Marek Gajdziński

Harcerski System Wychowania

skrypt kursu podharcmistrzowskiego „Jakobstaf”
Część 1: Idea – Metoda – Program, Rozdział 1: Idea – Cele wychowania


© 2007 Marek Gajdziński

Treść skryptu jest chroniona prawem. Udostępnianie osobom trzecim w jakimkolwiek celu bez zgody autora,
powielanie w ilości większej niż na własne potrzeby i modyfikowanie tekstu jest zabronione.

WSTĘP

Harcerstwo zawdzięcza swoją popularność, doniosłej idei oraz prostej, naturalnej, a zarazem skutecznej
metodzie wychowania. Jest ona tak prosta, że może być używana przez każdego zdrowego psychicznie
mężczyznę i to nawet nie w pełni jeszcze dojrzałego. Nie są do tego potrzebne, żadne profesjonalne
studia pedagogiczne. Podstawowe „chwyty” tej metody wyczuwane są intuicyjnie i tak też mogą być
stosowane. Dzięki temu instruktorami harcerskimi mogą być młodzieńcy znajdujący się dopiero na
progu dojrzałości. Często zdarza się, że sukcesy w pracy z chłopcami odnoszą drużynowi w wieku 17-
18 lat. Łatwość z jaką można stosować metody harcerskiego systemu wychowania nie zwalnia jednak
osób zainteresowanych w ich wykorzystaniu od obowiązku dogłębnego zrozumienia mechanizmów
pedagogicznych na jakich się one opierają. Instruktor może stać się świadomym i skutecznym
wychowawcą dopiero wtedy gdy jego intuicja zostanie uzupełniona o poznanie i zrozumienie tych
mechanizmów. Wprawdzie, można spodziewać się zadowalających efektów, nawet wtedy gdy
instruktor prowadzi pracę z chłopcami w oparciu o własną intuicję, ale o pełnej skuteczności
wychowawczej może być mowa tylko wtedy gdy owa praca poparta jest świadomością tego co robi. Na
szczęście ową świadomość bardzo łatwo jest zdobyć. Temu właśnie służy niniejsze opracowanie.

Zacząć musimy od nazwania i usystematyzowania składników systemu wychowania. Widząc w całości
obraz ułożony z poszczególnych, precyzyjnie nazwanych elementów, będzie nam wygodniej
charakteryzować każdy z nich osobno oraz określić relacje jakie pomiędzy nimi zachodzą.

W literaturze harcerskiej przyjęło się mówić o trzech podstawowych elementach harcerskiego systemu
wychowania. Są nimi:

•

idea – zbiór celów wychowania harcerskiego,

•

metoda – sposób oddziaływania zmierzający do osiągnięcia naszych celów wychowawczych,

•

program - treść pracy harcerskiej, poprzez którą oddziałujemy na chłopców.

Idea harcerska jest najbardziej stabilnym elementem systemu. Cele wychowania zostały sformułowane
blisko 100 lat temu w oparciu o chrześcijański system wartości. Prowadzą one do osiągnięcia przez
chłopca duchowej, etycznej i moralnej doskonałości. W tej pracy staram się usystematyzować cele
wychowania w sposób korespondujący z systematyką stosowanych w harcerstwie środków
oddziaływania.

Metoda odkryta 100 lat temu przez twórcę skautingu gen. Roberta Baden Powella jest od tamtego
czasu stale doskonalona i uzupełniana. Zdążyła się już wykształcić nasza polska odmiana metody
skautowej. Jest ona efektem przemyśleń i wieloletnich starań ogromnej rzeszy instruktorek i
instruktorów harcerskich. Jej specyfikę na tle innych metod pedagogicznych charakteryzują kardynalne
zasady oddziaływania sformułowane po raz pierwszy przez hm. Ewę Grodecką.

Program jest najbardziej zmiennym elementem systemu. Musi on bowiem reagować i dostosowywać
się do wielu różnych, często zmieniających się czynników. Nie mniej jest w nim także coś stałego.
Żeby można go było realizować przy pomocy naszej dość specyficznej metody, musi on odpowiadać
pewnym ściśle określonym warunkom. Opisałem je jako cechy programu.

