W trosce o trwałe mieszanki

Mieszanki traw z roślinami motylkowatymi to dla przeżuwaczy źródło wartościowej paszy
objętościowej. Można je wprowadzać zarówno do trwałych, jak i przemiennych użytków
zielonych oraz na grunty orne. Ich zaletą jest dobre plonowanie przy ograniczonym
nawożeniu azotowym.

W trwałych zbiorowiskach łąkowych udział roślin motylkowatych jest zazwyczaj bardzo niewielki.
Ich stała obecność w runi okazuje się możliwa tylko na łąkach 2-kośnych ekstensywnie
nawożonych, na których nie natrafiają na silną konkurencję traw.

Tymczasem intensywny chów krów mlecznych wymaga od agrotechniki dużych partii zielonki
wysokiej jakości. Wymusza to stosowanie wysokiego i kompleksowego nawożenia oraz 3-krotnego
użytkowania kośnego lub 4–5 wypasów w fazie rozwojowej gwarantującej najlepszą jakość
zielonki. Zarówno u traw, jak i u motylkowatych występuje ona przed kwitnieniem. W tych
warunkach rośliny motylkowate osłabione konkurencją szybciej rozwijających się traw i
pozbawione możliwości rozmnażania generatywnego ustępują z runi.

Gatunki do mieszanek

Obecnie zarejestrowane są odmiany 12 gatunków traw pastewnych i jednego mieszańca
międzyrodzajowego oraz 8 gatunków roślin motylkowatych drobnonasiennych. W praktyce liczba
gatunków powszechnie wykorzystywanych okazuje się mniejsza.

Z traw należy wymienić kostrzewę łąkową, kostrzewę trzcinową, kostrzycę (festulolium), która
jest mieszańcem międzyrodzajowym kostrzewy łąkowej i życicy wielokwiatowej lub rzadziej
życicy trwałej, kupkówkę pospolitą, tymotkę łąkową, życicę wielokwiatową (rajgras włoski),
życicę trwałą (rajgras angielski) i życicę mieszańcową (rajgras oldenburski). Inne gatunki, takie jak
rajgras wyniosły (rajgras francuski), mietlica biaława, stokłosa uniolowata i stokłosa bezostna
(dawniej stosowana, a obecnie niemająca odmian wpisanych do krajowego rejestru COBORU)
wykorzystywane są sporadycznie ze względu na ograniczoną dostępność nasion. Pozostałe, niskie
trawy pastewne, tj. kostrzewa czerwona i wiechlina łąkowa, stanowią tylko niewielki dodatek do
mieszanek.

Spośród 8 zarejestrowanych gatunków roślin motylkowatych drobnonasiennych stosowane są
powszechnie cztery: koniczyna biała, koniczyna łąkowa (czerwona), lucerna mieszańcowa i lucerna
siewna. Znacznie rzadziej w skład mieszanek wchodzi natomast koniczyna białoróżowa
(szwedzka), a sporadycznie esparceta siewna.

Dobierając komponenty do mieszanek, należy uwzględnić takie ich cechy, jak:

trwałość jako cechę szczególnie pożądaną przy obsiewie łąk i pastwisk trwałych lub
przemiennych o wydłużonym okresie użytkowania,

wymagania glebowe i klimatyczne,

przydatność do planowanego sposobu i poziomu intensywności użytkowania,

podobny rytm wzrostu i rozwoju,

wzajemne oddziaływania konkurencyjne.

Można przyjąć, że trwałość mieszanek jest tak duża jak trwałość komponentów, które najszybciej
ustępują z runi. Zwłaszcza w mieszankach uproszczonych składających się z dwóch lub trzech
składników, np. dwóch gatunków traw i jednej rośliny motylkowatej, zanikanie chociaż jednego
elementu powoduje znaczne rozrzedzenie runi. Skutkuje to spadkiem plonów i wzrastającym
zachwaszczeniem. Z tego względu, mówiąc o trwałości mieszanek, nie można zapomnieć o
konkurencyjnym oddziaływaniu traw w stosunku do roślin motylkowatych.

Trwałość traw

W dużej części wynika ona z ich odporności na niskie temperatury i suszę. Biorąc pod uwagę te
czynniki, za bardzo trwałe można uznać kostrzewę trzcinową i kupkówkę pospolitą oraz trawy
wytwarzające rozłogi: kostrzewę czerwoną, wiechlinę łąkową, mietlicę białawą (rzadko stosowaną
z powodu powolnego rozwoju po zasiewie) i stokłosę bezostną. Znaczną trwałością charakteryzują
się także rajgras wyniosły i tymotka łąkowa. Pozostałe gatunki należy traktować jako rośliny
średnio- lub krótkotrwałe.

