Tytuł: Pomoc dzieciom ulicy – doświadczenia organizacji pozarządowych
© Fundacja dla Polski
Przedruki lub przenoszenie całości lub części tej publikacji na inne nośniki możliwe wyłącznie za zgodą
właścicieli praw autorskich. Cytowanie za podaniem źródła.
Autorzy:
Katarzyna Cholewa
Maria Dekret
Joanna Kędzierzawska
Marzena Kłapcia
Grażyna Młotek
Joanna Studzińska
Robert Trybulski
Sławomir Wichary
Niniejszy dokument został opublikowany dzięki pomocy finansowej Unii Europejskiej. Poglądy w nim
wyrażone należą do Fundacji dla Polski i nie odzwierciedlają w żadnym razie oficjalnego stanowiska Unii
Europejskiej.
Korekta i redakcja: Alina Gałązka
Przygotowanie graficzne: mamastudio
ISBN: 83-914855-3-3
Wydawca: Fundacja dla Polski
00-031 Warszawa
tel. (022) 828 91 28
fax. (022) 828 91 29
fdp@fdp.org.pl
www.fdp.org.pl
2
Fundacja dla Polski
ul. Szpitalna 5/5
00-031 Warszawa
tel. (022) 828 91 28, fax. (022) 828 91 29
fdp@fdp.org.pl, www.fdp.org.pl
Stowarzyszenie pomocy Dzieciom i Młodzieży „Dom Aniołów Stróżów”
ul. Andrzeja 12a,
40-061 Katowice
tel. (032) 251 75 33, 250 90 10
anioly@katowice.opoka.org.pl
Pracownia Alternatywnego Wychowania
ul. Wólczańska 225,
93-005 Łódź,
tel. (042) 637 03 12, fax. (042) 651 43 34
Towarzystwo Psychoprofilaktyczne Oddział Bielsko-Biała
Pl. Fabryczny 1
43-300 Bielsko-Biała
tel./fax. (033) 812 54 15
msterapeut@telvinet.pl
Stowarzyszenie Opieki nad Dziećmi „Oratorium” Stalowa Wola
ul. Ofiar Katynia 57
37-450 Stalowa Wola
tel. (015) 842 9280, fax.( 015) 842 9280 wew. 20
oratorium@poczta.onet.pl
Stowarzyszenie Charytatywne na rzecz Dzieci i Młodzieży „Daj im szansę” Żory
Os. Pawlikowskiego PU-13
44-240 Żory
tel./fax. (032) 435 72 55
dajimszanse@poczta.onet.pl
http://free.ngo.pl/dajimszanse/placowki.htm
3
Spis treści
Historia powstawania organizacji pozarządowych działających na rzecz dzieci ulicy..................................5
Charakterystyka podopiecznych...................................................................................................................13
Opis sposobów pracy z dziećmi ulicy ..........................................................................................................15
Charakterystyka zespołów pracujących z dziećmi ulicy ..............................................................................20
Finansowanie organizacji pozarządowych pracujących z dziećmi ulicy .....................................................29
Źródła dochodów organizacji pracujących z dziećmi ulicy i priorytety organizacji i instytucji
udzielających wsparcia finansowego............................................................................................................29
Jak przekonać radnych?................................................................................................................................35
Informacja o Programie „Dzieci Ulicy” .......................................................................................................38
Sieć Programu Dzieci Ulicy .........................................................................................................................39
4
Szanowni Państwo,
W niniejszej broszurze przedstawiamy informacje na temat standardów pracy z dziećmi ulicy,
stosowanych przez organizacje tworzące sieć Programu „Dzieci Ulicy”. Organizacje te promują pracę
wysokiej jakości, opartą na konkretnych metod, np.: socjoterapii, społeczności korekcyjna, nawiązywaniu
kontaktu opartego na zaufaniu z podopiecznym i jego rodziną, szkoleniu kadry i tworzeniu zespołu w
liczbie odpowiedniej do potrzeb podopiecznych, kontroly pracy wolontariuszy. W broszurze
zamieściliśmy opis rozwoju poszczególnych organizacji i metod pracy praktycznie od początku ich
działania.
Do
udziału w pracy nad publikacją zaprosiliśmy liderów takich organizacji, jak: Stowarzyszenie
Pomocy Dzieciom i Młodzieży „Dom Aniołów Stróżów” z Katowic, Stowarzyszenie Opieki nad Dziećmi
„Oratorium” ze Stalowej Woli, Pracownia Alternatywnego Wychowania z Łodzi, Towarzystwo
Psychoprofilaktyczne Oddział w Bielsku-Białej, Stowarzyszenie Charytatywne na Rzecz Dzieci i Młodzieży
„Daj im Szansę” z Żor.
Broszura ta jest adresowana do wszystkich tych, którzy pracując z dziećmi ulicy, dbają o wysoką
jakość pracy oraz próbują wzmacniać swoją organizację i zespół. Mamy nadzieję, że opisane tutaj
doświadczenia posłużą innym jako wskazówka i zachęta do podejmowania innowacyjnych działań.
Tekst broszury jest także dostępny w wersji elektronicznej, w internetowym serwisie
www.dzieciulicy.ngo.pl, w portalu www.ngo.pl. Serwis zawiera także inne informacje na temat problemu
dzieci ulicy i archiwum artykułów, które ukazały się w prasie na ten temat. Wkrótce umieszczone zostaną
w nim również raporty i materiały archiwalne, recenzje publikacji na ten temat
oraz informacje o
organizacjach szkolących specjalistów do pracy z dziećmi ulicy.
Mamy nadzieję, że informacje zawarte w broszurze przyczynią się do nawiązania współpracy między
organizacjami pozarządowymi i wzmocnienia ruchu na rzecz poprawy standardów pracy z dziećmi ulicy.
Grażyna Młotek
Koordynator Programu „Dzieci Ulicy”
Fundacja dla Polski
5
Historia powstawania organizacji pozarządowych działających na rzecz dzieci ulicy
Po zmianie ustroju politycznego, w roku 1989, ujawniły się w Polsce problemy społeczne, które wcześniej
nie były dostrzegane. Pojawiło się duże bezrobocie, powstały dzielnice i regiony biedy, wzrosła
przestępczość nieletnich. Państwowy system pomocy dziecku i rodzinie, oparty głównie na zamkniętych
placówkach i instytucjach, nie był odpowiednio przygotowany do poradzenia sobie z nową sytuacją. Po
roku 1989 zaistniała możliwość tworzenia niepaństwowych instytucji, prowadzących działalność na polu
edukacji, pomocy społecznej, kultury, zdrowia, itp., jako alternatywy dla systemu państwowego.
Powstało wiele organizacji pozarządowych, uzupełniających luki państwowego sytemu, realizujących
autorskie projekty, oparte na pracy środowiskowej. Międzynarodowe organizacje i instytucje, wspierające
takie przedsięwzięcia, uruchomiły środki pomocowe. Istniały też możliwości uzyskiwania funduszy od
polskich urzędów państwowych i samorządów lokalnych w formie dotacji na realizację innowacyjnych
projektów na rzecz społeczności lokalnych.
W tym czasie powstało także wiele organizacji pozarządowych działających na rzecz dzieci ulicy.
Tworzyli je ludzie, w których dotychczasowy system nauczania i wychowania oraz sytuacja dzieci
wychowujących się na ulicy, spowodowały bunt i niezgodę. Ludzie ci dostrzegli konieczność
przeciwdziałania marginalizacji społecznej i ekonomicznej. Powstawanie świetlic było odpowiedzią na
wzrost negatywnych zjawisk społecznych, szczególnie widoczny wśród rodzin funkcjonujących na
granicy bezpieczeństwa socjalnego, m.in. z powodu biedy, bezrobocia, chorób, niepełnosprawności i
nieprzystosowania społecznego.
Część organizacji pozarządowych powstała na bazie zespołów placówek publicznych. Przyczyną
zakładania jednostki o odrębnej osobowości prawnej była konieczność poszukiwania dodatkowych
pieniędzy na finansowanie pracy z dziećmi i niezgodność innowacyjnych programów ze specyfiką
instytucji publicznej. Dzięki uzyskaniu autonomii organizacje zyskały możliwość dynamicznego rozwoju.
Zadaniem niektórych organizacji od początku było zbudowanie systemu opieki i pomocy dzieciom i
młodzieży na tyle rozległego, aby dawał możliwość adekwatnego reagowania na zróżnicowane problemy,
z którymi dzieci i młodzież trafiają do placówek. Własnymi siłami i środkami członkowie i pracownicy
tworzyli wszystko od podstaw. Aby mieć pozycję ekonomiczną oraz status porównywalny do placówek
publicznych, organizacje te musiały nieustannie udowadniać, że cechują je jasne zasady działania,
wysokie standardy, spektakularne sukcesy i duże dochody ze źródeł innych niż państwowe.
Do dziś trwa proces wypracowywania wspólnego, sprawnego i ekonomicznego systemu działania na rzecz
dzieci ulicy. Konieczne jest stworzenie wspólnej strategii instytucji państwowych i organizacji
pozarządowych w zakresie opieki nad dziećmi. Konieczne są zmiany w systemie opieki nad dzieckiem i
rodziną.
6
Stowarzyszenie Charytatywne na Rzecz Dzieci i Młodzieży „Daj im Szansę”, Żory
Pierwsza koncepcja utworzenia i funkcjonowania świetlicy jako miejsca, gdzie dzieci mogłyby spędzać
czas, narodziła się w Miejskim Ośrodku Pomocy Społecznej w Żorach w październiku 1993 roku.
Powstała wtedy mała świetlica środowiskowa na bazie Domu Dziennego Pobytu przy ul. Boryńskiej 13.
Na początku w zajęciach uczestniczyło około 15 dzieci z pobliskich osiedli mieszkaniowych. Opiekunami
byli pracownicy oświaty, Poradni Psychologiczno-Pedagogicznej oraz Miejskiego Ośrodka Pomocy
Społecznej (MOPS). Zarząd Miasta okazał się sprzymierzeńcem takiego rozwoju form opieki nad
dzieckiem w Żorach, dzięki czemu we wrześniu 1996 przyznano duży lokal na nową siedzibę świetlicy.
Przyjęto więcej chętnych i zaproponowano bogatszą ofertę zajęć, dzieci z miasta mogły atrakcyjnie
spędzać czas wolny, odrabiać lekcje, rozwijać zainteresowania, wyjeżdżały też na zimowiska i kolonie
letnie.
W 1998 roku powstała kolejna świetlica stworzona przez MOPS na pokopalnianym osiedlu Gwarków.
Początkowo zaproponowano dzieciom ciekawe formy spędzania czasu poza lekcjami, np. zabawy i gry w
świetlicy, wyjazdy na basen i wycieczki lub też zajęcia na hali sportowej. Trudno było wprowadzić
harmonogram pracy wychowawcy z grupą, ponieważ grupy były zbyt duże, a zespół placówki nie miał
doświadczenia; nie było też innej organizacji w mieście, na której można by się wzorować. Dlatego
zaspokajane były tylko doraźne potrzeby podopiecznych. Ogromnym utrudnieniem w pracy
wychowawców stała się rotacja grup – najwięcej dzieci przychodziło podczas letnich i zimowych przerw
w szkole. Nie były to dzieci z rodzin znajdujących się w trudnej sytuacji, skierowane przez MOPS –
przyjmowani byli wszyscy chętni do korzystania z różnych form spędzania czasu wolnego.
