Budowa czaszki

Podział kości czaszki

Czaszkę podzielić można na dwie części:



mózgoczaszkę (neurocranium) osłaniającą mózgowie



trzewioczaszkę (viscerocranium) osłaniającą inne narządy głowy.



Kości mózgoczaszki:

*kość czołowa
(os frontale)
* kość ciemieniowa prawa i lewa
(os parietale dextrum et sinistrum)
* kość potyliczna
(os occipitale)
* kość skroniowa prawa i lewa
(os temporale dextrum et sinistrum)
* kość klinowa
(os sphenoidale)
* kość sitowa
(os ethmoidale)

Kości trzewioczaszki

* kość nosowa prawa i lewa

(os nasale dextrum et
sinistrum)

* kość łzowa prawa i lewa

(os lacrimale dextrum et
sinistrum)

* małżowina nosowa dolna
prawa i

lewa (concha nasalis inferior
dextra et

sinistra)

* lemiesz

(vomer)

* szczęka prawa i lewa

(maxilla dextra et sinistra)

* kość podniebienna prawa i
lewa

(os palatinum dextrum et
sinistrum)

* kość jarzmowa prawa i lewa

(os zygomaticum dextrum et sinistrum)

* żuchwa

(mandibula)

* kosteczki słuchowe prawe i lewe:

młoteczek, kowadełko, strzemiączko

(ossicula auditis dextra et sinistra:

malleus, incus, stapes)

* kość gnykowa

(os hyoideum)

Kość czołowa

Od przodu sklepienie czaszki tworzy

łuska

czołowa 1].

Wyczuwalny jest cały

brzeg

nadoczodołowy 2].

W jego końcu

przyśrodkowym znajduje się

wcięcie czołowe

3]

i nieco bocznie od niego

wcięcie

nadoczodołowe 4].

Podłużne uwypuklenie

powyżej brzegu nadoczodołowego nosi nazwę

łuku brwiowego 5].

Pomiędzy prawym i

lewym łukiem znajduje się

gładzizna 6].

U dzieci i rzadko u dorosłych kość czołowa
podzielona jest w płaszczyźnie pośrodkowej

szwem czołowym 7].

Ku bokowi znajduje się

po obu stronach

guz czołowy 8].

Górny

boczny kąt wejścia oczodołowego utworzony
jest przez

wyrostek jarzmowy kości czołowej

9].

Jego boczny brzeg przechodzi ku górze i

ku tyłowi, na powierzchni łuski czołowej w

kresę skroniową 10].

Znajdująca się poniżej

powierzchnia skroniowa 11]

współtworząca

dół skroniowy wypełniona jest przez mięsień
skroniowy.
Łuska czołowa kończy się z tyłu brzegiem
ciemieniowym, który wyczuwa się w szwie
wieńcowym.

Kość ciemieniowa

W połowie leżącego prawie w płaszczyźnie
czołowej

szwu wieńcowego 1]

łączy się z nim

biegnący prostopadle

szew strzałkowy 2].

Punkt

ten nosi nazwę

łbisko 3].

U noworodka znajduje

się w tym miejscu ciemiączko przednie . Szew
wieńcowy łączy

brzeg ciemieniowy 4]

kości

czołowej z

brzegiem czołowym 5]

kości

ciemieniowych. Obie kości ciemieniowe łączą się
brzegiem strzałkowym w szwie strzałkowym. Na
jego przebiegu znajduje się najwyżej położony
punkt sklepienia czaszki czyli

szczyt 6].

Powierzchnia kości ciemieniowej uwypukla się
tworząc

guz ciemieniowy 7].

Poniżej znajduje się

przedłużenie kresy skroniowej kości czołowej w
postaci

kresy skroniowej górnej i dolnej 8].

Brzeg

łuskowy kości ciemieniowej łączy się z przodu ze
skrzydłem większym kości klinowej szwem
klinowociemieniowym w miejscu zwanym
skrzydlak ,schowanym pod mięśniem
skroniowym. Z tyłu kość ciemieniowa łączy się z
łuską kości skronioweji szwem łuskowym i dalej z
wyrostkiem sutkowym kości skroniowej szwem
ciemieniowosutkowym . 
Ku tyłowi kości ciemieniowe łączą się brzegiem
potylicznym z kością potyliczną w

szwie

węgłowym 9].

