2_wiodacy:Layout 1 9/2/09 10:42 AM Page 19
Teresa Wejner
Liczy się uczeń,
a nie statystyki
Podmiotowość ucznia jest popularnym hasłem kolejnych reform edukacyjnych. Tymczasem to, czy
uczeń jest traktowany podmiotowo, zależy w dużej mierze od klimatu emocjonalnego panującego
w szkole, wpływającego na kształtowanie u ucznia poczucia wartości i poczucia bezpieczeństwa.
Badania potwierdzają, że aktywność ucznia jest dołączają się zaburzenia emocjonalne wskutek do-
w dużej mierze rezultatem oddziaływania klimatu tkliwych i długotrwałych niepowodzeń szkolnych. Dla-
emocjonalnego, a szczególną rolę w tworzeniu tego tego tak ważną sprawą jest przyjazna szkoła, która
klimatu pełni komunikacja niewerbalna nauczyciela potrafi zrozumieć problemy ucznia, zaakceptować go
(Seul-Michałowska 1998). Uczeń, który ma szczęście mimo występujących trudności i pracować z nim tak,
pracować w komforcie psychicznym, lepiej funkcjo- aby wykorzystywał swój potencjał i odnosił sukcesy
nuje publicznie, lepiej radzi sobie nie tylko edukacyjne. Szkoła przy-
z rozwiązywaniem problemów, jest jazna uczniowi z dysleksją nie zwalnia
Dysleksja to nie
zdopingowany do aktywności poz- go z wymagań edukacyjnych, lecz
nawczej, a także do zachowań auto- dostosowuje wymagania do możli-
dysmózgowie, nau-
nomicznych. Uczeń uniezależnia się wości ucznia. Ważne jest tu emocjo-
czyciele nie powinni
od nauczyciela, gdy skutki podejmo- nalne zaangażowanie nauczyciela
wanych przez niego działań stają się zawyżać mi ocen. i jego otwartość wobec ucznia. Taka
z
ródłem jego osobistej satysfakcji. postawa wyzwala podobne reakcje
Stopniowo buduje obraz swoich u ucznia, a więc pozytywną postawę
kompetencji, kształtuje poczucie własnej wartości i potrzebę aktywności poznawczej. Uczeń postrzega
i sprawstwa. Tak powstają warunki do aktywnego klasę i rzeczywistość szkolną jako życzliwą, swoim za-
uczestnictwa ucznia w procesie uczenia się. chowaniem próbuje odpowiedzieć pozytywnie na ko-
Dysleksja to zaburzenie utrudniające dziecku munikaty nauczyciela świadczące o pokładanym
naukę czytania i pisania. Do podstawowych zaburzeń w nim zaufaniu. Styl wzajemnego komunikowania się,
Biuletyn Polskiego Towarzystwa Dysleksji 19
© 2009 Jupiterimages Corporation
2_wiodacy:Layout 1 9/2/09 10:42 AM Page 20
który cechuje respektowanie potrzeb obu stron, za- Zarządu Oddziału A
ódzkiego Polskiego Towarzystwa
kłada zarówno wspólne działania, jak i oddzielne rea- Dysleksji oraz studenci Wyższej Szkoły Pedagogicznej
lizowanie swoich specyficznych zadań. W takiej w A
odzi. Ankieterzy odczytywali uczniom klas szóstych
atmosferze wzrasta poczucie kompetencji, własnej szkół podstawowych oraz szkół gimnazjalnych zawarte
wartości i poczucie odpowiedzialności. Powstają wa- w ankiecie pytania. Ogółem w anonimowych bada-
runki do podejmowania przez nauczyciela działań niach ankietowych wzięło udział 584 uczniów, z czego
zmierzających do kreowania stylu pracy ucznia. 114 stanowiły dziewczęta i 470 chłopcy.
Mając na uwadze podmiotowość ucznia Oddział Mimo że nie określano w badaniach udziału uczniów
A
ódzki Polskiego Towarzystwa Dysleksji przeprowa- ze względu na płeć, okazało się, że udział chłopców
dził konkurs dla wszystkich szkół województwa pod i dziewcząt był zgodny z klasycznym podziałem 4:1
nazwą  Szkoła przyjazna uczniom z dysleksją . Celem (stosunek chłopców z dysleksją do dziewcząt z dys-
akcji było wyłonienie szkół, które są otwarte na pro- leksją).
blemy uczniów dyslektycznych. Pierwsza edycja kon- Ważnym obszarem badań było ustalenie, w jakim
kursu odbyła się w roku szkolnym 2005/2006. okresie szkolnym najczęściej diagnozuje się
Podczas trwania drugiej edycji, w roku szkolnym u uczniów dysleksję. Z ogólnej liczby 584 ankietowa-
2007/2008 przeprowadzono badania ankietowe wśród nych 560 (96%) uczniów posiadało ważną opinię
uczniów dyslektycznych w szkołach, które w pierw- stwierdzającą dysleksję. Pozostałych 24 uczniów
szej edycji otrzymały certyfikaty szkoły przyjaznej miało nieaktualne opinie lub było w trakcie badań.