Istotą harcerskiego systemu wychowania jest między innymi naturalny charakter metody i programu.
Nasza skuteczność bierze się stąd, że staramy się dostosowywać wszelkie nasze działania do
naturalnych potrzeb i możliwości chłopca. Aby robić to w sposób poprawny, instruktor musi
orientować się w podstawach psychologii rozwojowej dzieci i młodzieży. W trzech kolejnych
rozdziałach zatytułowanych:

•

Zuchy – chłopcy w wieku 7-10 lat,

•

Harcerze - chłopcy w wieku 11-14 lat,

•

Wędrownicy – chłopcy w wieku 15-18 lat,

staram się nie tylko opisać typowe cechy sylwetki chłopców na kolejnych etapach dojrzewania, ale
także wskazać na wynikające z nich konsekwencje dla naszych metod i programów.

Ze względu na bardzo istotne różnice pomiędzy trzema etapami rozwoju chłopca objętymi
oddziaływaniem harcerskim, w ramach naszego systemu wychowania wykształciły się trzy jego
odmiany; zuchowa, harcerska i wędrownicza. Jest to podyktowane koniecznością dostosowania
używanych środków oddziaływania do zmieniających się w czasie oczekiwań i możliwości chłopca.

Chcąc osiągać zamierzone cele wychowawcze posługujemy się wieloma różnymi środkami
oddziaływania. Zostały one przez mnie podzielone na dwie grupy:

•

metodyczne środki oddziaływania,

•

programowe środki oddziaływania.

Opisując je, zwracam szczególną uwagę na specyficzne formy ich zastosowania, zwłaszcza wskazując
istotne różnice wynikające z właściwości trzech gałęzi wiekowych harcerstwa.

Harcerski system wychowania wyposaża instruktora w pewne ściśle określone procedury działania,
które pozwalają w bardzo prosty sposób realizować konkretne zamierzenia wychowawcze. Są to
narzędzia metodyczno – programowe. Mają one formę precyzyjnego algorytmu postępowania ujętego
w formę regulaminu. Ostatnia część podręcznika przeznaczona jest dla instruktorów, którzy mają
ambicję tworzyć takie narzędzia na użytek własnych drużyn, a także na użytek całego harcerstwa. Aby
zrozumieć zasady projektowania tych narzędzi trzeba najpierw posiąść dogłębną wiedzę na temat
mechanizmów pedagogicznych wykorzystywanych w harcerstwie. Jest to więc praktyczne
podsumowanie kompleksowej wiedzy przedstawionej we wcześniejszych rozdziałach podręcznika.

Idea

Cele Wychowania

Harcerstwo jak większość ruchów społecznych ma bardzo jasno sprecyzowany cel działania. W
naszym przypadku jest nim wychowanie młodzieży i tą drogą wpływanie na zbiorowy charakter
Polaków, czyli w konsekwencji kształtowanie stosunków społecznych panujących w naszej Ojczyźnie.

Misja ta sformułowana jest w sposób niezwykle prosty, ale kiedy sięgamy po konkrety odsłaniają się
pytania, na które nie da się już odpowiedzieć w tak zwięzły sposób. Jakiego człowieka chcemy
wychować? Jaki kształt stosunków społecznych uważamy za najwłaściwszy?

Nie można być świadomym wychowawcą - instruktorem harcerskim dopóki nie znajdzie się
odpowiedzi na te pytania. Gdybyśmy ich sobie nie udzielili dalsze rozważania straciły by sens. Po co
bowiem, zastanawiać się jakimi metodami możemy dochodzić do celu, skoro nie mielibyśmy
świadomości dokąd właściwie zmierzamy. Nie mogą nas przy tym zadowolić odpowiedzi
powierzchowne. Musimy dotrzeć do istoty rzeczy i jak najbardziej precyzyjnie określić jaki jest cel
harcerstwa i naszej w nim służby. Inaczej nasze wysiłki nie miałyby żadnego sensu.

