KOD ZDAJ¥CEGO
MPO-P2A1P-021
EGZAMIN MATURALNY
Z JÊZYKA POLSKIEGO
POZIOM PODSTAWOWY
Arkusz II
Czas pracy 80 minut
Instrukcja dla zdaj¹cego
1.
Proszê sprawdziæ, czy arkusz egzaminacyjny zawiera 7 stron.
Ewentualny brak nale¿y zg³osiæ przewodnicz¹cemu zespo³u
nadzoruj¹cego egzamin.
2.
Proszê uwa¿nie czytaæ wszystkie polecenia.
3.
Odpowiedzi trzeba zapisaæ czytelnie w miejscu na to
przeznaczonym przy ka¿dym zadaniu.
4.
Proszê pisaæ tylko w kolorze niebieskim lub czarnym;
nie pisaæ o³ówkiem.
5. Nie wolno
u¿ywaæ korektora.
6.
B³êdne zapisy trzeba wyranie przekreliæ.
7.
Obok ka¿dego zadania podana jest maksymalna liczba punktów,
któr¹ mo¿na uzyskaæ za jego poprawne rozwi¹zanie.
8.
Do ostatniej kartki arkusza do³¹czona jest karta odpowiedzi,
któr¹ wype³nia egzaminator.
¯yczymy powodzenia!
ARKUSZ II
MAJ
ROK 2002
Za rozwi¹zanie
wszystkich zadañ
mo¿na otrzymaæ
³¹cznie 30 punktów
(Wpisuje zdaj¹cy przed rozpoczêciem pracy)
PESEL ZDAJ¥CEGO
Miejsce
na naklejkê
z kodem
(Wpisuje zdaj¹cy przed
rozpoczêciem pracy)
Rozumienie czytanego tekstu
Przeczytaj uwa¿nie tekst, a nastêpnie odpowiedz na pytania. Odpowiadaj w³asnymi s³owami.
Udzielaj tylu odpowiedzi, o ile jeste proszony.
CZ£OWIEK I JEGO RZECZYWISTOÆ
1.
By³em niegdy na odczycie pewnego wybitnego biologa o stanowisku cz³owieka na ziemi.
Jedn¹ z g³ównych tez odczytu stanowi³o twierdzenie, ¿e cz³owiek zdo³a³ opanowaæ przyrodê
w wy¿szej mierze ni¿ jakikolwiek gatunek zwierz¹t i ¿e na tym w³anie polega jego wyj¹tkowe
stanowisko wród istot ¿ywych na ziemi. Nasunê³o mi siê wówczas pytanie, czy naprawdê ów wy¿szy
stopieñ opanowania przyrody przez cz³owieka, a tym samym jego stosunkowo wiêksza niezale¿noæ
od tego, co siê dzieje, odró¿nia go w sposób istotny od zwierz¹t. Prawd¹ by³oby to mo¿e tylko wtedy,
gdyby
za podstawê tego przeciwstawienia nale¿a³o wzi¹æ pojêcie cz³owieka okrelonego jako homo
faber
1
.
2.
Cz³owiek tym siê m.in. odró¿nia od zwierz¹t, ¿e nie tylko opanowuje przyrodê w granicach
bez porównania szerszych, ni¿ to jest dostêpne dla zwierz¹t, a nawet j¹ przekszta³ca i przystosowuje
do swych potrzeb i wymogów, ale nadto –
i w tym le¿y jego rys istotny – ¿e wytwarza now¹
rzeczywistoæ, quasi-rzeczywistoæ
2
.
3.
Cz³owiek uprawia ziemiê i hoduje roliny, stawia domy, buduje drogi lub koleje, reguluje
rzeki itd. Robi¹ to jednak na swój sposób niektóre zwierzêta – bobry, mrówki, termity. Ale cz³owiek
stwarza nadto tego rodzaju przedmioty, jak dzie³a sztuki, teorie naukowe, systemy metafizyczne
lub teologiczne, jêzyki [pisane], jako ró¿ne sposoby utrwalania i przekazywania innym tego, co raz
zosta³o pomylane. Hoduj¹c wiêc i przekazuj¹c wiedzê o swej przesz³oci i o przesz³oci dzie³
wytworzonych przez przodków, wytwarza rzeczywistoæ historyczn¹, dziêki której ¿ycie [danego]
pokolenia staje siê dalszym ci¹giem procesów i wypadków historycznych ju¿ dokonanych.
