1

Par. I

Panteizm, naturalizm i racjonalizm absolutny.

I. Nie istnieje żadne najwyższe, najmądrzejsze i w pełni sprawujące swą opatrzność Bóstwo różniące
się od całego świata, i dlatego Bóg jest tym samym co cała rzeczy natura, a przeto podlega zmianom.
Bóg też rzeczywiście istnieje w człowieku i w świecie, i wszystko jest Bogiem oraz posiada
najwłaściwsze dla Boga przymioty. Jedną i tą samą rzeczą jest świat i Bóg, a zatem duch i materia,
konieczność i wolność, prawda i fałsz, dobro i zło, sprawiedliwość i niesprawiedliwość.

Przemówienie Maxima quidem z dnia 9 czerwca 1862 roku

II. Należy zaprzeczyć, że Bóg podejmuje jakiekolwiek działanie w stosunku do ludzi i do świata.

Przemówienie Maxima quidem z dnia 9 czerwca 1862 roku. III. Rozum ludzki, nie biorąc zupełnie
pod uwagę Boga, jest jedynym sędzią wyrokującym o dobru i złu, prawdzie i fałszu, sam dla siebie
jest prawem i dzięki swym naturalnym siłom jest w stanie zatroszczyć się o dobro poszczególnych
ludzi i wszystkich narodów.

Przemówienie Maxima quidem z dnia 9 czerwca 1862 roku.

IV. Wszystkie prawdy religijne wypływają z przyrodzonej rozumowi ludzkiemu siły; stąd rozum jest
główną normą, dzięki której człowiek może i powinien osiągnąć znajomość wszystkich prawd
jakiegokolwiek rodzaju.

Encyklika Qui pluribus z dnia 9 listopada 1846.
Encyklika Singulari quadam z dnia 17 marca 1856 roku.
Przemówienie Maxima quidem z dnia 9 czerwca 1862 roku.

V. Objawienie Boże jest niedoskonałe i dlatego podlega ustawicznemu i nieokreślonemu rozwojowi,
który odpowiada rozwojowi ludzkiego rozumu.

Encyklika Qui pluribus z dnia 9 listopada 1846 roku.
Przemówienie Maxima quidem z dnia 9 czerwca 1862 roku.

VI. Wiara Chrześcijańska sprzeciwia się rozumowi ludzkiemu; objawienie Boże nie tylko że nie
pomaga, ale nawet szkodzi doskonaleniu się człowieka.

Encyklika Qui pluribus z dnia 9 listopada 1846 roku.
Przemówienie Maxima quidem z dnia 9 czerwca 1862 roku.

VII. Proroctwa i cuda przedstawione i opisane w Piśmie Świętym są wymysłem poetów, a tajemnice
wiary chrześcijańskiej są całościowym zestawieniem badań filozoficznych: w księgach jednego i
drugiego Testamentu zawarte są zmyślone wątki: sam Jezus jest taką fikcją legendarną.

Encyklika Qui Pluribus z dnia 9 listopada 1846 roku.
Przemówienie Maxima quidem z dnia 9 czerwca 1862 roku.

Par. II

Racjonalizm umiarkowany

VIII. Ponieważ rozum ludzki należy postawić na równi z religią, przeto nauki teologiczne winny być
traktowane tak jak filozoficzne.

2

Przemówienie Singulari quadam perfusi z dnia 9 grudnia 1854 roku.

IX. Wszystkie bez różnicy dogmaty religii chrześcijańskiej są przedmiotem naturalnej wiedzy bądź
filozofii i ludzki rozum, wykształcony jedynie w naukach historycznych podług swych naturalnych sił
i zasad, może dojść do prawdziwej wiedzy o wszystkich, nawet pełnych tajemnicy dogmatach, byleby
tylko te dogmaty były poddane rozumowi jako przedmiot jego badań.