uczniom z dysleksją. Badaniami ankietowymi objęto Wśród ankietowanych u 136 (23%) uczniów dyslek-
uczniów dyslektycznych z 25 szkół: 15 gimnazjów, sja została zdiagnozowana na początku nauki szkol-
5 szkół ponadgimnazjalnych i 5 szkół podstawowych. nej, najczęściej jednak (u 376 uczniów  65%) była
Dwadzieścia szkół usytuowanych jest w A
odzi, diagnozowana w klasach IV VI szkoły podstawowej.
a 5 szkół w małych miejscowościach województwa W przypadku 72 (12%) uczniów została stwierdzona
łódzkiego. Ze względu na stopień trudności i obawę dopiero w gimnazjum lub w szkole ponadgimnazjal-
o właściwe zrozumienie treści zadawanych pytań, nej.
w szkołach podstawowych ankiety wypełniali tylko Bezpośrednio po zdiagnozowaniu dysleksji na za-
uczniowie klas szóstych. Ankieterami byli członkowie jęcia terapeutyczne uczęszczało 59% uczniów. Zaję-
cia odbywały się najczęściej w szkole, dość często
w poradniach psychologiczno-pedagogicznych. Spo-
radycznie bywały prowadzone u prywatnych specja-
listów. Mimo zdiagnozowanej dysleksji 39%
ankietowanych przyznało, że nie uczęszczało nigdy na
zajęcia terapii pedagogicznej przewidzianej dla
uczniów z zaburzeniami funkcji percepcyjno-moto-
rycznych, natomiast 25% nie udzieliło odpowiedzi na
zadane pytanie. Uczniowie, którzy nie uczęszczali na
zajęcia terapeutyczne stwierdzali, że nie zapropono-
wano im takich zajęć lub nie wiedzieli o możliwości
uczęszczania na zajęcia terapeutyczne. Bywały jednak
20 Biuletyn Polskiego Towarzystwa Dysleksji
2_wiodacy:Layout 1 9/2/09 10:42 AM Page 21
wypowiedzi, z których wynikało, że uczniowie nie  Tak, ponieważ w przyszłości nikt nie będzie patrzył
chcieli brać udziału w proponowanych im zajęciach. na papiery, a gdy dobrze się pisze, łatwiej będzie
Oto niektóre wypowiedzi uczniów: można znalez
ć pracę (uczeń z technikum).
 Nie chodziłem na zajęcia, ponieważ powiedziano 208 uczniów uważa, że zajęcia terapeutyczne są nie-
mi po wystawieniu opinii, że wystarczy więcej czasu potrzebne:
spędzać na nauce ortografii oraz chodzić na zajęcia  Jest to nieskuteczne, jest to marnowanie czasu
dodatkowe w szkole (uczeń z I klasy gimnazjum). (uczeń z gimnazjum).
 Nie, ponieważ mój napięty plan zajęć nie pozwa-  Podobno mam dysleksję, ale nie odczuwam tego
lał mi i dalej nie pozwala na uczęszczanie na tego typu w nauce, więc twierdzę, że nie potrzebuję terapii
zajęcia (uczeń z liceum). (uczeń z gimnazjum).
Po krótkim okresie uczestniczenia w terapii, duży  Nie, ponieważ dysleksja jest wadą genetyczną
odsetek młodzieży zrezygnował z zajęć. W okresie i jest ona w gruncie rzeczy nieuleczalna (uczeń z li-
przeprowadzanej ankietyzacji uczniowie nadal korzys- ceum).
tający z pomocy stanowili niewielki procent uczniów Zasadniczym pytaniem ankiety było pytanie do-
dyslektycznych. Dane te są niepokojące. Tylko 13% tyczące oceny szkoły, do której uczęszcza uczeń, jako
uczniów uczęszczało w okresie badania ankietowego przyjaznej dla ucznia z dysleksją. Na pytanie  Czy
na zajęcia terapii pedagogicznej! Dlaczego tak się
stało i co uczniowie sądzą o potrzebie uczestniczenia
w zajęciach korekcyjnych? Jak wykazało kolejne py-
tanie ankiety dotyczÄ…ce potrzeby uczestniczenia w za-
jęciach terapeutycznych, zdecydowana większość
uczniów (60%) uważa, że uczniowie dyslektyczni po-
winni mieć możliwość uczęszczania na takie zajęcia,
36% nie widzi potrzeby takich zajęć, a 4% nie udzie-
liło odpowiedzi w pytanej kwestii. Oto powody, dla
których zdaniem uczniów należałoby uczęszczać na
terapiÄ™:
 Tak, bo bardzo pomagają. Sam chodziłem przez 6
lat. Jeśli są dobrze prowadzone i chce się na nie cho-
dzić, to są efekty. Wydaje mi się, że jeśli przywiąże się
do tego wagę w podstawówce i w gimnazjum, to w li-
ceum, kiedy jest sporo nauki, nie jest to konieczne
(uczeń z liceum).