4.
Zapewne, ale wszystko to jest mo¿liwe dopiero dziêki temu, ¿e cz³owiek zdo³a³ opanowaæ
przyrodê i zwyciê¿yæ zwierzêta, które mu zagra¿a³y. Fakt ten co najmniej u³atwi³ cz³owiekowi jego
wytwórczoæ w zaznaczonym kierunku. Czy mu j¹ w ogóle dopiero umo¿liwi³, to ju¿ nie wydaje siê
takie pewne. Mo¿na bowiem zapytaæ, czy odwrotnie – opanowania przyrody i walki ze zwierzêtami
nie umo¿liwi³ lub przynajmniej nie u³atwi³ fakt, ¿e cz³owiek wytwarza³ pewne przedmioty
nie istniej¹ce przedtem na wiecie. Wytworzenie narzêdzi sta³o siê w ka¿dym razie momentem
rozstrzygaj¹cym. Narzêdzia te pierwotnie by³y wprawdzie tylko pewnymi przez cz³owieka zastanymi
rzeczami. U¿yte jednak do spe³nienia pewnych czynnoci, sta³y siê w³anie w tej funkcji czym
ca³kiem nowym, czego nie by³o przed cz³owiekiem w przyrodzie. Ale istotne jest to, ¿e cz³owiek
nie zadowoli³ siê wytwarzaniem narzêdzi po¿ytecznych, lecz ¿e ju¿ na poziomie okresów
przedhistorycznych zacz¹³ wytwarzaæ ró¿ne przedmioty z czysto fizyczno-biologicznego punktu
widzenia zgo³a niepo¿yteczne, a jednak potrzebne dla jego ¿ycia psychicznego, stanowi¹ce nie tylko
objaw wy³adowania siê pewnych jego si³ duchowych, ale zarazem bogac¹ce niezmiernie wiat.
Ju¿ na ska³ach jaskiñ znajdujemy pierwsze twory malarstwa, i to twory mówi¹ce o ¿ywych potrzebach
artystycznych ich twórców.
5.
Wyobramy sobie, ¿e ze wiata nagle znik³y dzie³a sztuki, teorie naukowe i filozoficzne,
pañstwa, instytucje publiczne i prywatne itd. i ¿e nie moglibymy siê w ¿aden sposób dowiedzieæ
1
homo faber
(³ac.) – dos³. cz³owiek zrêczny, rzemielnik, majster.
2
quasi-
rzeczywistoæ (od ³ac. quasi – jakby, na kszta³t) – niby rzeczywistoæ, jak gdyby rzeczywistoæ.
2
Egzamin maturalny z jêzyka polskiego
Arkusz II
o tym, co by³o niegdy. Czy to, co by pozosta³o, nie by³oby czym ubo¿szym i innym? I czy my sami
nie musielibymy siê zmieniæ, ¿eby w tym zubo¿onym wiecie móc ¿yæ? Od dzi nie czytywalibymy
wierszy, nie chadzalibymy do teatru, nie s³uchalibymy symfonii. Od dzi nie prowadzilibymy
sporów o kierunki i wartoci literackie, nie spêdzalibymy dziesi¹tków nieraz lat ¿ycia
na dokonywaniu ¿mudnych i subtelnych eksperymentów fizykalnych lub innych, nie walczylibymy
o tzw. idee, nie czulibymy siê w ogóle niczyimi potomkami ani spadkobiercami dóbr i idea³ów
minionych pokoleñ. Znik³yby one wszystkie z naszego widnokrêgu, a wraz z nimi znik³oby to
wszystko, co dobre, piêkne, wznios³e i prawdziwe.
6.
I jakie¿ inne – czy w ogóle ludzkie? – by³oby wówczas nasze ¿ycie. Mo¿e by nawet nam siê
dobrze powodzi³o, mo¿e mielibymy wygodniejsze koleje i szybsze samoloty (choæ to jest bardzo
w¹tpliwe, bo czy umielibymy i czy moglibymy jeszcze zrobiæ to wszystko, nie maj¹c nauki i sztuki
i tych wszystkich „rzeczy”, które
rzekomo maj¹ wychodziæ poza obrêb wiata realnego?), ale czy
moglibymy wówczas ¿yæ jak ludzie? Czy sama obfitoæ jad³a, zmys³owej rozkoszy i wygody
zdo³a³aby nas na tyle przywi¹zaæ do ¿ycia, i¿by siê op³aci³o nam znosiæ jego trudy, niebezpieczeñstwa
i cierpienia?