List do Arcybiskupa Frysingi Gravissimas z dnia 11 grudnia 1862 roku.
List do tegoż Arcybiskupa Tuas libenter z dnia 21 grudnia 1863 roku.

X. Ponieważ czym innym jest filozof, a czym innym filozofia, on ma prawo i obowiązek poddania się
autorytetowi, który uzna za prawdziwy; filozofia natomiast ani nie może ani nie powinna poddawać
się jakiemukolwiek autorytetowi.

List do Arcybiskupa Frysingi Gravissimas z dnia 11 grudnia 1862 roku.
List do tegoż Arcybiskupa Tuas libenter z dnia 21 grudnia 1863 roku.

XI. Kościół nie tylko nie powinien występować przeciwko filozofii, ale nawet powinien tolerować
błędy przez nią popełniane i pozostawić jej czas, aby sama się poprawiła.

List do Arcybiskupa Frysingi Gravissimas z dnia 11 grudnia 1862 roku.

XII. Dekrety Stolicy Apostolskiej i Kongregacji Rzymskich przeszkadzają swobodnemu postępowi
wiedzy.

List do Arcybiskupa Frysingi Tuas libenter z dnia 21 grudnia 1863 roku.

XIII. Metody i zasady, w oparciu o które doktorzy scholastyczni kształtowali teologię, nie
odpowiadają potrzebom naszych czasów i postępowi nauki.

List do Arcybiskupa Frysingi Tuas libenter z dnia 21 grudnia 1863 roku.

XIV. Filozofią należy się zajmować bez uwzględniania jakiegokolwiek objawienia nadprzyrodzonego.

List do Arcybiskupa Frysingi Tuas libenter z dnia 21 grudnia 1863 roku.
N.B. Z systemem racjonalizmu zgodne są w przeważającej części błędy Antoniego Guenthera, które
zostały potępione w Liście do Kardynała Arcybiskupa Kolonii Eximiam Tuam z dnia 15 czerwca 1847
roku oraz w Liście do Biskupa Wrocławskiego Dolore haud mediocri z dnia 30 kwietnia 1860 roku.

Par. III.

Indyferentyzm, Latitudynaryzm

XV. Każdy człowiek ma prawo taką sobie wybierać religię i wyznawać, jaką wiedziony światłem
rozumu uznał za prawdziwą.

List Apostolski Multiplices inter z dnia 10 czerwca 1851 roku.
Przemówienie Maxima quidem z dnia 9 czerwca 1863 roku.

XVI. Ludzie, oddając cześć Bogu w jakiejkolwiek religii, mogą odnaleźć drogę wiecznego zbawienia
i je osiągnąć.

3

Encyklika Qui pluribus z dnia 9 listopada 1846 roku.
Przemówienie Ubi primum z dnia 17 grudnia 1847 roku.
Encyklika Singulari quidem z dnia 17 marca 1856 roku.

XVII. Przynajmniej należy żywić nadzieję w wieczne zbawienie tych wszystkich, którzy w żaden
sposób nie należą do prawdziwego Kościoła Chrystusowego.

Przemówienie Singulari quadam z dnia 9 grudnia 1854 roku.
Encyklika Quanto conficiamur z dnia 10 sierpnia 1863 roku.

XVIII. Protestantyzm nie jest niczym innym jak tylko odmienną formą tej samej religii
chrześcijańskiej i, wyznając jego zasady, można tak samo podobać się Bogu jak należąc do Kościoła
katolickiego.

Encyklika Noscitis et nobiscum z dnia 8 grudnia 1849 roku.

Par. IV

Socjalizm, Komunizm, Tajne Stowarzyszenia, Stowarzyszenia Biblijne, Stowarzyszenia

klerykalno-liberalne.

Tego rodzaju zgubne doktryny bywały często potępiane w najostrzejszych słowach w encyklice Qui
pluribus z dnia 9 listopada 1846 roku, w przemówieniu Quibus quantisque z dnia 20 kwietnia 1849
roku, w encyklice Noscitis et nobiscum z dnia 8 grudnia 1849 roku, w przemówieniu Singulari
quadam z dnia 9 grudnia 1854 roku, w encyklice Quanto conficiamur moerore z dnia 10 sierpnia 1863
roku.

