GRUPY RÓWIEŚNICZE

Opracowały :

Prusak Ewa

Studzińska Ewelina

Studzińska Marcelina

1.

Grupa rówieśnicza.

Nie ma jednej definicji pojęcia "grupa". Jedni autorzy definiują ją w sposób dosyć

ogólny, inni starają się stworzyć definicję bardziej szczegółową. Z powstaniem grupy na
gruncie społecznych mamy do czynienia już od czasów Arystotelesa. Arystoteles stworzył
wzorzec grupy małej (np. gmina lub rodzina) oraz dużej (np. państwo). Jego zasługą było
również to, że uznał rodzinę za komórkę społeczną, określił jej strukturę oraz sposób
funkcjonowania. Natomiast na gruncie socjologii zaczęła powstawać teoria grup społecznych,
która nie do końca była zgodna z modelem Arystotelesa. Wspólną cechą obu teorii była
przyjaźń, która jest jedną z głównych cech grupy społecznej.

Na rozwój i proces wychowania jednostki bardzo szybko zaczyna wywierać wpływ

grupa rówieśnicza. Już w wieku trzech lat dzieci zaczynają tworzyć małe grupy, które służą
im do wspólnej zabawy. W wieku przedszkolnym tworzenie grupa staje się czymś
naturalnym. W wieku szkolnym jednostka zaczyna spotykać się z coraz większym wpływem
grupy rówieśniczej. Najsilniejsze związki można zaobserwować w małych grupach (tak
zwanych paczkach), których powstawanie oparte jest na zróżnicowanych zasadach. W
początkowych latach szkoły takie grupy powstają głownie w celu wspólnych zabaw, później
mogą stać się miejscem wymiany poglądów, rozmów, zwierzeń czy dyskusji na różne tematy.
Małe grupy najczęściej są zorganizowane na zasadzie równości jej członków. Więź pomiędzy
poszczególnymi osobami z grupy jest dosyć silna, a ich wzajemna solidarność - wysoka. W
takiej grupy mamy do czynienia ze wzajemnym oddziaływaniem na siebie poszczególnych jej
członków. W całym procesie socjalizacji grupa rówieśnicza pełni niezwykle ważną rolę -
zaspokaja ona te potrzeby jednostki, których nie mogą zaspokoić rodzice czy wychowawcy.
Jednostka, która uczestniczy w grupie rówieśniczej ma możliwość podniesienia poczucia
własnej wartości i przydatności. Dużo zależy od pełnionej tam roli - im wyższy poziom
popularności w grupie, tym samoocena jednostki jest większa. Pozytywny wpływ na
socjalizację jednostki w grupie rówieśniczej ma także fakt, że jednostce zależy na akceptacji i
uznaniu ze strony innych członków grupy. Jednak na uznanie i sympatię trzeba sobie
zasłużyć. W związku z tym jednostka podporządkowuje się obowiązującym w grupie normom
i uznaje narzucane przez grupę sankcje. Zdarzają się takie sytuacje, że wśród celowych grup
młodzieżowych zaczynają się tworzyć naturalne grupy rówieśnicze, których członkami stają
się wszyscy lub niektórzy uczestnicy zbiorowości celowej. Może się zdarzyć także i tak, że w
obrębie jednej grupy celowej powstanie kilka grup rówieśniczych.

1

2.Typologia grup rówieśniczych ze względu na :

1.

Wiek

Wiek

- grupy homogeniczne

- grupy homogeniczne – rówieśnicy

- grupy heterogeniczne

- grupy heterogeniczne – młodzież w różnym wieku

2. Płeć

2. Płeć

- grupy jednorodne

- grupy jednorodne – chłopięce/dziewczęce

- grupy mieszane

- grupy mieszane – występuje różna płeć członków

3. Stopień spoistości grup

3. Stopień spoistości grup

- grupy zwarte

- grupy zwarte spełniające funkcje złożone (często się spotykają)

- grupy luźne

- grupy luźne spełniające funkcje proste (spotykają się rzadko, nieregularnie)

1

1

Znaniecki Florian,(2001), Socjologia wychowania, Warszawa, Wydawnictwo Naukowe PWN.