śycica trwała w sprzyjających warunkach klimatycznych (łagodne zimy, wysokie i równomiernie

Strona 1 z 3

farmer.pl

2008-11-13

http://www.farmer.pl/druk/?id_strona=11538

rozłożone opady latem) utrzymuje się w runi przez 4–5 lat. W pierwszych dwóch latach
użytkowania silnie konkuruje z innymi gatunkami traw. W kolejnych natomiast stopniowo zamiera
i ustępuje z runi.

Kostrzewa łąkowa w korzystnych warunkach siedliskowych występuje w runi mieszanek
uproszczonych przez 3–4 lata. Jej wcześniejsze zanikanie w mieszankach wielogatunkowych
często wynika z bardzo słabej siły konkurencyjnej.

śycica mieszańcowa i kostrzyca (częściej znana jako festulolium) są jeszcze mniej trwałe. Ustępują
z runi po 2–3 latach. Najszybciej – zazwyczaj po drugim roku użytkowania – zanika życica
wielokwiatowa.

Wszystkie wymienione trawy są mimo krótkiego życia niezwykle agresywne. Po zasianiu szybko
się rozwijają, wypierając z runi inne gatunki. Niestety, jak szybko niszczą konkurencję, tak równie
prędko same zamierają. Z tych względów należy dokładnie określić ilość ich wysiewu. Chodzi o to,
aby już w pierwszym roku nie ograniczyły rozwoju innych zasianych gatunków, w tym zwłaszcza
motylkowatych.

Trwałość motylkowatych

Można je uznać za rośliny krótkotrwałe, 2–4-letnie. Dłużej w mieszankach z trawami utrzymują
się:

Esparceta siewna – jest wśród motylkowatych drobnonasiennych gatunkiem najtrwalszym. Wynika
to z jej bezkonkurencyjnej odporności na suszę i mróz. Jej zastosowanie ogranicza się jednak do
gleb wapiennych (rędzin);

Koniczyna szwedzka (białoróżowa) – dobrze plonuje przez 5–7 lat. Przy braku długotrwałych
odmian koniczyny czerwonej jest cennym składnikiem runi łąkowej, ale udaje się tylko na żyznych
i dla innych motylkowatych nadmiernie wilgotnych glebach.

Lucerna siewna i mieszańcowa – użytkowane kośnie, udanie plonują przez 3–4 lata. Malejący ich
udział pod koniec tego okresu może być częściowo rekompensowany przez silnie krzewiące się
trawy – kupkówkę pospolitą i kostrzewę trzcinową. Aktualnie sprawdzana jest (wdrożenia
praktyczne) trwałość nowych pastwiskowych odmian lucerny mieszańcowej. Z badań wynika, że
przy prawidłowym wypasie i pielęgnacji utrzymuje się w runi przez 3–4 lata.

Koniczyna biała – wytwarza pokładające się i łatwo ukorzeniające łodygi. Powinna być więc
bardzo trwałym komponentem mieszanek. Jednak w runi użytkowanej kośnie, a zwłaszcza na
łąkach intensywnie nawożonych azotem, nawet jej odmiany wielkolistne o wydłużonych ogonkach
liściowych są zacieniane przez trawy wysokie. W tych warunkach zanikają w 2.–3. roku
użytkowania. Dłużej koniczyna biała utrzymuje się na pastwiskach w mieszankach z trawami
niskimi: życicą trwałą, kostrzewą czerwoną i wiechliną łąkową. Nie ogranicza jej nawet
umiarkowane nawożenie azotowe na poziomie 100–120 kg azotu na hektar.

Koniczyna łąkowa (czerwona) – jest gatunkiem najmniej trwałym. Użytkowana kośnie utrzymuje
się w mieszankach zazwyczaj przez dwa lata. Źle znosi wypasanie i zazwyczaj zanika w
pierwszym roku użytkowania pastwiska.

Wynikająca z cech biologicznych naturalna trwałość motylkowatych drobnonasiennych może być
ograniczana przez czynniki siedliskowe i wadliwą agrotechnikę.

Warunki glebowe

Z wyjątkiem koniczyny białej i rzadko stosowanej komonicy zwyczajnej, które przy dobrej
agrotechnice dobrze plonują również na gorszych siedliskach, wszystkie pozostałe rośliny
motylkowate drobnonasienne wymagają dobrych gleb o odczynie zbliżonym do obojętnego.
Równocześnie powinny być zasobne w fosfor, potas, wapń i magnez oraz mikroelementy: bor,
mangan, molibden, cynk i miedź. Ze względu na ich głęboko rozrastający się system korzeniowy
gleby powinny być przepuszczalne z niskim poziomem wody gruntowej. Jedynie koniczna
białoróżowa, wytwarzająca silny lecz płytki system korzeniowy, dobrze rośnie na silnie
uwilgotnionych glebach mineralnych i organicznych.