 Tak, według mnie pomogło to bardzo w dowarto-
ściowaniu ucznia z dysleksja . Często takie osoby znie-
chęcają się i wpadają w tak zwany dołek, a tak
pokazanie uczniowi, że jego problem z dysleksją po-
mniejsza się, że ktoś chce mu pomóc, to je może pod-
nieść emocjonalnie (uczeń z II klasy gimnazjum).
Biuletyn Polskiego Towarzystwa Dysleksji 21
2_wiodacy:Layout 1 9/2/09 10:42 AM Page 22
szkoła, do której uczęszczasz, jest szkołą przyjazną tyki (uczeń z VI klasy szkoły podstawowej).
dla uczniów z dysleksją? znacząca większość  Największą trudność sprawia mi ortografia i języki
uczniów, bo 446 (74%) odpowiedziała, że uważa obce, zwłaszcza przy nauce słówek, przekręcam
swoją szkołę za przyjazną dla uczniów dyslektycznych, słowa i mam trudności z nauką wzorów z fizyki
a tylko 88 tego nie potwierdza. (uczeń z gimnazjum).
Badania miały również dostarczyć informacji na temat  Powinni pomijać błędy ortograficzne typowo  dys-
trudności szkolnych, na jakie napotykają uczniowie lektyczne , nieznacznie wydłużać czas przeznaczony
dyslektyczni. na wypowiedzi pisemne, pamiętać, że dysleksja to nie
 Jak odrabiam lekcje, to mam trudności z koncen- dysmózgowie  nie powinni zawyżać mi ocen (uczeń
tracją. W języku polskim z interpunkcją i składnią zdań, z III klasy gimnazjum).
by miały sens. Nie potrafię też nauczyć się matema-  To jest chyba normalne, że nauczyciel powinien
22 Biuletyn Polskiego Towarzystwa Dysleksji
2_wiodacy:Layout 1 9/2/09 10:42 AM Page 23
pomóc dziecku, które ma dysleksję. Nauczyciele sta- pomóc .
rają się uwzględnić moją opinię z poradni, łagodniej  Bo nie mają dla mnie czasu, tylko powiedzą, czego
oceniają moje błędy językowe. Na koniec semestru mam się nauczyć .
wyciągają  nauczycielka od polskiego daje nam te- Znaczna liczba uczniów nie zna swoich praw.
maty do opracowania (uczeń z gimnazjum). Większość zna tylko cząstkowo podane im prawa,
Dość duża grupa, bo 74% ankietowanych uważa, że które na własny sposób interpretuje.
jeżeli napotyka na trudności w jakimś przedmiocie, to  Brak oceny ortografii, wydłużenie czasu, możli-
może liczyć w szkole na pomoc ze strony nauczyciela wość uczestniczenia w zajęciach terapeutycznych .
(tłumaczą po lekcjach, są dodatkowe zajęcia, dają  Żadne, ponieważ Pani od polskiego również ma
dłuższy czas na wypowiedzi pisemne, są cierpliwi, dysleksję i uważa, że to nie przeszkadza być dobrym
łagodniej oceniają). uczniem. Ale mam dłuższy czas na egzaminie oraz nie
 W moim przypadku nie jest oceniana ortografia liczą się błędy ortograficzne .
tylko wartość merytoryczna pracy. Nauczyciele po-  Uczeń bez dysleksji może popełnić jeden błąd,
zwalają mi pisać trochę dłużej. Nauczyciele mają kon- a z dysleksją trzy .
sultacje, zawsze można przyjść i wyjaśnić wątpliwości,  Dokładnie nie wiadomo, jakie mamy prawa i przy-
nie ma problemów z poprawą sprawdzianów. Lekcje wileje, bo każdy nauczyciel ma swoje zasady związane
zazwyczaj prowadzone są w ciekawy sposób, więc nie z nowym ocenianiem .
ma wielu problemów (uczeń z gimnazjum). Wielu uczniów nie chciałoby wprowadzać żadnych
Wypowiedzi negatywne (nie mają czasu, wybierają na zmian w swojej szkole, bo uważa, że podejmowane
konsultację godziny, które im odpowiadają, wstydzę przez nią działania na rzecz uczniów dyslektycznych
się poprosić, to zależy od nauczyciela). są wystarczające. Jako główną zaletę swojej szkoły
 Nie prosiłem nigdy o pomoc i wstydziłbym się uczniowie podają przyjacielskich nauczycieli.
o nią prosić . A jakie zmiany byłyby potrzebne?