Duża liczba dzieci i rotacja wywołały chaos uniemożliwiający konstruktywną pracę. Ponadto
wychowawcy uznali, że pomoc dzieciom tylko poprzez organizację czasu wolnego i nadrabianie
zaległości szkolnych jest niewystarczająca. Wychowawcy angażowali się nieświadomie w sytuacje
kryzysowe, z którymi nie potrafili sobie poradzić, ponieważ wymagało to odpowiedniego doświadczenia,
umiejętności i stałej współpracy z superwizorem. Sytuacje kryzysowe w zespole zdarzały się coraz
częściej. Problemy narastały i budziły frustrację pracowników. Postanowiono stopniowo zmniejszać
liczbę przyjmowanych dzieci i stworzyć stałe, mniej liczne grupy – dostosowane do możliwości
wychowawców, dzięki czemu mogliby pomóc każdemu wychowankowi ze swojej grupy. Pomimo
trudności z wdrożeniem tych założeń, wynikających z faktu, że radnym zależało na ofercie dla dużej
liczby dzieci i nie zauważali oni tych problemów, stopniowo rozpoczął się długi proces tworzenia modelu
placówki, spełniającej wysokie standardy.
W roku 1998, kiedy tworzona była druga placówka na osiedlu Gwarków, powołano Stowarzyszenie
Charytatywne na Rzecz Dzieci i Młodzieży „Daj im szansę”, które miało wspierać działalność świetlic
pieniędzmi z innych źródeł niż samorządowe. Dla lokalnych sponsorów osobowość prawna nie miała
7
większego znaczenia, natomiast żadna fundacja nie chciała wspierać placówek samorządowych. Zespół
placówki przygotował się do prowadzenia stowarzyszenia dzięki 2-letniemu Programowi „Bez okólnika”.
Było to przedsięwzięcie Stowarzyszenia Wspierania Organizacji Pozarządowych MOST z Katowic,
sponsorowane przez Ambasadę Amerykańską.
W 2001 roku Stowarzyszenie Charytatywne na Rzecz Dzieci i Młodzieży „Daj im szansę” przejęło od
Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej prowadzenie świetlic w ramach zadania zleconego – od tego
momentu stało się w pełni samodzielne. W 2001 roku powołano do życia kolejną placówkę dla dzieci
ulicy – świetlicę „Kontakt” w piwnicach szkoły. Aktualnie w Stowarzyszeniu zatrudnionych jest 14 osób,
a grupa współpracujących wolontariuszy waha się od 6 do 10 osób. Opieką w placówkach objęta jest setka
dzieci i młodzieży.
Towarzystwo Psychoprofilaktyczne Oddział Bielsko-Biała
Oddział Towarzystwa Psychoprofilaktycznego w Bielsku-Białej powstał w 1998 roku. Jego założyciele
wywodzą się z placówki oświatowej – Międzyszkolnej Świetlicy Terapeutycznej istniejącej 15 lat. Osoby
pracujące w Świetlicy stanowiły grupę indywidualności, ludzi ambitnych, przekonanych o wysokim
poziomie swoich umiejętności. Praca zespołowa nie była w takim składzie możliwa, a tym samym
przepływ informacji był bardzo utrudniony, czasami wręcz niemożliwy. Dyrektor świetlicy kierowała
pracą zespołu głównie na poziomie administracyjnym. Poszczególni pracownicy nie zgadzali się na
wprowadzenie zasad pracy, które obowiązywałyby cały zespół.
Zmiana nastąpiła po przeszkoleniu dwóch osób z zakresu metod psychokorekcyjnych w warszawskim
Towarzystwie Psychoprofilaktycznym, prowadzonym przez Marka Licińskiego. Wtedy osoby te
zapoznały się z metodą społeczności korekcyjnej, stosowaną w ogniskach dla dzieci na Powiślu w
Warszawie. Przyjrzały się pracy zespołu, porównały różne metody pracy oraz poznały mechanizmy
funkcjonowania dzieci z grup ryzyka. Na kolejne szkolenia pojechali następni pracownicy, zainteresowani
własnym rozwojem zawodowym i budowaniem mocnego zespołu.
Po wyselekcjonowaniu osób zdolnych do stworzenia mocnego zespołu została grupa wzajemnie
rozumiejących się ludzi, uczciwych w swej pracy, otwartych na informacje zwrotne, pracujących jawnie,
bez kompleksów, stale podnoszących swoje umiejętności. Po przeprowadzeniu analizy skuteczności
dotychczasowej pracy z dziećmi, licznych dyskusjach i spotkaniach superwizyjnych rozpoczęto
zsynchronizowaną, kompleksową pracę nie tylko z dzieckiem, ale i z całą jego rodziną, środowiskiem
szkolnym, podwórkowym i siecią służb mających kontakt z rodziną dziecka. Wprowadzone także zostały
codzienne zajęcia metodą społeczności korekcyjnej, zamiast zajęć socjoterapeutycznych.
Objęcie pracą terapeutyczną całych rodzin nie mieściło się w zakresie działalności placówki oświatowej,
jaką jest Międzyszkolna Świetlica Terapeutyczna, dlatego grupa osób najbardziej zaangażowanych w tę
pracę, postanowiła założyć stowarzyszenie w celu poszerzenia oferty dla dzieci zagrożonych
marginalizacją. Metody i standardy pracy zespołu zyskały zaufanie lidera warszawskiego Towarzystwa
8
Psychoprofilaktycznego, dzięki czemu utworzony został w 1997 roku oddział Towarzystwa
Psychoprofilaktycznego w Bielsku-Białej. W czasie swej już pięcioipółrocznej działalności Oddział
Towarzystwa zyskał dodatkowo stałą siedzibę – trzykondygnacyjny budynek we wsi Nieledwia, w gminie
Milówka w Beskidzie Żywieckim. Budynek ten, nazwany „Naszym Gniazdem”, został gruntownie
wyremontowany i zaadaptowany do potrzeb dzieci. Założono wiejską świetlicę socjoterapeutyczną.
Zespół uczestniczy ponadto w spotkaniach, poświęconych wymianie doświadczeń z innymi organizacjami
z całej Polski. Towarzystwo prowadzi działalność szkoleniową z zakresu pracy z dzieckiem i jego rodziną
dla innych organizacji z całej Polski, na zlecenie m.in. Fundacji dla Polski, szkoli wolontariuszy i rodziny
zastępcze. Współpracuje też z organizacjami pozarządowymi na Litwie i w Rumunii, wymieniając
doświadczenia i prowadząc szkolenia metodyczne.
Stowarzyszenie Pomocy Dzieciom i Młodzieży „Dom Aniołów Stróżów”, Katowice
„Dom Aniołów Stróżów” został założony w 1995 roku przez grupę pedagogów i psychologów, którzy
wcześniej przez 4 lata pracowali na ulicach Katowic wśród młodocianych przestępców, prostytutek, dzieci
i młodzieży – osób odrzuconych, uzależnionych od substancji toksycznych. Program ten realizowany był
wyłącznie przez wolontariuszy. Oceniając swoją pracę, zespół doszedł do wniosku, że jest zbyt słabo
przygotowany do pracy w tak trudnym środowisku oraz że zdobywanie doświadczenia w zakresie pracy z
dziećmi ulicy metodą prób i błędów nie jest zadowalająco skuteczne. Zespół postanowił odbyć
specjalistyczne szkolenia, przygotowujące do pracy z dziećmi oraz ich rodzinami w Towarzystwie
Psychoprofilaktycznym.
W rezultacie w 1995 roku powstał Katolicki Ośrodek Rehabilitacyjno-Wychowawczy dla Dzieci i
Młodzieży „Dom Aniołów Stróżów” i – jako zarejestrowana organizacja pozarządowa – prowadził
środowiskowy program resocjalizacyjno-wychowawczy. Powstał stały, profesjonalny zespół
pracowników, zatrudnionych w pełnym wymiarze godzin. Pomocy udzielano m.in. w formie: interwencji
kryzysowej, terapii rodzinnej, terapii indywidualnej i grupowej dla podopiecznych, pomocy socjalnej,
prawnej i medycznej.
Zespół pracowników ulicznych (streetworkerów) dostrzegł również potrzebę zorganizowania stałych form
pracy z młodzieżą. Spotkania na ulicy nie mogły, ich zdaniem, doprowadzić do pożądanych, trwałych zmian
w młodzieży. W związku z tym w 1999 roku powstał Punkt Pracowników Ulicznych. Bezpośredni kontakt
z młodymi ludźmi nawiązywany był przez streetworkerów na ulicach, w centrum Katowic, a w
szczególności na dworcu kolejowym i wokół niego. Osoby, które chciały współpracować, mogły korzystać
w punkcie pracowników ulicznych z porad medycznych, porad prawnych, porad z zakresu pomocy
socjalnej. Dostawały jedzenie i miały możliwość umycia się. Praca z młodzieżą nie dawała jednak
oczekiwanych efektów. Zmiana nastolatka, człowieka ukształtowanego przez ulicę, jest bardzo trudna,
często są to przedwcześnie dorośli ludzie. Pracownicy organizacji poświęcali całą energię na pracę, która nie
9
przynosiła efektów. Dlatego postanowiono przyjmować pod opiekę dzieci młodsze, aby towarzyszyć im w
procesie dorastania i zapewnić im stabilny rozwój.
Wprowadzone zmiany szybko dały pozytywny efekt i organizacja zaczęła dynamicznie się rozwijać, w 2001
roku przekształciła się w Stowarzyszenie Pomocy Dzieciom i Młodzieży „Dom Aniołów Stróżów”.
Prowadzi dwie świetlice terapeutyczne: dla dzieci w wieku 6 – 10 lat z Katowic – Załęża oraz dla dzieci w
wieku 11 – 14 lat z Katowic – Śródmieścia. W ramach świetlic prowadzona jest także intensywna praca z
rodzinami. Najważniejszym długofalowym celem strategicznym organizacji jest stworzenie całościowego
systemu wsparcia dziecka i jego rodziny na terenie jednej dzielnicy Katowic.
Stowarzyszenie Opieki nad Dziećmi „Oratorium”, Stalowa Wola
„Oratorium” zostało założone 11 lat temu przez księdza Jerzego Sosińskiego i wolontariuszy. Początkowo
rozpoczęli pracę z niewielką grupką dzieci wychowujących się w trudnych warunkach materialnych i
rodzinnych. Pracowali w weekendy w jednej salce starego budynku zakonnego. Wzrost liczby
zainteresowanych dzieci oraz ich trudna sytuacja spowodowały, że zwiększono przestrzeń do trzech sal i
wydłużono czas pracy do 6 dni w tygodniu. Przez pierwsze cztery lata praca z dziećmi opierała się na
wolontariacie młodzieży, nauczycieli i studentów.
W roku 1995 zarejestrowano Stowarzyszenie Opieki nad Dziećmi im. ks. Br. Markiewicza. Na patrona
wybrano założyciela Zgromadzenia Ks. Michalitów, który pomagał dzieciom bezdomnym po powstaniu
styczniowym, zakładając dla nich domy dziecka, internaty, szkoły, oratoria. Zyskanie osobowości prawnej
umożliwiło rozwój świetlicy środowiskowej. Głównymi zasadami pracy były: metoda społeczności,
wyrównywanie szans rozwojowych, opieka duchowa, dobre wzorce, nauka, zabawa, terapia, wypoczynek
letni i zimowy, dożywienie, przytulenie czy upomnienie.