4. Społeczna postawa funkcjonowania grup:

4. Społeczna postawa funkcjonowania grup:

- związki celowe

- związki celowe (oparte na regułach, zasadach, statucie)

- związki spontaniczne

- związki spontaniczne (nie mają sformalizowanych zasad):

*Samorzutne (grunt szkolny)
*Powstające na skutek zamieszkiwania członków we wspólnym bloku, osiedlu
*Skupiające członków na zasadzie zajmowania przez nich pewnej postawy czy
zachowywania się w określony sposób – grupy moralne zagrożone

5.Typ więzi:

5.Typ więzi:

- formalne

- formalne (kluby, bractwa, obozy, związki młodzieżowe)

- nieformalne

- nieformalne (struktura i zasady organizowania nie są określone werbalne,
zaznaczają się we wzajemnych interakcjach)

Trudno jest czasami oddzielić grupy rówieśnicze formalne i nieformalne, gdyż istnieją
grupy o pośrednim stopniu zorganizowania.

2

3.Struktura i organizacja grupy rówieśniczej.

W grupach rówieśniczych mamy do czynienia z pewnym systemem wpływów, które z czasem
przeradzają się w określone struktury, układy i role społeczne. Można wyróżnić trzy typy grup
rówieśniczych:

•

grupy dziecięce, oparte na zabawie

•

grupy młodzieżowe, paczki

•

grupy dewiacyjne (np. gangi, bandy przestępcze)

Na młodzieżową grupę rówieśniczą składa się określona struktura zachowań międzyludzkich.
Elementy, które tworzą stosunki społeczne w grupie to:

•

wewnętrzna hierarchia grupy

•

system decyzyjny

•

układ kanałów komunikacyjnych

•

charakter więzi pomiędzy poszczególnymi członkami grupy

Niemal każda grupa rówieśnicza posiada przywódcę lub liderów. W związku z tym można
wyróżnić:

•

przodownictwo - jest charakterystyczne dla osób posiadających charyzmatyczne cechy
osobowościowe, takie osoby charakteryzują się pozytywnym nastawieniem
emocjonalnym i chęcią współdziałania oraz cieszą się niewymuszonym zaufaniem
pozostałych członków grupy

•

przywództwo - może być osiągnięte poprzez wyróżniające właściwości lub
kwalifikacje osobowe, jest akceptowane przez grupę

•

panowanie - władza zdobywana przy użyciu siły, nie opiera się na akceptacji, zaufaniu
i poczuciu bliskości, główny cel panowania odnosi się do sensu zadaniowego i
organizacyjnego

Na charakter przywództwa wpływają nie tylko cechy charakteru danej jednostki, ale także
wielkość grupy, jej zadania oraz jej stosunek do otoczenia. W przypadku nieprzyjaznych
stosunków grupy z otoczeniem mogą występować represje ze strony otoczenia. W takim

2

2

Karkowska Magdalena,(2007), Socjologia wychowania wybrane elementy, Łódź, Wydawnictwo Wyższej Szkoły

Humanistyczno- Ekonomicznej w Łodzi

przypadku zwiększają się tendencje do pełnienia władzy autorytarnej. Przywództwo, które
najczęściej dominuje w grupach jest oparte na demokracji i liberalizmie. Główne zadanie
takiego przywództwa opiera się na realizacji celów towarzyskich i zabawowych oraz
podtrzymywaniu poczucia odrębności od otoczenia. Grupy dziecięce najczęściej opierają się
przywództwie chaotycznym, gdzie często mamy do czynienia z chaosem decyzyjnym i z
częstą zmianą osoby na stanowisku lidera. Roger Mucchielli przedstawił pięć układów
komunikacyjnych, które dostarczają wiadomości o charakterze grupy. Są to:

•

układ szprychowy - każdy członek grupy ma kontakt z przywódcą, jest to niezwykle
pomocne w przypadku konieczności szybkiego działania

•

układ bezpośredni - każdy kontaktuje się z każdym

•

układ kołowy - członkowie grupy przekazują informacje po kolei, jeden drugiemu

•

układ łańcuchowy - przywódca grupy przekazuje informacje jednej osobie, która
rozpowszechnia ja wśród pozostałych członków grupy

•

układ scentralizowany - przywódca przekazuje informacje kilku zaufanym osobom, a
ci przekazują ja pozostałym członkom grupy