Par. V

Błędy dotyczące Kościoła i praw mu należnych

XIX. Kościół nie jest prawdziwą, doskonałą i całkowicie wolną społecznością ani też nie posiada
swoich własnych i stałych praw udzielonych mu przez jego Boskiego Założyciela, ale do władzy
ś

wieckiej należy określanie praw i granic działalności Kościoła, w których może z tych praw

korzystać.

Przemówienie Singulari quadam z dnia 9 grudnia 1854 roku.
Przemówienie Multis gravibusque z dnia 17 grudnia 1860 roku.
Przemówienie Maximam quidem z dnia 9 czerwca 1862 roku.

XX. Władza kościelna nie powinna wykonywać swoich postanowień bez zgody i pozwolenia władzy
ś

wieckiej.

Przemówienie Meminit unusquisque z dnia 30 września 1861 roku.

XXI. Kościół nie ma władzy dogmatycznego orzekania, że jedynie prawdziwą religią jest religia
Kościoła katolickiego.

List Apostolski Multiplices inter z dnia 10 czerwca 1851 roku.

XXII. Zobowiązanie, które dotyczy katolickich nauczycieli i pisarzy, ogranicza się tylko do tego, co
odnosi się do nieomylnego osądu Kościoła, jak na przykład do dogmatów, w które wszyscy wierzyć
powinni.

List do Arcybiskupa Frysingi Tuas libenter z dnia 21 grudnia 1863 roku.

4

XXIII. Biskupi Rzymscy i Sobory ekumeniczne wykroczyły poza granice swej wiedzy, domagały się
dla siebie praw władców i nadto pobłądziły w określaniu spraw wiary oraz obyczajów.

List Apostolski Multiplices inter z dnia 10 czerwca 1851 roku.

XXIV. Kościół nie ma władzy stosowania siły, a także wykonywania jakiejkolwiek władzy świeckiej
czy to pośredniej czy bezpośredniej.

List Apostolski Ad Apostolicae z dnia 22 sierpnia 1851 roku.

XXV. Oprócz władzy przysługującej episkopatowi istnieje także inna władza, świecka, wyraźnie bądź
milcząco przyznana Kościołowi przez władzę cywilną, a przeto może być ona odwołana przez władzę
cywilną, kiedy tylko ona uzna to za stosowne.

List Apostolski Ad Apostolicae z dnia 22 sierpnia 1851 roku.

XXVI. Kościół nie posiada przyrodzonego i należnego mu prawa nabywania i posiadania.

Przemówienie Numquam fore z dnia 15 grudnia 1856 roku.
Encyklika Incredibili z dnia 17 września 1863 roku.

XXVII. Święci słudzy Kościoła i Biskup Rzymski winni być w ogóle odsunięci od władzy i pieczy
nad dobrami doczesnymi.

Przemówienie Maxima qui dem z dnia 9 czerwca 1862 roku.

XXVIII. Biskupom bez pozwolenia władzy świeckiej nie wolno ogłaszać nawet Listu Apostolskiego.

Przemówienie Numquam fore z dnia 15 grudnia 1856 roku.

XXIX. Łaski udzielone przez Biskupa Rzymskiego winny być uważane za nieważne, jeżeli nie zostały
otrzymane za pośrednictwem władzy świeckiej.

Przemówienie Numquam fore z dnia 15 grudnia 1856 roku.

XXX. Nietykalność Kościoła i osób kościelnych bierze swój początek z prawa cywilnego.

List Apostolski Multiplices inter z dnia 10 czerwca 1851 roku.

XXXI. Forum kościelne dla rozpatrywania spraw duchownych czy to cywilnych czy karnych w ogóle
powinno być skasowane, także bez zwracania się do Stolicy Apostolskiej i nawet wbrew jej
sprzeciwowi.

