E

LEKTRONIKA DLA WSZYSTKICH 10/99

56

Do czego to służy?

W zasadzie zaproponowany poniżej

układ powinien być zatytułowany “uspo−
kajacz nerwów” − często denerwująca
jest sytuacja, kiedy słuchając np. radia po
cichszych fragmentach słownych nastę−
puje głośniej odczuwalna przez ucho
ludzkie muzyka. Podgłaśniamy radio − gło−
sy ludzkie są wtedy wprawdzie lepiej sły−
szalne, ale muzyka staje się jeszcze gło−
śniejsza. Przydałby się jakiś układ, który
ograniczałby głośność odsłuchiwanej mu−
zyki, jaka zwykle pojawia się w radiu po
fragmentach mówionych. Do tego celu
przyda się niżej opisane “urządzonko”.

Jak to działa?

R

Ry

ys

su

un

ne

ek

k 1

1 przedstawia schemat ideo−

wy układu. Można tu wyróżnić kilka mo−
dułów;

− wzmacniacz wstępny dla filtrów dol−

no i górnoprzepustowego zbudowany na
elementach U1A, R1, R2, C1, C2, R17,
R23,PR1;

− bierny filtr górnoprzepustowy ze

wzmacniaczem i układem detekcyjnym

(elementy C10...C12, U1D, R7, R8, R11,
R15, R16, R20, R21, PR5, D3, D4, T2);

− wzmacniacz regulowany fotorezy−

storem F (elementy U1C, R5, R6, R12,
C7...C9, PR3, PR4);

− dioda LED D5 (i rez. ogr. R11 ) − pośre−

dnio reguluje wzmocnienie ww. wzmac−
niacza.

Wiecej informacji o filtrach dolno− i gór−

noprzepustowych zamieszczono w “EdW”
1/99, s.73,74.

Działanie całego układu jest następujące:
Sygnał z przedwzmacniacza akustycz−

nego (np. radioodbiornika) dociera do
wejścia “We”. Stąd do wzmacniacza
wstępnego U1A i jednocześnie do
wzmacniacza U1C. Z U1A sygnał dociera
do filtra dolnoprzepustowego (R10, C4 −
sygnał wzmacniany w U1B) i jednocze−
śnie do górnoprzepustowego (C10, R8 −
sygnał wzmacniany w U1D).

Jednocześnie sygnał z przedwzmac−

niacza jest podawany na potencjometr si−
ły dźwięku (i dalej do wzmacniacza mocy)
radioodbiornika za pośrednictwem U1C.

Dopóki fotorezystor F jest nieoświe−

tlony (wysoka rezystancja), dopóty sygnał
akustyczny jest “przepuszczany” bez
ograniczeń. W momencie pojawienia się
w sygnale akustycznym na wyjściu
przedwzmacniacza radioodbiornika skła−
dowych o niskich lub i wysokich często−
tliwościach − filtry: dolno− i górnoprzepu−
stowy, za pośrednictwem układów de−
tekcyjnych zakończonych tranzystorami
T1 i T2 wysterowują diodę LED (D5 − za
pośrednictwem R11 − wartość dobrać
w zależności od napięcia zasilającego).
Im silniejsze są niskie lub/i wysokie cze−
stotliwości składowe sygnału, tym jaśniej
świeci D5. Im bardziej D5 oświetla foto−
rezystor F, tym bardziej spada jego rezy−
stancja, co jest równoznaczne z więk−

Wyciszacz muzyki

R

Ry

ys

s.. 1

1..

szym spadkiem wzmocnienia wzmacnia−
cza U1C.

Elementy filtrów (R10, C4 i C10, R8)

zostały tak dobrane, aby układ był niemal
nieczuły na fragmenty mówione audycji
radiowych (w takich sytuacjach fotorezy−
stor F nie jest oświetlony przez D5 − sy−
gnał z przedwzmacniacza jest przez
U1C “przepuszczany” bez ograniczeń).
Pojawienie się sygnałów muzycznych
(które w zdecydowanej większości przy−
padków zawierają składowe o częstotli−
wościach niższych lub/i wyższych od
brzmienia głosu ludzkiego) powoduje
ograniczenie wzmocnienia U1C i ...
“przykręcenie kurka” − poziom takiego
sygnału jest ograniczany (regulacja także
za pomocą PR3 i PR4) − nie nastąpi więc
sytuacja, gdy muzyka będzie odczuwana
głośniej niż głos ludzki.

