1

MATERIAŁY DO ĆWICZENIA NR 1

CECHY FIZYCZNE MINERAŁÓW

MINERAŁ to chemicznie jednorodne ciało stałe, występujące w przyrodzie w sposób
naturalny. Minerałem może być pierwiastek (diament, siarka), związek chemiczny (kalcyt,
gips), jednorodna mieszanina pierwiastków (elektrum), lub związków chemicznych
(plagioklazy).
Pojęcie minerału na ogół zawęża się do fazy krystalicznej. Ciała niekrystaliczne tworzące się
w procesach geologicznych (opal, bursztyn) nazywane są mineraloidami lub substancjami
mineralnymi. Mineraloidem jest też rtęć rodzima, ponieważ nie jest ani ciałem stałym, ani
kryształem.

Kryształ to ciało o prawidłowo powtarzającym się rozmieszczeniu cząstek elementarnych
(atomów, jonów, drobin) czyli takie, w którym cząstki te rozmieszczone są według reguł
geometrycznych, tworząc sieć przestrzenną.

Makroskopowe oznaczanie minerałów opiera się na badaniu ich najprostszych własności
fizycznych i chemicznych.

CECHY FIZYCZNE MINERAŁÓW można podzielić na 3 grupy:
1) morfologiczne - pokrój kryształu, forma skupienia
2) mechaniczne - łupliwość, przełam, twardość
3) optyczne - barwa, rysa, przezroczystość, połysk

Cechy morfologiczne

POKRÓJ KRYSZTAŁU to jego ogólny kształt zewnętrzny.
Wyróżnia się pokroje:

• izometryczny - wymiary kryształu są jednakowe w trzech kierunkach
• tabliczkowy - wymiary kryształu są zróżnicowane we wszystkich trzech kierunkach
• płytkowy (blaszkowy) – wymiary są podobne w dwóch kierunkach, w trzecim

kierunku wymiar znacznie mniejszy

• słupowy – wymiary są podobne w dwóch kierunkach, w trzecim znacznie większy;

szczególne odmiany pokroju słupowego: igiełkowy, pręcikowy, włóknisty

Pokrój łatwo można określić w przypadku dobrze wykształconych kryształów, które miały
swobodę wzrastania. Dotyczy to takich FORM SKUPIENIA, jak:

• pojedyncze kryształy
• szczotki krystaliczne
• geody
• druzy

Częściej jednak kryształy występują w postaci ziarn mineralnych ograniczonych
przypadkowymi powierzchniami. Można mówić wtedy o takich formach skupienia, jak:

• skupienia ziarniste – ziarna krystaliczne widoczne makroskopowo
• skupienia zbite – drobne, niewidoczne makroskopowo ziarna mineralne
• skupienia ziemiste - dające się rozcierać w palcach odmiany skupień zbitych
• nacieki, naloty, wykwity

2

Cechy mechaniczne

ŁUPLIWOŚĆ to zdolność minerałów do pękania pod wpływem uderzenia bądź nacisku,
na części ograniczone powierzchniami płaskimi. Jest to wielkość wektorowa i nie
występuje u ciał bezpostaciowych. Nie posiadają jej też niektóre minerały krystaliczne
(kwarc, korund). Minerały mogą wykazywać łupliwość w jednym, dwóch lub trzech
kierunkach. Zależnie od łatwości pękania i gładkości powstających powierzchni wyróżnia się
umownie łupliwości:

• doskonałą (np. mika, kalcyt, halit, galena)
• bardzo dobrą i dobrą (np. skalenie, amfibole, pirokseny)
• wyraźną
• niewyraźną

PRZEŁAM polega na pękaniu minerału pod wpływem uderzenia lub nacisku wzdłuż
powierzchni nieregularnych (przeciwieństwo łupliwości). Jeżeli minerał jest łupliwy w
trzech kierunkach (halit, kalcyt) to nie posiada przełamu. Minerał, który jest łupliwy w
jednym kierunku, w dwóch pozostałych posiada przełam (gips, mika). Ze względu na
charakter powstałej powierzchni wyróżniamy przełam:

• muszlowy
• równy
• nierówny
• zadziorowaty
• haczykowaty

TWARDOŚĆ jest to opór jaki stawia minerał rysującemu go ostrzu. W badaniach
makroskopowych do oznaczania twardości minerałów służy skala wypracowana w 1812 r
przez wiedeńskiego mineraloga F.Mohsa. Jest to skala porównawcza, obejmująca 10
minerałów wzorcowych, uporządkowanych według wzrastającej twardości. Minerał o
wysokim stopniu twardości pozostawia wgłębione rysy na powierzchni wszystkich

minerałów o niższym stopniu twardości. Wgłębienie jest tym wyraźniejsze i większe, im
silniej zaznacza się różnica w stopniu twardości minerału rysującego i zarysowanego.

SKALA MOHSA

1) Talk Mg

3

[(OH)

2

Si

4

O

10

]

2) Gips CaSO

4

*2H

2

O

3) Kalcyt CaCO

3

4) Fluoryt CaF

2

5) Apatyt Ca

5

F(PO

4

)

3

6) Ortoklaz K[AlSi

3

O

8

]

7) Kwarc SiO

2

8) Topaz Al

2

F

2

SiO

4

9) Korund Al

2

O

3

10) Diament C

Twardość wszystkich ważniejszych minerałów skałotwórczych wynosi 2 - 7. Do badań
twardości częściej niż minerałów skali Mohsa używa się przedmiotów z życia codziennego o
twardości wielokrotnie sprawdzonej i porównanej ze stopniami skali Mohsa.

- czyste aluminium, paznokieć - twardość ok. 2,5

3

- czysta miedź - twardość 3

-

gwóźdź żelazny - twardość 4 - 5

-

szkło, stal (zal. od rodzaju) - 5 -6

Cechy optyczne

BARWA to jedna z najważniejszych cech minerałów, często pozwalająca na ich łatwe
oznaczenie. Wyróżnia się minerały barwne, bezbarwne i zabarwione. Zależy to od ich składu
chemicznego lub od zawartych w nich domieszek.

• minerały barwne (idiochromatyczne) posiadają barwę stale występującą i dla

danego minerału charakterystyczną (np. siarka rodzima - żółta, piryt - mosiężny, grafit
- czarny). Barwa minerałów idiochromatycznych uwarunkowana jest ich składem
chemicznym i strukturą wewnętrzną. Zawierają one w swym składzie zasadniczym
pierwiastki, dające związki kolorowe np. żelazo, miedź, mangan,chrom, tytan, nikiel.

• minerały bezbarwne nie mają charakterystycznej dla siebie barwy, a w idealnym

przypadku żadnej barwy.

• minerały zabarwione (allochromatyczne) to minerały bezbarwne, które uzyskały

zabarwienie dzięki domieszkom obcego związku chemicznego, lub defektom
struktury kryształu. (np. kwarc może być bezbarwnym kryształem górskim, lub w
zależności od domieszek - fioletowym ametystem, żółtym cytrynem, czarnym
morionem ...)

RYSA jest to barwa sproszkowanego minerału. Rysę uzyskujemy rozcierając minerał na
białej, nieszkliwionej płytce porcelanowej lub pocierając dwa takie same minerały nad białym
papierem. Minerały barwne dają rysę barwną, choć nie zawsze tej samej barwy co minerał,
np. piryt - czarną, hematyt - brunatnoczerwoną. Minerały bezbarwne i zabarwione dają
rysę białą.

PRZEZROCZYSTOŚĆ jest to zdolność minerałów do przepuszczania promieni
świetlnych. Minerały mogą być:

• przezroczyste
• półprzezroczyste i przeświecające
• nieprzezroczyste

POŁYSK to zjawisko wywołane odbiciem fal świetlnych od powierzchni minerałów.
Połysk może być różny na powierzchni przełamu i na ścianie kryształu. Wyróżnia się
następujące rodzaje połysku:

• szklisty (ściany kwarcu, pow. łupliwości halitu)
• tłusty (siarka rodzima, przełam kwarcu, bursztyn)
• perłowy (serycyt)
• jedwabisty (azbest, gips włóknisty)
• metaliczny (metale rodzime, siarczki metali - piryt, galena)
• diamentowy (diament, cyrkon, kruszce o niemetalicznym wyglądzie np. sfaleryt)