Do ustalenia struktury grupy używa się socjogramu. Jest to przedstawienie w sposób
graficzny pozycji poszczególnych członków grupy, które opierają się na stosunkach lubienia
bądź nielubienia. Tak przedstawiona struktura jest strukturą nieformalną. Technika stosowana
w socjometrii opiera się na zadawaniu członkom grupy określonych pytań, które są
uzależnione od tego, co interesuje pytającego. W socjogramie poszczególni członkowie grupy
są przedstawieni za pomocą punktów, natomiast ich wybory są przedstawiane za pomocą linii
łączącej określone punkty. W przypadku zainteresowania strukturą grupy używa się
socjogram hierarchiczny, który przedstawia ilość wyborów skierowanych do danych
jednostek. Na podstawie socjogramu można wyróżnić poszczególne struktury i elementy tych
struktur. Można tu wyróżnić:

•

para - wzajemny wybór dwóch osób

•

łańcuch - osoba A wybiera osobę B, osoba B wybiera osobę C itd.

•

gwiazda - określona jednostka otrzymuje dużo wyborów, ale sama ich nie
odwzajemnia

•

sieć - wzajemny wybór wszystkich członków grupy

•

klika - podgrupa osób, która wybiera się wzajemnie i odrzuca pozostałych członków
grupy.

3

4.Przynależność i identyfikacja w obrębie grupy.

Dziecięce grupy zabawowe są możliwe już nawet od około 3-5 lat dziecka. Rola
uczestnictwa w takiej grupie charakteryzuje się zaspokojeniem potrzeby zabawy w zespole.
Dobór partnerów do zabawy kierowany jest jej rodzajem i miejscem odbywania się jej. Ma
charakter przelotny, jednak wraz z wiekiem dziecka, rośnie przyzwyczajenie do danych osób i
grupa ta staje się względnie stała i trwała, co nie wyklucza jednak możliwości wymiany
partnerów do zabawy. Dla dzieci nieistotne są narzędzia zabawy, lecz sam fakt możności
przebywania w grupie i odtwarzania sytuacji społecznych oraz odgrywaniu w nich ról
dorosłych. Popularna jest zabawa w ‘dom’, ‘policję’, ‘ szpital’, bądź gotowanie. Podczas
zabawy podział ról odbywa się według zainteresowań i kompetencji, uwzględniając przy tym

3

3

Kowalski Stanisław,(1979), Socjologia wychowania w zarysie ,Warszawa, Wydawnictwo Naukowe PWN

płeć uczestników. Grupy te charakteryzują się tym, że podczas przyjemnych,
niezobowiązujących rzeczy uczą się prawdziwych ról dorosłych w społeczeństwie, podczas
naśladownictwa. Dziecięce grupy zabawowe nie mają norm własnych, lecz przyjmują te,
które obowiązują wśród dorosłych, starając się przy tym je odgrywać z pasją i dokładnością.
Grupy te stanowią dynamiczne podłoże dla nauki przejmowania i uczenia się ról dorosłych.
Zaznaczyć należy, że grupy te mają charakter najmniej konfliktowy w stosunkach z
dorosłymi- chętnie poddają się ich inspiracjom i podpowiedziom, ale tylko jeśli nie blokują
one spontaniczności i wyobraźni dzieci. Wykazują one aktywność i chęć bawienia się pod
kontrolą dorosłych np. w szkole, przedszkolu, świetlicach, ale także na podwórku, na placach,
w parku, gdzie nie są ciągle obserwowane przez rodziców. Brak nadzoru dorosłych może
czasem sprawić zagrożenie takie jak próba doświadczeń zachowań dewiacyjnych.

Paczki, kliki to zazwyczaj grupy 4-5 osobowe, choć bywa, że liczniejsze. Tworzą się one w
starszych klasach szkoły podstawowej, szkole średniej i wyższej. Początkowo grupy te są
jednopłciowe, z czasem stają się mieszanymi. Zdarza się, że trwają one nawet do dorosłości.
Selekcja członków paczki dokonuje się intuicyjnie, na podstawie podobieństw dojrzałości,
postaw moralnych, systemu wartości, poglądów, czy zainteresowań. Rzadziej zdarza się, że są
one tworzone na podstawie pasji do danej dziedziny nauki, bądź sztuki. Członkowie paczek
spędzają ze sobą bardzo dużo czasu. Łączą ich wspólne wyjazdy, spotkania w kawiarniach,
pubach, wychodzenie do kina, na koncerty, bądź przebywanie w domach swoich kolegów.
Ważne są także rozmowy, wspólne tajemnice, krytykowanie znajomych, plotkowanie.
Niezwykle istotne jest przekonanie o solidarności między członkami, poczucie zaufania.
Grupy te oparte są zasadzie równorzędności członków, rzadziej na skupianiu się wokół jednej,
dominującej osoby. przynależność do paczki daje poczucie pewności, ważności jednostki,
wynikającej z akceptacji grupy, dostosowywanie się do potrzeb innych ludzi, wytwarzanie
współdziałania, poszanowanie wspólnych interesów. Między członkami paczki zachodzą silne
więzi, oparte na lojalności, która może prowadzić do wrogości dla osób nie należących do
niej. Często zwiększa się napięcie między młodzieżą a rodzicami, bądź nauczycielami z
powodu rozbieżności między wymaganiami dorosłych i paczki.