Ideał wychowawczy

Precyzując cele wychowania harcerskiego, posłużymy się pewnego rodzaju modelem. Opiszemy
obraz człowieka - mężczyzny, jakiego chcielibyśmy wychować. Modelowi temu nadamy cechy w
naszym rozumieniu idealne, mając przy tym świadomość, że w większości przypadków, wielu z nich
nie uda się nam w pełni osiągnąć. I to nawet nie dlatego, że w praktyce możemy napotkać na
niekorzystne warunki i ograniczenia, których nie uda nam się pokonać. Opis naszego
wyidealizowanego modelu ma z definicji charakter dynamiczny. Nie wyznaczamy w nim granic po
osiągnięciu których można by już spocząć na laurach. Nasz ideał to człowiek, który sam sobie
podnosi poprzeczkę, sam od siebie wymaga, i to nawet wtedy gdy nikt inny nie stawia mu żadnych
wymagań.

Taki właśnie jest ideał wychowawczy harcerstwa. Nigdy, żaden chłopieć i żaden mężczyzna nie był,
nie jest i nie będzie w stanie powiedzieć o sobie, że go osiągnął. Ale każdy, czy ma lat 8 czy 108,
może czerpać z niego natchnienie i motywację do niczym nie ograniczonego samorozwoju.

Zatem spróbujmy go opisać. Będziemy to robić w sposób uporządkowany, grupując nasze postulaty
wychowawcze w pewne kategorie, które później posłużą nam do wyciągnięcia wniosków natury
bardziej ogólnej.

W naszych marzeniach, harcerz to człowiek który jest:

Zdrowy i sprawny fizycznie

•

zachowuje czystość i higienę,

•

dba o sprawność i kondycję fizyczną,

•

regularnie kontroluje stan zdrowia,

•

jest wolny od wszelkich nałogów niszczących zdrowie, pętających ducha, umysł i ciało,

•

jest świadom swych możliwości oraz potrzeb fizycznych.

Sprawny umysłowo i rozbudzony intelektualnie

•

stale doskonali swoje zmysły i szybkość reakcji,

•

potrafi obserwować i wyciągać wnioski,

•

stale ćwiczy własną pamięć,

•

doskonali umiejętność koncentracji,

•

posiada i ćwiczy zdolność kojarzenia i logicznego myślenia,

•

posiada umiejętność przyswajania i korzystania z posiadanej wiedzy,

•

jest ciekaw świata,

•

posiada pasje i zgłębia swoje zainteresowania,

•

stale chce wiedzieć więcej niż wie, umieć więcej niż umie,

•

posiada własne jasno sprecyzowane ideały i światopogląd,

•

jest zdolny do refleksji filozoficznej,

•

miłuje prawdę i dąży do jej poznania,

•

cechuje go otwartość umysłu i odwaga intelektualna,

•

potrafi przełamywać stereotypy i odnajdywać istotę rzeczy,

•

jest kreatywny.

Dojrzały emocjonalnie

•

zna i stara się coraz lepiej poznać własną psychikę,

•

akceptuje siebie i potrafi realnie ocenić własną wartość,

•

jest wstrzemięźliwy, panuje nad zachciankami,

•

potrafi kierować własnymi uczuciami i opanowywać gwałtowne emocje,

•

potrafi dokonywać wolnych od wpływu emocji, racjonalnych ocen i sądów,

•

w dyskusji nie unosi się, jest spokojny i rzeczowy,

•

uznaje racjonalne argumenty, można go przekonać do słusznych racji,

•

potrafi przyznać się do błędu,

•

jest wrażliwy,

•

jest szczery,

•

ma pogodę ducha,

•

jest czuły w stosunku do najbliższych,

•

potrafi odróżnić zauroczenie cielesne od prawdziwej dojrzałej miłości,

•

potrafi zapanować nad swoim popędem, szanuje godność kobiety,

•

kocha żonę prawdziwą głęboką miłością i jest gotowy umiejętnie podtrzymywać to uczucie,