Przemówienie Acerbissimum z dnia 22 września 1852 roku.
Przemówienie Numquam fore z dnia 15 grudnia 1856 roku.

XXXII. Bez jakiegokolwiek pogwałcenia prawa naturalnego i zasad sprawiedliwości może być
odwołana nietykalność osobista, na mocy której duchowni są zwolnieni z powinności odbywania
służby wojskowej. Tego zaś odwołania domaga się postęp w sprawach państwowych, zwłaszcza w
społeczności charakteryzującej się swobodniejszą formą rządów.

List do Biskupa Montisregii Singularis Nobisque z dnia 29 września 1864 roku.

5

XXXIII. Nie tylko z kościelną jurysdykcją związane jest, na mocy własnego i przyrodzonego prawa,
formułowanie doktryn teologicznych.

List do Arcybiskupa Frysingi Tuas libenter z dnia 21 grudnia 1863 roku.

XXXIV. Nauczanie tych, co porównują Biskupa Rzymskiego z władcą swobodnie i bez ograniczeń
działającym w całym Kościele, jest tym nauczaniem, które dominowało w średniowieczu.

List Apostolski Ad Apostolicae z dnia 22 sierpnia 1851 roku.

XXXV. Nic nie stoi na przeszkodzie temu, by na skutek postanowienia jakiegoś Soboru generalnego
albo działania wszystkich narodów, najwyższa władza kościelna była przeniesiona z Biskupa
Rzymskiego na jakiegoś innego Biskupa i z miasta Rzymu do jakiegoś innego miasta.

List Apostolski Ad Apostolicae z dnia 22 sierpnia 1854 roku

XXXVI. Rozstrzygnięcie podane przez zgromadzenie narodowe nie dopuszcza jakiejkolwiek dyskusji,
a administracja cywilna może domagać się wykonania jego postanowień aż do granic przezeń
wytyczonych.

List Apostolski Ad Apostolicae z dnia 22 sierpnia 1851 roku.

XXXVII. Mogą być ustanawiane Kościoły narodowe całkowicie niezależne od władzy Biskupa
Rzymskiego i zupełnie odłączone.

Przemówienie Multis gravibusque z dnia 17 grudnia 1860 roku.
Przemówienie Iam dudum cernimus z dnia 18 marca 1861 roku.

XXXVIII. Do podziału Kościoła na Wschodni i Zachodni przyczyniła się zbytnia samowola
Biskupów Rzymskich.

List Apostolski Ad Apostolicae z dnia 22 sierpnia 1851 roku.

Par. VI

Błędy w poglądach na społeczność cywilną rozpatrywaną zarówno w odniesieniu do niej samej,

jak też w odniesieniu do jej relacji z Kościołem.

XXXIX. Państwo, jako źródło i początek wszelkich praw, cieszy się niczym nieograniczonym
prawem.

Przemówienie Maxima quidem z dnia 9 czerwca 1862 roku. XL. Nauka Kościoła katolickiego
sprzeciwia się dobru społeczności ludzkiej i jej pożytkowi.

Encyklika Qui pluribus z dnia 9 listopada 1846 roku.
Przemówienie Quibus quantisque z dnia 20 kwietnia 1849 roku.

XLI.Władzy cywilnej, także sprawowanej przez władcę niewierzącego, przysługuje bezpośrednia
władza negatywna w stosunku do spraw kultu; tej samej władzy przysługuje nie tylko prawo zwane
"exsequatur", lecz także tak zwane prawo apelacji od nadużycia.

List Apostolski Ad Apostolicae z dnia 22 sierpnia 1851 roku.

XLII. W wypadku konfliktu praw jednej i drugiej władzy pierwszeństwo ma prawo cywilne.

6

List Apostolski Ad Apostolicae z dnia 22 sierpnia 1851 roku.

