BIOMEDYCZNE PODSTAWY ROZWOJU CZŁOWIEKA

WPŁYW

śYWIENIA

NA

ROZWÓJ

I

ZDROWIE

Potoczne twierdzenie: „jesteś tym, co jesz” wcale nie jest dalekie od prawdy. Ludzkie ciało
zbudowane jest z komórek potrzebujących do życia i wzrostu składników odżywczych, których
ź

ródłem jest spożywany pokarm. Dlatego to, jak wyglądamy oraz jakie jest nasze

samopoczucie i zdrowie, zależy od codziennej diety.
I CEL ODśYWIANIA SIĘ

Jedną z najbardziej znamiennych cech każdego żywego organizmu, a więc i

organizmu człowieka, jest stała odnowa komórek i tkanek. W okresie młodości, wzrostu i
rozwoju chodzi również o przyrost. Musi więc organizm otrzymać z zewnątrz składniki, które
by zastąpiły zużyte i wydalone części tkanek i stanowiły materiał budulcowy dla nowych
tkanek i płynów ustroju.

Człowiek w każdym okresie życia porusza się, wykonuje wiele codziennych

czynności, a także pracę. Odbywa się to kosztem energii wytworzonej w samym organizmie,
przy czym materiały, z których ta energia zostaje uwolniona, muszą być wprowadzone z
zewnątrz. Z tych samych źródeł powstaje energia cieplna niezbędna dla utrzymania stałej
temperatury ciała. Wreszcie wszystkie przemiany zachodzące w organizmie, zarówno
wytwarzające energię, jak i prowadzące do odbudowy, muszą być regulowane. Rolę
regulatorów spełniają ściśle określone substancje. Tak więc organizm człowieka stale musi
czerpać z zewnątrz materiały niezbędne dla jego wzrostu, rozwoju i prawidłowego przebiegu
wszelkich przemian – musi się odżywiać.

Pełne zaspokojenie tych potrzeb, inaczej mówiąc – prawidłowe żywienie, jest jednym

z podstawowych warunków zdrowia.
II WPŁYW śYWIENIA NA ROZWÓJ I ZDROWIE

Wzrost i rozwój człowieka, jego zdrowie, sprawność fizyczna i tak zwane

samopoczucie wynikają w dużej mierze ze sposobu odżywiania się. Potwierdzają to zarówno
praktyka, jak i badania naukowe. Przejawem troski o zdrowie człowieka jest więc między
innymi dążenie do zapewnienia mu pełnowartościowego pożywienia. Nie polega to jednak
wyłącznie, jak sądzą niektórzy, na dostarczaniu odpowiedniej ilości artykułów spożywczych.
Równie ważna jest ich jakość oraz umiejętne wykorzystanie. Na podstawie dotychczasowych
wyników badań naukowych stwierdzono, że nieprawidłowe żywienie jest przyczyną wielu
schorzeń przemiany materii, na przykład miażdżycy i otyłości. Wadliwym żywieniem
spowodowane są również próchnica zębów oraz inne schorzenia, których przyczyny
występowania nie były dotąd znane. Racjonalne żywienie człowieka nabiera obecnie
szczególnego znaczenia i przywiązuje się doń coraz większą wagę – zwłaszcza w
zapobieganiu schorzeń. Dlatego istnieją specjale placówki naukowo-badawcze, których
zadaniem jest ustalenie na podstawie badań naukowych zasad prawidłowego żywienia.
III ROZWÓJ NAUKI śYWIENIA

Naukowe podstawy żywienia człowieka zostały stworzone stosunkowo niedawno.

Ź

ródeł tej gałęzi wiedzy należy szukać w kucharstwie. Znany filozof grecki Hipokrates (około

460 – 377 p.n.e.) zalecał różne pokarmy, jako środki lecznicze w chorobach, przypuszczając,
ż

e sposób odżywiania wywiera wpływ na stan zdrowia człowieka. Ze starych kronik i

zapisków dowiadujemy się, że np. Egipcjanie na 1500 lat p.n.e. zalecili spożywanie wątroby
w wypadku schorzenia oczu zwanego „kurzą ślepotą” (złe widzenie o zmroku), a
niestrawność leczyli środkami wymiotnymi i przeczyszczającymi.