Pierwszy kierownik świetlicy - ksiądz Jerzy Sosiński miał wyjątkową umiejętność łączenia kapłańskiej
posługi ze wsłuchiwaniem się w nowoczesne trendy pomocy społecznej, myśli wychowawczej oraz
potrzeb ludzi dotkniętych kryzysem. W 1997 zainicjował on powstanie hostelu dla ofiar przemocy
domowej. Był to wówczas jeden pokoik w starym domu zakonnym, w którym w ciągu pierwszego roku
funkcjonowania znalazło schronienie kilkadziesiąt kobiet z dziećmi.
Od maja 1999 roku placówka rozpoczęła działalność jako Katolicki Ośrodek Opiekuńczo-Wychowawczy
w nowym lokalu. Zgromadzenie Ks. Michalitów użyczyło całe skrzydło domu zakonnego. Dzięki pomocy
władz miasta, Ministerstwa Edukacji Narodowej i wielu osób wspierających działalność stowarzyszenia
wykonano prace wykończeniowe i adaptacyjne. W tym budynku funkcjonuje do tej pory Świetlica
Socjoterapeutyczna i Powiatowy Ośrodek Interwencji Kryzysowej (POIK) z hotelem – jednym z
pierwszych w województwie podkarpackim. Otwarty jest dla osób, które znajdują się w sytuacji
kryzysowej, w tym ofiar przemocy domowej.
10
W 2003 roku utworzono drugą świetlicę profilaktyczno-wychowawczą i klub młodzieżowy na peryferiach
miasta, w miejscu, gdzie żyje wiele dzieci pozostających bez opieki, spędzających czas na ulicy.
Od 2001 roku Katolicki Ośrodek Opiekuńczo-Wychowawczy prowadzi programy poza ośrodkiem, na
ulicach i podwórkach Stalowej Woli. Działania te skierowane były do pozbawionych opieki podczas
wakacji dzieci ze Stalowej Woli oraz do dzieci i rodzin z terenów nawiedzonych przez powódź w 2001
roku.
Od trzech lat stowarzyszenie organizuje szkolenia dla profesjonalistów, z zakresu metod pracy z dziećmi
ulicy. Ich realizacją zajmują się trzej trenerzy, dwóch zatrudnionych trenerów edukacyjnych Polskiego
Towarzystwa Psychologicznego oraz aktywny członek stowarzyszenia. Na początku szkolenia
adresowane były do pracowników, stażystów, wolontariuszy i osób zatrudnionych we współpracujących
instytucjach, w których nie pracują psychoterapeuci, np. do pracowników socjalnych, pedagogów
szkolnych, policjantów itd. Celem było zbudowanie zespołu osób myślących systemowo, podobnie
rozumiejących potrzeby klienta. Okazało się to bardzo skutecznym sposobem na nawiązywanie dobrej
współpracy w tworzeniu zespołów interdyscyplinarnych. Ośrodek stał się organizatorem szkoleń dla osób
z innych miast województwa podkarpackiego, a nawet spoza województwa.
Aktualnie w Katolickim Ośrodku Opiekuńczo-Wychowawczym zatrudnionych jest trzech pedagogów –
wychowawców świetlicy, troje psychoterapeutów oraz dwie opiekunki w Powiatowym Ośrodku
Interwencji Kryzysowej, przygotowanych do pracy z dziećmi i młodzieżą oraz z rodzinami i osobami w
kryzysie. Założyciele „Oratorium” są obecnie członkami zarządu i stowarzyszenia. W dalszym ciągu
ogromną rolę w organizacji pełnią wolontariusze. Przechodzą oni szkolenia m.in. z zakresu komunikacji,
pracy z grupą. Od trzech lat kilkumiesięczne praktyki odbywają postulanci Zakonu Braci Mniejszych
Kapucynów, którzy w Stalowej Woli – Rozwadów rozpoczynają swoją formację zakonną, oraz studenci
pedagogiki i psychologii KUL, który ma swoją filię w Stalowej Woli. Stażyści ze stalowowolskiego KUL
to studenci zaoczni, pracujący w innych miejscach, dlatego rzadko jest to współpraca długotrwała. Pomoc
ludzi młodych, aktywnych ma jednak duże znaczenie dla dzieci, które uzyskują dzięki zaangażowaniu
wolontariuszy lepszą i skuteczniejszą pomoc w nauce, czują się ważne, uczą się pozytywnych sposobów
porozumiewania się i rozwiązywania problemów. Niektóre osoby, które korzystały z pomocy w świetlicy
lub w Powiatowym Ośrodku Interwencji Kryzysowej stają się później wolontariuszami.
Pracownia Alternatywnego Wychowania, Łódź
Pracownia Alternatywnego Wychowania (PAW) działa od 1990 roku. Założona została przez
psychologów i pedagogów, którzy postanowili stworzyć alternatywę wobec ogólnie przyjętego systemu
nauczania i wychowania dzieci ulicy. Działania zespołu Pracowni rozpoczęły się od prowadzenia
młodzieżowych grup socjoterapeutycznych w szkołach. W 1991 roku powstało eksperymentalne
przedszkole realizujące autorski program. Głównym podmiotem zainteresowań zespołu Pracowni stały
11
się dzieci i młodzież ze środowisk defaworyzowanych społecznie. Dlatego w 1992 roku otworzono Klub
Środowiskowy dla młodzieży.
Zespół PAW aktywnie uczestniczył w powstaniu Szkolnego Ośrodka Socjoterapii w Łodzi –
eksperymentalnej placówki pracującej z młodzieżą, mającą trudności w dostosowaniu się do norm i
zasad społecznych. Brał również udział w tworzeniu XLIV Liceum Ogólnokształcącego. Zespoły obu
placówek zostały przeszkolone przez PAW oraz kadrowo przez nich zasilone. W 1994 roku na zlecenie
Urzędu Miasta Łodzi PAW zorganizował hostel – noclegownię dla dzieci i młodzieży, znajdujących się
w sytuacji kryzysowej, takich jak przemoc lub niedostatek opieki ze strony środowiska rodzinnego.
Pracownia Alternatywnego Wychowania uzyskała osobowość prawną w 1996 roku, co umożliwiło
rozbudowanie oferty adresowanej do dzieci i młodzieży z terenu miasta i przybliżyło Pracownię do
osiągnięcia celu, jakim było stworzenie spójnego systemu opieki i pomocy. W styczniu 1997 roku zaczął
działać Młodzieżowy Telefon Zaufania „Zakręt”, którego zespół zbudowany został na bazie
Młodzieżowego Biura Praw, prowadzonego przez PAW w XLIV Liceum Ogólnokształcącym. We
wrześniu tego samego roku rozpoczęła swoją działalność Środowiskowa Świetlica Socjoterapeutyczna
obejmująca opieką dzieci ze Śródmieścia Łodzi. Od czerwca 1998 roku poszerzono działalność hostelu i
zaczęto dyżurować bez przerw.
We wrześniu uruchomiono Przedszkole Socjoterapeutyczne dla dzieci w wieku 3 – 6 lat, które
przychodziły wcześniej do świetlicy ze starszym rodzeństwem, co powodowało utrudnienia w planowaniu
zajęć dla dzieci starszych. Często też dzieci, mające młodsze rodzeństwo nie mogły uczestniczyć w
zajęciach w świetlicy z powodu wielu obowiązków domowych, m.in. opieki nad licznym rodzeństwem.
Stworzenie grupy przedszkolnej ułatwiło pracę z grupami świetlicowymi i spotkało się z
zainteresowaniem rodziców. W 2000 roku powstała grupa wsparcia dla rodziców podopiecznych z
placówek PAW, głównie kobiet będących w trudnych, kryzysowych sytuacjach. Rozbudowa systemu
pomocy o kolejne ogniwa była konieczna ze względu na potrzeby dzieci i rodzin, które ujawniły się
podczas długofalowej pracy, zakładającej całościową opiekę.
Poza pracą bezpośrednią członkowie zespołu Pracowni aktywnie uczestniczyli w tworzeniu na terenie
Łodzi i Polski środowiska osób profesjonalnie zajmujących się pomocą dzieciom i młodzieży. Działania
te zmierzały do zbudowania zintegrowanego systemu oddziaływań obejmującego nie tylko dziecko, ale i
jego otoczenie. Członkowie zespołu z rekomendacjami trenerskimi Polskiego Towarzystwa
Psychologicznego działają na terenie całego kraju, animując powstawanie i wspierając działanie
ośrodków, stanowiących zaplecze placówek autorskich PAW. Dzięki temu powstaje coraz więcej
propozycji skierowanych do dzieci i młodzieży. Ich wspólną filozofią jest całościowe myślenie o dziecku i
pracy z nim.
PAW prowadzi szkolenia stażowe, przygotowujące młodych ludzi do pracy w placówkach autorskich
Pracowni oraz w innych placówkach. Przygotowanie merytoryczne do pracy ma na celu przekazanie
systemu wartości wypracowanego w zespole i zgodnego kierunku myślenia. Podstawowe zasady, którymi
powinien się kierować wychowawca, to: traktowanie młodego człowieka jako osoby posiadającej prawo
12
do szacunku i własnych decyzji; pojmowanie relacji wychowawczej jako spotkania, w którym
wychowawca uczestniczy całą swoją osobą; myślenie o wychowawcy jako o głównym narzędziu pracy,
świadomym swych zachowań, motywacji i ograniczeń.
Od stycznia do grudnia 1997 roku na zlecenie Fundacji im. Stefana Batorego zespół Pracowni prowadził
szkolenie dla pracowników służb socjalnych (program „Centrum”). Było ono zaplanowane jako krok w
kierunku budowania zespołu „sprzymierzeńców”, wspierających pracę Świetlicy i Telefonu Zaufania od
zewnątrz. Działania powyższe koncentrowały się wokół nawiązywania i zacieśniania współpracy z
osobami zajmującymi się profesjonalnie pomocą dzieciom i młodzieży lub mogącymi działać na ich
rzecz, takimi jak policjanci, kuratorzy sądowi, pracownicy socjalni, pedagodzy. W 2000 roku powstała
Niepubliczna Placówka Doskonalenia Nauczycieli. Została stworzona w celu doskonalenia i dokształcania
nauczycieli, wychowawców publicznych i niepublicznych placówek oświatowych w zakresie socjoterapii,
profilaktyki uzależnień, prowadzenia autorskich programów dydaktycznych, pracy zespołowej,
przygotowania nauczycieli do pracy w zreformowanym systemie oświaty i pomocy społecznej. Pod
opieką merytoryczną zespołu PAW znajduje się kadra Młodzieżowego Ośrodka Socjoterapii – SOS,
pracująca z młodzieżą z rodzin defaworyzowanych społecznie (trudności w szkole, ucieczki z domu,
kolizje z prawem).
Ośrodki tworzące sieć współpracy to m.in. Ośrodek Socjoterapeutyczny „Wspólny Dom” w Wildze,
Ośrodek Rehabilitacyjno-Wychowawczy dla Młodzieży Uzależnionej Częstochowskiego Towarzystwa
Profilaktyki Społecznej, Świetlica Środowiskowa „Ludki z blaszanej budki” we Wrocławiu.