Gangi (bandy) to grupa osób w wieku dojrzewania lub w wieku młodzieńczym, cechuje ją
wysoki stopień organizacji, wyraźnie określone role, gdzie dominuje autokratyczny
przywódca. Skupiają one głównie osoby zaniedbane, odrzucone ze złego środowiska
domowego, nie akceptowane społecznie przez rówieśników. Szukają one przynależności i
uznania. Strukturą bandy są podobne do paczek, jednak kładą nacisk na osiągnięcie celów,
powszechnie uznanych za złe i karalne, takie jak przestępczość i agresywność. W grupie tej
istnieje silna więź i solidarność między jej członkami. Przynależność do tej grupy podkreślana
jest za pomocą emblematów, charakterystycznego ubioru, przydomków itp. W bandach
występuje wrogi stosunek do dorosłych i społeczeństwa. Widoczne jest to zwłaszcza w dwóch
aspektach:
- kształtowany jest konflikt z innymi grupami rówieśniczymi, zwłaszcza z innymi gangami.
- członkowie są silnie negatywnie nastawieni do dorosłych, negują w swojej subkulturze
obowiązujące ogólnie wartości kulturowe i normy społeczne.

Zjawisko tworzenia się band jest charakterystyczne dla młodzieży wszystkich klas

społecznych, przy czym wykroczenia z pobudek hedonistycznych są zwykle częstsze wśród
młodzieży z klas średnich i wyższych. U podstaw tworzenia się takiego zachowania wśród
młodzieży można wyróżnić wiele czynników m.in. poziom kultury i cywilizacji, proces
industrializacji i urbanizacji, system stratyfikacyjny społeczeństwa, sposób funkcjonowania
systemu wychowawczego i jego poszczególnych instytucji w konkretnych środowiskach.

Grupy koleżeńskie są liczniejsze niż paczki, przynależność, rekrutacja do nich odbywa się
mniej ekskluzywnie. Tworzą się ze względu na pokrewieństwo kulturowe, poglądy,
zainteresowania. Nie wszyscy członkowie są w równym stopniu zaprzyjaźnieni. Grupy te
posiadają luźną strukturę, nie mają zaplanowanej działalności. Przynależność do nich opiera
się na spędzaniu czasu, o charakterze towarzyskim.

4

Bycie liderem w grupie rówieśniczej może odbywać się na zasadzie:
- przodownictwa, charakteryzuje ono osoby, które z racji cech osobowych, charyzmy oraz
właściwości opiekuńczych obdarzone są przez grupę niewymuszonym, spontanicznym
zaufaniem, pozytywnym nastawieniem emocjonalnym i gotowością do współdziałania.
- przywództwa, jest ono zdobywane przy aprobacie członków grupy i może wynikać z
kwalifikacji ogólno osobowych lub specjalnych właściwości np. zamożności, osiągnięć
sportowych.
- panowania, jest to władza zdobywana głównie siłą, pozbawiona jest więzi emocjonalnych,
zaufania i poczucia bliskości, ma sens organizacyjny i zadaniowy.