XLIII. Władza świecka ma prawo wypowiadania, ogłaszania i unieważniania oficjalnych umów
(zwanych pospolicie konkordatami) odnoszących się do korzystania z praw związanych z
nietykalnością kościelną, zawartych ze Stolicą Apostolską, a może to czynić bez jej zgody, a nawet nie
uwzględniając jej sprzeciwu.

Przemówienie In Consistoriali z dnia 1 listopada 1850 roku.
Przemówienie Multis gravibusque z dnia 17 grudnia 1860.

XLIV. Władza cywilna może zabierać głos w sprawach odnoszących się do religii, obyczajów i
kierownictwa duchowego. Stąd też może wyrokować na temat instrukcji, które pasterze Kościoła
wydają stosownie do pełnionych przez siebie obowiązków w odniesieniu do normy sumień; co więcej,
władza ta może rozstrzygać w kwestiach dotyczących sprawowania Bożych Sakramentów i dyspozycji
koniecznych do ich przyjmowania.

Przemówienie In Consistoriali z dnia 1 listopada 1850 roku.
Przemówienie Maxima quidem z dnia 9 czerwca 1862 roku.

XLV. Cały zarząd szkół publicznych, w których kształci się młodzież jakiegoś państwa
chrześcijańskiego, z wyjątkiem z jakiejś racji seminariów biskupich, może i powinien być przyznany
władzom cywilnym, i to tak przyznany, że jakiejkolwiek innej władzy nie będzie udzielone prawo
ingerencji w dyscyplinę szkół, w kierowanie studiami, w nadawanie stopni, w wybór i zatwierdzanie
nauczycieli.

Przemówienie In Consistoriali z dnia 1 listopada 1850 roku.
Przemówienie Quibus luctuosissimis z dnia 5 września 1851 roku.

XLVI. Ponadto w samych seminariach przeznaczonych dla kleryków władza cywilna ma decydować,
jaka będzie stosowana metoda studiów.

Przemówienie Nunquam fore z dnia 15 grudnia 1856 roku.

XLVII. Najwłaściwsze zasady, jakimi kierować się winna społeczność obywateli, wymagają, aby
szkoły ludowe dostępne dla dzieci każdej klasy społecznej i w ogóle państwowe Instytuty, które są
przeznaczone do wykładania w nich poważniejszych dziedzin wiedzy oraz do wykształcenia
młodzieży, winny być wyjęte spod wszelkiej władzy, kierownictwa i ingerencji Kościoła, i według
swobodnego w zupełności uznania władzy cywilnej i państwowej poddane postanowieniom
rządzących i kształtowane w całkowitej zgodności z powszechnie panującymi wówczas opiniami.

List do Arcybiskupa Fryburga Quam non sine z dnia 14 lipca 1864 roku.

XLVIII. Przez katolików może być uznany ten sposób kształcenia młodzieży, który nie jest związany
z wiarą katolicką i nie podlega władzy Kościoła, a także ten który bierze pod uwagę wyłącznie albo
przynajmniej przede wszystkim nauki przyrodnicze i cele doczesnego życia ludzkiej społeczności.

List do Arcybiskupa Fryburga Quam non sine z dnia 14 lipca 1864 roku.

XLIX. Władza cywilna może stawiać przeszkody, by biskupi i wierni nie mogli się swobodnie i
wzajemnie komunikować z Biskupem Rzymskim.

Przemówienie Maxima quidem z dnia 9 czerwca 1862 roku.

7

L. Władza świecka sama przez siebie posiada prawo przedstawiania kandydatów do biskupstwa i
może od nich wymagać, aby weszli w zarząd diecezji zanim jeszcze sami otrzymają od Stolicy Świętej
kanoniczną instytucję i list apostolski.

Przemówienie Numquam fore z dnia 15 grudnia 1856 roku.