13
Charakterystyka podopiecznych
Organizacje pracujące z dziećmi ulicy
Organizacje obejmują opieką dzieci w wieku 3 – 19 lat. Dzieci podzielone są na około 12-osobowe grupy
ze względu na wiek. Nabór do grup i świetlic odbywa się poprzez indywidualny kontakt pracowników
organizacji z pedagogami szkolnymi, wychowawcami, pracownikami socjalnymi, rodzicami bądź
opiekunami prawnymi lub pracownikami innych instytucji zajmujących się pomaganiem dzieciom i
młodzieży oraz ich rodzinom. Często dzieci zgłaszają się same zachęcone przez podopiecznych
organizacji. Pracownicy „Domu Aniołów Stróżów” uczestniczą w lekcjach – obserwują grupy podczas
godziny wychowawczej. Wiele organizacji przyjmuje dzieci, z którymi nawiązały kontakt poprzez pracę
uliczną.
Charakterystyka środowiska i rodzin
Działania na rzecz dzieci ulicy podejmowane są po wcześniejszej diagnozie lokalnego środowiska.
Placówki zakładane są przede wszystkim w zaniedbanych dzielnicach, tworzących swoiste getta socjalne.
Ludzie mieszkają tam często w starych, przeludnionych kamienicach, ze wspólnymi sanitariatami na
korytarzach, bez centralnego ogrzewania. Budynki te zwykle od wielu lat nie były remontowane. Znajdują
się w nich mieszkania socjalne.
Inne miejsca, gdzie istnieje zjawisko dzieci ulicy, to blokowiska i duże osiedla, gdzie mieszkańcy są
anonimowi i gdzie brakuje alternatywnych form spędzania czasu dla dzieci i młodzieży.
Istotnym problemem w wielu miastach przemysłowych jest brak korzeni rodzinnych ich mieszkańców.
Ludzie przyjechali do nich w poszukiwaniu pracy w kopalniach czy fabrykach, przywożąc obyczaje i
przyzwyczajenia z różnych stron Polski. W ostatnich czasach osoby te bardzo często spotkał podobny los:
straciły pracę w wyniku restrukturyzacji przemysłu albo przeszły na wcześniejszą emeryturę. Rodziny, w
których nawarstwiają się problemy socjalne, często przeżywają również problemy wychowawcze ze
swoimi dziećmi, mającymi problemy szkolne, duże zaległości, brak umiejętności społecznych i
życiowych. Większość tych rodzin znajduje się pod opieką pomocy społecznej. Rodzice nie opiekują się
wystarczająco swoimi dziećmi i nie wychowują ich, ponieważ nie są w stanie poradzić sobie z własnymi
problemami. W konsekwencji rodziny te są w społeczeństwie coraz bardziej izolowane w związku z
powiększającym się rozwarstwieniem społecznym, wzrostem bezrobocia, zmniejszaniem się dostępu do
kultury, opieki zdrowotnej i edukacji. Pogłębia to zaniedbanie dzieci z tych środowisk, pogarsza ich stan
zdrowia, powoduje coraz większe różnice w wiedzy i umiejętnościach między nimi a ich rówieśnikami.
Zmniejsza się drastycznie szansa tych dzieci na zdobycie zawodu i pracy oraz na życie na poziomie
14
społecznych standardów. Aby pomóc dzieciom ulicy, konieczne jest udzielenie pomocy całej rodzinie,
umożliwiając jej funkcjonowanie i zmniejszenie jej problemów.
Dzieci ulicy – kim są?
Organizacje pracują z dziećmi, które spędzają praktycznie cały czas na ulicy. W domu właściwie tylko
nocują. Na ulicy znajdują („załatwiają”) wszystko – od pieniędzy począwszy, a na żywności, zabawkach i
ubraniach skończywszy. Nie znają wartości pieniądza i rzeczy. Znajdują przyjemność w niszczeniu
mienia. Często są członkami nieformalnych grup dziecięcych, gdzie obowiązuje "kult siły", wdają się w
bójki lub napady na przypadkowych ludzi. „Zarabiają” głównie żebrząc i kradnąc. Zdobytymi towarami
handlują między sobą lub na bazarach. Część dzieci eksperymentuje z alkoholem, klejami i używkami,
gdyż brak zajęć i opieki, sprawia, że staje się to atrakcyjną formą spędzania czasu. Prawie wszystkie
dzieci ulicy mają poważne kłopoty w szkole z powodu wagarów, agresji i niskich możliwości
intelektualnych spowodowanych zaniedbaniem wychowawczym. Powielają styl życia swoich rodziców,
stając się marginesem społecznym. Brak prawidłowych wzorców w rodzinie powoduje, że dzieci nie
potrafią nawiązywać bliskich i konstruktywnych relacji z rówieśnikami.
Zajęcia dla dzieci organizowane są w ich miejscu zamieszkania, ponieważ tylko poprzez oddziaływanie
na całe otoczenie można zmotywować dziecko do zmiany dotychczasowego stylu życia. Oddział
Towarzystwa Psychoprofilaktycznego w Bielsku-Białej prowadzi grupę wsparcia dla młodzieży po
leczeniu z uzależnienia od narkotyków. Osoby te mają ogromną potrzebę uczestniczenia w grupie
wsparcia, ponieważ obawiają się powrotu do starych środowisk.
15
Opis sposobów pracy z dziećmi ulicy
Zadaniem organizacji pracujących z dziećmi ulicy jest wypatrzenie takiego dziecka na ulicy
(streetworking), stworzenie mu warunków do rozwoju emocjonalnego i intelektualnego (świetlica
środowiskowa), w razie potrzeby zapewnienie schronienia (hostel kryzysowy) oraz nauczenie rodziny
komunikowania się z tym dzieckiem i radzenia sobie z problemami.
Warunkiem prowadzenia efektywnej pracy w placówce socjoterapeutycznej lub psychoprofilaktycznej
jest: rzetelna diagnoza dziecka w kontekście rodziny i całego jego środowiska, ustalone kierunki pracy z
dzieckiem, grupą i rodziną, stała weryfikacja rezultatów oraz systematyczna praca całego zespołu. Dzieci
dobierane są w grupy ze względu na wiek, rodzaj problemów i formy pomocy.
Wszystkie placówki pracują na trzech podstawowych poziomach:
• zaspokojenie potrzeb podstawowych i socjalnych, takich jak badania lekarskie, dożywianie, dbanie o
higienę, pomoc odzieżowa, doraźna pomoc medyczna;
• powodowanie zmian w sposobie funkcjonowania dzieci – z destrukcyjnego na konstruktywny,
poprzez organizowanie atrakcyjnych form spędzania czasu;
• praca korekcyjna, psychoprofilaktyczna, socjoterapeutyczna i terapeutyczna.
Świetlice socjoterapeutyczne i socjoterapia
Świetlice socjoterapeutyczne są miejscami stworzonymi dla dzieci, które cechują zaburzenia zachowania.
Zachowanie zaburzone jest sztywne, nieadekwatne do sytuacji, towarzyszą mu negatywne emocje
(smutek, złość); powtarza się oraz jest szkodliwe dla dziecka i jego otoczenia. Zgodnie z koncepcją
socjoterapii zaburzone zachowania dzieci i młodzieży mają swoje podłoże w sytuacjach urazowych,
których dziecko doświadczyło w przeszłości np. przemocy fizycznej, psychicznej; niezaspokajaniu
podstawowych potrzeb – fizjologicznych, bezpieczeństwa, miłości i akceptacji; odrzuceniu emocjonalnym
przez najbliższych oraz braku wsparcia w sytuacjach trudnych. Mogą mieć one charakter ciągły,
powtarzający się lub może to być sytuacja jednorazowa (trauma). Sytuacje urazowe związane są z
cierpieniem psychicznym, któremu towarzyszą emocje takie jak lęk, gniew, złość, smutek i strach o takiej
intensywności, że dziecko nie może sobie z nimi poradzić. Efektem doświadczanych urazów jest
uogólniony negatywny sąd o rzeczywistości i na swój temat, a także w relacji z dorosłymi i rówieśnikami.
Powstaje wówczas stereotyp zachowania, który ma ochronić dziecko przed dalszymi przykrymi
przeżyciami.
W wyniku socjoterapii określa się cel zajęć. Jeżeli głównym celem pracy z dziećmi w świetlicy jest
stworzenie im doświadczeń korygujących zaburzenia, to są to zajęcia socjoterapeutyczne, niezależnie od
formy w jakiej są prowadzone. Warunkiem koniecznym do realizacji celów i zadań socjoterapeutycznych
jest budowanie bliskiego, osobistego kontaktu wychowawcy z podopiecznymi, który pozwala na zdobycie
zaufania, co umożliwia wpływanie na zachowanie i postawy, a także kompensowanie urazu
16
podstawowego – braku miłości i akceptacji. Taki model pracy realizują m.in. Pracownia Alternatywnego
Wychowania z Łodzi, Stowarzyszenie Opieki nad Dziećmi „Oratorium” ze Stalowej Woli i
Stowarzyszenie Charytatywne na Rzecz Dzieci i Młodzieży „Daj im Szansę” z Żor.
Postępowanie socjoterapeutyczne oparte jest na dostarczeniu dzieciom takich doświadczeń, które będą
przeciwne do dotychczasowych, wywołujących urazy, i sprzyjać będą odreagowaniu emocjonalnemu,
zmianie sądów o rzeczywistości i sposobów zachowań zaburzonych oraz nabyciu nowych umiejętności
emocjonalnych, poznawczych i społecznych.
Pierwszym etapem oddziaływań socjoterapeutycznych jest opracowanie diagnozy podopiecznego na
podstawie obserwacji jego zachowań, ze szczególnym uwzględnieniem zachowań zaburzonych w
relacjach: ja – dorośli, ja – zadanie, ja – rówieśnicy, ja – ja. Podczas obserwacji istotne jest unikanie
nadmiernych interpretacji i szufladkowania (typu „dziecko nadpobudliwe”). Na podstawie obserwacji i
analizowania zachowań dziecka pod kątem wyżej wymienionych cech można wysnuć wniosek na temat
treści urazowej sądu o rzeczywistości i treści przeciwstawnej – kontrującej treść urazową.
Projektowanie zajęć socjoterapeutycznych oparte jest na treści kontrującej – należy w taki sposób dziecku
zorganizować doświadczenie społeczne w grupie, aby urazowy sąd został podważony. Dziecko może
nabrać wówczas przekonania, że jest wartościowe, ważne, lubiane, może czuć się bezpiecznie, samo
dokonywać wyborów i podejmować decyzje, etc.
Każda aktywność proponowana dzieciom ma na celu dostarczenie im doświadczeń podważających ich
urazowy sąd o rzeczywistości i umożliwienie zmiany stereotypowego zachowania, które jest dla dziecka
niekorzystne. Istotne jest, aby eliminować rywalizację, która sama w sobie jest źródłem urazowych sądów
o rzeczywistości, a w przypadku dzieci i młodzieży o zaburzonych zachowaniach może prowadzić do
utrwalania zaburzeń. Dobranie określonej formy zajęć warunkują określone na bieżąco potrzeby dzieci
związane z ich wiekiem, sytuacją życiową, szkolną, ujawnianymi zaburzeniami. Zajęcia
socjoterapeutyczne, mające na celu dokonanie zmiany w podopiecznym, są realizowane z
wykorzystaniem różnorodnych form.