Grupy rówieśnicze mają bardzo duże znaczenie w kształtowaniu się osobowości i

rozwoju społecznym dziecka i młodego człowieka. Wpływają na zaspokojenie potrzeby
uczestnictwa w społeczeństwie oraz przygotowują do pełnienia w nim ról. Na ich
oddziaływanie szczególnie wrażliwa jest młodzież w okresie dojrzewania, kiedy następuje
kryzys autorytetu rodziców i innych dorosłych. Wtedy to grupa staje się odnośnikiem dla
dorastającego człowieka. Z rówieśnikami spędza on większość wolnego czasu, mają oni
wpływ na kształtowanie się jego opinii, sposobu ubierania się, wypowiadania, wybierania
tworów kultury, spośród licznych ich szeregów. Pozycja jaką ma dana osoba w grupie odbija
się na poczuciu jej własnej wartości, świadomości bycia akceptowanym lub nie, na
postrzeganiu siebie w społeczeństwie. Warto zaznaczyć, iż każdy członek grupy rówieśniczej
wyniósł z domu różne wartości, wzorce i postawy. Uczestnictwo w grupie, powoduje
zderzenie się tych wartości i może prowadzić do konfliktu- zaakceptować zachowania
kolegów, czy pozostać przy swoich przekonaniach? Znaczenie grup rówieśniczych jako
czynnika wychowawczego zależy od tego, w jakiej mierze przyczyniają się do urobienia
jednostki pod względem społecznym i przygotowania do grup dojrzałych. W grupie jednostka
uczy się ustanawiać samorzutnie reguły postępowania dla siebie i innych oraz poddawać się
regułom wspólnie ustalonych z innymi. Osoba należąca do grupy rówieśników, znajduje w
niej pomoc aktywną lub poparcie moralne w wielu czynach, które ze strony starszych
spotykają się ze represją, ponieważ wobec odmienności zainteresowań grup młodzieży w
porównaniu z grupami starszych sprawdziany postępowania są u nich pod względami
odmienne. Czyny, których nie odważyła by się popełnić wśród starszych, spełnia przy
poparciu rówieśników., bądź licząc na łatwiejsze ich ukrycie przy ich współdziałaniu lub
spodziewając się bezkarności wobec tego, że przy solidarności grupy trudno będzie ustalić
osobistą odpowiedzialność, a nawet starając się znieść reakcję starszych na swe
postępowania, gdyż reakcja ta przedstawia mu się mniej groźnie, wśród rówieśników, niż w
odosobnieniu. Grupy rówieśnicze pełnią wielorakie funkcje wychowawcze. Uczestnictwo w
nich wpływa na przebieg procesów interpersonalnych, zaspokajanie potrzeb więzi z
otoczeniem, a więc także potrzeb emocjonalnych, zaspokojenie aspiracji w zakresie
społecznej aprobaty i uznania przez członków grupy, ale także współzawodnictwo rozwijające
tendencje do rywalizacji.

5

4

4

Kowalski Stanisław,(1979), Socjologia wychowania w zarysie ,Warszawa, Wydawnictwo Naukowe PWN

5

5

Znaniecki Florian,(2001), Socjologia wychowania, Warszawa, Wydawnictwo Naukowe PWN.

5.Funkcje grupy rówieśniczej.

Grupa rówieśnicza spełnia liczne funkcje. W ramach poszczególnych grup rówieśniczych
możliwe jest występowanie znacznych różnic w tych funkcjach. Mają one wymiar makro-,
mezo-, i mikroprzestrzenny.

5.1. Funkcje makrospołeczne

5.1. Funkcje makrospołeczne

Związana jest nie tylko z wpływem danej grupy na jej członków, ale także z

oddźwiękiem, jaki te grupy znajdują w całym społeczeństwie. Zaliczamy do nich:

•

egalitaryzacją struktury społecznej oraz pokonywanie barier tworzonych przez
stereotypy

•

młodzież odrzuca stereotypy istniejące w umysłach rodziców i staje się łącznikiem
między kulturami różnych grup społecznych, co sprzyja powstawaniu jakościowej
nowej struktury społecznej.

•

egalitaryzację kultury i dystrybucji wartościowych wzorów kulturowych

•

sprzyjającemu kontakty młodzieży pochodzących z grup o różnym poziomie
kulturalnym i różnych systemach wartości

•

przekazywanie do środowiska młodzieżowego i utrwalanie w nim niektórych
schematów nierówności społecznej.

•

przejawem tego jest poczucie upośledzania dzieci.