7.
Wytworzone przez nas, ludzi, dziedziny sztuki, nauki, prawa, techniki, stworzona przez nas
rzeczywistoæ dziejowa tak¹ wagê w ¿yciu naszym posiada i tak na jego przebieg wp³ywa, ¿e obcuj¹c
z t¹ quasi-rzeczywistoci¹, sami pod jej wp³ywem zmieniamy siê, nabieramy nowych cech charakteru,
upodobañ lub wstrêtów, namiêtnoci i ukochañ. Od dzieciñstwa wrastamy w pewien zastany przez nas
wiat wytworów ducha ludzkiego. Nim ten wiat zaczniemy przetwarzaæ i dorzucaæ do niego nowe
dzie³a, on nas otacza i wp³ywa na nas, modeluj¹c nasze cia³o, nasze myli, uczucia i pragnienia.
On sprawia, ¿e jestemy dziedzicami minionych pokoleñ, ¿e nie jestemy samotni na wiecie,
¿e mamy wspólny wiat wytworów ducha, a przez to i my sami – ludzie z ludmi – w mniejszym
lub wiêkszym stopniu zrastamy siê w jeden jakby organizm ludzkoci. A gdy z kolei sami stajemy siê
twórcami lub wspó³twórcami nowych dzie³ sztuki, praw, idea³ów spo³ecznych czy moralnych,
dziejów, maszyn i przyrz¹dów, wszystko to – jakby we fali wstecznej – na nas samych oddzia³ywa.
¯yjemy przez to w innym wiecie i my sami inni jestemy. Nie tylko dzie³a nasze s¹ naszymi
potomkami, ale w pewnej mierze i my stajemy siê jakby potomkami naszych dzie³ i – raz je
stworzywszy i obcuj¹c z nimi – ju¿ nie umiemy tak ¿yæ i byæ takimi, jakimi bylimy, gdy ich jeszcze
nie by³o. Bo zmieniamy siê cielenie i duchowo pod wp³ywem wytworzonego przez nas wiata
naszych dzie³. Ludmi jestemy przez to, ¿e ¿yjemy w pewnym sensie ponad stan. Jestemy ludmi
przez to, ¿e przerastamy warunki biologiczne, w jakich znalelimy siê, i ¿e na ich pod³o¿u budujemy
nowy, odmienny wiat.
8.
Lecz zróbmy jeszcze krok jeden, rozstrzygaj¹cy: To, co wartoci¹ nazywamy: dobro, piêkno,
prawdziwoæ, sprawiedliwoæ itd., to nie znajduje siê w owej fizyko-biologicznej podbudowie naszego
ludzkiego wiata, lecz wystêpuje dopiero w owej przez nas wytworzonej i dla cz³owieka w³aciwej,
nadbudowanej rzeczywistoci. Cz³owiek tê rzeczywistoæ wytwarza najwy¿szym swym wysi³kiem,
nieraz trudem i ofiar¹ ca³ego swego ¿ycia, najwiêkszym wykwitem swej genialnoci. Dopiero przez to
osi¹ga swe w³aciwe cz³owieczeñstwo, swe o cz³owieczeñstwie jego stanowi¹ce pos³annictwo: staje
siê cz³owiekiem porednicz¹cym pomiêdzy tym, co jest tylko przyrod¹, a tym, co on tylko
w przybli¿eniu, jakby w odblasku mo¿e przeczuwaæ w ujawnionych i ucielenionych przez siebie
wartociach.
9.
Na skraju dwu wiatów: jednego, z którego wyrasta i który przerasta najwiêkszym wysi³kiem
swego ducha, i drugiego, do którego siê zbli¿a w najcenniejszych swych wytworach, stoi cz³owiek,
w ¿adnym z nich naprawdê nie bêd¹c w domu. Chc¹c siê na skraju tym utrzymaæ, pêtany wci¹¿
od nowa przez bezw³ad wiata fizyko-biologicznego i ograniczany jego natur¹ w swych
Egzamin maturalny z jêzyka polskiego
3
Arkusz II
mo¿liwociach, a zarazem czuj¹c jego niedostatek i jego nieodpowiednioæ do ludzkiej swej istoty,
wydobywa cz³owiek z siebie moc twórczego ¿ycia i otacza siê now¹ rzeczywistoci¹.