Podobnych obserwacji, nie opartych jeszcze na naukowych podstawach, dokonywano

w okresie średniowiecza i aż do końca XVIII wieku. W tym bowiem czasie francuski uczony
A. L. Lavoisier (1743 – 1794), przeprowadzając badania i doświadczenia na zwierzętach i
ludziach, stwierdził, że przyjęte przez organizm pożywienie ulega spaleniu. Zużywa się przy

2

tym tlen oraz wytwarza dwutlenek węgla i woda, a organizm człowieka uzyskuje w ten
sposób niezbędne ilości energii wyrażanej zazwyczaj w kaloriach.

Tak więc nauka żywienia została zapoczątkowana jako kalorymetria. Kierunek ten

utrzymał się bardzo długo i dzisiaj jeszcze odgrywa decydującą rolę. Na podstawie licznych i
wszechstronnych badań stwierdzono jednak, że pożywienie składa się z szeregu składników o
różnej budowie i spełniających wielorakie i ważne dla żywego organizmu funkcje. Dlatego
dla pełnej oceny pożywienia nie wystarcza jedynie stwierdzenie jego wartości energetycznej
(kalorycznej). Niezmiernie istotna dla rozwoju nauki żywienia człowieka jest analiza składu
chemicznego pożywienia, a zwłaszcza określenie ilości i jakości białka, tłuszczów, cukrów
(węglowodanów), a ponadto witamin, składników mineralnych i innych. Większość badań z
tego zakresu, zapoczątkowana w końcu XIX wieku, przeprowadzona została już w naszym
stuleciu.

Odzwierciedleniem szybkiego rozwoju nauki żywienia są liczne czasopisma naukowe

i popularnonaukowe wychodzące w wielu krajach oraz publikacje książkowe z tego zakresu.
Jak istotne stało się zagadnienie racjonalnego żywienia człowieka świadczy fakt, że w ramach
Organizacji Narodów Zjednoczonych powołano specjalną jednostkę tj. Organizację Rolnictwa
i Wyżywienia (tzw. FAO), która zajmuje się przede wszystkim rozwiązywaniem zagadnień
wyżywienia ludności świata.
IV SKŁADNIKI I ROLA POśYWIENIA

Określenie składu naszego pożywienia stało się możliwe dzięki rozwojowi chemii i

stosowanych przez nią metod analitycznych. Poznanie roli jaką spełniają poszczególne
składniki pożywienia, zawdzięczamy biologii i fizjologii, a ostatnio również biochemii, która
zajmuje się badaniem przemian zachodzących w żywym organizmie. Wielką pomocą w tym
zakresie były doświadczenia przeprowadzone na zwierzętach. Dzięki tym badaniom
przekonano się, że w żywym organizmie przebiega tysiące różnorodnych i bardzo
skomplikowanych przemian, objętych nazwą przemiany materii, które nigdy, nawet podczas
snu, nie ustają w żywym organizmie. Za pomocą odpowiednich badań i obliczeń możemy
określić wielkość przemiany materii, wyrażając ją w kaloriach na jedną godzinę i na jeden
kilogram ciężaru ciała. Wielkość przemiany materii (a więc i ilość kalorii) zależy od wielu
czynników, m.in. od ciężaru ciała, wzrostu, wieku, płci, klimatu, ilości i jakości spożytego
posiłku, rodzaju, charakteru i ilości wykonywanej pracy itp.

Na podstawie wielkości przemiany materii można obliczyć zapotrzebowanie

kaloryczne dla poszczególnych ludzi (patrz tabela na str. 9).

Pokrycie zapotrzebowania kalorycznego nie wystarcza jednak do prawidłowego

funkcjonowania organizmu, musi on otrzymywać w pokarmach w odpowiednich ilościach i
proporcjach inne jeszcze niezbędne składniki. Należą do nich przede wszystkim białka,
tłuszcze, węglowodany, witaminy i składniki mineralne, przy czym istotna jest nie tylko ich
ilość, ale także jakość i wzajemne proporcje.