• Zajęcia socjoterapeutyczne prowadzone w świetlicy
Zabawy – tematyczne, konstrukcyjne, badawcze, ruchowe, dydaktyczne.
Zajęcia tematyczne – pomagają odkrywać własne zdolności, zainteresowania, pogłębiać wiedzę i
umiejętności, a przez to budować poczucie własnej wartości; służą także integracji grupy. Mogą to być np.
zajęcia kulinarne, modelarskie, plastyczne, śpiew i umuzykalnienie, taniec, wyjście do kina, teatru,
muzeum itp., zajęcia komputerowe, krawieckie.
Zajęcia relaksacyjne i sportowe – sprzyjają prawidłowemu rozwojowi fizycznemu dzieci; służą uczeniu
podopiecznych niedestrukcyjnych sposobów radzenia sobie ze stresem oraz współdziałania w grupie i
partnerstwa.
Uroczystości – np. urodziny dzieci, święta, rocznice.
17
Zajęcia o charakterze reedukacyjnym
–
ich głównym celem jest korygowanie urazów szkolnych, które
powstają na skutek lęku dziecka przed kolejnym niepowodzeniem
Wyrównywanie braków w poziomie wiedzy szkolnej - w sposób niekonwencjonalny np. poprzez
zabawę, rozwijanie zainteresowań, odkrywanie zdolności i budowanie wiary we własne możliwości.
Zajęcia rekreacyjne – np. spacery, wycieczki, obozy letnie i zimowe.
Pomoc socjalna – dożywianie, dbanie o higienę, pomoc odzieżowa, doraźna pomoc medyczna.
Praca metodą dram – polega na pracy terapeuty z dziećmi poprzez odgrywanie scenek, w których dzieci
przyjmują różne role.
Spotkania społeczności (podopieczni i wychowawcy) – celem jest podejmowanie decyzji dotyczących
wspólnego życia oraz rozwoju jej członków; ustalanie zasad i reguł, które obowiązują w świetlicy;
rozwiązywanie problemów pojedynczych członków, jak i całej grupy; prowadzący wychowawca aranżuje
przebieg procesu grupowego, zachodzącego podczas spotkania w oparciu o diagnozę i ustalone kierunki
pracy z podopiecznymi.
• Praca z rodziną
Koniecznym elementem pracy socjoterapeutycznej z dzieckiem jest praca z rodziną. Najczęściej
pracownicy organizacji muszą sami szukać kontaktów z rodzicami, którzy unikają zazwyczaj rozmów i
spotkań. Jest to ważny element, ponieważ dzieci po długim czasie uczestniczenia w zajęciach, terapii,
robią postępy w rozwoju emocjonalnym i społecznym. Bez wsparcia rodziny dziecku trudno jest zmienić
sposób życia. Praca z rodziną często zaczyna się od krótkich kontaktów telefonicznych, potem wizyt w ich
domach, które stają się coraz dłuższe i częstsze, zawiązują się grupy rodziców w świetlicy, niektóre
rodziny poddawane są terapii. Podstawowe formy pomocy rodzinom to:
Pomoc socjalna zaopatrzenie w żywność, odzież itd.
Mediacje, interwencja kryzysowa i psychoterapia
Grupy wsparcia i grupy psychoedukacyjne dla rodziców podopiecznych
• Współpraca w środowisku
Współpraca wychowawców z pracownikami służb społecznych działających na rzecz dziecka i
środowiska, w którym żyje:
Kuratorami sądowymi - celem jest uregulowanie sytuacji opiekuńczej w aspekcie prawnym, wpływanie
na poprawę jakości pełnienia roli opiekuńczo-wychowawczej przez rodziców bądź opiekunów
Pracownikami socjalnymi – celem jest poprawa warunków socjalno-bytowych, pomoc w uzyskaniu
zasiłków, rent, etc.
Funkcjonariuszami policji (dzielnicowymi) – interwencja w sytuacjach zagrażających życiu lub zdrowiu
dzieci i innych członków rodziny.
Pracownicy powyższych służb i instytucji działając w porozumieniu ze sobą tworzą tzw. zespoły
interdyscyplinarne, w celu ustalenia wspólnych działań w sytuacjach szczególnie kryzysowych.
18
Metoda społeczności korekcyjnej
Główną metodą pracy z dziećmi ulicy w placówkach psychoprofilaktycznych jest metoda społeczności
korekcyjnej, której założenia opracowane zostały na ogólnopolskiej konferencji Towarzystwa
Psychoprofilaktycznego i Towarzystwa Resocjalizacyjnego.
„Według przyjętych założeń, warunkami budowania społeczności korekcyjnej są:
1. Całkowita dobrowolność uczestniczenia w społeczności zarówno wychowanków jak i kadry
2. Społeczność korekcyjną trzeba budować powoli, kolejno wprowadzając jej zasady oraz stopniowo
poszerzając samodzielność i odpowiedzialność grupy.
3. Pełne partnerstwo i współodpowiedzialność możliwe są wtedy, gdy większość wychowanków
identyfikuje się z celami i zasadami społeczności korekcyjnej oraz rozwiązała już wiele swoich
problemów i przestała radzić sobie w życiu poprzez destrukcję, przemoc, uzależnienia itp.
4. Bezwzględnym warunkiem funkcjonowania społeczności korekcyjnej jest wyeliminowanie
przemocy i drugiego życia oraz wzajemne zaufanie i poczucie bezpieczeństwa członków
społeczności.
5. Warunkiem pracy wychowawczej lub terapeutycznej poprzez społeczność korekcyjną jest
gotowość kadry na otwarte, autentyczne, partnerskie relacje z wychowankami. Relacje partnerskie
w społeczności wykluczają możliwość funkcjonowania w roli rodzica, wychowawcy, opiekuna,
terapeuty itp.
6. W formule społeczności korekcyjnej możliwość konstruktywnego wpływu wychowawczego czy
terapeutycznego kadry na podopiecznych opiera się wyłącznie na ich większym doświadczeniu
życiowym, realnych kompetencjach zawodowych, zaangażowaniu, życzliwości, tolerancji oraz
budowanym na tym naturalnym autorytecie”. (Towarzystwo Psychoprofilaktyczne, Towarzystwo
Resocjalizacyjne, Założenia programowe procedury, modele, standardy zawodowe, Warszawa
wydanie II).
Metoda społeczności korekcyjnej zakłada spotykanie się tej społeczności na zebraniach, poza tym
prowadzone są różne zajęcia rozwojowe (sportowe, plastyczne, taneczne, przyrodnicze, teatralne itp.),
które są pretekstem do uczenia się nowych umiejętności, atrakcyjnego spędzania wolnego czasu, a przede
wszystkim powodują zmiany w zachowaniu dzieci w trakcie zajęć. Uczą się one unikania konfliktów i
nawiązywania współpracy. Codzienne działania i wydarzenia są omawiane i analizowane na zebraniach
społeczności. Dzięki temu dzieci dowiadują się od rówieśników i wychowawców, na jakim etapie zmian
się znajdują. Według tego modelu pracuje Stowarzyszenie Pomocy Dzieciom i Młodzieży „Dom Aniołów
Stróżów” i Towarzystwo Psychoprofilaktyczne Oddział Bielsko-Biała.
Różnice pomiędzy organizacjami w zakresie stosowanych form i metod pracy z dziećmi i młodzieżą
wynikają ze specyfiki kierunku rozwoju organizacji,
różnorodnych problemów dzieci, kwalifikacji i
19
przeszkolenia zespołu, struktury pracy w organizacji i wielu innych czynników charakterystycznych dla
określonego terenu.
20
Charakterystyka zespołów pracujących z dziećmi ulicy
Co łączy wszystkie zespoły?
• Wspólny cel - pomoc dzieciom i ich rodzinom zagrożonym wykluczeniem społecznym.
• Podejście do pracy z dziećmi - wychowawca jest narzędziem pracy i musi być gotowy na to, czego
oczekuje od podopiecznych: otwartość, dobrą komunikację, ustawiczny rozwój osobowości; powinna
go cechować umiejętność konstruktywnego rozwiązywania problemów.
• Kwalifikacje i umiejętności, szczególnie praktyczne, ponieważ są skuteczne w pomaganiu.
• Potrzeba stałego rozwoju i doskonalenia warsztatu pracy.
• Pomoc wolontariuszy.
• Nauczanie konstruktywnego, twórczego, aktywnego, samodzielnego rozwiązywania problemów
życiowych.
Co jest konieczne, aby pracować z dziećmi ulicy?
• Poznanie własnych mocnych stron i ograniczeń w kontaktach z ludźmi.
• Praca zespołowa.
• Superwizja, przyjmowanie informacji zwrotnych i korzystanie z nich.
• Stały rozwój osobisty.
• Nieustające doskonalenie zawodowe.
Każdy zespół ma własną specyfikę, uwarunkowaną środowiskiem, w jakim działa, zakresem pracy,
potrzebami podopiecznych. Wszystkie organizacje mają wysokie wymogi dotyczące rozwoju i
kwalifikacji zespołu. Niektóre zespoły wprowadziły wymóg, aby wszyscy pracownicy przeszli cykl
szkoleń w wybranej placówce. W innych organizacjach plan rozwoju pracowników tworzony jest
indywidualnie i pracownicy uczestniczą w różnych szkoleniach specjalistycznych. Zamieszczona poniżej
charakterystyka organizacji zawiera szczegółowy opis wymaganego szkolenia lub wymaganych
kwalifikacji.
21
Stowarzyszenie Pomocy Dzieciom i Młodzieży „Dom Aniołów Stróżów”
Celem zespołu Stowarzyszenia Pomocy Dzieciom i Młodzieży „Dom Aniołów Stróżów” jest rozwinięcie
mało rozpowszechnionych w Polsce środowiskowych form pracy z dziećmi i rodzinami zagrożonymi
marginalizacją. Zakładają one pomoc dzieciom i ich rodzinom w ich środowisku, bez konieczności
umieszczania w stacjonarnych placówkach opiekuńczych i resocjalizacyjnych. Osiągnięcie tego celu jest
możliwe dzięki zwiększaniu umiejętności kadry w zakresie pracy środowiskowej z dziećmi i rodzinami
dysfunkcyjnymi oraz poprzez budowanie kompleksowych środowiskowych systemów
psychoprofilaktycznych i resocjalizacyjnych. Systemy takie powinny opierać się na małych, lokalnych
formach opieki, terapii i resocjalizacji zagrożonych dzieci, młodzieży i rodzin. Ten cel jest realizowany
poprzez intensywne, specjalistyczne szkolenia kadry prowadzącej program i wolontariuszy – studentów
kierunków społecznych.
Sposób pracy zespołu
Zebrania zespołu
Raz w tygodniu (kadra,
wolontariusze);
omawiane są bieżące sprawy
dotyczące wychowanków, ich
rodzin, konstruowane są
indywidualne programy
korekcyjne, omawiane sprawy
organizacyjne.
Spotkania superwizyjne
Raz w miesiącu dokonywana
jest analiza pracy zespołu
przez doświadczonych
terapeutów.
Ewaluacja
Raz na pół roku dokonywana
jest ocena efektów programu.
22
Szkolenia kadry
Program szkolenia pracowników pomyślany jest jako uzupełnienie rocznych doświadczeń nabytych w
pracy oraz w trakcie superwizji, o elementy indywidualnego warsztatu, umożliwiającego zyskanie nowych
kompetencji oraz psychoedukację pracowników.