 Nawet jakby nauczyciel chciał, to by mi nie umiał  Chciałbym dostawać normalne dyktando, a nie to
Biuletyn Polskiego Towarzystwa Dysleksji 23
2_wiodacy:Layout 1 9/2/09 10:42 AM Page 24
uczniów dyslektycznych powinny być prowadzone.
Niestety, działania pomocowe uczniom dyslektycz-
nym zwykle kończą się na terenie szkoły z chwilą do-
starczenia opinii o dysleksji. Na tym etapie uczeń,
jego rodzice i nauczyciele często czują się zwolnieni
z dalszych zabiegów przeciwdziałających temu zabu-
rzeniu. Niewiele jest podejmowanych kroków w kie-
runku systematycznych oddziaływań na ucznia
w postaci dostosowania wymagań edukacyjnych, in-
terpretowanych często jako obniżanie wymagań
(ż 6 Rozporządzenia MENiS, 7.09.2004). Tymczasem
należałoby ściśle określić oczekiwania, podejmować
działania naprawcze i współdziałać z uczniem w celu
ich realizacji. W każdej szkole powinno być miejsce
dla dyslektyków, bo normalne jest łatwiejsze. Aby za- na zajęcia terapii pedagogicznej, której celem jest
jęcia dodatkowe prowadzone były w odpowiednich go- rozwijanie samodzielności u ucznia, budowanie wiary
dzinach dostosowanych do całej grupy (uczeń we własne siły, wspomaganie rozwoju psychicznego,
z gimnazjum). podnoszenie efektywności uczenia się, korygowanie
zaburzonych funkcji oraz wyrównywanie braków
Podsumowanie
w opanowaniu programu nauczania. W wyniku takich
Badanie ujawniło, że bardzo niewielki odsetek działań można uzyskać znaczną poprawę w wyrówny-
uczniów z dysleksją uczęszczał na zajęcia terapii pe- waniu niedoborów i zaburzeń ucznia, doprowadzić do
dagogicznej (39%), liczba ta jest jeszcze mniejsza, bardziej sprawnego posługiwania się mową, jak rów-
gdy pytano o aktualne uczęszczanie na terapię(13%), nież podwyższyć motywację do nauki oraz poziom
tym bardziej, że wielu uczniów nie docenia wartości społeczno-emocjonalnej sfery rozwoju ucznia. Wy-
takich zajęć i nie widzi potrzeby uczęszczania na nie. powiedzi uczniów wskazują, jak ważną sprawą jest
Priorytetowym zadaniem, jakie ujawniły badania tworzenie w szkole optymalnego klimatu emocjonal-
w prezentowanej kwestii, jest uświadomienie wszyst- nego, zapewniającego poczucie wartości ucznia oraz
kim zainteresowanym tematyką, że diagnoza jest tylko poczucie jego bezpieczeństwa. To nauczyciele tworzą
jednym z etapów działań pomocowych dla uczniów przyjazny klimat do pracy z uczniem, wyzwalają jego
dyslektycznych i na niej nie można zakończyć pro- wydajność oraz zachęcają do aktywnej interakcji.
cesu naprawczego i wspierajÄ…cego. Zdecydowana
większość (60%) uważa, że zajęcia terapeutyczne dla
Bibliografia
S. Seul-Michałowska, Podmiotowość ucznia i nauczyciela,  Edukacja i Dialog nr 9/1998.
Teresa Wejner  doktor nauk humanistycznych, pedagog, psycholog, terapeuta. Wykłada w Wyższej Szkole Pe-
dagogicznej, Wyższej Szkole Edukacji Zdrowotnej oraz Uniwersytecie Medycznym. Założycielka i przewodnicząca
Oddziału A
ódzkiego PTD, członek Zarządu Głównego PTD. Ekspert z CKE, CODN i MEN.
24 Biuletyn Polskiego Towarzystwa Dysleksji
2_wiodacy:Layout 1 9/2/09 10:42 AM Page 25
Marta Bogdanowicz
Osoby dorosłe z dysleksją
 problem, diagnozowanie, pomoc
Najważniejsze w udzielaniu pomocy osobom dorosłym z dysleksją jest pobudzanie ich motywacji do
pracy nad sobą i nadziei na jej skuteczność. W Red Rose School (Szkole Czerwonej Róży) w UK
wisi plakat:  Mierz prosto w księżyc, jeśli nie trafisz w niego, trafisz między gwiazdy . Zatem główna
dewiza brzmi: nigdy nie jest za póz
no.
"Witam, Chciałam się spytać jak osoba w wieku 22 łam sie spytać jaki nunmer jest do Towarzystwa Dys-
lat może radzić sobie z dyslekcja tak by nie była ska- lekcji w srody i czwartki (557 05 31 w 333) czy mam
zywana za każdym razem na porażki. dobry? Poszę o jakąs informacjie.