•

ma dojrzałe, silne uczucia w stosunku do dziadków, rodziców i własnych dzieci,

Ma silną wolę

•

ma wysokie aspiracje, potrafi stawiać przed sobą ambitne i zarazem realne cele,

•

jest odważny w podejmowaniu zadań,

•

potrafi planować i dobierać właściwe środki do założonych celów,

•

potrafi wyciągać wnioski z sukcesów i porażek,

•

jest odporny na stres,

•

nie zniechęca się niepowodzeniami,

•

jest wytrwały, z uśmiechem pokonuje trudności i przeciwności losu,

•

każde zamierzenie doprowadza do końca,

•

jest samodzielny, zaradny i przedsiębiorczy,

•

jest pracowity, rzetelny i skrupulatny,

•

jest konsekwentny i zdyscyplinowany,

•

nie trwoni czasu, sił i środków,

•

jest przezorny,

•

to co robi, robi z pełnym zaangażowaniem, najlepiej jak potrafi,

•

jest optymistą.

•

odnalazł własne powołanie życiowe,

•

określił swoje cele życiowe i konsekwentnie je realizuje,

Świadom własnej tożsamości i sensu życia

•

jest człowiekiem wierzącym,

•

jest świadom moralnych i etycznych obowiązków wynikających z wyznawanej religii i
przynależności do kościoła, jest gotów je wypełniać dając czytelne świadectwo własnej wiary,

•

jest wyrobiony kulturalnie, korzysta z dorobku kultury i wnosi do niej swój własny, twórczy
wkład,

•

jest gorącym patriotą, świadomym swej przynależności narodowej, miłującym własną Ojczyznę i
strzegącym jej dziedzictwa,

•

jest oddany swej małej Ojczyźnie, gotowy wziąć współodpowiedzialność za byt społeczności
lokalnej, z której wyrósł i wśród której żyje,

•

jest świadom korzeni i historii własnego rodu, kultywuje jego tradycję i pamięć przodków,

•

jest świadom własnych obowiązków rodzinnych,

•

jest świadom własnej wartości ale i krytyczny wobec siebie,

•

ma nawyk do stałej pracy nad sobą; eliminuje wady i rozwija zalety charakteru,

•

poszukuje odpowiedzi na dręczącego go pytania,

•

rozwija się duchowo pogłębiając własną wiarę i miłość do Boga.

Prawy i wolny

•

odróżnia dobro od zła,

•

ma sprecyzowaną hierarchię wartości,

•

dokonuje wyborów i postępuje w zgodzie z wyznawanym systemem wartości,

•

kieruje się głosem sumienia,

•

nie przekracza granic własnej wolności,

•

jest gotowy do ponoszenia odpowiedzialności za własne czyny,

•

potrafi dokonać uczciwej oceny własnej postawy,

•

jest karny w granicach własnego sumienia,

•

jest tolerancyjny,

•

respektuje wolność drugiego człowieka.

Koleżeński

•

potrafi nawiązywać właściwe relacje w grupie,

•

jest towarzyski i bezpośredni,

•

jest miły w obyciu i dowcipny,

•

charakteryzuje go wysoka kultura osobista,

•

jest skromny, nie szuka taniego poklasku i zaszczytów, nie puszy się i nie żąda by go honorowano,

•

od siebie wymaga więcej niż od innych,

•

potrafi przyznać się do własnych błędów,

•

jest ufny i otwarty,

•

jest życzliwy i uczynny,

•

stara się do nikogo wrogo nie nastawiać i nie uprzedzać,

•

chętnie wybacza i nie wstydzi się prosić o wybaczenie,

•

jest zawsze gotów naprawić wyrządzoną komuś krzywdę,

•

jest solidarny,

•

jest zdolny do przyjaźni i głębokiego kontaktu z drugim człowiekiem.