Zespół szkoleń szkolony jest w Towarzystwie Psychoprofilaktycznym w Warszawie, gdzie realizowany
jest program szkolenia zawodowego dla pracowników środowiskowych programów
psychoprofilaktycznych, takich jak poradnie, ogniska, świetlice terapeutyczne, kluby środowiskowe,
ośrodki kuratorskie itp. Program Studium Profilaktyki obejmuje treningi psychologiczne (negocjacyjny,
interpersonalny, intrapsychiczny) i warsztaty metodyczne łącznie w wymiarze 300 godzin. Kurs drugiego
stopnia – Studium Metod Psychokorekcyjnych, prowadzony przez ten sam ośrodek, składa się z zajęć
warsztatowych i superwizyjnych dla liderów zespołów, realizujących autorskie programy z zakresu
psychoprofilaktyki, pomocy społecznej, profilaktyki uzależnień i resocjalizacji. Kurs ten ma na celu
systematyczne szkolenie kadr w zakresie pracy indywidualnej, prowadzenia zajęć grupowych i
społeczności terapeutycznej, pracy z rodziną oraz interwencji kryzysowej i pracy środowiskowej. Program
Studium obejmuje ok. 400 godzin. Uczestnicy obydwu szkoleń poszerzają dotychczasową wiedzę i
umiejętności oraz dyspozycje emocjonalne, zwiększając w istotnym stopniu kompetencje w zakresie
zapobiegania i przeciwdziałania przemocy, przestępczości, uzależnieniom, patologii rodziny i patologii
społecznej. Uczestnicy zdobywają umiejętności formułowania wieloczynnikowej, systemowej diagnozy
oraz programowania i realizacji specyficznego postępowania korekcyjnego. Uczą się wszechstronnego
posługiwania się samym sobą, podejmowania różnych ról i relacji. Elastyczniej funkcjonują w sytuacjach
nowych i trudnych. Chętniej podejmują nowe, niekonwencjonalne metody postępowania, dostosowane do
dynamicznie rozwijającej się sytuacji.
Pracownicy Stowarzyszenia szkolą się także w Szkole Psychoterapii Psychoanalitycznej w Krakowie z
zakresu podstaw psychoterapii psychoanalitycznej. Celem cyklu szkoleń jest przygotowanie uczestników
do samodzielnego prowadzenia psychoterapii indywidualnej i grupowej w oparciu o koncepcję
psychoanalityczną. Szkolenie przebiega na trzech poziomach: emocjonalnym – poprzez własną
psychoterapię treningową, teoretycznym – poprzez nabywanie wiedzy dotyczącej analitycznej psychologii
rozwojowej, psychopatologii i zjawisk procesu terapeutycznego oraz praktycznym – poprzez superwizję
własnych pacjentów i uczestników szkolenia. Absolwenci cyklu mogą ubiegać się o rekomendacje
psychoterapeuty Krakowskiej Szkoły Psychoterapii Psychoanalitycznej, a następnie o certyfikat Polskiego
Towarzystwa Psychoterapeutycznego.
Dla wolontariuszy prowadzony jest raz w roku trening interpersonalny, trening psychologiczny i warsztat
metodyczny. Pracownicy uczestniczą także w wizytach studyjnych i konferencjach na terenie całego
kraju.
23
Zespół Stowarzyszenia prowadzi staże zawodowe. Dwuletnie staże zawodowe odbyło 20 wolontariuszy -
studentów nauk społecznych. W ramach stażu wolontariusze biorą udział w regularnych, cotygodniowych
dyżurach. Celem staży zawodowych jest podnoszenie kwalifikacji, przekazywanie praktycznej wiedzy
oraz profesjonalnych standardów świadczenia usług socjalnych wolontariuszom, którzy w przyszłości
pracować będą w innych placówkach samorządowych lub pozarządowych. Pracownicy uczestniczą w
tygodniowych stażach zawodowych w świetlicach, klubach i poradniach oraz podobnych organizacjach
działających na rzecz dzieci ulicy w innych częściach kraju.
Towarzystwo Psychoprofilaktyczne Oddział w Bielsku-Białej
Praca zespołu opiera się na realizacji autorskich projektów ukierunkowanych na przeciwdziałanie
wykluczeniu społecznemu. Nie ma pracowników etatowych. Jeżeli zadanie finansowane dzięki
pozyskanym grantom po zakończeniu wymaga kontynuacji, wykonywane jest wolontarystycznie.
Praca metodą społeczności korekcyjnej
z dziećmi ulicy
w świetlicy, wyjazdy weekendowe
Praca z rodzinami dzieci ulicy
sesje rodzinne, interwencje kryzysowe,
konsultacje wychowawcze
Praca z rodzinami zastępczymi
dla niektórych dzieci ulicy
szkolenia, grupa wsparcia
praca uliczna z dziećmi ulicy
hotelik kryzysowy dla dzieci ulicy
Podział zadań w
zespole realizującym
projekt.
Opracowanie
projektu.
Diagnoza
problemów i
potrzeb.
Realizacja projektu.
Zebrania diagnostyczne raz
w tygodniu, omawianie
planów korekcyjnych,
etapów realizacji, efektów
cząstkowych.
Podsumowanie
efektów całości
projektu, ewaluacja.
Analiza
możliwości
kontynuowania
działań.
24
Przygotowanie do pracy i preferencje osobowościowe:
Członkiem organizacji może być każdy, kto rozumie i wspiera działalność merytoryczną, tj. wszelką
działalność przeciwdziałającą wykluczeniu społecznemu dzieci, młodzieży i ich rodzin. Natomiast osoby
pracujące bezpośrednio z podopiecznymi muszą mieć odpowiednie przygotowanie merytoryczne oraz
praktyczne, opierające się na dojrzałości emocjonalnej, dobrej komunikacji, empatycznym podejściu do
ludzi, otwartości na informacje zwrotne, gotowości do pracy zespołowej i ustawicznego rozwoju
zawodowego i osobowościowego.
W tym celu zespół korzysta ze szkoleń Studium Psychoprofilaktyki Towarzystwa Psychoprofilaktycznego
w Warszawie (opis szkolenia jak w przypadku „Domu Aniołów Stróżów”).
Liderzy zespołu prowadzą szkolenia dla młodych pracowników w zakresie podstaw pracy z rodziną
naturalną i pracy z dziećmi metodą społeczności korekcyjnej. Dla wolontariuszy prowadzone są
trzymiesięczne szkolenia, obejmujące trening wstępny, interpersonalny i warsztaty zadaniowe oraz grupę
wsparcia raz w tygodniu. Raz w miesiącu spotyka się grupa wsparcia dla rodzin zastępczych, połączona ze
szkoleniami w zakresie umiejętności wychowawczych i konstruktywnego rozwiązywania problemów
dzieci ulicy umieszczonych w tych rodzinach.
25
Stowarzyszenie Opieki nad Dziećmi”Oratorium” im. ks. Br. Markiewicza
Celem zespołu „Oratorium”, zgodnie ze statutem, jest promowanie metod zapobiegających zaburzeniom,
zahamowaniom i regresowi człowieka, a szczególnie dziecka, na płaszczyźnie kontaktu z samym sobą,
innymi ludźmi i siłą wyższą, jakkolwiek się ją rozumie. Planując działania rozwojowe i twórcze,
założyciele „Oratorium” myśleli przede wszystkim o dzieciach ulicy, szczególnie dotkniętych takimi
problemami. Pod tym kątem budowano kadrę „Oratorium”. Dyrektorem jest oddelegowywany ksiądz
michalita, mający wykształcenie pedagogiczne lub doświadczenie w pracy z dziećmi.
Praca zespołu opiera się na kilku filarach:
Katolicki
Ośrodek
Opiekuńczo-
Wychowawczy
Ks. Dyrektor
Zarząd
Stowarzyszenia
WOLONTARIAT
Powiatowy
Ośrodek
Interwencji
Kryzysowej
3 terapeutów, 2
opiekunki,
stażystki
Świetlica
Socjoterapeuty
czna
3 wychowaw-
ców +
wolontariusze
Programy i
projekty
Imprezy
rozwojowe
(turnieje,
festiwale) dla
dzieci z i spoza
ośrodka
Świetlica
Profilaktyczno-
Wychowawcza
i klub
2 wychowaw-
ców +
wolontariat
26
Wychowawcom świetlicy stawiane są dwa warunki: pozytywny stosunek do dzieci i formalny –
wykształcenie pedagogiczne. Kolejny wymóg to chęć udziału w szkoleniach (studium, kursy, warsztaty,
treningi) w zakresie socjoterapii i pracy z dziećmi z rodzin z problemem alkoholowym oraz przejście
szkoleń wewnętrznych dotyczących systemowego rozumienia rodziny i interwencji kryzysowej, jej
obszarów (szczególnie przemocy domowej). Wymogi te związane są z głównymi problemami rodzin
podopiecznych.
Terapeuci Powiatowego Ośrodka Interwencji Kryzysowej (POIK) muszą mieć wykształcenie wyższe
humanistyczne (psychologia, pedagogika, teologia) i ukończone studium systemowej terapii rodzin
przeprowadzone przez konkretnych superwizorów, z którymi współpracuje stowarzyszenie (Instytut
Psychoneurologiczny lub Zakład Terapii Rodzin CM UJ). Wymóg stawiany opiekunkom hostelu to
minimum wykształcenie średnie, ukończenie kursów wewnętrznych w zakresie interwencji kryzysowej i
jej obszarów (szczególnie przemocy domowej i suicydologii – problemów związanych z samobójstwami).
Opiekunkami na okres stażów bywają studentki lub absolwentki psychologii i pedagogiki, w ramach stażu
muszą skończyć wewnętrzne szkolenia.
W stosunku do wszystkich pracowników Katolickiego Ośrodka Opiekuńczo-Wychowawczego (KOOW)
stawiane są wysokie wymagania dotyczące ustawicznego kształcenia się.
Sposób pracy zespołu:
Superwizja
zespołu
Świetlicy
1 x tydzień
Superwizja
zespołu
POIK
1 x tydzień
Superwizja
zespołu 1 -
2 x w roku
KOOW
27
Pracownia Alternatywnego Wychowania
Skład zespołu
Skład zespołu Pracowni Alternatywnego Wychowania (PAW) odzwierciedla zakres zadań, jakie stawia
sobie zespół.
ŚWIETLICA SOCJOTERAPEUTYCZNA
Przygotowanie kadry
Osoby pracujące z dziećmi oprócz wykształcenia zawodowego (psychologia, pedagogika), powinny
ukończyć kurs kwalifikacyjny z zakresu socjoterapii. W przygotowywaniu kadry ogromne znaczenie
mają cykle szkoleniowe, prowadzone przez Pracownię Alternatywnego Wychowania dla stażystów.
-LIDER ZESPOŁU
-WYCHOWAWCY-
SOCJOTERAPEUCI
-PEDAGOG
-PSYCHOLOG
-PRACOWNIK SOCJALNY
GRUPY STAŻOWE
(wolontariusze)
28
Stowarzyszenie Charytatywne na Rzecz Dzieci i Młodzieży „Daj im Szansę”
Sposób pracy zespołu
Przygotowanie kadry
Wychowawcy budują plan rozwoju zawodowego i realizują go w zależności od potrzeb świetlicy.
Uzupełniają wiedzę z pewnych zagadnień bądź uzyskują konkretne umiejętności, biorąc udział w
specjalistycznych treningach, warsztatach.