Jestem trzeci raz na pierwszym roku z powodu nie Dziekuje Anna
zdanego listeningy (egzamin ze słuchu) za kazdym
Wprowadzenie
razem miałam ten sam problem mimo to że inne
przedmioty zdawałam bez problemów. Przez jeden Czy można przejść obojętnie wobec takiego listu,
przedmiot jestem az trzeci raz na pierwszym roku to za którym kryje się człowiek, jego problemy, a nie-
coś strasznego. kiedy dramaty? Co można zrobić poza czysto ludzką
Czy jest jakas szansa dla dyslektyka by mógł sobie po- pomocą w postaci wsparcia emocjonalnego? W Pol-
radzić z tym?? Czy isnieja jakies grupy 22 lat bym sce niewiele, a właściwie nic. Otrzymuję coraz więcej
mogła sie zapisać? Czy coś takiego jest w Krakowie listów od osób dorosłych z dysleksją i za każdym
bo tu mieszkam?? razem pojawia się bezradność wobec podstawowych
Poza tym, mam ogromne kłopoty z orientacja w tere- problemów: gdzie można zdiagnozować dysleksję,
nie, bardzo szybko sie gubie jak jestem w jakims kto, gdzie i jak może udzielić specjalistycznej po-
obcym miejscu, problemy z matematyką i to duze mocy, jaka jest jej skuteczność i jakie perspektywy na
mimo ze jej nie studjuje to potrzebna mi jest wyob- przyszłość? I tu brakuje odpowiedzi na niemal wszyst-
raznia przestrzenna. kie pytania.
Jaki pracodawaca mnie przyjmie do pracy z takimi Przede wszystkim trzeba dostrzec i rozwiązać
problemami?? Gdzie moge sie douczyc tego?? Chcia- problem, charakterystycznego dla tych przypadków
Biuletyn Polskiego Towarzystwa Dysleksji 25
© 2009 Jupiterimages Corporation
2_wiodacy:Layout 1 9/2/09 10:42 AM Page 26
mechanizmu błędnego koła: nie nauczyły się dostatecznie dobrze czytać i pisać)
bardzo słaba umiejętność czytania i/lub poprawnego określa się na około 45% (Bogdanowicz 1983).
pisania problemy z kontynuowaniem edukacji na Problem dysleksji osób dorosłych jest więc proble-
poziomie studiów wyższych, problemy z wykonywa- mem poważnym zarówno z perspektywy indywi-
niem zadań zawodowych bezrobocie lub nisko- dualnych losów konkretnego człowieka, jak
płatna praca zawodowa trudności z utrzymaniem i z perspektywy społecznej.
się brak pieniędzy na diagnozę brak pieniędzy na
Diagnozowanie osób w wieku do-
zajęcia terapeutyczne brak specjalistycznej po-
rosłym
mocy utrzymywanie się trudności w czytaniu i pi-
saniu problemy z kontynuowaniem edukacji Rozpoznanie dysleksji bazuje na znajomości ob-
niskopłatna praca zawodowa& .itd. Do tego należy jawów i patomechanizmów jej powstawania. Zachodzi
dodać brak placówek, w których można byłoby prze- pytanie, czy dysleksja u dorosłych i u dzieci przejawia
prowadzić badania diagnostyczne. Niekiedy podej- się tak samo. I tak i nie. Od dawna zwracam uwagę
mują się ich poradnie niepubliczne, jak Poradnia na zjawisko dynamiki, a więc zmienności objawów
Diagnostyczno-Terapeutyczna przy Zarządzie Głów- dysleksji na przestrzeni życia (Bogdanowicz 1994,
nym Polskiego Towarzystwa Dysleksji oraz niektórych 2002, 2005). Analiza objawów dysleksji rozwojowej
jego oddziałach. Brak jest narzędzi diagnostycznych na poszczególnych etapach rozwoju i edukacji wska-
dla dorosłych, a wreszcie nie ma nauczycieli specja- zuje, że zmieniają się one, gdy porównamy trudności
listów terapii pedagogicznej, którzy umieliby i chcieli w uczeniu się czytania i pisania jak i symptomy wy-
prowadzić zajęcia dla osób dorosłych z dysleksją. wołujących je zaburzeń. Inne są one w okresie po-
W ten sposób koło się zamyka. Jakie są konsekwen- przedzającym naukę szkolną, gdy określa się je jako
cje nieudzielenia pomocy? Wystarczy przeczytać listy  symptomy ryzyka dysleksji , odmienne w okresie
i wypowiedzi dorosłych zamieszczone w książce nauczania początkowego, na poziomie starszych klas
 Portrety nie tylko osób sławnych z dysleksją (Bog- szkoły podstawowej, gimnazjum i szkół ponadgim-
danowicz 2008). nazjalnych.