4

Inne własności

Przy makroskopowym oznaczaniu minerałów warto jest niekiedy zwrócić uwagę również na
inne cechy, które mogą pozwalić na szybką identyfikację minerału. Może to być:

• smak (halit )
• magnetyzm (magnetyt)
• znaczny ciężar właściwy (galena)
• zapach (ozokeryt)
• opalizacja (opal)
• iryzacja (niektóre skalenie)

Klasyfikacja

Istnieje szereg klasyfikacji służących różnym potrzebom. W dydaktyce stosuje się z reguły
klasyfikację opartą na pokrewieństwie chemicznym minerałów (opracował ją Berzelius)

1) Pierwiastki rodzime (grafit C, diament C, siarka S)

2) Siarczki (piryt FeS

2

, galena PbS, sfaleryt ZnS)

3) Tlenki i wodorotlenki (kwarc SiO

2,

magnetyt Fe

3

O

4

, hematyt Fe

2

O

3

)

4) Halogenki (halit NaCl, sylwin KCl, fluoryt CaF

2

)

5) Sole kwasów tlenowych:

o

węglany (kalcyt CaCO

3,

aragonit CaCO

3

, magnezyt MgCO

3

, syderyt FeCO

3

)

o

siarczany (gips CaSO

4

*2H

2

O, anhydryt CaSO

4

, baryt BaSO

4

)

o

fosforany (apatyt Ca

5

F(PO

4

)

3

o

krzemiany (skalenie, skaleniowce, łyszczki, amfibole, pirokseny, oliwiny)

6)

Związki organiczne (bursztyn)

ZADANIE DO WYKONANIA

Opisać cechy fizyczne wskazanych minerałów według podanego schematu:

• nazwa minerału, (wzór chemiczny), przynależność chemiczna wg klasyfikacji

Berzeliusa

• pokrój, (forma skupienia)
• łupliwość
• przełam
• barwa
• rysa
• przezroczystość
• połysk

Minerały obowiązujące: kwarc, skalenie (ortoklaz, plagioklazy), miki (muskowit, biotyt), ,
magnetyt, hematyt, piryt, galena, limonit, kalcyt, gips, halit, amfibole, pirokseny,
oliwiny.

Własne spostrzeżenia skonfrontować z opisem minerałów podanym w załączniku.

5

ZAŁĄCZNIK DO ĆWICZENIA NR 1

PRZEGLĄD WAŻNIEJSZYCH MINERAŁÓW

KWARC
Należy do tlenków , wzór chemiczny SiO

2

- pokrój: kwarc

α

(krystalizuje powyżej 573

o

C) - izometryczny

kwarc

β

(krystalizuje poniżej 573

o

C) - słupowy

- łupliwość: brak
- przełam: muszlowy lub nierówny
- twardość: 7 wzorcowa
- barwa: kwarc

α

- bezbarwny, szarawy, sinoniebieski

kwarc

β

- bezbarwny lub intensywnie zabarwiony: kryształ górski (bezbarwny), ametyst

(fioletowy), cytryn (żółty), morion (czarny), mleczny (biały)...

- rysa: biała lub szarawa
- połysk: szklisty - na ścianach
tłusty - na powierzchniach przełamu
- przezroczystość: przezroczysty, przeświecający
- charakterystyczne cechy rozpoznawcze: wysoka twardość, brak łupliwości, poprzeczne
prążkowanie ścian słupa u kwarcu

β

.

SKALENIE
Najpospolitsza grupa minerałów w skorupie ziemskiej. Należą do krzemianów, a ściślej są
glinokrzemianami pierwiastków alkalicznych: potasu, sodu i wapnia. Czyste skalenie mają skład
chemiczny:

- skaleń potasowy : K[AlSi

3

O

8

] - przedstawiciel: ORTOKLAZ

-

skaleń sodowy : Na[AlSi

3

O

8

] - ALBIT

-

skaleń wapniowy : Ca[Al

2

Si

2

O

8

] - ANORTYT

Skalenie potasowe występują samodzielnie, natomiast sodowe i wapniowe tworzą ciągły szereg
skaleni sodowo - wapniowych, zwanych PLAGIOKLAZAMI. Poszczególne człony ich szeregu
noszą nazwy:

albit

oligoklaz

andezyn

labrador

bytownit

anortyt

- pokrój: grubotabliczkowy lub rzadziej cienkotabliczkowy
- łupliwość: doskonała i bardzo dobra w 2 kierunkach
- przełam: gładki lub nierówny
- twardość: 6 (wzorcowa)
- barwa : ortoklaz - najczęściej różowo-czerwony,
plagioklazy - białe (albit), szare, zielonkawe, niebieskawe (labrador)
- rysa : biała
- połysk : szklisty
- przezroczystość : nieprzezroczysty lub przeświecający
- charakterystyczne cechy rozpoznawcze: dwukierunkowa, doskonała i bardzo dobra łupliwość,
grubotabliczkowy pokrój, znaczna twardość.



MIKI (ŁYSZCZKI)

6

Należą do krzemianów
Są to uwodnione glinokrzemiany potasu oraz kationów: Al, Mg, Fe i in.

- mika glinowa: MUSKOWIT (jasna)

- mika magnezowo-żelazowa: BIOTYT (ciemna)

- pokrój: płytkowy, przeważnie cienkopłytkowy
- łupliwość: doskonała w 1 kierunku, w innych kierunkach brak łupliwości
- przełam: nierówny - postrzępiony
- twardość: 2-3
- barwa: muskowit w cienkich płytkach bezbarwny, w grubszych - srebrzysty

biotyt - czarny lub zielonawy, brunatnawy

- rysa: biała
- połysk: w cienkich płytkach - szklisty
w grubszych - perłowy, srebrzysty, metaliczny
- przezroczystość: najczęściej przeświecające
- charakterystyczne cechy rozpoznawcze: pokrój płytkowy, doskonała, jednokierunkowa
łupliwość, stosunkowo niska twardość, sprężystość


AMFIBOLE
Należą do krzemianów.
Grupa minerałów o bardzo zróżnicowanym składzie chemicznym i różnej postaci kryształów.
Największą rolę skałotwórczą ma HORNBLENDA, uwodniony glinokrzemian Fe, Mg, Ca i Na.
Własności hornblendy:
- pokrój: słupowy lub długosłupowy
- łupliwość: doskonała lub bardzo dobra wzdłuż dwóch ścian
- twardość: 5,5
- barwa: najczęściej czarna, rzadziej zielonoczarna lub brunatnoczarna
- rysa: biała lub szara
- połysk: szklisty
- przezroczystość: nieprzezroczysty
- charakterystyczne cechy rozpoznawcze: pokrój długosłupowy , najczęściej czarna barwa

PIROKSENY
Należą do krzemianów.
Podobnie jak amfibole, charakteryzują się dużą zmiennością składu chemicznego i postaci.
Największą rolę skałotwórczą ma AUGIT - bezwodny glinokrzemian Ca, Mg, Fe, Al.
Własności augitu:
- pokrój: krótkosłupowy lub grubotabliczkowy
- łupliwość: doskonała wzdłuż dwóch ścian
- twardość: 5,5 - 6,5 (zależy od składu)
- barwa: przeważnie czarna, niekiedy o jaśniejszych odcieniach, zielonawych
lub brunatnych
- rysa: biała lub szarawa
- połysk: szklisty
- przezroczystość: nieprzezroczysty
- charakterystyczne cechy rozpoznawcze: pokrój krótkosłupowy lub tabliczkowy, czarna lub
zielonkawa barwa





OLIWINY
Należą do krzemianów

7

Są to krzemiany Mg i Fe2+ , o ogólnym wzorze :(Mg,Fe)[SiO4] . Mało odporne chemicznie, ulegają
przeobrażeniom już w warunkach magmowych Charakteryzują początek zastygania magmy
bazaltowej bogatej w Mg. Znaczenie skałotwórcze mają OLIWINY WŁAŚCIWE (chryzolity),
o przewadze czystego oliwinu magnezowego.
Własności oliwinów właściwych:
- pokró: grubotabliczkowy lub krótkosłupowy
- łupliwość: słaba, prawie niedostrzegalna w 1 płaszczyźnie
- przełam: nierówny, ziarnisty
- twardość: 6.5 - 7
- spójność: kruchy
- barwa: oliwkowozielone (odcienie żółtawe lub brunatne)
- rysa: biała lub szarawa
- połysk: szklisty
- charakterystyczne cechy rozpoznawcze: oliwkowo zielone zabarwienie, znaczna twardość