Montaż i uruchomienie

Układ można z powodzeniem zmon−

tować na płytce uniewrsalnej. Montaż
układu nie powinien sprawić większych
trudności. Przed ostatecznym zamonto−
waniem układu scalonego (zamiast
TL084 użyć TL074 lub jeszcze odpowied−
niejszy − jeśli chcemy uzyskać lepsze pa−
rametry szumowe) na płytce drukowanej,
warto go sprawdzić, aby uniknąć “nie−
spodzianek” (warto użyć prostego teste−
ra, np. wg opisu w “EdW” 4/99, s. 45).
Przetestujcie rownież diody, tranzystory
i ... PR−ki − zdarzają się egzemplarze
(szczegółnie te z odkrytą ścieżką węglo−
wą), w których jedna z “nóżek” nie styka
się ze ścieżką węglową − najczęściej zda−
rza sie to w PR−kach “z wylutu”’, gdy za
długo były podgrzewane lutownicą.

Uruchomienie układu sprowadza się do

uregulowania potencjometrów PR1...PR5:

1. Doprowadź sygnał z przedwzmac−

niacza (uprzednio odłącz jego wyjście od
potencjometru siły głosu, który znajduje
się zwykle na wejściu wzmacniacza mo−
cy) do wejścia “We”.

2. Wyjście”Wy” dołącz do potencjo−

metru siły głosu radioodbiornika.

3. Potencjometry PP1, PR2, PR5

skręć do minimum.

4. Umieść fotorezystor F w całkowitej

ciemności (np. zaklej tymczasowo czarną
taśmą izolacyjną − najlepiej “elektryczną“
z tworzywa sztucznego).

5. Potencjometr PR4 ustaw tak, aby

sygnał, jaki pojawi się na wyjściu
U1C, był równy lub nieco silniejszy od te−
go, który dostarczany jest na wyjście
U1C, (czyli wzmocnienie U1C równe jed−
ności lub nieco większe − w razie potrze−
by równolegle do fotorezystora można
dolutować rezystor o wartości mierzonej
w megaomach − np. 2,2 M

Ω

, lub dobrać

go doświadczalnie).

6. Kręć potencjometrem PR2 przy po−

jawianiu się najniższych częstotliwości
(nastaw radio na stację nadającą aktual−
nie muzykę) − aż zaobserwujesz zapalanie
się diody D5 − od tego momentu nie
zwiększaj już wzmocnienia potencjome−
trem PR2.

7. Kręć pot. PR5 przy pojawianiu się

wysokich częstotliwości muzycznych −
dalej analogicznie jak w pkt. 6.

8. W razie potrzeby (gdyby sygnał

z wyjścia przedwzmacniacza był zbyt sła−
by) zwiększ wzmocnianie (pot. PR1)
wzmacniacza U1A.

Ww.czynności należy przeprowadzać

przy jednoczesnym wsłuchiwaniu się
w audycję radiową (załóż słuchawki ste−
reofoniczne − podłącz je do wyjścia słu−
chawkowego radioodbiornika lub w miej−
sce głośnika. Jeśli radio posiada equali−
zer, ustaw go tak, aby następowało ma−
ksymalne podbicie wszystkich częstotli−
wości − wtedy dźwięk będzie bardzo
“czytelny”) − po ustawieniu potencjome−
trów wg pkt. 6...8 wyszukujemy taką sta−
cję radiową, w której nie nadaje się aktu−
alnie muzyki a mowę ludzką (np. podczas
podawania wiadomości) − sprawdź czy te−
raz dioda D5 zapala się − jeśli rzadko (tzn.
w momentach, gdy rozmówca podniesie
mocniej głos, przemówi mocnym basem,
zapiszczy etc.) to nie zmieniaj ustawień
potencjometrów. Jeśli jednak D5 zaświe−
ca się niemal tak często, jak podczas
nadawania muzyki − zmniejsz wzmocnie−
nie niskich lub/i wysokich częstotliwości
za pomocą PR2 lub/i PR5 9 lub zmień
wartości kondensatorów C10 i C4. Po−
tencjometrem PR3 ustawia się stopień
osłabienia sygnału, jaki nastąpi po maksy−
malnym oświetleniu fotorezystora przez
diodę D5.