5.2.Funkcje mezospołeczne

5.2.Funkcje mezospołeczne

Dotyczą miejsca lokalizacji grup rówieśniczych, związane są z określoną strukturą

stosunków społecznych, styczności i związków zachodzących w tych skupiskach
związane są nie tylko z warunkami społeczno – ekonomicznego funkcjonowania, ale
także podłoża kulturowego, na którym wykształca się określony typ zbiorowości, jego
ośrodki skupienia i cele działania.
Jednostki i grupy działające w tych skupiskach kierują się zarówno celami
indywidualnymi, jak i zbiorowymi.
Poszczególne grupy rówieśnicze, by przejawiać swoje funkcje, maja własne ośrodki
skupienia:

•

mieszkania, skwery, garaże, piwnice

•

nazwy wywodzące się z tzw. Żargonu ulicznego, filmów, książek, audycji radiowych i
telewizyjnych

•

sygnał w postaci haseł, umownych wyrazów, służące do podkreślenia odrębność danej
grupy

•

insygnia i odznaki noszone prze członków grupy

•

obrzędy inicjacyjne badające sprawność i wytrzymałość kandydata

Mezospołeczności pełnią wielorakie funkcje, m.in.:

•

stanowią układ odniesienia normatywnego

•

zaspokajają potrzebę afiliacji i społecznego uczestnictwa

•

przygotowują do pełnienia ról społecznych

•

pośredniczą w przekazywaniu z pokolenia na pokolenie tradycji i dorobku

•

są czynnikiem kontroli społecznej

5.3.Funkcje mikrospołeczne:

5.3.Funkcje mikrospołeczne:

Związane są zazwyczaj z kategorią: płci, wieku, pokrewieństwa, stanu cywilnego,

wykształcenia i zawodu. Wynikają z tego określone zwyczajowo i prawnie obowiązki i
uprawnienia w poszczególnych grupach.
Zorganizowane grupy rówieśnicze opierają się na statucie bądź regulaminie przyjętym za
podstawę działalności. Mniej zorganizowane grupy nacechowane są prywatnością i
poufną sferą życia.
Mikrospołeczności rówieśnicze:

•

Mają względnie ustaloną stabilizację opartą na umowie

•

Regulują swoje stosunki za zasadzie norm i obyczajów przyjętych w grupie

•

Członkowie pełnią określone role społeczne

Wspólną cechą tych społeczności jest poczucie wspólnoty i otwartości. W ramach
rówieśniczych mikrospołeczności następuje:

•

Organizowanie czasu wolnego

•

Dostosowanie wrażeń, przygód i nowych doświadczeń

Są to funkcje proste. Poza nimi występują również funkcje złożone do których grupa
rówieśnicza:

•

spełnia rolę zaplecza emocjonalnego i społecznego młodzieży poprzez ukazywanie
pozytywnych wzorców godnych naśladowania

•

uczy samodzielności dopomagając w poznawaniu siebie poprzez różne testy samo
sprawdzające

•

sprzyja krystalizacji systemu wartości stwarzając środowisko, w których można
dostrzec cechy ułatwiające i utrudniające zbiorowe życie, a także dokonać oceny
swojego postępowania i zachowania innych

•

służy jako środowisko, w którym następuje polaryzacja ról męski i żeńskich; pełne
wzajemne poznanie się stwarza podstawy pierwszych związków.

6. Funkcje wychowawcze grup rówieśniczych:

•

kształtowanie aktywności jednostek

•

kształtowanie więzi z innymi ludźmi

•

ułatwianie kontaktów interpersonalnych

•

zaspokajanie potrzeby aprobaty i uznania

•

konstruktywne współzawodnictwo

•

pobudzanie do rozwijania zainteresowań

•

umożliwianie kontaktów towarzyskich

•

zaspokajanie określonych potrzeb emocjonalnych

•

zapełnianie wolnego czasu

6

7.Konformizm.

Pochodzenie słowa "konformizm" brzmi z łacińskiego "conformo" co znaczy "nadaję

kształt", a w przełożeniu na człowieka można rozumieć jako "kształtować jego opinię". Jest to
więc postawa przyjęcia i podporządkowania się określonych wartościom i celom grupy, bez

6

6

Kowalski Stanisław,(1979), Socjologia wychowania w zarysie ,Warszawa, Wydawnictwo Naukowe PWN

ich krytycznej analizy. Osoba nastawiona konformistycznie bezświadomości ulega
wartościom panującym w grupie, akceptuje je bez zastrzeżeń, uznaje czyjeś opinie za swoje
bez krytycznego osądu, co te wartości właściwie reprezentują. Konformiści ulegają innym
wpływów z obawy przez przedstawianiem własnych poglądów czy propozycji rozwiązań
określonych problemów.

W potocznym rozumieniu taka osoba nie posiada własnego zdania, więc polega na

wypowiedziach innych, zachowuje się ona w sposób konformistyczny ze względu na
przewidywane korzyści, które może z tego tytułu osiągnąć. Porozumiewanie się z takim
człowiekiem jest o tyle trudne, ze nie możemy stwierdzić czy jest on wiarygodny.