MAGNETYT
Należy do tlenków , jest spinelem , wzór chemiczny FeO*Fe2O3 , sumarycznie Fe3O4
- pokrój: izometryczny. W skałach mgmowych występuje najczęściej w postaci bardzo małych
kryształków, niewidocznych makroskopowo.
- łupliwość: brak (lub niewyraźna)
- przełam: nierówny
- twardość: 5.5 - 6.0
- barwa: czarna (szaroczarna)
- rysa: czarna
- połysk: metaliczny lub szklisty
- przezroczystość: nieprzezroczysty
- charakterystyczne cechy rozpoznawcze: silny magnetyzm, czarna rysa, znaczna gęstość



HEMATYT
Należy do tlenków, wzór chemiczny Fe

2

O

3

- pokrój: izometryczny, cienkopłytkowy, słupkowy. Najczęściej występuje tworząc skupienia zbite,
ziarniste, płytkowe, a także w postaci rozdrobnionej, pylastej ( "śmietana hematytowa"). W skałach
magmowych występuje w dużym rozproszeniu barwiąc skały lub poszczególne minerały. Większe
kryształy hematytu występują tylko w złożach rudnych.
- łupliwość: brak
- przełam: nierówny
- twardość: 5.5 - 6.0
- barwa: szaroczarna (u odmian grubokrystalicznych, wiśniowa (zbite odmiany)
- rysa: wiśniowa o różnych odcieniach
- połysk: półmetaliczny
- przezroczystość: nieprzezroczysty
- charakterystyczne cechy rozpoznawcze: wiśniowa rysa, znaczna gęstość






PIRYT
- Należy do siarczków, wzór chemiczny FeS

2

- pokrój: izometryczny. W skałach magmowych najczęściej bywa drobno rozproszony.

8

- łupliwość: brak
- przełam: nierówny
- twardość: 6
- barwa: mosiężna
- rysa: czarna
- połysk: metaliczny
- przezroczystość: nieprzezroczysty
- charakterystyczne cechy rozpoznawcze: złota barwa, czarna rysa

Na powierzchni ścian kryształu charakterystyczne prążkowanie.
W warunkach powierzchniowych nietrwały i szybko utlenia się. Produkt wietrzenia : uwodnione
tlenki i wodorotlenki żelaza 3+ : (limonit)

LIMONIT
Limonit jest mieszaniną mineralną uwodnionych tlenków i wodorotlenków Fe. Składa się głównie z
getytu Fe2O3 * H2O oraz lepidokrokitu FeO(OH). Makroskopowo nie można odróżnić
poszczególnych składników.
- Tworzy skupienia zbite i ziemiste, nacieki, naloty.

- twardość : 4.5 - 6.0
- barwa : brunatny i szary, żółty
- rysa : żółtawobrunatna
- połysk : półmetaliczny, matowy
- przezroczystość : nieprzezroczysty
- charakterystyczne cechy rozpoznawcze: żółtawobrunatna rysa, ziemista forma skupienia
Jest zawsze pochodzenia wtórnego, powstaje przy wietrzeniu minerałów zawierających żelazo.


GALENA
- skład chemiczny: PbS

- klasa: siarczki
- pokrój: izometryczny, najczęściej przybiera postać sześcianu lub ośmiościanu
- formy skupienia: pojedyncze kryształy, skupienia zbite, ziarniste, nerkowate, naciekowe
- łupliwość: doskonała, trójkierunkowa (kostkowa)
- przełam: brak
- twardość: 2,5
- gęstość: 7,2 – 7,6 g/cm