LI. Co więcej, władza świecka ma prawo odsuwania od pasterskiego posługiwania biskupów ani też
nie jest zobowiązana do posłuszeństwa Biskupowi Rzymskiemu w tym, co odnosi się do ustanawiania
biskupstw i biskupów.

List Apostolski Multiplices inter z dnia 10 czerwca 1851 roku.
Przemówienie Acerbissimum z dnia 27 września 1852 roku.

LII. Władza świecka może na mocy własnego prawa zmieniać granicę wieku ustanowioną przez
Kościół dla składania profesji zakonnej tak przez mężczyzn jak przez niewiasty, a także wszystkim
rodzinom zakonnym nakazać, by bez jej zezwolenia nikogo nie dopuszczały do składania uroczystych
ś

lubów zakonnych.

Przemówienie Nunquam fore z dnia 15 grudnia 1856 roku.

LIII. Należy znieść ustawy, które odnoszą się do ochrony rodzin zakonnych, ich praw i pełnionych
przez nie obowiązków. Nadto może władza świecka udzielać pomocy tym wszystkim, którzy
chcieliby porzucić obraną przez siebie drogę życia zakonnego i złamać śluby uroczyste, które złożyli.
Równocześnie może ona te same rodziny zakonne i kościoły kolegiackie znosić, a także ich zwykłe
ś

rodki utrzymania, również wynikające z prawa patronatu, im odbierać, a dobra ich i przychody z tych

dóbr poddawać zarządowi ustanowionemu przez władzę cywilną i pozostawiać mu zupełną swobodę
działania.

Przemówienie Acerbissimum z dnia 27 września 1852 roku.
Przemówienie Probe memineritis z dnia 22 stycznia 1855 roku.
Przemówienie Cum saepe z dnia 26 lipca 1855 roku.

LIV. Królowie i książęta nie tylko wyjęci są spod jurysdykcji Kościoła, ale także w rozstrzyganiu
kwestii związanych z jurysdykcją stoją od Kościoła wyżej.

List Apostolski Multiplices inter z dnia 10 czerwca 1852 roku.

LV. Kościół od Państwa, a Państwo od Kościoła winno być odłączone.

Przemówienie Acerbissimum z dnia 27 września 1852 roku.

Par. VII

Błędy na temat etyki naturalnej i chrześcijańskiej

LVI. Prawa obyczajowe nie potrzebują wcale sankcji Bożej i wcale nie ma potrzeby, aby prawa
stanowione przez ludzi kształtowane były według prawa natury, albo otrzymywały moc
zobowiązującą od Boga.

Przemówienie Maxima quidem z dnia 9 czerwca 1862 roku.

LVII. Wiedza filozoficzna i etyczna, a także prawa państwowe, mogą i powinny być niezależne od
władzy Boskiej i kościelnej.

8

Przemówienie Maxima quidem z dnia 9 czerwca 1862 roku.

LVIII. Nie należy uznawać innych sił jak tylko te, które zawarte są w materii, a wszelka nauka
obyczajów i zasady uczciwości winny mieć za cel gromadzenie i powiększanie bogactw, a także
korzystanie ze wszelkich przyjemności.

Przemówienie Maxima quidem z dnia 9 czerwca 1862 roku.
Encyklika Quanto conficiamur z dnia 10 sierpnia 1863 roku.

LIX. Prawo polega na realnym czynie, a wszystkie ludzkie obowiązki to tylko czcza nazwa, natomiast
wszelkie ludzkie czyny mają moc prawa.

Przemówienie Maxima quidem z dnia 9 czerwca 1862 roku.

LX. Władza to nic innego jak tylko stanowisko i zarządzanie rzeczami materialnymi.

Przemówienie Maxima quidem z dnia 9 czerwca 1862 roku.

LXI. Krzywda wyrządzona postępowaniem, z którym wiąże się jakiś sukces, w niczym nie ujmuje
godności prawa.

Przemówienie Iam dudum cernimus z dnia 18 marca 1861 roku.