Godny zaufania

•

jest szczery,

•

jest prawdomówny,

•

nie rzuca słów na wiatr,

•

jest punktualny,

•

wiernie dotrzymujący danego słowa i podjętych zobowiązań,

•

przestrzega zawartych umów, nawet gdy są dla niego niekorzystne,

•

sumiennie i rzetelnie spełnia przyjęte na siebie obowiązki,

•

szanuje cudzą i wspólną własność,

•

jest lojalny.

Sprawiedliwy i odważny

•

jest człowiekiem honoru,

•

postępuje po rycersku,

•

szanuje godność drugiego człowieka,

•

odważnie broni wolności własnej i cudzej,

•

odważnie występujący w obronie słabszych i krzywdzonych,

•

chroni życie w każdej jego postaci,

•

jest przyjacielem zwierząt i obrońcą przyrody,

•

uznaje prymat honoru nad skutecznością, realizuje własne cele uczciwymi i szlachetnymi
metodami, nie krzywdząc innych,

•

odważnie broni swoich poglądów,

•

jest sprawiedliwy w sądach,

•

dąży do prawdy, nawet gdyby miała obrócić się przeciwko niemu.

Ofiarny i zdolny do poświęceń

•

jest pożyteczny, chętniej daje niż bierze,

•

przedkłada dobro wspólne nad interes osobisty,

•

jest wrażliwy na cudzą krzywdę,

•

nie opuści nikogo w potrzebie,

•

jest zawsze chętny nieść pomoc bliźnim,

•

jest skory do podejmowania bezinteresownej służby w dobrej sprawie i dla dobra wspólnego.

Opisaliśmy obraz człowieka, którego pragniemy wychować w harcerstwie. Nasze postulaty zostały
pogrupowane w dziesięć kategorii.

1. Zdrowy i sprawny fizycznie.
2. Sprawny umysłowo i rozbudzony intelektualnie.
3. Dojrzały emocjonalnie.
4. Ma silną wolę.
5. Świadom własnej tożsamości i sensu życia.
6. Prawy i wolny.
7. Koleżeński.
8. Godny zaufania.
9. Sprawiedliwy i odważny.
10. Ofiarny i zdolny do poświęceń.

Zauważmy teraz, że wymienione kategorie dotyczą czterech bardzo wyraźnie sprecyzowanych
kierunków wychowania.

Dojrzałość psychofizyczna
Człowiek osiąga pełną dojrzałość wtedy gdy zakończą się procesy rozwojowe w następujących
obszarach: fizycznym, umysłowym, emocjonalnym, woliatywnym i społecznym. Niestety wielu ludzi
nigdy nie osiąga pełnej dojrzałości. Niebezpieczeństwo to dotyczy zwłaszcza sfery psychiki, a więc:
umysłowej, emocjonalnej, woliatywnej i społecznej. Brak pełnej dojrzałości w którejkolwiek z tych
sfer rozwoju jest przeszkodą uniemożliwiającą ukształtowanie się osobowości opisanej w naszym
ideale wychowawczym. Na słabym, niedokończonym fundamencie, nie da się wiele zbudować, a na
pewno nie tak okazały „gmach” jaki jest przedmiotem naszych aspiracji.

Zadaniem harcerstwa jest wspomagać proces dojrzewania. Nie po to aby go przyspieszyć. Wszystko
powinno odbywać się we właściwym dla tego czasie. Naszym dążeniem jest sprawić by chłopiec w
miarę swych możliwości osiągnął jak najpełniejszą dojrzałość. Dlatego staramy się motywować go do
pracy nad sobą by był:

•

Zdrowy i sprawny fizycznie.

•

Sprawny umysłowo i rozbudzony intelektualnie.

•

Dojrzały emocjonalnie.

•

Miał silną wolę.

Szczególnie zaś zależy nam na stymulowaniu dojrzewania społecznego. Kiedy przyjrzymy się
pozostałym trzem kategoriom celów wychowania, bez trudu zauważymy, że wszystkie one pośrednio i
bezpośrednio związane są z tym właśnie zadaniem.