3

- barwa: ołowiowo-szara, często z odcieniem srebrzystym
- rysa: ciemno-szara, czarna
- połysk: silny metaliczny
- przezroczystość: nieprzezroczysty
- inne cechy: bardzo krucha; po polaniu kwasem wydziela nieprzyjemny zapach siarkowodoru
- charakterystyczne cechy rozpoznawcze: srebrzysto-szara barwa, czarna rysa, niska twardość,
bardzo wysoka gęstość

GRANATY
Stanowią dużą grupę minerałów będących krzemianami Ca, Mg, Fe, Al, Cr, Mn. Największe
znaczenie skałotwórcze mają GRANATY ZWYCZAJNE - krzemiany Mg, Fe i Al.
-pokrój: izometryczny

9

-łupliwość: brak lub niewyraźna
-przełam: nierówny
-twardość: 7
-barwa: brunatna, czerwona, żółta, zielona, czarna
-rysa: biała
-połysk: szklisty lub tłusty
-przezroczystość: na ogół przezroczyste lub przeświecające
-charakterystyczne cechy rozpoznawcze: czerwonawe zabarwienie, pokrój izometryczny, znaczna
twardość


CHALCEDON
Należy do tlenków, wzór chemiczny SiO2 (skrytokrystaliczna odmiana kwarcu)
- budowa skrytokrystaliczna
- łupliwość: brak
- przełam: muszlowy lub nierówny
- twardość: 6-6,5
- barwa: bezbarwny lub zabarwiony np. zielony chryzopraz, czerwony jaspis, ciemnozielony z
czerwonymi plamkami heliotrop. Mogą być wstęgowo ułożone różne barwy - agat.
- rysa: biała
- połysk: brak lub słaby
- przezroczystość: przeświecający, lub nieprzezroczysty
- charakterystyczne cechy rozpoznawcze: budowa skrytokrystaliczna, znaczna twardość, często
muszlowy przełam

Powstaje w wyniku przekrystalizowania krzemionki bezpostaciowej - opalu.

OPAL

-

Należy do tlenków, wzór chemiczny SiO

2

* nH

2

O. Makroskopowo nie do odróżnienia od

chalcedonu.
- bezpostaciowy, o zmiennej zawartości wody adsorbcyjnej (zaliczany do mineraloidów)
- łupliwość: brak
- przełam: gładki lub muszlowy
- twardość: 5,5-6,5
- barwa: bezbarwny lub rozmaicie zabarwiony: żółto, brunatno - menilit, czerwono, zielono, niebiesko
- opal szlachetny
- rysa: biała
- połysk: najczęściej szklisty, lub woskowy, matowy
- przezroczystość: przeświecający lub nieprzezroczysty

KALCYT
Wzór chemiczny: CaCO3
- pokrój : izometryczny, słupowy, tabliczkowy - często w postaci szczotek, a także tworzy
skupienia ziarniste, naciekowe ( może tworzyć stalaktyty, wypełnienia żył)
- łupliwość : doskonała w 3 kierunkach
- przełam : brak
- twardość : 3 (wzorcowa)
- barwa : bezbarwny (czysta odmiana : spat islandzki) lub żółtawy, brunatny, różowy
- rysa : biała
- połysk : szklisty
- przezroczystość : przezroczysty lub nie
- charakterystyczne cechy rozp.: reaguje z każdym kwasem silniejszym od węglowego np. z HCl:

CaCO3 +2HCl

→

CaCl2 + H2O + CO2

- inne cechy: wykazuje dwójłomność

10

DOLOMIT
Wzór chemiczny: CaMg(CO3)2
-pokrój: izometryczny
-łupliwość: doskonała w 3 kierunkach
-przełam: brak
-twardość: 3,5-4
-barwa: bezbarwny, biały, żółtawy, brunatnawy
-rysa: biała
-połysk: szklisty
Burzy z gorącym kwasem lub po sproszkowaniu

GIPS
Wzór chemiczny: CaSO4* 2H2O
- pokrój : najczęściej tabliczkowy, rzadziej słupowy; również często występuje w postaci
zbitych, drobnokrystalicznych ziarenek lub w postaci włóknistej
- łupliwość : doskonała jednokierunkowa
- przełam : zadziorowaty
- twardość : 2
- barwa : bezbarwny lub białawy, szarawy, żółtawy
- rysa : biała
- połysk : szklisty
- przezroczystość : przezroczysty lub przeświecający
- charakterystyczne cechy rozpoznawcze: można zarysować paznokciem, pokrój zwykle
tabliczkowy, łupliwośc w 1 płaszczyźnie