Białka są to skomplikowane związki chemiczne, stanowiące zasadniczy niezbędny

element budowy każdej komórki. Z białek organizm buduje nowe lub odnawia zużyte
komórki, hormony, enzymy (inaczej frementy), ciała odpornościowe. Pożądane jest aby
ź

ródłem białka w naszym pożywieniu były różne produkty, zarówno pochodzenia roślinnego

jak i zwierzęcego, wówczas bowiem wysoka jest wartość biologiczna białka.
Zapotrzebowanie organizmu człowieka na białko waha się w pewnych granicach. I tak
człowiek dorosły potrzebuje od 0,4 do 1,2 g białka na 1 kg ciężaru ciała. U dzieci i młodzieży
zapotrzebowanie zwiększa się znacznie (dwu-, trzykrotnie), gdyż w okresie wzrostu i rozwoju
białko zużywane jest również do budowy nowych komórek i tkanek. Zapotrzebowanie na
białko wzrasta również u kobiet w okresie ciąży i karmienia piersią, gdyż pewna część białka
zostaje zużyta na rozwój płodu i wytworzenie mleka. Głównym źródłem białka pochodzenia

3

zwierzęcego są: mięso, ryby, sery i mleko, zaś źródłem białka pochodzenia roślinnego
głównie nasiona roślin strączkowych.

Tłuszcze są składnikami o najwyższej wartości kalorycznej. Dodatek tłuszczu

pozwala na podniesienie wartości kalorycznej pożywienia bez zbytniego zwiększania jego
objętości, co ma duże znaczenie dla osób pracujących fizycznie, których zapotrzebowanie
kaloryczne jest szczególnie wysokie. Najcenniejsze biologicznie są tłuszcze zwierzęce
(zwłaszcza masło), gdyż zawierają one witaminy rozpuszczalne w tłuszczach (np. A, D, E).
Głównym źródłem tłuszczu w naszym pożywieniu są: smalec, oleje jadalne, masło.
Przeciętnie przyjmuje się, że dzienne spożycie tłuszczu powinno wynosić 70 do 120 g.
Pożądane jest, aby w pożywieniu człowieka występowały zarówno tłuszcze pochodzenia
zwierzęcego, jak i roślinnego, te ostatnie bowiem zawierają większe ilości tzw.
nienasyconych kwasów tłuszczowych (linolowy, linolenowy i archaidowy), koniecznych do
normalnego przebiegu procesów życiowych. Ich brak może powodować poważne schorzenia,
m.in. choroby skóry i włosów. Tłuszcze pochodzenia zwierzęcego należy spożywać w
umiarkowanej ilości, gdyż nadmierne ich spożywanie ma duży wpływ na zdrowie człowieka,
powodując wzrost poziomu cholesterolu.

Węglowodany (cukrowce) są głównym źródłem energii. Występują one przeważnie w

produktach roślinnych. Typowym przedstawicielem węglowodanów jest skrobia (składnik
ziaren zbóż, bulwy ziemniaka). Do węglowodanów zalicza się także błonnik, który działa
mechanicznie na ścianki jelit wpływając dodatnio na przesuwanie się pokarmu i
przyczyniając się do wytworzenia odpowiedniej konsystencji treści pokarmowej w jelitach.
Ź

ródłem węglowodanów w naszym pożywieniu są przede wszystkim ziemniaki, przetwory

zbożowe i cukier. Dzienne zapotrzebowanie człowieka na węglowodany wynosi przeciętnie
około 450 g i zależy w dużym stopniu od naszej aktywności fizycznej.

Zarówno białko, jak i tłuszcze oraz węglowodany będą prawidłowo wykorzystane,

jeśli zachowana będzie między nimi odpowiednia proporcja. Na rysunku przedstawiono
schematycznie ilości składników i ich wartość kaloryczną w spożywanym przez człowieka
pożywieniu.

Witaminy są to złożone związki chemiczne, bardzo potrzebne ludzkiemu

organizmowi, który jednak nie jest w stanie ich sam wyprodukować.

Mikroelementy, albo pierwiastki śladowe, są to pierwiastki chemiczne, bez których

ż

ycie było by niemożliwe, zatem stale trzeba uzupełniać ich niedobór spowodowany

poceniem się, wydalaniem moczu czy krwawieniem.

Gdyby ktoś zachował dietę składającą się z właściwych ilości tłuszczów,

węglowodanów, białek i wody, ale całkowicie pozbawioną witamin i mikroelementów,
musiałby umrzeć, być może w ciągu kilku miesięcy.