Rozwój duchowy
Do rozwinięcia bogatej osobowości nie wystarczy pełna dojrzałość fizyczna i psychiczna. To warunek
konieczny ale nie wystarczający. Na tym fundamencie musi dojść do rozwoju duchowego, który
dopiero otworzy człowiekowi szansę odczuwania uczuć wyższych. Sfera ducha to obszar przekonań
religijnych, moralnych, politycznych, estetycznych. To miejsce gdzie człowiek krystalizuje swój
światopogląd, precyzuje obraz samego siebie, swojego miejsca na ziemi i roli jaką ma odegrać w
społeczeństwie. Dlatego staramy się sprawić by chłopiec był:

•

Świadom własnej tożsamości i sensu życia.

•

Prawy i wolny.

Zadaniem harcerstwa jest wspomagać rozwój duchowy chłopca, tak by rozbudzić w nim wysokie
aspiracje. By stale dążył do doskonałości i nigdy nie ustawał w wysiłkach, bo rozwój duchowy nie ma
innych granic jak tylko te, które zależą od naszych własnych chęci.

Rozwój społeczny - przestrzeganie norm etycznych
Człowiek nie jest samotną wyspą. Żyje wśród ludzi i razem z ludźmi. Każdy więc powinien dokładać
wszelkich starań by innym ludziom było z nim dobrze. Aby życie wspólnot ludzkich było możliwe,
każdy ich członek ma obowiązek przestrzegać pewnych praw i zasad współżycia – nazywanych
normami etycznymi. Każdy człowiek ma też pełne prawo oczekiwać od innych przestrzegania tych
norm. W ten sposób, w społeczeństwie, tworzy się odpowiedni poziom i atmosfera wzajemnego
zaufania, która sprawia, że ludzie chcą się ze sobą kontaktować, współpracować i wchodzić w
najprzeróżniejsze inne relacje. Normy etyczne są fundamentem życia społecznego. Dlatego harcerstwo
stara tak wychować chłopca by w całym swoim życiu był:

•

Koleżeński,

•

Godny zaufania.

Doskonałość moralna
Na fundamencie norm etycznych, których przestrzegania wszyscy wzajemnie od siebie oczekujemy i
które powinny być standardem życia zbiorowego można próbować budować postawy ludzkie, które
znacznie wyrastają ponad ów standard. Chcemy aby harcerze charakteryzowali się takimi właśnie
ponadprzeciętnymi postawami. By kierowali się w życiu wskazaniami moralnymi.

W odróżnieniu od norm etycznych, nikt nie ma prawa oczekiwać, a tym bardziej żądać od nas
wypełniania wskazań moralnych. To są jedynie moje własne oczekiwania w stosunku do samego
siebie. Gdy cię kto „uderzy w policzek” masz pełne, prawo dochodzić sprawiedliwości i
zadośćuczynienia, ale możesz też wybaczyć, a nawet, jak uczył Jezus Chrystus „nadstawić drugi
policzek”. Taka postawa jest miarą mojej moralnej doskonałości i w tym zakresie mogę jej od siebie
wymagać jedynie ja sam.

Dlatego namawiamy chłopca do tego by zechciał być:

•

Sprawiedliwy i odważny,

•

Ofiarny i zdolny do poświęceń.

Doskonałość moralna, podobnie jak rozwój duchowy nie ma granic. A jeżeli ma, to są one
ustanowione jedynie przez nas samych. Wychowanie harcerskie polega na tym aby pomóc chłopcu
znieść te granice całkowicie. Dążenie do ideału to niczym nie ograniczony rozwój duchowy i moralny.
Naszym zadaniem jest doprowadzić chłopca do takiego stanu świadomości, w którym da o sobie znać
pragnienie dążenia do tak rozumianego ideału.