HALIT
Należy do halogenków : NaCl
- pokrój : izometryczny - sześcienny
- łupliwość : doskonała lub bardzo dobra, zgodna ze ścianami sześcianu
- twardość : 2
- barwa : bezbarwny, różnie zabarwiony ( szaro, czerwono, brunatno)
- rysa : biała
- połysk : szklisty
- przezroczystość : przezroczysty lub przeświecający
- charakterystyczne cechy rozpoznawcze: słony smak, niska twardość, doskonała łupliwość ( 3
kier)

SIARKA
- skład chemiczny: S
- klasa: pierwiastki rodzime
- pokrój: grubotabliczkowy, izometryczny
- formy skupienia: pojedyncze kryształy, skupienia zbite, ziemiste, ziarniste, naskorupienia
- łupliwość: brak
- przełam: nierówny, muszlowy
- twardość: 1,5
- gęstość : 2,0 – 2,1 g/dm

3

- barwa: jaskrawożółta, cytrynowo-żółta, miodowo-żółta, biaława,
- rysa: białożółtawa
- połysk: szklisty lub diamentowy na ścianach, tłusty na przełamie (w zbitych skupieniach – matowy
- przezroczystość: przezroczysta, przeświecająca,

(w zbitych skupieniach – nieprzezroczysta)

- inne cechy: 1) przy potarciu o sukno elektryzuje się ujemnie
2) topi się w temperaturze powyżej 119,3

o

C

11

3) pali się małym niebieskawym płomieniem, wydzielając gryzący dym

- charakterystyczne cechy rozpoznawcze: żółta barwa, niska twardość, charakterystyczny zapach,
zwłaszcza po podgrzaniu

Siarka należy do minerałów rzadkich. W Polsce jednak występuje dość obficie w obrębie zapadliska
przedkarpackiego. Złoża siarki rodzimej powstały tu w wyniku przeobrażenia gipsów pod wpływem
węglowodorów migrujących z głębszego podłoża w skały gipsonośne (w efekcie powstały wapienie
osiarkowane

MINERAŁY ILASTE
Duża grupa minerałów o bardzo podobnych cechach makroskopowych. Są uwodnionymi związkami
glinokrzemowymi. Wszystkie minerały iłowe są drobnołuseczkowymi lub ziemistymi agregatami.
Twardość ich jest bardzo niska, ok.1,5. Mają barwy białe, lub zabarwione domieszkami na żółtawo,
różowawo, szarawo. Charakterystyczny jest ich tłusty połysk. Skały iłowe są przeważnie
polimineralne. Odróżnienie minerałów iłowych może się odbyć na drodze laboratoryjnej: chemicznej,
termicznej, rentgenowskiej, barwnikowej.

KAOLINIT
Główny składnik skał ilastych, zwłaszcza kaolinu. Jest produktem wietrzenia skaleni. Występuje w
skupieniach ziemistych lub zbitych. Znajduje zastosowanie w przemyśle ceramicznym.
MONTMORILLONIT
Powstaje wskutek wietrzenia zasadowych skał magmowych. Jest głównym składnikiem skały iłowej o
nazwie bentonit. Wykazuje bardzo silne własności pochłaniania (sorbcji) i odbarwiania oraz łatwość
wymiany jonowej. Wchłaniając wodę, może 8-krotnie powiększyć swą objętość.
ILLIT
Należy do grupy hydromik. Skład chemiczny bardzo zbliżony do muskowitu. Illit jest bardzo
rozpowszechniony. Stanowi główny składnik współczesnych osadów iłowych, zwietrzelin, gleb.

GLAUKONIT
Należy do hydromik. Skład chemiczny zbliżony do biotytu. Tworzy zbite agregaty łuseczek, drobnych
ziarn, o wymiarach mniejszych od 1 mm. Charakterystyczna jest barwa i rysa trawiastozielona.
Tworzy się w morzach na niewielkich głębokościach.