Rozróżniamy dwie główne grupy witamin. Pierwsza grupa to witaminy A, D, E i K,

które są rozpuszczalne w tłuszczach, w związku z czym występują najczęściej w pokarmach
zawierających tłuszcz, jak jaja, masło i mleko. Zazwyczaj organizm odkłada sobie zapasy

dzie nne s po

ż

ycie w g

0

100

200

300

400

500

białko

tłuszcze

w

ę

glow odany

% kaloryczno

ś

ci dziennego spo

ż

ycia

0

10

20

30

40

50

60

białko

tłuszcze

w

ę

glow odany

4

tych witamin – przede wszystkim w wątrobie. Dobrze odżywiony człowiek przeżyje wiele
miesięcy nie spożywając witaminy A bez żadnych objawów chorobowych.

Zapotrzebowanie organizmu na poszczególne witaminy jest niewiarygodnie małe. Na

przykład mężczyzna potrzebuje jedynie 0,0005 g witaminy A (retinolu) dziennie. Dzienne
zapotrzebowanie na wiele mikroelementów jest jeszcze mniejsze, ale trzy z nich – wapń,
ż

elazo i jod – zwykle nie są spożywane w dostatecznych ilościach. Taki niedobór witaminy

lub pierwiastka śladowego może prowadzić do poważnych chorób. Leczenie polegające na
podaniu tabletek zawierających witaminy lub pierwiastki śladowe sprawi, że objawy ustąpią
po kilku godzinach, ale powikłania pozostają. Na przykład brak witaminy D prowadzi do
krzywicy (kości są miękkie), która może spowodować nieodwracalne uszkodzenia. Zbyt duża
dawka witamin również nie jest obojętna dla zdrowia. Dotyczy to zwłaszcza tych witamin,
które organizm odkłada w większych ilościach. Na przykład nadmierne spożywanie witaminy
A może prowadzić do zgonu. Najpierw pojawia się bolesna opuchlizn, wysypka i wypadają
włosy, potem powiększa się wątroba i śledziona. Przedawkowanie pierwiastków śladowych
występuje raczej rzadko, ponieważ organizm pozbywa się zbędnych ilości. Jednakże nadmiar
soli – połączenia pierwiastków sodu i chloru – może być niebezpieczny dla osób z
nadciśnieniem, ponieważ stanowi zbyt duże obciążenie dla serca.
Tablica najważniejszych witamin, ich źródła i znaczenie dla organizmu.
Witaminy B

1

, B

2

, B

12

i niacyna tworzą najważniejszą część witaminy

B – complex.

WITAMINA

ŹRÓDŁA POKARMOWE

ZNACZENIE

A
Retinol

Ś

wieże oleje rybne, wątroba, jaja,

masło,
Mleko, zielone liście warzyw,
marchew,
Pomidor, żółte owoce.
Organizm potrafi produkować
witaminę A z karotenoidów,
ż

ółtych pigmentów w owocach i

warzywach.

Niezbędna dla prawidłowego
funkcjonowania siatkówki oka.
Niedobór prowadzi do kłopotów z
widzeniem o zmierzchu (tzw. kurza
ś

lepota), chorób skóry i błon

ś

luzowych.

Dzieci z niedoborem witaminy A nie
rosną prawidłowo.

B

1

Tiamina

Drożdże, mięso, kiełki pszenicy,
orzechy i rośliny strączkowe,
mleko. Oczyszczone ziarno
pszenicy i ryżu zawiera tylko 30%
tiaminy występującej w ziarnie nie
oczyszczonym, choć białe
pieczywo bywa często
wzbogacone w składniki
odżywcze.

Niezbędna do utleniania glukozy w
organizmie w celu stałego
wyzwalania energii. Poza tym
potrzebna do wzrostu i
prawidłowego funkcjonowania
nerwów i mięśni. Niedobór prowadzi
do choroby beri-beri, której
towarzyszy zanik mięśni, zaburzenia
psychiczne (m.in. otępienie), utrata
apetytu i obrzmienie kończyn.

B

2

Ryboflawina

Kiełki pszenicy, wątroba, mięso,
mleko, zielone warzywa, jaja.

Niezbędna do prawidłowego
przebiegu procesów przemiany
materii. Niedobór upośledza pracę
oczu, negatywnie wpływa na język i
usta.

Kwas
nikotynowy
(niacyna)

Wyciągi z drożdży, mięso, drób,
ryby, orzechy, kukurydza poddana
działaniu substancji zasadowych.
Także produkowana przez bakterie

Potrzebna do wzrostu. Niedobór
powoduje pelagrę (rumień
lombardzki), charakteryzującą się
zapaleniem skóry i ust oraz

5

znajdujące się w jelitach.

zaburzeniami psychicznymi.