Wieloletnie przeżywanie stresu szkolnego jest Zazwyczaj osoba dorosła z dysleksją ma nadal
przyczyną nie tylko zaburzeń emocjonalnych, nerwi- trudności w czytaniu i pisaniu, ale i też wypracowane
cowych, depresji, lecz również zastępcze sposoby rozwiązywania
może niekorzystnie wpływać na zadań wymagających posługiwania
Wieloletnie przeżywanie
rozwój osobowości, co wykazały się tymi umiejętnościami, własne
stresu szkolnego jest przy-
nasze badania (Bogdanowicz strategie radzenia sobie w sytua-
czyną zaburzeń emocjonal-
2003). W niektórych przypadkach cjach trudnych. Zależnie więc od
popycha dorosłych do niekorzyst- nych, nerwicowych, depresji,
czynników natury wewnętrznej 
nych dla nich zachowań, na przy-  wyposażenia biologicznego, oso-
niekorzystnie wpływa rów-
kład unikowych, jak szukanie bowości człowieka oraz natury ze-
nież na rozwój osobowości.
ucieczki i pociechy w alkoholu wnętrznej  środowiskowej,
i narkotykach. Stres i frustracja, niektóre symptomy dysleksji i ich
jak wiadomo, sÄ… z
ródłem agresji. Nic dziwnego zatem, pochodne występujące w dzieciństwie będą znikały,
że odsetek analfabetów funkcjonalnych (osób, które inne pozostaną, a inne dopiero się pojawią. Zmiany
26 Biuletyn Polskiego Towarzystwa Dysleksji
2_wiodacy:Layout 1 9/2/09 10:42 AM Page 27
te dokonują się w różnych okresach życia. Sympto- -Kupis 2000) nieznane są inne metody diagnostyczne
matologia zależy bowiem od wieku życia, pełnionych przeznaczone dla dorosłych. Pewne propozycje pod
ról (na przykład ucznia) i realizowanych zadań (na nazwą Profil diagnostyczny I. Smythe a i E. Gyarmathy
przykład pisanie wypracowań). Zależy od indywidual- znalazły się w książce Dysleksja. Przewodnik dla do-
nych cech danej osoby, takich jak poziom inteligen- rosłych (Smythe 2007), opracowanej podczas reali-
cji, głębokość i obszar zaburzeń funkcji uczestni- zacji grantu unijnego  Leonardo Include Project ,
czących w czynności czytania i pisania, od edukacji  realizowanego przez polski zespół (M. Bogdanowicz 
metod nauczania oraz pomocy w nauce, od udziału kierownik projektu, M. A
ockiewicz, K. Bogdanowicz)
w specjalistycznych zajęciach korekcyjno-kompen- w latach 2005 2007. Podczas badań pilotażowych
sacyjnych czyli terapii pedagogicznej. nieliczne z prób okazały się diagnostyczne (nadal brak
Na podstawie listu Anny można przypuszczać, że ich normalizacji). Badania przeprowadzone w okresie
główną przyczyną trudności jej autorki są zaburzenia 2007 2009 w wyselekcjonowanej grupie ok. 300
rozwoju funkcji słuchowo-językowych. Można to przy- osób dorosłych (studentów wyższych uczelni Trój-
puszczać na podstawie analizy zawartego w liście miasta) przez zespół w składzie K. Bogdanowicz,
opisu jej trudności uczenia się języka angielskiego K. Ciepliński, M. A
ockiewicz pod kierunkiem
oraz błędów w pisaniu po polsku (ortograficznych, prof. dr hab. M. Bogdanowicz i przy merytorycznej
gramatycznych, stylistycznych), które znalazły się współpracy prof. dr hab. M. Puchalskiej i statystycz-
w jej liście. Badanie diagnostyczne pozwoliłoby na nej dr K. Karasiewicza, pozwoliły na stwierdzenie, że
stwierdzenie rodzaju tych dysfunkcji: czy chodzi tu metodami różnicującymi są narzędzia badające umie-
o obniżenie możliwości różnicowania głosek/fone- jętności fonologiczne (w tym metafonologiczne).
mów (słaby słuch fonemowy) czy przyczyną jest niski Spośród wielu prób zastosowanych w badaniu do
poziom rozwoju umiejętności fonologicznych (doko- oceny umiejętności fonologicznych różnicujące oka-
nywania operacji na cząstkach fonologicznych, takich zały się takie jak Test Nieznany język M. Bogdanowicz,
jak głoski, sylaby, subsylaby), czy może czynnikiem wykorzystujący materiał słów bezsensownych: ana-
zakłócającym uczenie się języka obcego są zaburze- liza paronimów (porównywanie struktury fonologicz-
nia koncentracji uwagi słuchowej na dz
więkach nej słów bezsensownych), pamięć fonologiczna
mowy, utrzymania ich w pamięci roboczej, niepra- (sekwencji słów bezsensownych), wynik ogólny
widłowa percepcja, słaba pamięć fono-
logiczna, wolne tempo przetwarzania,
a może niedostatecznie wykształcona
świadomość fonologiczna.
