

ą

si

ę

one w zakresie od 27,14 dolarów

dla aresztu domowego do 30,49 dolarów dla regularnej probacji. Oficjalny
koszt dzienny programu elektronicznego monitorowania na ka

ż

dym pozio-

mie nadzoru pomno

ż

ono przez 1,324, aby ukaza

ć

zakres szacowanych

kosztów i oszcz

ę

dno

ś

ci dziennych, jednostkowych. Zestawienie to mo

ż

e by

ć

u

ż

yte do przygotowania oceny dziennych kosztów jednostkowych programu,

wykazuj

ą

c zró

ż

nicowane zakresy dla efektu „poszerzania sieci” równego

zero oraz 31,4%.

Całkowite oszcz

ę

dno

ś

ci uzyskane w programie elektronicznego monito-

rowania w badanym okresie wynosz

ą

408.122,20 dolarów, przy efekcie „po-

szerzania sieci” równym zero, oraz 333.805,65 dolarów, przy efekcie „posze-
rzania sieci” równym 31,4%. Przedstawione wielko

ś

ci s

ą

sum

ą

całkowitych

oszcz

ę

dno

ś

ci na trzech poziomach nadzoru i zostały sporz

ą

dzone w oparciu

o dane zamieszczone na wykresach 1 i 2. Prawdziwa efektywno

ść

kosztowa

na przestrzeni 11.644 dni stosowania programu elektronicznego moni-
torowania dla kar

ś

redniej mocy mie

ś

ci si

ę

pomi

ę

dzy 333.805,56

a 408.112,20 dolarów.

Arkusze wydatków wskazuj

ą

,

ż

e koszt programu elektronicznego monito-

rowania wynosi 229.371 dolarów w momencie uruchomienia, za

ś

po okresie

wykonywania si

ę

ga wielko

ś

ci 303.688 dolarów (szacunki te zostały sporz

ą

-

dzone jako suma kosztów aktualnych dla poszczególnych poziomów nadzo-
ru przy efekcie „poszerzania sieci” równym zero i 31,4% w oparciu o dane
z wykresów 1 i 2).