ZEBRANIA KADRY
(raz w tygodniu)
-planowanie pracy
-ewaluacja
-podejmowanie
decyzji
wychowawczych
SPOTKANIA
SUPERWIZYJNE
-wsparcie dla zespołu
-warsztaty psychologiczne -
edukacja w zakresie wiedzy
i umiejętności związanych z
bieżącymi problemami
SPOTKANIA
INTERPERSONALNE
ZESPOŁU
-wyjaśnianie trudnych
sytuacji w zespole
29
Finansowanie organizacji pozarządowych pracujących z dziećmi ulicy
Już dawno organizacje pozarządowe pracujące z dziećmi ulicy zrozumiały, że na bazie wolontariuszy nie
da się zbudować profesjonalnego zespołu, że sprawy, którymi się zajmują, to nie zabawa w dobrego
wujka czy ciocię. Praca ta to kontakt z dzieckiem ulicy, wpływanie na najtrudniejsze, decydujące o
przyszłości tego człowieka, wydarzenia. Oznacza to, że trzeba być do pracy dobrze przygotowanym, mieć
zaplecze instytucjonalne dla zespołu i dla dzieci oraz pieniądze na utrzymanie bazy i realizację działań.
Współpraca z różnymi partnerami daje wsparcie merytoryczne, pomoc rzeczową, dotacje. Niektóre
organizacje zawierają porozumienia, na mocy których prowadzą zadania zlecone przez samorząd, co
pozwala pokryć część kosztów. Łączenie różnorodnych źródeł dochodów jest warunkiem ubiegania się o
dofinansowanie konkretnego projektu. Poza wiedzą i umiejętnościami psychologicznymi pracownicy
organizacji działających na rzecz dzieci ulicy muszą być skutecznymi fundraiserami. Integracja z Unią
Europejską zmusi polskie organizacje do łączenia się w federacje w celu ubiegania się o pieniądze z
funduszy strukturalnych.
Źródła dochodów organizacji pracujących z dziećmi ulicy i priorytety organizacji i instytucji
udzielających wsparcia finansowego.
Organizacja/Instytucja
Formy wsparcia/Priorytety
Urzędy państwowe
Ministerstwo Edukacji Narodowej i Sportu
Finansowe
Programy pilotażowe lub programy o zasięgu krajowym w
zakresie zadań z zakresu oświaty, wychowania, kultury
fizycznej i sportu wg rozporządzenia (co roku)
Ministerstwo Gospodarki, Pracy i Polityki
Społecznej (za pośrednictwem urzędów
wojewódzkich)
Finansowe
Ograniczenie ubóstwa i przeciwdziałanie wykluczeniu
społecznemu, promocja zatrudnienia, ożywienie
gospodarcze, opieka nad dzieckiem i rodziną
Fundusze/Agencje rządowe
PFRON
Finansowe
Zatrudnienie inwalidów wraz z doposażeniem stanowiska
pracy
30
PARPA
Finansowe/edukacyjne
Edukacja i profilaktyka uzależnień i przemocy domowej
Biuro ds. Narkomanii
Finansowe
Edukacja i profilaktyka uzależnień
Urzędy/Fundusze Wojewódzkie
Kuratorium Oświaty
Finansowe
Wypoczynek wakacyjny dzieci i młodzieży
Wydziały Spraw Społecznych, Regionalne
Ośrodki Polityki Społecznej
Finansowe
Dotacje dla świetlic o charakterze ponadgminnym
Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska
i Gospodarki Wodnej
Finansowe
Wypoczynek wakacyjny dzieci i młodzieży
Urzędy Marszałkowskie - Zarząd
realizacja zadań województwa w zakresie
opieki zdrowotnej i promocji zdrowia
/profilaktyka uzależnień
Finansowe
Edukacja w zakresie profilaktyki uzależnień, wypalenia
zawodowego
realizacja zadań województwa w zakresie
pomocy społecznej
Finansowe
Doposażenie placówek opiekuńczo-wychowawczych
Starostwa powiatów
Powiatowe Centra Pomocy Rodzinie
(PCPR)
Finansowe
Prowadzenie ośrodków interwencji kryzysowej
Wydział Edukacji i Sportu
Finansowe
Organizacja imprez kulturalnych i sportowych dla dzieci i
młodzieży
Urząd Pracy
Finansowanie staży, prac interwencyjnych – szczególnie
personel niepedagogiczny
Urzędy Miast i Gmin
Miejskie Ośrodki Pomocy Społecznej
(MOPS)/Ośrodki Pomocy Społecznej(OPS)
Finansowe
Wyżywienie, inna pomoc w prowadzeniu placówek
opiekuńczo-wychowawczych
Programy Gminne/Miejskie
Rozwiązywania Problemów Alkoholowych
Finansowe
Zadania programu gminnego w zakresie profilaktyki
uzależnień, prowadzenie świetlic
31
Wydział Zdrowia/Edukacji/Spraw
Społecznych
Finansowe
Wg zadań
Fundacje krajowe – ich konkretne programy
Fundacja dla Polski
Finansowe/ szkoleniowe
Program „Dzieci Ulicy”
Fundacja Dzieci i Młodzieży
Finansowe
Programy pomocy dzieciom zagrożonym, z małych
miejscowości „Godzina Tysiąclecia” i „Równać szanse”
Fundacja im. S. Batorego
Finansowe
Programy wspierające m.in. osoby marginalizowane
(ofiary przemocy, dzieci, kobiety)
Fundacja Bankowa im. Kronenberga
Finansowe
Działalność kulturalna, rozwój kultury
Fundacja J
&S Pro Bono Poloniae
Finansowe
Obozy socjoterapeutyczne, zajęcia edukacyjne
Fundacja Charytatywny Bal Dziennikarzy
Finansowe
Wyżywienie, doposażenie
Fundacja Pomoc Społeczna SOS
Finansowe
Dofinansowywanie posiłków
Fundacja Charytatywna AGORA
Finansowe
Wyjazd wakacyjny dla dzieci
Stowarzyszenie Wspierania Organizacji
Pozarządowych MOST
Finansowe
Inne źródła krajowe
Wspólnoty zakonne
Pomoc osobowa/ Wsparcie materialne
Księża kierowani do pracy placówek opiekuńczych,
budynki w bezpłatnym użyczeniu
Polski Narodowy Komitet ds. UNESCO
Finansowe
Wyrównywanie szans edukacyjnych dzieci i młodzieży
Instytucje i zakłady pracy (państwowe i
prywatne)
Finansowe
Osoby publiczne z własnych dochodów
(senatorzy, posłowie, prezydenci miast)
Finansowe i rzeczowe
32
Osoby prywatne
Finansowe
Wypoczynek dzieci, dary rzeczowe
Banki i firmy ubezpieczeniowe
Bank Światowy
Finansowe
Rozwój profesjonalnych rodzin zastępczych
Towarzystwo Ubezpieczeń i Reasekuracji
S.A. WARTA
Finansowe
Organizacje/Fundusze/Fundacje
zagraniczne
Komitet Integracji Europejskiej - Phare
Finansowe
Co-operating Dutch Foundations for
Central and Eastern Europe
Finansowe
Fundacja Kobiet Amerykańskich
Finansowe
Ambasady
USA
Finansowe
Pomoc osobom zagrożonym marginalizacją
Danii
Finansowe
Sponsorzy prywatni zagraniczni
Finansowe/rzeczowe
33
Źródła wsparcia merytorycznego
Organizacja/Instytucja
Rodzaj wsparcia i współpracy
Domy Dziecka (zakonne), placówki
szkolno-wychowawcze i resocjalizacyjne
Miejsce pobytu dla podopiecznych, z których rodzinami nie
udało się nawiązać skutecznej współpracy; kontakt z byłymi
podopiecznymi
Fundacja „Dzieci Niczyje”
Konsultacje najcięższych przypadków (suicydalnych - po
wielokrotnych próbach samobójczych; wykorzystanie
seksualne)
Fundacja dla Polski
Szkolenia, wizyty studyjne
Fundacja Dla Ludzi Potrzebujących
Pomocy „Gniazdo”
Wymiana doświadczeń
Oddziały Dzieci i Młodzieży w Instytucie
Psychoneurologicznym w Warszawie i
Klinice Psychiatrycznej CM UJ w
Krakowie, Ambulatorium Terapii Rodzin
CM UJ w Krakowie
Konsultacje najcięższych przypadków (suicydalnych - po
wielokrotnych próbach samobójczych; wykorzystanie
seksualne)
PARPA/Niebieska Linia
Szkolenia, udział w konferencjach, kampaniach
ogólnokrajowych
Pełnomocnik ds. Rozwiązywania
Problemów Alkoholowych
Współpraca w zakresie tworzenia systemu pomocy dzieciom
i rodzinom zagrożonym marginalizacją (alkoholizm,
przemoc domowa)
Polskie Towarzystwo Psychologiczne,
Polskie Towarzystwo Psychiatryczne,
Centrum Terapii Krótkoterminowej
Szkolenia
Poradnia Psychologiczno-Pedagogiczna Diagnoza podopiecznych posiadających poważne trudności
w nauce
Powiślańska Fundacja Społeczna w
Warszawie
Wymiana doświadczeń
Prasa, telewizja i radio lokalne
Pomoc w uzyskaniu wsparcia finansowego i rzeczowego dla
podopiecznych poprzez audycje, artykuły
34
Sądy (szczególnie Wydziały Rodzinne i
Nieletnich oraz Karne), policja,
prokuratura, areszty śledcze
Współpraca dotycząca podopiecznych i ich rodziców
Służba Zdrowia
Konsultacje: pediatra, psychiatra, neurolog
Szkoły (podstawowe, gimnazja, specjalne) Współpraca dotycząca podopiecznych
Świetlice środowiskowe Miejskich
Ośrodków Pomocy Społecznej (MOPS)
Wymiana doświadczeń, organizacja wspólnych imprez
Towarzystwo Psychoprofilaktyczne
Szkolenia dla pracowników i wolontariuszy, staże
Towarzystwo Resocjalizacyjne
Wymiana doświadczeń, współprowadzenie konferencji
ogólnopolskich
35
Jak przekonać radnych?
Szukanie wsparcia – nie tylko finansowego – wśród lokalnych władz samorządowych jest znaczącym
elementem aktywności organizacji pozarządowych. Najważniejsze, wydaje się, jest przekonanie
partnerów o użyteczności prowadzonych działań, jasnych celach oraz efektach. Nie należy się dziwić, że
urzędnicy czy też radni nie będą automatycznie podzielać naszego zapału i zaangażowania. Chcąc być
skutecznym, należy odwoływać się do „interesu” darczyńcy w kontekście dobra beneficjentów. Działasz
przecież dla określonej grupy ludzi. Taki „interes” ma każda polska gmina lub powiat i ma on najczęściej
charakter planu strategicznego rozwoju na wiele lat. Pozyskując środki, warto odwoływać się do
konkretnych zapisów tych planów. Jasno sprecyzowana wizja organizacji, odzwierciedlająca jej główne
wartości, również pozwoli na łatwiejsze przekonywanie do prowadzonych zadań. Zdobywając pieniądze,
należy wspiąć się po hierarchii wartości danej osoby lub grupy osób na sam szczyt.
Co warto robić, aby wzmocnić pozycję organizacji?