Uwagi końcowe

Wartości elementów można zmie−

niać w szerokich granicach (i to nie tyl−
ko w zakresie podanym w nawiasach
w wykazie elementów) W razie potrze−
by można zmieniać częstotliwości gra−
niczne filtrów (w praktyce wystarczy
zmiana C4, C10). Układ może być zasi−
lany napięciem 6...18V

(zalecane

9...12V) − można go podłączyć do zasila−
cza radioodbiornika − najlepiej stabiliza−
wanego i dobrze filtrowanego. Jeśli ra−
dio posiada zasilacz niestabilizowany,
warto dodać dobry stabilizator (zdecy−
dowanie

lepszy

od

popularnych

LM78XX jest LM317) i kondensator
o pojemności 1000...2200

µ

F. Konden−

satory elektrolityczne “wyciszacza...”
powinny być na napięcia co najmniej
równe napięciu zasilania.

Warto zainstalować również przełącznik

“obejście” (rry

ys

s.. 2

2) − ustawienie go w pozy−

cji “1” odłącza zasilanie od “wyciszacza”
i doprowadza sygnał z przedwzmacniacza
jak przed zainstalowaniem opisywanego tu
układu − czyli nie osłabia siły dźwięku odsłu−
chiwanej muzyki.

“Wyciszacz...” przy napięciu 12,0V po−

bierał prąd o wartości ok. 7mA − przy wy−
gaszonej D5. Zaświecenie D5 zwiększało
ten prąd do wartości 20...40mA (max.
45mA) − można go zmniejszyć zwiększa−
jąc wartość rezystora R11.

Co prawda ten prosty układ nie będzie

rozróżniał mowy/muzyki ze 100% dokład−
nością − zdarzają się fragmenty muzyczne
bez niskich i wysokich częstotliwości,
zbliżone (częstotliwościowo) do głosu
ludzkiego, ale jest to b. rzadkie. Jednak w
zdecydowanej większości przypadków
dobrze spełni postawione mu zadanie.

D

Da

arriiu

us

szz K

Kn

nu

ullll

57

E

LEKTRONIKA DLA WSZYSTKICH 10/99

Wykaz elementów

Rezystory

R1...R8 . . . . . . . .330k

Ω

(100k

Ω

...470k

Ω

)

R9, R10 . . . . . . . . . . . .1k

Ω

(510

Ω

...2k

Ω

)

R12...R16 . . . . . . . . .22k

Ω

(10k

Ω

...27k

Ω

)

R17 . . . . . . . . . . . . . .1k

Ω

(510

Ω

...4,7k

Ω

)

R18...R21 . . . . . . . . .510

Ω

(100

Ω

...3,3k

Ω

)

*R11 . . . . . . . . . . . .270

Ω

(100

Ω

...2,7k

Ω

)

R23 . . . . . . . . . . . . . . .100

Ω

(100

Ω

...1k

Ω

)

PR1, PR3 . . . . . . . .100k

Ω

(47k

Ω

...220k

Ω

)

PR2, PR5 . . . . . . . .470k

Ω

(100k

Ω

...1M

Ω

)

PR4 . . . . . . . . . . . . .1M

Ω

(470k

Ω

...1M

Ω

)

Kondensatory

C1, C3 . . . . . . . . . . . . . .220

µ

F (10...25V)

C2, C4, C5, C8, C11 . . . . .22

µ

F (10...25V)

C6, C12, C13, C14 . . . . . .4,7

µ

F (10...25V)

C7, C9 . . . . . . . . . . . . . .470

µ

F (10...25V)

C10 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 47pF

Półprzewodniki

U1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . .TL084 (TL074)

D1...D4, D6, D7 . . . . . . . . . . . . . .1N4148

D5 ..LED czerwona (o 5...10mm) standard

T1, T2 . . . . . . . .NPN, np. BC108, BC548

F . . . . . . . . . . .fotorezystor (np. RPP131)

R

Ry

ys

s.. 2

2..