Warunki klimatyczne

Strona 2 z 3

farmer.pl

2008-11-13

http://www.farmer.pl/druk/?id_strona=11538

Motylkowate w mniejszym stopniu niż trawy reagują na krótkotrwałe niedobory wilgoci. Mimo to,
jak wszystkie rośliny pastewne, wyżej i równomierniej plonują w regionach o większych opadach.
Źle natomiast tolerują stanowiska wolno nagrzewające się, z lokalnymi okresowymi zastoiskami
wody.

Nawożenie

Nieuregulowany odczyn gleby silnie wpływa na utrzymywanie się roślin motylkowatych w runi
użytków zielonych. Przy braku wapnia (podobnie jak fosforu i potasu) maleje ich zimotrwałość.
Dlatego przy pH poniżej 5,0 należy rozsiać wapno magnezowe w ilości odpowiadającej 4 t CaO na
ha. W miarę wzrostu odczynu dawka maleje do poziomu 1 t CaO na ha przy pH powyżej 6,1.
Równolegle do uzupełniania zasobów wapnia w glebie, w celu zachowania dużej trwałości roślin w
runi, należy podawać im potas i fosfor. Nawożenie potasem – dwie dawki – może dochodzić do
120 kg K2O, a fosforem – 90 kg P2O5 na hektar.

Azot w dawce do 120 kg/ha wysiany w dwóch lub trzech terminach podwyższa plonowanie
mieszanek, nie ograniczając w nich udziału roślin motylkowatych. Wyższe nawożenie tym
składnikiem sprzyja plonom traw, zwłaszcza intensywnych, takich jak życice i kupkówka.
Jednocześnie jednak osłabia rośliny motylkowate. Zalecany poziom nawożenia azotowego należy
podwyższyć pod koniec przewidywanego okresu użytkowania użytku zielonego. W tym czasie w
runi maleje udział roślin motylkowatych, a dominują trawy. Większe dawki nawozów azotowych
dochodzące w skali rocznej do 200 kg/ha mogą być także wprowadzane na pastwiska obsiane
mieszanką życicy trwałej i koniczyny białej. Często spasana i niska życica nie zacienia w tych
warunkach koniczyny i umożliwia jej rozmnażanie wegetatywne.

Konkurencyjność roślin

Duże znaczenie w kształtowaniu się proporcji pomiędzy trawami i roślinami motylkowatymi
odgrywają oddziaływania konkurencyjne. Są one dodatkowo modyfikowane warunkami
siedliskowymi, sposobem i intensywnością użytkowania oraz poziomem dostępnego dla roślin
azotu, zatem trudno jednoznacznie przewidzieć kierunki sukcesji.

W użytkowaniu kośnym trawami najsilniej zagłuszającymi rośliny motylkowate już w pierwszym
roku użytkowania są: życica wielokwiatowa i życica mieszańcowa oraz kostrzyca.
Konkurencyjność kupkówki pospolitej i kostrzewy trzcinowej wzrasta zazwyczaj od 2 do 4 lat.
Najbardziej harmonijnie z roślinami motylkowatymi rozwijają się kostrzewa łąkowa i tymotka
łąkowa, które tylko przy wysokim nawożeniu azotowym mogą ograniczać ich rozwój. Konkurencja
wszystkich wymienionych gatunków traw bywa ograniczana przez 5–6-krotne użytkowanie
pastwiskowe. Jednocześnie osłabiane są wszystkie wysokie rośliny motylkowate. Tylko koniczyna
biała – a według najnowszych informacji również pastwiskowe odmiany lucerny mieszańcowej –
może utrzymywać się w wypasanej runi.

Rytm wzrostu

Różnice między terminami osiągania dojrzałości kośnej traw pastewnych dochodzą do 35 dni.
Kłoszenie się licznych wczesnych i średnio wczesnych odmian kupkówki, kostrzewy łąkowej,
kostrzewy trzcinowej i życicy wielokwiatowej następuje przed rozkwitnięciem roślin
motylkowatych. Zbiór pierwszego pokosu łąkowego dostosowuje się do fazy rozwojowej traw, a
tym samym osłabia żywotność roślin motylkowatych. Przyspiesza to tempo ubywania roślin
motylkowatych z mieszanek. Zdecydowanie bardziej harmonijnie rozwijają się one w mieszankach
ze średnio późnymi i późnymi odmianami traw.

Autor jest pracownikiem naukowym Uniwersytetu Technologiczno-Przyrodniczego w Bydgoszczy

Źródło: "Farmer" 06/2008

Autor: dr Romuald Dembek

Strona 3 z 3

farmer.pl

2008-11-13

http://www.farmer.pl/druk/?id_strona=11538