Ludzie zachowują się konformistycznie z dwóch zasadniczych powodów:

⇒

po pierwsze, gdy nie posiadają zbyt wielu informacji, jak się zachować w danym
momencie, a chcą wypaść jak najlepiej;

Wtedy też obserwują zachowania innych i przyjmują wzorzec postępowania taki jak reszta.
Dzieje się tak zazwyczaj w nowej grupie, gdzie od rodzaju zachowania zależy, czy jednostka
będzie zaakceptowana przez członków grupy, czy też odrzucona.

⇒

po drugie, zachowania konformistyczne są wymuszane przez społeczeństwo, w
którym żyjemy.

Jednostka modyfikuje swoje postępowanie w zależności od społecznych oczekiwań.
Znajdując się w grupie jednostka za wszelką cenę chce uniknąć ośmieszenia lub odrzucenia
przez grupę, a najpewniejszym sposobem na to jest dostosowanie swojego działania do
innych.

Źródła zachowań konformistycznych tkwią we wczesnym dzieciństwie. Okazuje się

bowiem, że dzieci nadmiernie uzależnione od rodziców w przyszłości mają tendencję do
zachowań zgodnych z oczekiwaniami większości, dzieci te w dorosłym życiu nie wykazują
samodzielności w działaniu, natomiast dzieci, którym zostawia się dużą swobodę w zabawie,
nie narzucając swojego zdania, później postępują tak jak oni uważają za stosowne, mniej
przejmując się konwenansami społecznymi. Pod koniec drugiego roku życia zabawa jest
przez dzieci traktowana jako środek do nawiązywania relacji interpersonalnych. Wtedy też
obserwujemy u nich początek zachowań konformistycznych ponieważ dzieci te bawiąc się
zaczynają współdziałać z innymi, po raz pierwszy zaczynają im ulegać w wyborze formy
zabawy.

Zdaniem amerykańskiego psychologa społecznego E. Aronsona, za konformistę

należy uważać tego, kto ma słabo ukształtowane poczucie własnego "ja", jest chwiejny
emocjonalnie. Natomiast nonkonformista jest przekonany o poczuciu własnej wartości, jest
indywidualistą, nie zmienia swoich poglądów w zależności od społeczeństwa.

Zachowanie konformistyczne przynosi człowiekowi korzyści w trzech przypadkach.

 Pierwszy z nich jest związany ściśle z aparatem władzy. Jednostka podlegająca władzy

innych zachowuje się w sposób uległy ponieważ obawia się kary lub oczekuje
nagrody. Konformizm jest tutaj skorelowany z sankcjami, które mogą ją spotkać za
niewłaściwe zachowanie.

 Drugi jest związany z podziwem, którym człowiek darzy jakąś jednostkę lub całą

grupę. Zachowuje się wtedy podobnie jak oni ponieważ takie zachowanie jej
imponuje.

 W trzecim, jednostka zachowuje się tak, a nie inaczej, jeśli przyswoiła sobie właśnie

nowe wartości lub normy uznane przez nią za właściwe. Jednak gdy osoba nastawiona
konformistycznie odważy się wypowiedzieć własne zdanie i zostanie przez inną osobę
poparta, to staje się mniej uległa.

7

7

7

Aronson Elliot,(2005), : Człowiek. Istota społeczna, Warszawa, Wydawnictwo Naukowe PWN.

Zdaniem R. Cialdiniego ludzie stają się ulegli z trzech rożnych powodów. Po pierwsze-

chcą zawsze dokonywać słusznych wyborów. Po drugie - dążą do uzyskania aprobaty
społecznej. Po trzecie - nadrzędnym celem ich postępowania jest kształtowanie własnego
wizerunku w oczach innych.