B

12

Surowa wątroba, mięso, ryby,
mleko.

Niezbędna do produkcji czerwonych
krwinek.

C
Kwas
askorbinowy

Owoce cytrusowe, jagody, świeże
warzywa, mleko. Duże ilości
witaminy C są tracone podczas
gotowania potraw.

Niezbędna do zdrowego stanu kości,
zębów, naczyń krwionośnych. Brak
prowadzi do szkorbutu,
charakteryzującego się gąbczastymi,
krwawiącymi dziąsłami.

D
Calciferol

Tran z dorsza, śmietana, żółtko
jaja i wątroba. Powstaje także z
prekursora witaminy D podczas
wystawienia skóry na
promieniowanie słoneczne.

Związana ze wzrostem kości i
zębów. Działa tylko z odpowiednią
ilością wapnia i fosforu. Niedobór u
dzieci prowadzi do nieprawidłowej
mineralizacji kości, zwanej
krzywicą.

E
Tokoferol

Olej z kiełków pszenicy, nasiona
soi, wątroba, masło, żółtko jaj,
owies.

Potrzebna do normalnej reprodukcji i
metabolizmu komórek nerwowych i
mięśniowych. Niedobór w diecie
występuje rzadko, jednak wcześniaki
mają zaburzone wchłanianie i muszą
otrzymywać dodatkowe dawki tej
witaminy.

K

Zielone liście warzyw, wątroba
wieprzowa, jaja i mleko.
Produkowana także przez bakterie
jelitowe

Podstawowy czynnik krzepnięcia
krwi. U dorosłych rzadko występuje
niedobór, ale w jelitach nowo
narodzonych dzieci nie ma bakterii
produkujących tę witaminę, co może
powodować krwawienie.

Zestawienie ważniejszych pierwiastków śladowych (mikroelementów). Swoją nazwę
zawdzięczają temu, że występują w organizmie w niewielkich (śladowych) ilościach.
PIERWIASTEK
ŚLADOWY

ŹRÓDŁO
POKARMOWE

ZNACZENIE

Wapń

Mleko,

ż

ółtko

jaj,

skorupiaki, zielone liście
warzyw.

Składnik kości i zębów; odgrywa ważną
rolę

w

krzepnięciu

krwi,

syntezie

hormonów i kurczeniu się mięśni.

Fosfor

Nabiał,

mięso,

ryby,

drób i orzechy.

Zapewnia prawidłową budowę kości i
zębów. Odgrywa ważną rolę w kurczeniu
się mięśni i funkcjonowaniu komórek
nerwowych.

śelazo

Mięso,

wątroba,

skorupiaki, żółtko jaj,
rośliny

strączkowe,

orzechy i zboża

Ważny składnik hemoglobiny (transportuje
tlen

do

komórek)

i

koenzymów

współpracujących przy tworzeniu ATP.

Jod

Sól jodowana, owoce
morza i tran z dorsza.

Bardzo potrzebna gruczołowi tarczycy do
syntezy tyroksyny, hormonu regulującego
tempo procesów metabolicznych.

Miedź

Jaja, mąka z pełnego
przemiału , fasola,
buraki, wątroba, ryby,
szpinak i szparagi.

Wraz z żelazem bierze udział w syntezie
hemoglobiny.

Składnik

enzymu

potrzebnego

do

produkcji

pigmentu

melaniny (nadającego skórze kolor).

Sód

Powszechnie występuje Ma bardzo duży wpływ na procesy

6

w wielu pokarmach. Sól
kuchenna to chlorek
sodu.

osmotyczne.

Potas

Występuje w większości
pokarmów.

Uczestniczy w przekazywaniu impulsów
nerwowych i kurczeniu się mięśni.
Potrzebny w procesach wzrostu.

Chlor

Występuje w większości
pokarmów, także w soli
kuchennej.

Ważny

dla

utrzymania

równowagi

kwasowej krwi, równowagi wodnej i
produkcji kwasu solnego w żołądku.

Magnez

Występuje w większości
pokarmów.

Potrzebny do normalnego funkcjonowania
komórek mięśniowych i nerwowych.
Bierze udział w tworzeniu kości.

Siarka

Wołowina, jagnina,
wątroba, ryby, drób jaja,
ser, fasola.

Składnik wielu hormonów (np. insuliny) i
witamin

(np.

tiaminy),

a

zatem

współuczestniczy w regulowaniu wielu
funkcji organizmu.