Ta rzeczywistoæ dopiero ods³ania mu perspektywy na zupe³nie nowe wymiary bytu, ale w tym
nowym, przeczuwanym wiecie znajduje moce równie mu obce jak wiat, z którego pochodzi,
i znacznie bardziej go przerastaj¹ce ni¿ to wszystko, do czego on dorosn¹æ potrafi. W tym jego
szczególna rola
na wiecie, a zarazem ostateczne ród³o jego tragicznej, samotnej walki, jego wielu
przegranych i jego nielicznych, a prawie nigdy nie rozstrzygaj¹cych zwyciêstw.
(
Tekst opracowany na podstawie: Roman Ingarden,
Ksi¹¿eczka o cz³owieku, Kraków 1972
)
Zadanie 1. (1 pkt)
Sformu³uj inaczej pytanie, które nasunê³o siê Ingardenowi w zwi¹zku z odczytem. (akapit 1.)
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
Zadanie 2. (3 pkt)
Jakie 3 zdoby
cze (fakty) wyodrêbniaj¹ cz³owieka ze wiata przyrody? (akapit 4.)
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
Zadanie 3. (2 pkt)
Co sta³oby siê ze wiatem i z cz³owiekiem, gdyby znik³y wytwory ludzkiej dzia³alnoci?
Podaj 2 przypuszczenia. (akapity 5., 6.)
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
Zadanie 4. (3 pkt)
Jakie z
naczenia (3) ma dla nas wytworzona przez cz³owieka quasi -rzeczywistoæ? (akapit 7.)
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
4
Egzamin maturalny z jêzyka polskiego
Arkusz II
Zadanie 5. (2 pkt)
Wyjanij twierdzenia: dzie³a s¹ naszymi potomkami i my jestemy potomkami naszych
dzie³. (akapit 7.)
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
Zadanie 6. (1 pkt)
Wyjanij zdanie: Ludmi jestemy przez to, ¿e ¿yjemy w pewnym sensie ponad stan.
(akapit 7.)
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
Zadanie 7. (1 pkt)
Czêci¹ której z wyró¿nionych dwóch rzeczywistoci jest etyka? (akapit 8.)
___________________________________________________________________________
Zadanie 8. (2 pkt)
Jak¹ inn¹ wartoæ dorzuca autor do klasycznych trzech najwy¿szych wartoci w akapicie 5.,
a jak¹ w akapicie 8.?
___________________________________________________________________________
Zadanie 9. (1 pkt)
Co jest pos³annictwem cz³owieka? (akapit 8.)
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
Zadanie 10. (3 pkt)
Ludzka egzystencja jest z co najmniej trzech powodów tragiczna. Jakich? (akapit 9.)
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
Egzamin maturalny z jêzyka polskiego
5
Arkusz II
Zadanie 11. (2 pkt)
Koñcz¹ca tekst refleksja jest optymistyczna czy pesymistyczna? Uzasadnij odpowied
(odpowiedzi).
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
Zadanie 12. (4 pkt)
Sformu³uj g³ówn¹ tezê ca³ego tekstu, wypisz trzy uzasadniaj¹ce j¹ argumenty oraz zredaguj
wniosek.
teza:
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
argumenty:
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
wniosek:
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
Zadanie 13. (1 pkt)
Jakie dwa znaczenia ma hodowanie w akapicie 3.?
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
6
Egzamin maturalny z
jêzyka polskiego
Arkusz egzaminacyjny II
Zadanie 14. (2 pkt)
W akapicie 5. znajd i nazwij trzy ró¿ne rodki jêzykowe, s³u¿¹ce wzmocnieniu perswazji
(przekonywaniu).
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
Zadanie 15. (2 pkt)
Kto z kim (czyli reprezentanci jakich kierunków naukowych) spiera siê w tym tekcie?
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
Egzamin maturalny z jêzyka polskiego
7
Arkusz II