Wyszczególniliśmy cztery kierunki wychowania:

1. Dojrzałość psychofizyczna
2. Rozwój duchowy
3. Przestrzeganie norm etycznych
4. Doskonałość moralna

Zwróćmy uwagę, że składają się one na dwie bardzo wyraźnie zarysowane płaszczyzny oddziaływania
– indywidualistyczną i społeczną (wspólnotową).

Płaszczyzna indywidualistyczna
To sfera osobistych możliwości, predyspozycji, potrzeb, pasji, zainteresowań, wiedzy, umiejętności,
poglądów, przekonań i wiary.

Staramy się by chłopiec osiągnął pełną dojrzałość psychofizyczną i na tym fundamencie rozwijał się
duchowo dążąc do ideału, a tym samym do samorealizacji i szczęścia doczesnego. Poszukiwanie
własnego miejsca w świecie i sensu życia, krystalizacja przekonań i świadome dążenie do
doskonałości wiedzie do absolutu. To droga, która prędzej czy później musi doprowadzić do Boga i do
głębokiej wiary.

Płaszczyzna społeczna
To sfera przede wszystkim postaw, będących świadectwem wiary i własnych przekonań.

Staramy się by chłopiec wykształcił w sobie wzorową postawę etyczną będącą fundamentem życia
społecznego i dążył dalej ku doskonałości moralnej wyrażającej się autentyczną, głęboką miłością
bliźniego i poszanowaniem wartości jakie ludzkość otrzymała od Boga.


Te dwie płaszczyzny naszych dążeń wychowawczych (indywidualistyczna i społeczna) wzajemnie się
uzupełniają. Chcemy by chłopiec nie tylko osiągnął pełnię życia i osobiste szczęście, ale by także
dzielił się i dawał to szczęście innym. Staramy się najlepiej jak to możliwe przygotować go do ról
społecznych jakie przyjdzie mu pełnić w swoim dorosłym już życiu. Mamy nadzieję, że w przyszłości
będzie to:

•

kochający i odpowiedzialny syn, mąż i ojciec,

•

człowiek obdarzony wysokimi aspiracjami, aktywny i spełniony zawodowo,

•

aktywny uczestnik życia własnej wspólnoty lokalnej,

•

świadomy, aktywny i lojalny obywatel państwa polskiego,

•

aktywny członek kościoła,

•

przywódca społeczny zdolny porwać za sobą i dawać dobry przykład innym.

Od tego jak mężczyzna, potrafił wywiązać się z tych ról, zależy poziom jego satysfakcji życiowej.
Wierzymy, że dzięki harcerstwu będzie mu łatwo stawić czoła wyzwaniom życiowym i być
zadowolonym z własnego życia.

Tak oto, drogą syntezy doszliśmy do źródła z jakiego bierze się ideał wychowawczy harcerstwa. Jest
nim nauka Chrystusa.

Będziesz miłował Pana Boga twego z całego serca swego, z całej duszy swojej i ze wszystkich myśli
swoich, a bliźniego swego jak siebie samego.

Przykazanie miłości - największe i najważniejsze przykazanie chrześcijaństwa, podobnie jak znak
krzyża, ma również dwa ramiona; pionowe – miłość do Boga i poziome – miłość do drugiego
człowieka. Dziewczęta i chłopcy wychowują się w harcerstwie w duchu tych właśnie wartości i to
nawet ci, którym nie dane było wynieść wiary z domu rodzinnego. Tak pojmowane harcerstwo może
być jedną z wielu dobrych dróg wiodących do zbawienia.

A w sensie społecznym? Społeczeństwo złożone z ludzi bogobojnych, wzajemnie się miłujących i
szczęśliwych, wolne będzie od plag wywołanych egoizmem, nienawiścią i zazdrością. Swoje życie
oprze na Prawdzie, Sprawiedliwości, Wolności i Braterstwie. Będzie się rozwijać harmonijnie
oszczędzając swoim członkom nieszczęść i zapewniając im najlepsze warunki do rozwoju. Oto jaki
kształt stosunków społecznych uważamy za najwłaściwszy.