Punkt zetknięcia się szwu

strzałkowego z kątem szwu węgłowego nazywa
się

trójniak 10].

W tym miejscu u noworodka

występuje ciemiączko tylne.

 

Kość potyliczna

W kości potylicznej
bezpośredniemu badaniu
dostępna jest jedynie część

łuski potylicznej 1].

W

płaszczyźnie pośrodkowej
można wymacać

guzowatość

potyliczną zewnętrzną 2]

i

rozchodzącą się ku bokom
od niej

kresę karkową górną

3].

Brzeg węgłowy 4]

tworzy

szew węgłowy z kośćmi
ciemieniowymi, zaś

brzeg

sutkowy 5]

tworzy szew

potyliczno - sutkowy z
wyrostkiem sutkowym kości
skroniowej

Kość skroniowa

Ku tyłowi od małżowiny usznej łatwo wyczuwa
się

wyrostek sutkowy 1].

Jest on miejscem

przyczepu mięśnia mostkowo-obojczykowo-
sutkowego. Powyżej wyrostka znajduje się

wcięcie ciemieniowe 2],

gdzie część łuskowa

kości skroniowej przechodzi w część sutkową.
 Tuż za małżowiną uszną, do tyłu i do góry od
otworu słuchowego zewnętrznego można u
niektórych znaleźć niewielkie uwypuklenie
wywołane przez

kolec nadprzewodowy

Henlego 3].

Na niego rzutuje jama sutkowa -

największa przestrzeń powietrzna
pneumatycznej części sutkowej. Powyżej kolca
nadprzewodowego leży

dołek nadprzewodowy

4]

- trójkąt Macewen'a - ograniczony od góry

grzebieniem nadsutkowym 5].

Do przodu od ucha zewnętrznego wyczuwa się

łuk jarzmowy 6]

utworzony z połączenia

wyrostka jarzmowego kości skroniowej z
wyrostkiem skroniowym kości jarzmowej
szwem skroniowo-jarzmowym. Górny brzeg
wyrostka jarzmowego przedłuża się nad
otworem słuchowym zewnętrznym w grzebień
nadprzewodowy, którego kontynuacją na kości
ciemieniowej jest kresa skroniowa. Podążając
ku tyłowi wzdłuż dolnego brzegu wyrostka
jarzmowego natrafia się na

guzek stawowy 7]

ograniczający od przodu staw skroniowo-
żuchwowy.

Kość klinowa

Wchodzi w skład
podstawy czaszki
zajmując położenie
pośrodkowe wklinowuje
się w inne kości.

Wyróżnić można w niej

trzon

z

zatokami

klinowymi , skrzydła
mniejsze, skrzydła
wieksze i wyrostki
skrzydłowate

Odcinek środkowy trzonu
stanowi

siodło tureckie

Kość sitowa

Kość sitowa zbudowana jest
z dwóch prostopadłych
blaszek:

sitowej i pionowej.

Z

blaszki sitowej wyrastają ku
dołowi dwa

błędniki sitowe.

Każdy błędnik jest
podzielony blaszkami
kostnymi, które tworzą jamki
zwane komórkami sitowymi.
Na ścianie
przyśrodkowej błędnika
występują dwie

małżowiny

nosowe środkowa i górna
oraz wyrostek haczykowaty

Kość nosowa

Dwie kości nosowe połączone są w
linii pośrodkowej

szwem

międzynosowym

1] Górny koniec

tego szwu stykający się z kością
czołową nazywa się

nosacz

2]. U

góry kości nosowe łączą się z
częścią nosową kości czołowej

szwem czołowo-nosowym

3] a z

boków z wyrostkiem czołowym
kości szczękowych

szwem nosowo-

szczękowym

4]. Dolny brzeg kości

nosowych ogranicza kostne
wejście do jamy nosowej -

otwór

gruszkowaty

5]. Brzeg ten łączy

się z wyrostkiem bocznym
chrząstki przegrody nosa . Kości
nosowe i łącząca się z nimi część
chrząstki przegrody nosa tworzą
grzbiet nosa . 

