Czaszka

Widok z przodu

Czaszka - struktura kostna lub chrzęstna, która służy jako szkielet głowy. Stanowi naturalną
osłonę mózgu i innych narządów znajdujących się w głowie. Wzrost czaszki człowieka trwa
nie tylko podczas życia płodowego, ale także przez 6 następnych lat. Możliwości wzrostu
szybko jednak maleją, szczególnie po skostnieniu łączno-tkankowych ciemiączek.

Powierzchnia wewnętrzna podstawy czaszki (basis cranii interna) dzieli się na trzy doły:

•

przedni,

•

środkowy,

•

tylny.

U człowieka i naczelnych czaszka składa się z:

•

mózgoczaszki (łac. neurocranium, cranium), która ma kształt puszki, w której
rozróżnia się część górną - sklepienie czaszki - (łac. calvaria), część dolną - podstawę
czaszki - (łac. basis crani) oraz 4 ściany: przednią, tylną i 2 boczne.

•

twarzoczaszki (trzewioczaszki) (łac. viscerocranium)

Mózgoczaszka

Stanowi przede wszystkim ochronę mózgowia, składa się z:

•

kości czołowej (os frontale)

•

kości skroniowych (ossa temporalis)

•

kości ciemieniowych (ossa parietalis)

•

kości potylicznej (os occipitale)

•

kości klinowej (os sphenoidale)

•

kości sitowej (os ethmoidale)

Poszczególne kości mózgoczaszki połączone są szwami, które stanowią stałe i nieruchome
połączenie.

Twarzoczaszka (dawniej: trzewioczaszka)

Chroni narządy zmysłów: wzroku, węchu i smaku, otacza początkowe odcinki dróg
oddechowych i pokarmowych, składa się z:

•

kości nosowych (os nasale)

•

kości łzowej (os lacrimale)

•

małżowiny nosowej dolnej (concha nasalis inferior)

•

lemiesza (vomer)

•

szczęki (maxilla)

•

żuchwy (mandibula)

•

kości podniebiennej (os palatinum)

•

kości jarzmowych (ossa zygomaticus)

•

kości gnykowej (os hyoideum)

Ruchomymi elementami twarzoczaszki człowieka jest żuchwa, w której umieszczone są zęby
oraz kość gnykowa nie mająca połączenia z innymi kośćmi czaszki.

Podstawa czaszki

Podstawa czaszki ma 2 powierzchnie: wewnętrzną (łac. basis crani interna), zwróconą do
jamy czaszki, oraz zewnętrzną (łac. basis crani externa).

Powierzchnia wewnętrzna podstawy czaszki ukształtowana jest w postaci 3 (przedniego,
środkowego i tylnego), schodzących tarasowato (dół przedni zlokalizowany jest najwyżej,
tylny - najniżej) pól, zwanych dołami czaszki. Zagłębienia te idealnie odpowiadają kształtem
strukturom znajdujących na podstawie mózgu, które je wypełniają.

•

dół przedni czaszki (łac. fossa cranii anterior) - położony najwyżej i najbardziej do
przodu. Zbudowany z części oczodołowej kości czołowej, kości klinowej, kości
sitowej, przez którą przechodzą nerwy węchowe. W środkowej części kości sitowej
zlokalizowany jest grzebień koguci (łac. crista galli), (wznosząca się ku górze
pionowo część tej kości). Do przodu od niego zlokalizowany jest otwór ślepy (łac.
foramen cecum) oraz mniej wyniosły grzebień czołowy (łac. crista frontalis)

•

dół środkowy czaszki (łac. fossa cranii media), który składa się z pola środkowego i
2 pól bocznych. Pole środkowe zbudowane jest z trzonu kości klinowej, w obrębie
której znajdują się kanały wzrokowe (łac. canalis opticus) przez które wnikają do
wnętrza czaszki nerwy wzrokowe, które następnie ulegają skrzyżowaniu w obrębie tak
zwanego skrzyżowania wzrokowego. Pola boczne zbudowane są z skrzydła większego
kości klinowej oraz kości skroniowej. W kości klinowej znajduje się także
siodełkowate zagłębienie, tak zwane siodło tureckie (łac. sella turcica), w którym leży
przysadka mózgowa. Pomiędzy skrzydłami kości klinowej znajduje się szczelina
oczodołowa górna (łac. fissura orbitalis superior), która prowadzi do oczodołu. W
części zbudowanej przez kość skroniową wyróżnia się kilka otworów: otwór okrągły
(łac. foramen rotundum), otwór owalny (łac. foramen ovale), otwór kolcowy (łac.
foramen spinosum), otwór poszarpany (łac. foramen laceratum), otwór słuchowy
wewnętrzny (łac. porus acusticu internus). Widoczny jest też kanał tętnicy szyjnej i
bruzda tętnicy szyjnej wewnętrznej, która kończy się otworem szyjnym,
zlokalizowanym już w obrębie dołu tylnego czaszki.