LXII. Należy ogłosić i przestrzegać zasady zwanej zasadą o nieinterwencji.

Przemówienie Novos et ante z dnia 28 września 1860 roku.

LXIII. Wolno jest nakazywać za pośrednictwem dekretów posłuszeństwo prawowitym władcom,
wolno też im odmawiać posłuszeństwa.

Encyklika Qui pluribus z dnia 9 listopada 1846 roku.
Przemówienie Quisque vestrum z dnia 4 października 1847 roku.
Encyklika Nosicitis et Nobiscum z dnia 8 grudnia 1849 roku.
List Apostolski Cum Catholica z dnia 26 marca 1860 roku.

LXIV. Zarówno pogwałcenie jakiejkolwiek, choćby najświętszej, przysięgi, jak też jakakolwiek
zbrodnicza i przestępcza działalność, sprzeczna z odwiecznymi prawami, nie tylko nie powinny być
ganione, ale nawet dozwolone i spotykać się z największymi pochwałami, kiedy chodzi o miłość
ojczyzny.

Przemówienie Quibus quantisque z dnia 20 kwietnia 1849 roku.

Par. VIII

Błędne poglądy o małżeństwie chrześcijańskim

LXV. Żadne racje nie przemawiają za tym, że Chrystus podniósł małżeństwo do godności sakramentu.

List Apostolski Ad Apostolicae z dnia 22 sierpnia 1851 roku.

LXVI. Sakrament małżeństwa nie jest niczym innym, jak tylko jakimś dodatkiem do umowy, który
można od niej oddzielić, a i sam sakrament polega jedynie na błogosławieństwie ślubnym.

List Apostolski Ad Apostolicae z dnia 22 sierpnia 1851 roku.

9

LXVII. Węzeł małżeński nie jest nierozerwalny na mocy prawa natury i w rozmaitych przypadkach
rozwód w ścisłym znaczeniu tego słowa może być ustanowiony przez władzę cywilną.

List Apostolski Ad Apostolicae z dnia 22 sierpnia 1851 roku.
Przemówienie Acerbissimum z dnia 27 września 1852 roku.

LXVIII. Kościół nie ma prawa ustanawiania przeszkód rozrywających małżeństwo, ale to prawo
przysługuje władzy cywilnej, przez którą istniejące przeszkody mogą być znoszone.

List Apostolski Multiplices inter z dnia 10 czerwca 1851 roku.

LXIX. Kościół zaczął wprowadzać przeszkody rozrywające w późniejszych wiekach, nie na mocy
własnego prawa, ale korzystając z tego prawa, które zapożyczył od władzy cywilnej.

List Apostolski Ad Apostolicae z dnia 22 sierpnia 1851 roku.

LXX. Kanony Soboru Trydenckiego, które nakładają karę wyłączenia z Kościoła na tych, co
ośmielają się odmawiać Kościołowi władzy ustanawiania przeszkód rozrywających, albo nie są
dogmatyczne, albo winny być rozumiane tak, że władza ta została zapożyczona.

List Apostolski Ad Apostolicae z dnia 22 sierpnia 1851 roku.

LXXI. Forma małżeństwa przyjęta przez Sobór Trydencki nie obowiązuje pod karą nieważności
małżeństwa w wypadku jej nieprzestrzegania, gdzie prawo cywilne inną formę ustanawia i żąda, by
małżeństwo było ważne w tej formie.

List Apostolski Ad Apostolicae z dnia 22 sierpnia 1851 roku.

LXXII. Bonifacy VIII był pierwszym, który twierdził, że ślub czystości złożony podczas przyjęcia
ś

więceń kapłańskich unieważnia małżeństwo.

List Apostolski Ad Apostolicae z dnia 22 sierpnia 1851 roku.

LXXIII. Mocą umowy czysto cywilnej może zaistnieć prawdziwe małżeństwo między
chrześcijanami. Fałszywe jest też twierdzenie, że albo umowa małżeńska między chrześcijanami
zawsze jest sakramentem, albo nie istnieje umowa, jeśli sakrament jest wykluczony.