Częstą też przyczyną zachowań konformistycznych jest słuchanie czyichś rad czy

wskazówek, wtedy, gdy ta osoba jest dla nas autorytetem. Postępujemy według wskazań
wtedy, gdy sami nie jesteśmy kompetentni na tyle, by kierować się wyłącznie własną wiedzą.
Osoby uznawane za autorytety w danej dziedzinie niejako na wstępie są uznawane za osoby
na tyle kompetentne, ze bez szemrania gotowi jesteśmy poddać się ich woli. Jak dramatyczne
może mieć to konsekwencje pokazuje eksperyment Cialdinego w szpitalu. Osoba, która
przedstawiła się jako lekarz poleciła pielęgniarkom zwiększyć dwukrotnie pacjentom dawkę
leku. Ponad 95% pielęgniarek było gotowych wykonać to polecenie nie zastanawiając się nad
tym, że takie postępowania naraża na ryzyko utraty życia pacjentów. Postąpiło jednak tak
ponieważ lekarze byli uznawani przez nich za niekwestionowany autorytet. Podobny
mechanizm stosuje się w reklamach leków. Aktorzy przebrani za lekarzy, a więc osoby
kompetentne, zachęcają ludzi do kupowania danego specyfiku. Strój lekarski dodaje im
wiarygodności, przypisuje im cechy właściwe lekarzom.

Ludzie zachowują się w sposób konformistyczny ponieważ chcą być akceptowani w

grupie, do której należą. Mogą się również zachowywać w sposób indywidualistyczny, ale
wtedy istnieje większe ryzyko, ze zostaną z takiej grupy wykluczeni, będą nie lubiani lub nie
akceptowani. Korzyścią z przyjmowania zachowań konformistycznych jest natomiast
poczucie bezpieczeństwa i akceptacji, jaką daje grupa. Powodem zachowań zbytnio
indywidualistycznych, nie liczących się z interesem grupy jest brak motywacji do
uczestnictwa w życiu grupy jak i zbyt mała wiedza co do oczekiwań, które ma zbiorowość
wobec jednostki.

8

W grupach liczących mniej członków od jednostki oczekuje się mniejszego

konformizmu, natomiast w większych znacznie szerszego zakresu podporządkowania się. Im
bardziej członek grupy jest uformowany osobowościowo tym bardziej musi się
podporządkować określonym normom, by uzyskać poparcie grupy. Dla jednostki ważnym
elementem uczestnictwa w życiu społecznym jest zarządzanie wizerunkiem własnej osoby.
Zachowujemy się nie tak, jakbyśmy chcieli, ale tak, jak oczekują tego od nas inni. My sami
także chcemy być postrzegani jako osoby uczciwe, sprawiedliwe, uczynne, miłe. Przykładem
podnoszenia samooceny w swoich oczach jest dawanie żebrakowi pieniędzy, co do których
istnieje wszelkie prawdopodobieństwo, że zostaną wydane na alkohol. Niektórzy nawet,
mając pełną tego świadomość, i tak wspierają ich datkami pieniężnymi. Należy jednak
zdawać sobie sprawę z tego, gdzie tu tkwi niebezpieczeństwo, byśmy w tym uleganiu nie
poszli za daleko.

Konformizm nie zawsze jednak wychodzi ludziom na dobre. Jak każde zjawisko

społeczne, ma swoje dobre i złe strony. Pozwala, wręcz umożliwia, funkcjonowanie w
społeczeństwie. Negatywną stroną ulegania zachowaniom konformistycznym jest jednak
zmniejszone poczucie odpowiedzialności. Znakomicie ilustruje to sytuacja opisana przez E.
Aronsona, która miała miejsce w Nowym Jorku. Napastnik z nożem gonił na oczach 38
innych ludzi młodą kobietę i w końcu ją zamordował. Nikt nie zareagował, a przecież nie
musiał z obawy o własne życie, wystarczyło jedynie powiadomić policję. Nikt jednak nie

8

8

Cialdni Robert, (2009), Wywieranie wpływu na ludzi. Teoria i praktyka, Gdańsk, Gdańskie Wydawnictwo

Psychologiczne.

odważył się na jakąkolwiek próbę uratowania tej kobiety. Ludzie w takim wypadkach po
prostu zakładają, ze ktoś inny zareaguje więc zwalnia ich to z poczucia osobistego
zaangażowania się.

Model życia w społeczeństwie wymaga od jego członków poszukiwania

kompromisów, czasami ustąpienia z domagania się swoich racji. Potoczne rozumienie słowa
"konformista" oznacza człowieka obdarzonego negatywnym zespołem cech: odtwórczego,
mało kreatywnego, nieodpowiedzialnego. Jednak takie rozumowanie wydaje się być błędne.
Każdy z nas bowiem jest w pewnym sensie konformistą, gdyż inaczej nie moglibyśmy po
prostu funkcjonować w społeczeństwie.

9

9

9

Aronson Elliot,(2005), : Człowiek. Istota społeczna, Warszawa, Wydawnictwo Naukowe PWN.