Szczęka

Prawa i lewa szczęka łączą się w linii pośrodkowej

szwem międzyszczękowym 1]

wyczuwalnym

pomiędzy nasadą przegrody nosa a dziąsłami
górnych pierwszych siekaczy. Na górnym końcu
szwu trzony szczęk tworzą

kolec nosowy przedni

2

] w punkcie zwanym nasospinale. Ku bokom od

niego wyczuwa się

wcięcie nosowe szczęk 3]

ograniczające od dołu otwór gruszkowaty. Ku
górze wzdłuż granic otworu gruszkowatego
znajduje się

wyrostek czołowy szczęki 4]

łączący

się przyśrodkowo z kością nosową

szwem nosowo-

szczękowym 5]

i u góry z kością czołową

szwem

czołowo-szczękowym 6].

Wyrostek czołowy

współtworzy też brzeg przyśrodkowy oczodołu.
Poniżej

brzegu podoczodołowego 7]

na linii Hyrtla

znajduje się

otwór podoczodołowy 8].

Jeszcze

nieco niżej wyczuwa się niewielkie zagłębienie na
w rzucie górnego kła -

dół nadkłowy 9].

Z boku

wyrostek jarzmowy szczęki łączy się z kością
jarzmową

szwem jarzmowo-szczękowym 10].

 Przez wargę górną albo z przedsionka jamy ustnej
wyczuwa się wyrostek zębodołowy szczęki , a na
nim

łęki zębodołowe 11]

- łukowate uwypuklenia

odpowiadające zębodołom siekaczy, kła i zębów
przedtrzonowych. Na wysokości pierwszego zęba
trzonowego wyczuć można

grzebień jarzmowo-

zębodołowy 12]

wzmacniający silnie

spneumatyzowany trzon szczęki (zatoka
szczękowa).

Podniebienie i kość podniebienna

Podniebienie twarde

w jamie

ustnej utworzone jest przez

wyrostki podniebienne szczęk 13]

zrośnięte

szwem podniebiennym

pośrodkowym 14]

i połączone z

tyłu z blaszkami poziomymi kości
podniebiennych. Na nierównej
powierzchni dolnej wyrostków
podniebiennych można czasem z
tyłu i z boku wyczuć

kolce

podniebienne 15] i bruzdy
podniebienne 16].

 

Kość podniebienna

Blaszki poziome kości
podniebiennych zrośnięte szwem
podniebiennym pośrodkowym
tworzą tylną czwartą część

podniebienia twardego[17  

Kość jarzmowa

Wyczuwa się całą

powierzchnię

boczną kości jarzmowej 1].

Kość

jarzmowa tworzy dolny boczny
kąt wejścia oczodołowego, blisko
połowę długości

brzegu

podoczodołowego

2] a

wyrostek

czołowy kości jarzmowej

(processus frontalis)[3]

wytwarza brzeg boczny wejścia
oczodołowego. Na tylnym brzegu
wyrostka czołowego niekiedy
znaleźć można uwypuklenie
zwane

guzkiem brzeżnym 4]

Whitnall'a.

Wyrostek skroniowy

5]

współtworzy łuk jarzmowy.

Żuchwa

Na trzonie żuchwy w linii pośrodkowej znajduje się
nieraz pozostałość spojenia żuchwy w postaci bruzdy
lub uwypuklenia, które u dołu rozszerza się w

guzowatość bródkową 1].

Z prawej i z lewej strony

guzowatości bródkowej na dolnym brzegu trzonu
żuchwy leży

guzek bródkowy 2].

Wyczuwa się całą

podstawę żuchwy 3].

Na wysokości drugiego zęba

przedtrzonowego w linii Hyrtla leży

otwór bródkowy

4].

Przez wargę dolną lub z przedsionka jamy ustnej
wyczuwa się na części zębodołowej żuchwy

łęki

zębodołowe 5]

odpowiadające zębodołom siekaczy i

kła. Do tyłu od zębodołu ostatniego zęba trzonowego
leży

trójkąt zatrzonowy 6].