List Apostolski Ad Apostolicae z dnia 22 sierpnia 1851 roku.
List Jego Świątobliwości Piusa IX do Króla Sardynii z dnia 9 września 1852 roku.
Przemówienie Acerbissimum z dnia 27 września 1852 roku.
Przemówienie Multis gravibusque z dnia 17 grudnia 1860 roku.

LXXIV. Sprawy małżeńskie i narzeczeństwo ze swej natury rozstrzygane są na forum cywilnym.

List Apostolski Ad Apostolicae z dnia 22 sierpnia 1851 roku.
Przemówienie Acerbissmum z dnia 27 września 1852 roku.
N.B.: Tutaj mogą występować dwa inne błędy związane z tezą o potrzebie zniesienia celibatu i
stawianiu wyżej stanu małżeńskiego niż stan dziewictwa. Oba są zganione pierwszy w encyklice "Qui
pluribus" z dnia 9 listopada 1846 roku, a drugi w liście apostolskim "Multiplices inter" z dnia 10
czerwca 1851 roku.

Par. IX

Błędne poglądy o świeckiej władzy Biskupa Rzymskiego

10

LXXV. Synowie Kościoła chrześcijańskiego i katolickiego rozprawiają ze sobą o łączeniu królestwa
doczesnego i duchowego.

List Apostolski Ad Apostolicae z dnia 22 sierpnia 1851 roku.

LXXVI. Zrzeczenie się władzy świeckiej, jaką posiada Stolica Apostolska, przyczyniłoby się bardzo
do wolności i pomyślności Kościoła.

Przemówienie Quibus quantisque z dnia 20 kwietna 1849 roku
NB.: Oprócz błędów tutaj napiętnowanych bezpośrednio, piętnowane są pośrednio inne liczne błędy,
po przedstawieniu i ogłoszeniu nauki, jakiej winni wszyscy katolicy stanowczo się trzymać, a
mianowicie nauki o świeckiej władzy Biskupa Rzymskiego. Ta nauka jasno została wyłożona w
przemówieniu "Quibus quantisque" z dnia 20 maja 1850 roku, w liście apostolskim "Cum Catholica
Eccelesia" z dnia 26 marca 1860 roku, w przemówieniu "Novos" z dnia 28 września 1860 roku, w
przemówieniu "Iam dudum" z dnia 18 marca 1861 roku, w przemówieniu "Maxima quidem" z dnia 9
czerwca 1862 roku.

Par. X

Błędne poglądy o współczesnym liberalizmie

LXXVII. W naszych czasach nie jest już więcej rzeczą pożyteczną, by religia katolicka uważana była
jakby za jedyną religię państwa, z wykluczeniem wszystkich pozostałych.

Przemówienie Nemo vestrum z dnia 26 lipca 1855 roku.

LXXVIII. Stąd w niektórych państwach katolickich chwalebnie zostało zastrzeżone w prawie, by
osoby tam przebywające miały całkowitą swobodę sprawowania publicznego jakiegokolwiek kultu.

Przemówienie Acerbissimum z dnia 27 września 1852 roku.

LXXIX. Otóż fałszywym jest twierdzenie, że wolność obywateli w wyborze jakiegokolwiek kultu
przyznana wszystkim i pełna swoboda głoszenia i wypowiadania publicznie jakichkolwiek poglądów
sprzyja zepsuciu obyczajów i charakterów, a także rozszerzaniu się szkodliwego indyferentyzmu.

Przemówienie Numquam fore z dnia 15 grudnia 1856 roku.

LXXX. Biskup Rzymski może i powinien pogodzić się i uporządkować swoje relacje z postępem, z
liberalizmem i współczesną cywilizacją.

Przemówienie Iam dudum cernimus z dnia 18 marca 1861 roku.