Kodeks postępowania

Ideał wychowawczy harcerstwa byłoby niezwykle trudno przedstawić samym chłopcom, zwłaszcza w
chwili gdy wstępują oni w szeregi naszego ruchu. W przypadku zuchów jest to około 8-9 roku, w
przypadku harcerzy najczęściej pomiędzy 11 a 13 rokiem życia. W tym wieku trudno oczekiwać od
chłopca zrozumienia celów wychowania sformułowanych w ten sposób jak to zostało zrobione wyżej.
Ma to związek z ograniczeniami związanymi z etapem rozwoju umysłowego w jakim się aktualnie
znajdują. Byłoby to też niecelowe ze względów metodycznych. Jak się wkrótce przekonamy, chłopcy
nie wstępują do harcerstwa dlatego, że chcą być wychowywani. Szukają w naszym ruchu zupełnie
czego innego - przede wszystkim przygody i przyjaźni. Harcerstwo daje im to czego pragną, a sam
proces wychowania dokonuje się pośrednio. Gdybyśmy więc na samym wstępie usiłowali przedstawić
im nasze dążenia wychowawcze – najzwyczajniej w świecie spłoszylibyśmy ich, pozostawiając nasze
zamierzenia w sferze pobożnych życzeń.

Nie mniej, wychowanie, zwłaszcza w pierwszym okresie, realizuje się poprzez świadome dążenie
chłopca do spełnienia oczekiwań stawianych mu przez środowisko harcerskie w jakim przebywa.
Muszą więc te oczekiwania zostać w jakiś sposób sformułowane i przedstawione mu w zrozumiałej
dla niego formie.

Dlatego ideał wychowawczy naszego ruchu został zapisany jako swoisty kodeks postępowania.
Obowiązuje on wszystkich chłopców noszących mundury.

Obietnica Zuchowa

Obiecuję być dobrym zuchem i zawsze
przestrzegać Prawa Zucha.

Prawo Zucha

1. Zuch kocha Boga i Polskę.
2. Zuch jest dzielny.
3. Zuch mówi prawdę.
4. Zuch pamięta o swoich obowiązkach.
5. Wszystkim z Zuchem jest dobrze.
6. Zuch stara się być coraz lepszy.

Przyrzeczenie Harcerskie

Mam szczerą wolę, całym życiem pełnić służbę
Bogu i Polsce, nieść chętną pomoc bliźnim i być
posłusznym Prawu Harcerskiemu.

Prawo Harcerskie

1. Harcerz służy Bogu i Polsce i sumiennie
spełnia swoje obowiązki.
2. Na słowie harcerza polegaj jak na Zawiszy.
3. Harcerz jest pożyteczny i niesie pomoc bliźnim.
4. Harcerz w każdym widzi bliźniego, a za brata
uważa każdego innego harcerza.
5. Harcerz postępuje po rycersku.
6. Harcerz miłuje przyrodę i stara się ją poznać.
7. Harcerz jest karny i posłuszny rodzicom i
wszystkim swoim przełożonym.
8. Harcerz jest zawsze pogodny.
9. Harcerz jest oszczędny i ofiarny.
10. Harcerz jest czysty w myśli, mowie i
uczynkach, nie pali tytoniu i nie pije napojów
alkoholowych.

Zauważmy, że w powyższych sformułowaniach nie ma ani jednego słowa, które mogłoby być dla
chłopców niezrozumiałe. Ani jednego abstrakcyjnego pojęcia, którego nie mógłby objąć jego umysł.
Są same konkrety. W prostych słowach odnoszą się one do wartości duchowych oraz postaw etyczno
moralnych, które składają się na nasz ideał wychowawczy. Ideał ten został przetłumaczony na język
konkretnych i zrozumiałych wskazań odpowiadających na pytanie jak chłopiec ma postępować by
mógł z czystym sumieniem nazywać się zuchem lub harcerzem. Są to z jednej strony oczekiwania
jakie stawia przed nimi środowisko harcerskie, a z drugiej strony, drogowskazy pokazujące kierunki
pracy nad sobą i samorozwoju.