•

dół tylny czaszki (łac. fossa cranii posterior) utworzony jest głównie przez
wewnętrzną powierzchnię kości potylicznej, jedynie przednio-boczna część utworzona
jest przez części skaliste kości skroniowych. Na wewnętrznej powierzchni znajduje się
guzowatość potyliczna wewnętrzna (łac. protuberantia occipitalis interna), od której
biegną:

o

ku górze - bruzda zatoki strzałkowej górnej (łac. sulcus sinus sagitalis
superioris)

o

ku bokom, obustronnie odchodzi bruzda zatoki poprzecznej (łac. sulcus
sinus transversi), która dalej bocznie przechodzi w bruzdę zatoki esowatej,
która biegnie w kierunku otworu szyjnego.

o

ku dołowi, w kierunku otworu wielkiego biegnie grzebień potyliczny
wewnętrzny. Przez otwór wielki przechodzi rdzeń kręgowy. Część pomiędzy
otworem wielkim a siodełkiem tureckim nosi nazwę stok (łac. clivus).

Kość klinowa

Kość klinowa (łac. os sphenoidale), nieparzysta kość, tworząca część środkową podstawy
czaszki, jest wklinowana pomiędzy inne kości. Od przodu łączy się z kością czołową i kośćmi
twarzy (z kością podniebienną, szczęką i z kością jarzmową), z boku z kośćmi skroniowymi,
a z tyłu z kością potyliczną. Kość klinowa swoim kształtem przypomina motyla. Składa się z
trzonu, ze skrzydeł większych i mniejszych oraz z wyrostków skrzydłowatych.

Trzon

Stanowi jej część środkową, ma kształt nieregularnego sześcianu i zawiera w swym wnętrzu
zatoki klinowe. Łączą się one z przodu z jamą nosową. Na górnej powierzchni trzonu
znajduje się duże zagłębienie, zwane dołem przysadki. Od trzonu kości klinowej odchodzą
trzy pary wyrostków: skrzydła większe, skrzydła mniejsze i wyrostki skrzydłowate.

Można powiedzieć, iż jest on kością pneumatyczną, gdyż zawiera 2 jamy wyposażone w
błonę śluzową- są to zatoki klinowe (sinus sphenoidales).

Na trzonie wyróniamy następujące powierzchnie:

•

P. górna, wyposażona w siodło tureckie (sella turcica) posiadające guzek (tuberculum
sellae, na przedzie) i grzbiet (dorsum sellae) posiadający wyniosłości- wyrostki
pochyłe tylne (processus clinoidei posteriores), do których przyczepia się namiot
móżdżku. Ku tyłowi przechodzi w stok (clivius). Poza tym wyrostki pochyłe
środkowe (processus clinoidei medii) w przedniej części, podobnie jak bruzda
przedskrzyżowania wzrokowego (sulcus prechiasmatis) prezchodząca bocznie w
kanał wzrokowy (canalis opticus), a także kolec sitowy (spina ethmoidalis).

•

P. dolna- tworzy dziób klinowy (rostrum sphenoidale)

•

P. przednia- podzielona przez przebiegający pośrodkowo grzebień klinowy (spina
sphenoidalis), bocznie od którego widzimy małżowiny klinowe (conchae
sphenoidales, sing. concha sphenoidalis) Ponad nimi natomiast z każdej strony jest
otwór zatoki klinowej , apertura sinus sphenoidalis), znajdujący się przyśrodkowo od
dołków (foveola ethmoidalis).

•

P. tylna

•

P. boczne- złączone ze skrzydłami. Posiadają języczek klinowy (lingula sphenoidalis)
oraz bruzdę tętnicy szyjnej (sulcus caroticus).

Skrzydła większe

Odchodzą od bocznych powierzchni trzonu i ograniczają dół środkowy czaszki i oczodół.
Przebijają je otwory, przez które przechodzą nerwy i naczynia krwionośne. Posiadają nasadę
(radix dosł. korzeń).

Powierzchnie

•

P. oczodołowa (facies orbitalis)- uczestniczy w budowie oczodołu, jest widoczna z
zewnątrz przy spoglądaniu na czaszkę z przodu. Przyśrodkowo od niej jest szczelina
oczodołowa górna (fissura orbitalis superior), poniżej niej natomiast mniejszy otwór
(foramen rotundum).

•

P. skroniowa (f. temporalis)

•

P. podskroniowa (f. infratemporalis)- bierze udział w wytwarzaniu dołu
podskroniowego

•

P. szczękowa (f. maxillaris))- bierze udział w wytwarzaniu dołu skrzydłowo-
podniebiennego

Wymienione 4 powierzchnie tworzą razem powierzchnię zewnętrzną.

•

P. mózgowa (f. cerebralis), zwana też wewnętrzną- współtworzy dół środkowy
podstawy czaszki

Skrzydła mniejsze

•

Odchodzą od górno-przedniej części trzonu za pomocą 2 korzeni i wchodzą w skład
stropów oczodołowych. Są dosyć cienkie. Pomiędzy ich korzeniami znajduje się kanał
wzrokowy (canalis opticus). Ograniczają od góry szczelinę oczodołową górną (fissura
orbitalis superior). Łączą się ze sobą za pomocą łęku skrzydłowego (jugum
sphenoidale) mniej więcej

Kość skroniowa

Kość skroniowa (łac. os temporale) - parzysta kość wchodząca w skład mózgoczaszki.

U człowieka kość skroniowa składa się z czterech części:

•

część skalista (piramida)

•

część łuskowa (łuska skroniowa)

•

część bębenkowa

•

część sutkowa