Cynk

Szeroko
rozpowszechniony

w

pokarmach.

Potrzebny do normalnego wzrostu i
produkcji insuliny.

Mangan

W ilościach śladowych
w roślinach zielonych.

Potrzebny

do

procesów

wzrostu,

reprodukcji i laktacji.

Kobalt

W ilościach śladowych
w roślinach zielonych.

Potrzebny

do

produkcji

czerwonych

krwinek.

V DODATKI DO PRODUKTÓW SPOśYWCZYCH –

pożyteczne czy szkodliwe?

Większość produktów spożywczych zawiera składniki dodatkowe. I chociaż wielu ludzi
sprzeciwia się ich stosowaniu, w nowoczesnym przemyśle spożywczym odgrywają one
ogromną rolę.

Do produktów spożywczych dodaje się często substancje, zarówno pochodzenia

naturalnego jak i syntetyczne, które umożliwiają ich dłuższe przechowywanie, wzbogacając
je o dodatkowe wartości odżywcze, ułatwiają proces przetwarzania oraz podkreślają smak,
kolor, zapach, konsystencję lub wygląd produktu.

Wielu ludzi opowiada się za zaprzestaniem stosowania większości substancji

stabilizujących szczególnie modyfikujących wrażliwość narządów zmysłów. Uważa się, że
ż

ywność przetworzona nie powinna stanowić tak dużej części naszej diety i należy ograniczyć

jej spożycie na rzecz produktów pochodzenia naturalnego, pozbawionych substancji
stabilizujących, obniżających jakość i wartości odżywcze produktu.

Wiadomo, że wiele substancji koloryzujących i konserwujących oznaczonych

numerem E może powodować problemy zdrowotne. Alergie, astma, zaburzenia pracy
ż

ołądka, nadpobudliwość – szczególnie u dzieci – związane są bezpośrednio ze stosowaniem

składników dodatkowych. Uważa się, że składniki dodatkowe mogą być nawet przyczyną
znacznie poważniejszych problemów zdrowotnych, a w niektórych krajach wprowadzono
zakaz stosowania pewnych ich rodzajów.
VI Podsumowanie
Ludzkie ciało można porównać do skomplikowanego mechanizmu, którego niezawodne
funkcjonowanie zależy m.in. od odpowiedniego utrzymywania właściwej diety.

Głównym czynnikiem determinującym zdrowie człowieka jest styl i tryb życia, a więc

i odżywianie się. Szczególnie w okresach dużej wrażliwości organizmu ludzkiego niezbędna
jest właściwa dieta. Kobiety w ciąży, karmiące matki, dzieci w okresie niemowlęcym,
przedszkolnym oraz w okresie pokwitania powinny odżywiać się prawidłowo, dostarczając

7

organizmowi właściwe ilości niezbędnych składników odżywczych. Bardzo ważne jest
również to by noworodek był karmiony mlekiem matki. Mleko matki zawiera bowiem
wszystkie składniki niezbędne do prawidowego rozwoju dziecka i pozbawione jest
szkodliwych substancji występujących w wysokoprzetworzonych pokarmach zastępczych.

Coraz więcej jest dowodów naukowych na to, że obecny styl życia nie jest dla nas

całkiem odpowiedni. Ciało ludzkie może funkcjonować lepiej, dłużej być zdrowe i łatwiej
znosić choroby, jeśli człowiek zmieni swoje zwyczaje. Przede wszystkim trzeba zrezygnować
z tych przyzwyczajeń, które zdaniem ekspertów na pewno są przyczyną szerzących się
chorób. Należy utrzymywać ciało w dobrej kondycji, aby dłużej i lepiej nam służyło. Zdrowe
ciało i pozytywne nastawienie do życia, sprawią, że łatwiej poradzimy sobie z napięciami i
troskami współczesnej egzystencji. Badania naukowe będą dostarczać coraz to nowych
danych na temat tego, co jest dla nas dobre, a co nie, już teraz jednak zebraliśmy olbrzymią
ilość informacji o tym, co robić, by żyć zdrowiej, dłużej i szczęśliwiej.

To nie jest przesada, że „jesteś tym, co jesz”. Ciało ludzkie jest zbudowane dokładnie

z tych samych substancji, które człowiek przyjmuje w pożywieniu. Jeśli chcesz mieć zdrowe
ciało, dostarczaj mu zdrowego pożywienia.