☻Promuj nie tylko sukces organizacji, ale każde przedsięwzięcie. Jak?
- plakat, informator, raporty merytoryczne w lokalnej prasie, konferencje, seminaria, listy do radnych.
Gdy już osiągniesz sukces w postaci określonej nagrody, spraw, aby nie był on sukcesem li tylko
organizacji, ale także lokalnych władz.
Przykład
Jedna z organizacji uzyskała nagrodę instytucji szczebla wojewódzkiego i jadąc na jej oficjalny odbiór
zaprosiła, poprzez instytucję nagradzającą, władze miasta. Na forum, odbierając nagrodę, podkreślono
krótko rolę lokalnego samorządu i podziękowano za współpracę. W lokalnej prasie zaznaczono rolę i
zaangażowanie samorządu. Wykorzystując sukces, wydano plakaty informacyjne z logo miasta. Ponadto
36
poproszono o wystosowanie przez instytucję, która nagradzała, informacji do Przewodniczącego Rady
Miasta, tak aby oficjalnie na sesji poinformował radnych o wspólnym sukcesie.
☻Współpracuj z lokalnymi mediami, nawet jeżeli redaktorzy „nie czują” tematów i misji
organizacji. Kiedyś powinni „zaskoczyć”.
Wspólne spotkania w redakcji i w organizacji nie tylko przy okazji realizowania określonych zadań, jasne
omawianie także porażek, patronat medialny nad określonymi projektami, nagradzanie za współpracę
poprzez zgłaszanie do różnych konkursów dla dziennikarzy.
Przykład
Jedna z organizacji realizując pewien projekt, zaprosiła do współpracy poprzez notatki prasowe lokalne
media. Zainteresowanie projektem było różne. Jedne media zamieściły lakoniczne informacje o projekcie,
inne skontaktowały się osobiście - poprzez swoich reporterów. Zorganizowano spotkanie z reporterami,
na którym przedstawiono szczegółowo cele i sposoby realizacji projektu. Natomiast już w trakcie jego
trwania najbardziej zainteresowani i „czujący” temat reporterzy mogli kontaktować się bezpośrednio z
beneficjentami projektu, pisząc własne reportaże. Najlepszy reportaż, artykuł został zgłoszony przez
organizację do ogólnopolskiego konkursu.
☻Współpracuj z lokalnym samorządem poprzez organizację imprez specjalnych. Jak?
Tu sposobów jest bardzo wiele i każda organizacja ma sto pomysłów na imprezy specjalne. Są to:
kiermasze, festiwale, loterie, akcje sportowo-rekreacyjne, obiady z darczyńcami, zbiórki, happeningi itd.
Najważniejsze jest, aby przy realizacji takiej imprezy wykazać się znacznymi zdolnościami
organizacyjnymi i całkowitą samodzielnością finansową. Oznacza to, że samorząd nie tylko nie daje na
taką imprezę pieniędzy, ale organizacja sama wypracowuje zysk dla siebie, a przez to dla lokalnej
społeczności.
Przykład
Jedna z organizacji włączając się w cykl imprez rodzinnych pod nazwą Rodzinnych Rajdów Powiatowych
organizuje pokazy balonowe. W imprezie bierze udział bardzo duża grupa ludzi (4.000 osób) i są to także
przedstawiciele lokalnego samorządu. Organizacja w tym czasie przeprowadza loterię, zbiórki itp., co
przynosi konkretny zysk. Inna organizacja proponuje rozgrzewki piłkarskie z udziałem radnych i służb
miejskich (straży, policji, służby zdrowia).
☻ Wspieraj lokalny samorząd w jego określonych zadaniach. Jak?
Poprzez organizację konferencji tematycznych, tworzenie projektów określonych uchwał Rad Miasta,
wsparcie w tworzeniu określonych projektów dla innych instytucji, mediację z osobami i grupami
społecznymi.
Przykład
Jedna z organizacji stale zajmuje się współorganizacją Dni Rodziny przy jednej z Komisji Rady Miasta.
Każdorazowo określany jest temat obchodów. Ma to najczęściej charakter tematycznych konferencji,
imprez sportowo-rekreacyjnych. Merytorycznie za przebieg tych dni pod patronatem Komisji Rady
Miasta odpowiada organizacja pozarządowa. Środki pochodzą z Komisji.
37
☻Pozyskuj autorytety lokalne do współpracy z organizacją i nagradzaj zasłużonych. Jak?
Poprzez członkostwo honorowe, udział w zarządzie, nagrody specjalne, recenzje projektów.
Przykład
Jedna z organizacji tworząc swoje struktury, zaangażowała charakterystyczną i cieszącą się bardzo dużym
zaufaniem społecznym postać z lokalnego środowiska. W tym przypadku był to ksiądz, ale mogą to być
przecież też cenieni lekarze, pisarze, artyści itd. Raczej staraj się unikać postaci politycznych, gdyż to w
pewnym sensie ogranicza działalność. Inna organizacja rok rocznie wręcza statuetkę Szczęśliwego Słonia
przyjaciołom organizacji. W innym mieście przygotowywany jest projekt nagrody Filantropa Roku, którą
wręcza Prezydent na wniosek organizacji pozarządowych.
☻Bądź jawny i przejrzysty, szczególnie finansowo. Jak?
Poprzez informacje w lokalnych mediach, Internecie, a także poprzez listy i korespondencje z radnymi.
Publikuj raport roczny.
Przykład: Jedna z organizacji umieszcza sprawozdanie merytoryczno-finansowe nie tylko w lokalnej
prasie, ale wskutek porozumienia z Urzędem Miasta, który wydaje własną gazetkę promocyjno-
informacyjną dla mieszkańców, zamieszcza takie sprawozdanie na jej łamach.
38
Informacja o Programie „Dzieci Ulicy”
Program „Dzieci Ulicy”, prowadzony przez Fundację dla Polski, wspiera pracę środowiskową z dziećmi i
młodzieżą, dla których ulica stała się głównym miejscem życia. Program został zainicjowany w 1998 roku
przez belgijską Fundację Króla Baudouina w 10 krajach Europy Środkowej i Wschodniej: w Estonii,
Rumunii, Bułgarii, Łotwie, Macedonii, Czechach, Polsce, na Litwie, Węgrzech i Słowacji.
Celem programu jest poprawienie sytuacji życiowej dzieci ulicy – określenie ich potrzeb i towarzyszenie
im w procesie przywrócenia społeczeństwu.
Dajemy wsparcie organizacjom pracującym z dziećmi ulicy poprzez dotacje, szkolenia i warsztaty.
Zadaniem organizacji dotowanych w ramach Programu „Dzieci Ulicy” jest:
Nawiązanie kontaktu z dzieckiem na ulicy (streetworking)
Stworzenie mu warunków do rozwoju emocjonalnego i intelektualnego (świetlica środowiskowa)
Zapewnienie schronienia (hostel kryzysowy)
Stworzenie ciepła domowego (regularna praca z rodziną dziecka)
W ramach Programu „Dzieci Ulicy” realizowane są następujące projekty:
• Pomoc finansowa i materialna dla organizacji: W ramach Programu Fundacja udzieliła wsparcia na
łączną kwotę prawie 800 000 zł.
• Promocja wysokich standardów pracy z dziećmi ulicy: Organizacje z sieci Programu szkolą z
metod pracy z dziećmi ulicy organizacje z całej Polski. Ponadto organizacje współpracujące na stałe z
Fundacją spotykają się na szkoleniach i wizytach studyjnych, podczas których wymieniają się
doświadczeniami dotyczącymi form pracy.
•
Centrum informacyjne: Uruchomiony został serwis internetowy www.dzieciulicy.ngo.pl,
poświęcony temu tematowi.
39
Sieć Programu „Dzieci Ulicy"
Powiślańska Fundacja Społeczna, Warszawa
ul. Mokotowska 55, 00-542 Warszawa, tel. (022) 625 77 82, fax. (022) 625 79 22, pfs@free.ngo.pl
Stowarzyszenie Pomocy Dzieciom i Młodzieży „Dom Aniołów Stróżów”, Katowice
ul. Andrzeja 12a, 40-061 Katowice, tel. (032) 251 75 33, 250 90 10, anioly@katowice.opoka.org.pl
Towarzystwo Psychoprofilaktyczne, Bielsko Biała
Pl. Fabryczny 1, 43-300 Bielsko-Biała (033) 812 54 15, msterapeut@telvinet.pl
Towarzystwo Psychoprofilaktyczne, Puławy
Ul. Sieroszewskiego 4, 24-100 Puławy, tel. (081) 886 24 26
Pracownia Alternatywnego Wychowania, Łódź
ul. Wólczańska 225, 93-005 Łódź, tel. (042) 637 03 12, fax. 651 43 34
Stowarzyszenie „Aslan”, Warszawa
ul. Nowolipie 17, 00-150 Warszawa, tel. (022) 636 49 04, tel./fax. (022) 636 49 12
Stowarzyszenie Charytatywne „Daj im szansę”, Żory
Os. Pawlikowskiego PU-13, 44-240 Żory. tel./fax. (032)435 72 55
Społeczna Organizacja Przyjaciół Dzieci „Przystań”, Suwałki
ul. Waryńskiego 39, 16-400 Suwałki, tel. (087) 566 45 07
Towarzystwo Pomocy „Dajmy szansę”, Elbląg
ul. Nowodworska 49, 82-300 Elbląg, tel. (055) 232 42 60
Świetlica Socjoterapeutyczna „Dom Księcia”, Częstochowa
Al. Wolności 44/19, 42-200 Częstochowa, tel. (034) 324 32 56
Stowarzyszenie na rzecz przeciwdziałania uzależnieniom i wspierania rozwoju psychicznego dzieci i młodzieży
„Szansa”, Krotoszyn
ul. Młyńska 2D/1, 63-700 Krotoszyn, tel. (062) 725 36 95, fax.: (062)722 75 30
Stowarzyszenie Pomocy w Problemach Życiowych, Poznań
Ul. Różana 5/7, 61-577 Poznań , tel. (061) 833 67 08, 832 94 77,
Fundacja Pomocy Społecznej , Brzeszcze
ul. Kościuszki 4, 32-620 Brzeszcze, tel. (032) 211 19 49, 737 42 11
Stowarzyszenie Opieki nad Dziećmi „Oratorium”, Stalowa Wola
ul. Ofiar Katynia 57, Stalowa Wola, tel. (015) 842 9280, fax. (015) 842 9280 wew. 20
Terenowy Komitet Ochrony Praw Dziecka, Wałbrzych
ul. Wrocławska 115, 58-306 Wałbrzych, tel. (074) 666 66 55
Stowarzyszenie Rodzin przy Zespole Praskim, Warszawa
Ul. Ametystowa 3, 03-680 Warszawa, tel. (022)619 42 67, fax.. (022) 679 14 93
Stowarzyszenie Nauczycieli „Zdrowa Szkoła”, Starachowice
ul. Konstytucji 3 Maja 15, 27-200 Starachowice, tel. (041) 2748056, fax. 2747478
Stowarzyszenie Przyjaciół Ośrodka Socjoterapeutycznego „Wspólny Dom”, Wilga
Plac Myśliwski 1, 08-470 Wilga, tel./fax. 025 685 3150
Grupa Pedagogów i Animatorów Społecznych (GPAS), Warszawa
ul. Groszkowskiego 5, 03-475 Warszawa, tel/fax. 822 02 68