Jego bocznym

ograniczeniem jest wstępująca na gałąź żuchwy

kresa

skośna 7]

dostępna z przedsionka jamy ustnej.

Z tyłu podstawa żuchwy przechodzi w

gałąź żuchwy 8]

tworząc

kąt żuchwy 9].

Do leżącej w jego sąsiedztwie

na powierzchni zewnętrznej

guzowatości żwaczowej

10]

przyczepia się mięsień żwacz. Do przodu od

skrawka małżowiny usznej, poniżej łuku jarzmowego
wyczuwa się

wyrostek dziobiasty 11],

do którego

przyczepia się mięsień skroniowy. Przy ustach
otwartych w tym miejscu znajduje się

wcięcie żuchwy

12]

oddzielające wyrostek dziobiasty od wyrostka

kłykciowego .Na końcu wyrostka kłykciowego
znajduje się

głowa żuchwy 13].

 

Kość gnykowa

Pod żuchwą, powyżej
krtani wyczuwa się z
przodu

trzon kości

gnykowej

Po bokach ku

górze skierowane są

rogi mniejsze

a ku

tyłowi

rogi większe

Kość gnykowa nie jest
połączona stawowo z
resztą szkieletu ale
zawieszona za pomocą
więzadeł i mięśni
pomiędzy czaszką a
krtanią. Jest ruchoma
na boki, a jej ruchy w
osi pionowej obserwuje
się w czasie łykania.

Lemiesz

Kość nieparzysta
rozpięta między
podniebieniem kostnym
a trzonem kości
klinowej.Górna część
lemiesza rozdwaja się na
dwie blaszki
pokrywające dolna
powierzchnię trzonu –

skrzydła lemiesza

Kość łzowa

• Kość parzysta, cienka

blaszka kostna między
blaszką oczodołową kości
sitowej a tylna krawędzią
wyrostka czołowego
szczęki. Razem z nią tworzą
dół woreczka łzowego który
ku dołowi w kanał nosowo-
łzowy otwierający się do
jamy nosowej.

Małżowina nosowa dolna

Kość parzysta
przyrastająca do
bocznej ściany jamy
nosowej

Wyróżniamy w niej

wyrostek sitowy,
szczękowy i łzowy

Kosteczki słuchowe

Podstawa wewnętrzna czaszki

Dół przedni
położony najwyżej
Dół środkowy
złożony pola
środkowego i
dwóch pól
bocznych
Dół tylny

Podstawa zewnętrzna czaszki

• Przedni odcinek

stanowi podniebienie
kostne

• Tylny tworzą kość

klinowa, dolne
powierzchnie kości
skroniowych i kość
potyliczna

Sklepienie czaszki

Sklepienie tworzy:
łuska czołowa,
kość ciemieniowa i
łuska potyliczna

Połaczenia kości czaszki

Połączenia ścisłe:

Chrząstkozrosty

Szwy

Wklinowanie

Ciemiączka ( przednie, tylne, przednio-boczne,
tylno boczne)
 Stawy ( skroniowo-żuchwowy)

Chrząstkozrosty

:

• ⇒Występują głównie na podstawie czaszki (basis

cranii).

Ulegają kostnieniu po 25 roku życia.

   ⇒ chrząstkozrost klinowo-skalisty (synchondrosis

sphenopetrosa) pomiędzy brzegiem tyl-nym skrzydła

większego k. klinowej i brzegiem przednim piramidy k.

skroniowej.

   ⇒ chrząstkozrost skalisto-potyliczny

(synchondrosis petrooccipitalis) pomiędzy brzegiem

tylnym piramidy k. skroniowej a częścią podstawną k.

potylicznej.

   ⇒chrząstkozrost klinowo-potyliczny

(synchondrosis sphenooccipitalis) pomiędzy tylną

powierzchnią trzonu k. klinowej i częścią podstawną k.

potylicznej.

   ⇒ chrząstkozrosty śródpotyliczne (synchondroses

intraoccipitales) - przednie, pomiędzy częścią

podstawną k. potylicznej i częściami bocznymi tej kości;

tylne, między częściami bocznymi k. potylicznej i łuską

k. potylicznej. Kostnieją ok. 6-go roku życia.