Aby dotrzeć do z
ródeł tych trudności,
należałoby poddać osobę, u której one
występują, specjalistycznym badaniom
w celu ich wyróżnienia i ewentualnie po-
twierdzenia diagnozy dysleksji rozwojo-
wej. W Polsce poza Kwestionariuszem
objawów dysleksji u dorosłych Michalela
Vinegrada (Bogdanowicz, Krasowicz-
© 2009 Jupiterimages Corporation
Biuletyn Polskiego Towarzystwa Dysleksji 27
2_wiodacy:Layout 1 9/2/09 10:42 AM Page 28
(obejmujący wymienione próby) oraz próby usuwa- pejskiej ICD 10 (International Statistical Classifica-
nia głosek (w śródgłosie) i badająca szybkość nazy- tion of Diseases and Related Health Problems, Ge-
wania obrazków, stworzone na potrzeby badania. newa 1992, WHO), obowiązującej w Polsce. Czytamy
Zgodnie z dotychczasowa wiedzą, definicjami i wyni- tam, że rozpoznanie dysleksji może nastąpić w opar-
kami badań nad zjawiskiem dysleksji, także w przy- ciu o Kryterium B:  zaburzenia wyżej opisane istotnie
padku dorosłych najistotniejszymi w patome- negatywnie wpływają na naukę szkolną i codzienną
chanizmie dysleksji rozwojowej są zaburzenia prze- aktywność, która wymaga umiejętności czytania . Po-
twarzania fonologicznego i słaba świadomość fono- dobnie w medycznej klasyfikacji amerykańskiej
logiczna. Te wstępne wyniki badań, obecnie dokładnie DSM IV ( Diagnostic and Statistic Manual of Mental
analizowane, mogą wskazać drogę do zbudowania ba- Disorder, Waszyngton 1994, American Psychiatric
terii metod diagnostycznych dla dorosłych. Association) w Kryterium B znajdujemy zapis:  zabu-
Jak dotąd opieramy się głównie na metodach kli- rzenia czytania wpływają na osiągnięcia szkolne i co-
nicznych: obserwacja, wywiad, rozmowa, analiza wy- dzienną aktywność, wymagającą umiejętności
tworów, których wyniki interpretujemy w oparciu czytania .
o znajomość symptomatologii dysleksji rozwojowej.
Pomoc osobom dorosłym z dysleksją
Potrzeba diagnozowania osób dorosłych istnieje.
Zazwyczaj starsze osoby, które doświadczają opi- Bezpłatna pomoc osobom dorosłym z dysleksją
sanych trudności, nie były nigdy diagnozowane. Ich wydaje się być niemal niemożliwa do zorganizowania
trudności w czytaniu i pisaniu hipotetycznie przypi- w naszym kraju. Chyba że w ramach działalności or-
suje się dysleksji, jeśli występują nieadekwatnie do ganizacji pozarządowych, fundacji gromadzących fun-
wieku, poziomu wykształcenia czy zdolności poznaw- dusze i wolontariuszy. Wydaje się, że bardzo dobrym
czych (inteligencji) danej osoby. Niełatwo jest zdiag- terenem dla udzielania tego rodzaju wsparcia mog-
nozować w wieku dorosłym łyby być biblioteki publiczne.
dysleksję rozwojową między in- Szczególnie w dobie niezbyt maso-
Bezpłatna pomoc oso-
nymi dlatego, że trudności w czy- wego czytelnictwa. O tym, jak bywa
taniu i pisaniu w tym wieku to organizowane w Stanach Zjedno-
bom dorosłym z dyslek-
najczęściej nie mają już swojego czonych, można przeczytać w opo-
sją wydaje się być niemal
specyficznego, szkolnego charak- wieści Johna Corcorana, który jako
teru, lecz najczęściej wyrażają się niemożliwa do zorganizo- człowiek dorosły nauczył się czytać
niskim poziomem sprawności i dzięki temu wydobył się z tarapa-
wania w naszym kraju.
(tempa i dokładności) czytania, tów finansowych (Bogdanowicz
niechęcią do czytania oraz błę- 2008). Pomoc w tych przypadkach
dami w pisaniu (głównie ortograficznymi), które powinna być udzielona w bardzo szerokim zakresie,
współistnieją z różnorodnymi  kłopotami doznawa- poczynając od oddziaływań psychoterapeutycznych,
nymi w życiu codziennym. Dlatego symptomy te nie aby osoby z wieloletnimi niepowodzeniami szkolnymi
zawsze są właściwie interpretowane. odbudowały wiarę w siebie i wzmocniły swoją moty-
Wspomniane komplikacje, na które napotyka wację do pracy nad sobą. W niektórych przypadkach
osoba dorosła z dysleksją w życiu codziennym, znaj- konieczne jest ponowne zaplanowanie swojego ży-
dują odzwierciedlenie w medycznej klasyfikacji euro- ciorysu, aby stał się bardziej realistyczny i możliwy
28 Biuletyn Polskiego Towarzystwa Dysleksji
2_wiodacy:Layout 1 9/2/09 10:42 AM Page 29
do zrealizowania. Na przykład potwierdzenie dysleksji riuszem EDA w 17 krajach Europy, wykonane pod pat-
u studenta filologii może być wskazaniem do zmiany ronatem European Dyslexia Association (Bogdano-
kierunku studiów, bowiem najczęściej przygotowują wicz, Kavkler 2007).