• Więzozrosty :

W czaszce istnieją dwie postacie więzozrostów :

⇒ szwy (sutura)

⇒ wklinowanie (gomphosis)

Szwy występują głównie na sklepieniu czaszki (calvaria).

Wyróżniamy trzy zasadnicze typy :

   ⇒ szew piłowaty (sutura serrata), przykładem jest szew

wieńcowy (sutura coronaria) łączący kość czołową i kości

ciemieniowe; szew strzałkowy (sutura sagittalis) łączący

dwie kości ciemieniowe; szew węgłowy (sutura lambdoidea)

łączący łuskę. potylicznej z kośćmi ciemieniowymi.

   ⇒ szew płaski (sutura plana), przykładem jest szew

podniebienny pośrodkowy (sutura palatina mediana)

łączący wyrostki podniebienne szczęk ze sobą, oraz blaszki

poziome kości podniebiennych również ze sobą; szew

podniebienny poprzeczny (sutura palatina transver-sa)

łączący tylne brzegi wyrostków podniebiennych szczęk z

brzegami przednimi blaszek poziomych kk. podniebiennych.

   ⇒ szew łuskowy (sutura squamosa), np. połączenie części

łuskowej kości skroniowej z brzegiem dolnym kości

ciemieniowej.

• Za pomocą wklinowania są umocowane zęby w zębodole

(jest to okrężny układ drobnych więzadełek mocujących

korzeń zęba).

•

U noworodka

⇒ szwy nie występują, a kości sklepienia czaszki są połączone

elementami błoniastymi.

⇒ na skrzyżowaniu elementów błoniastych występują

ciemiączka

(fonticuli).

•

  

 ⇒ ciemiączko przednie, czołowe (fonticulus anterior)

- między

kośćmi czołowymi i ciemie-niowymi (w tym okresie istnieją jeszcze

dwie kk. czołowe). Leży na skrzyżowaniu szwów : czołowego

wieńcowego i strzałkowego. Wymiary 3 - 5,5 x 2 - 5 cm. Ciemiączko

przednie kostnieje ok. 18-24 miesiąca życia.

•

   

⇒ ciemiączko tylne, potyliczne (fonticulus posterior)

- w

miejscu połączenia części łuskowej k. potylicznej z kośćmi

ciemieniowymi (szwu węgłowego ze szwem strzałkowym).

Ciemiączko tylne zarasta w okresie między 9 a 12 miesiącem życia.

•

   

⇒ ciemiączka klinowe (dwa) (fonticulus sphenoidalis)

- w miejscu

połączenia części łusko-wej k. skroniowej, skrzydła większego k.

klinowej i kąta klinowego k. ciemieniowej (czasem też powierzchni

skroniowej k. czołowej). Ciemiączko klinowe należące wraz z

sutkowym do ciemiączek bocznych może nie istnieć już w momencie

porodu, ale fizjologicznie zarasta do 3-go miesiąca życia.

•

  

 ⇒ ciemiączko sutkowe (dwa) (fonticulus mastoideus)

- w miejscu

połączenia kąta sutkowego k. ciemieniowej łuski potylicznej i części

sutkowej k. skroniowej. Kostnieje jak wyżej. W przeciwieństwie do

pozostałych jest zbudowane z chrząstki szklistej.

• ⇒ parzysty staw skroniowo-żuchwowy

(articulatio temporomandibularis)
⇒ stawy między kosteczkami słuchowymi -
staw kowadełkowo-młoteczkowy (articulatio
incudomallearis) i staw kowadełkowo-
strzemiączkowy (articulatio incudostapedia);
w zasadzie jednak te połączenia są
więzozrostami.

• Istnieje jeszcze jedno połączenie, którego nie

zaliczamy do żadnego z wyżej wymienionych.
Jest to połączenie między dziobem klinowym
(rostrum sphenoidale) a skrzydłami
lemiesza (alae vomeri). W terminologii
łacińskiej nosi nazwę schindylesis. Brak
odpowiednika polskiego (rozszczepienie).