one nauczycieli. Osoby te język obcy mogą opano-
wać na kursach w szkole językowej, a przede wszyst-
kim podczas pobytu za granicą, który stwarza warunki Zagadnienie praw i powinności studentów z dysleksją
efektywnego uczenia się dzięki  zanurzeniu w języku oraz możliwości udzielenia im pomocy będą przedmio-
i uczeniu się polisensorycznemu czyli z zaangażo- tem Międzynarodowej Konferencji  Dysleksja w wieku
waniem wielu zmysłów. Wiele praktycznych rad wnosi dorosłym , organizowanej przez Instytut Psychologii
książka Dysleksja. Przewodnik dla dorosłych, będąca Uniwersytetu Gdańskiego i Zarząd Główny PTD. Odbę-
wspólnym opracowaniem naszego zespołu, realizu- dzie się ona w Gdańsku 28 i 29 listopada 2009 roku
jącego projekt badawczy w ramach grantu EU  Leo- w gmachu Wydziału Nauk Społecznych Uniwersytetu
nardo Include Project (Smythe 2007). Prawa Gdańskiego. Ten ważki temat zostanie podjęty po raz
studentów z dysleksją na wyższych uczelniach do do- pierwszy w naszym kraju, dlatego zaproszeni zostali eks-
stosowania wymagań do ich specjalnych potrzeb edu- perci z zagranicy oraz pełnomocnicy rektora ds. studen-
kacyjnych rzadko bywają dostrzegane i przestrzegane. tów niepełnosprawnych ze wszystkich uczelni polskich.
ÅšwiadczÄ… o tym badania przeprowadzone Kwestiona-
Bibliografia
M.Bogdanowicz, Trudności w pisaniu u dzieci, Gdańsk 1983.
M.Bogdanowicz, O dysleksji czyli specyficznych trudnościach w czytaniu i pisaniu, Lubin 1994.
M.Bogdanowicz, Longitudinalne badania nad dysleksją rozwojową w Polsce, [w:] B. Wojciszke, M. Plopa (red.) Osobowość a procesy
psychiczne i zachowanie, Kraków 2003, s. 357 383.
M. Bogdanowicz Dysleksja problemem całego życia, [w:] M. Sinica, A. Rudzińska-Rogoża (red.) W kręgu specyficznych trudności
w uczeniu się czytania i pisania, Zielona Góra 2005, s. 7 21.
M.Bogdanowicz, Portrety nie tylko znanych osób z dysleksją, Gdańsk 2008.
M.Bogdanowicz, G. Krasowicz-Kupis, Kwestionariusz objawów dysleksji u dorosłych Michalela Vinegrada [w:] W. Turewicz (red.) Jak
pomóc dziecku z dysortografią, Zielona Góra, s.25 27.
M.Bogdanowicz, M. Kavkler, The Rights Of Students With Dyslexia In College/University  The EDA Questionnaire (in print) 2007.
M.Bogdanowicz, A. Jaworowska, G. Krasowicz-Kupis, A. Matczak, O. Pelc-Pękala, I. Pietras, J. Stańczak, M. Szczerbiński, Diagnoza
dysleksji u uczniów klasy III szkoły podstawowej, Warszawa 2008.
M.Bogdanowicz, D. Kalka, K. Karasiewicz, B. M. Radtke, U. Sajewicz-Radtke, Diagnoza przyczyn niepowodzeń szkolnych. Podręcznik,
Program Sąsiedztwo EU, Gdańsk 2008.
Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders  DSM IV, American Psychiatric Association, Washington 1994.
ICD-10. Międzynarodowa Statystyczna Klasyfikacja Chorób i Problemów Zdrowotnych. Rewizja dziesiąta. Klasyfikacja zaburzeń psy-
chicznych i zaburzeń zachowania w ICD-10. Opisy kliniczne i wskazówki diagnostyczne, Kraków Warszawa 2000.
H.Jaklewicz, Badania katamnestyczne nad dysleksją  dysortografią, Gdańsk 1980.
B.Kaja, Diagnoza dysleksji, Bydgoszcz 2003.
G.Krasowicz-Kupis, Język, czytanie i dysleksja, Lublin 1997, 2001.
I.Smythe (red.) Dyslexia: A Guide for adults, Project Include. A EU Funded Pan-European Project, Sofia 2007.
H.Spionek, Zaburzenia psychoruchowego rozwoju dziecka, Warszawa 1965.
Biuletyn Polskiego Towarzystwa Dysleksji 29