Przegląd systemów klasyfikacyjnych

System klasyfikacji dziesięciopalcowej

Formuły klasyfikacyjne wykorzystywane w systemach klasyfikacji dzisięciopacowej zawierają

informacje o wzorach linii papilarnych, występujących na opuszkach wszystkich dziesięciu palców

osoby, takie jak typy wzorów, indeksy oraz subklasy wzorów wirowych.

Wprowadzona przez F. Galtona klasyfikacja wzorów linii papilarnych dała podstawę do opra-

cowania w 1897 r. przez E. Henry'ego systemu klasyfikacji dziesięciopalcowej. Już w 1901 r. zaczęła
funkcjonować w Scotland Yardzie registratura daktyloskopijna oparta na systemie klasyfikacji Hen-

ry'ego – Galtona.

Odmienną klasyfikację dziesięciopalcową zaproponował w tym samym okresie J. Vucetich.

Funkcjonujące do dzisiaj systemy klasyfikacji dziesięciopalcowej są modyfikacjami bądź to

systemu Henry'ego – Galtona bądź Vuceticha. Niektóre z nich stanowią kombinację obydwu syste-

mów. Przykładem jest system Rochera, opracowany na potrzeby policji hamburskiej oraz system
Lebiediewa, który wprowadzono do praktyki w Rosji carskiej.

System Henry'ego – Galtona

W systemie tym wyróżnia się następujące rodzaje wzorów linii papilarnych:

–

pętlice ulnarne (ulnar loops) – U,

–

pętlice radialne (radial loops) – R,

–

wiry (whorls) – W,

–

łuki (arches) – A,

–

namioty (tented arches) – T.

Poszczególnym palcom prawej i lewej ręki przypisywane są następujące wartości liczbowe,

jeżeli występują na nich wzory wirowe:
palec 1 i 2 – 16

palec 3 i 4 – 8
palec 5 i 6 – 4

palec 7 i 8 – 2
palec 9 i 10 – 1.

Jeżeli na palcu występuje wzór inny niż wirowy, to otrzymuje on wartość zero. Numeracja

palców prawej ręki wynosi od 1 do 5, poczynając od kciuka, a kończąc na małym palcu; palce lewej

ręki ponumerowane są od 6 do 10 w analogicznej kolejności.

Sumę wartości liczbowych odpowiadających palcom parzystym, powiększoną o 1 oraz od-

powiednią sumę, powiększoną o 1, uzyskaną dla palców nieparzystych zapisuje się w liczniku i
mianowniku ułamka, który stanowi klasę główną systemu Henry'ego – Galtona.

Przykład obliczania klasy głównej w systemie Henry'ego – Galtona

A. Układ wzorów na karcie daktyloskopijnej (w nawiasach podane są numery palców):

(1)W 2(R)

(3)W (4)W (5)A

– ręka prawa

-----------------------------------------------------------------

(6)A

(7)W (8)R

(9)W (10)U – ręka lewa

B. Formuła

16 8 4

2

1

-----------------------------------------------
(2)R

(4)W (6)A

(8)R

(10)W

----------------------------------------------
(1)W (3)W (5)A

(7)W (9)W

----------------------------------------------
16

8

4

2

1

C. Wartości liczbowe odpowiadające

D. Klasa główna

poszczególnym palcom i wzorom

(0 + 8 + 0 + 0 + 0) + 1

9

---------------------------- = ----
(16 + 8 + 0 + 2 + 1) + 1 28

Licznik i mianownik klasy głównej mogą przyjmować wartości od 1 do 32, co pozwala na

utworzenie 1024 różnych klas głównych. Dla zwiększenia selektywności systemu wprowadzone zo-

stały dodatkowe subklasyfikacje.

Przykładem może być system klasyfikacyjny stosowany w registraturze daktyloskopijnej FBI,

który nosi nazwę systemu Henry'ego – FBI. W systemie tym, po ustaleniu klasy głównej, dokonuje
się klasyfikacji dodatkowej (secondary classification), która obejmuje wzory na wskazujących pal-

cach obydwu rąk – w liczniku zapisuje się symbol wzoru na wskazującym palcu ręki prawej, a w
mianowniku symbol wzoru na symetrycznym palcu ręki lewej. Ponadto, w podobny sposób, odno-

towuje się przy użyciu małych liter, obecność łuków, namiotów i pętlic radialnych na palcach pozo-
stałych.

Na przykład:

układ wzorów

klasa główna i dodatkowa

W T U U U

1

18

--------------

-------------

A R U W U

18

aR

U U U U T

5 U – – t

-------------

------------

W R A U U

1 R a

Następnym krokiem jest subklasyfikacja (subsecondary classification) wzorów na wskazują-

cych, środkowych i serdecznych palcach obydwu rąk. W liczniku i mianowniku, odpowiednio dla

palców prawej i lewej ręki, dokonuje się zapisu za pomocą symboli: I, M, O, które w przypadku wzo-
rów wirowych oznaczają:

I (inner) – dolne ramię lewej delty przebiega ponad deltą prawą i pomiędzy nimi występują

przynajmniej 3 linie papilarne.

M (meeting) – pomiędzy dolnym ramieniem lewej delty a deltą prawą występują co najwy-

żej 2 linie papilarne (zarówno powyżej, jak i poniżej prawej delty),

O (outer) – dolne ramię lewej delty przebiega pod deltą prawą i pomiędzy nimi występują

przynajmniej 3 linie papilarne.

W przypadku wzorów pętlicowych litera I oznacza, że na palcach wskazujących i środkowych

indeks zawiera się w granicach 1-9, a na palcach serdecznych w granicach 1-13. Większe wartości

indeksów oznaczane są literą O.

Wzory łukowe i namiotowe nie podlegają subklasyfikacji.

Przykłady:

układ wzorów

klasa główna, dodatkowa i subklasa

O M O

U W W W W

32

W O M O

-----------------

--------------------------------

W W W W W

16

W I I I

I I I

1 8 M

W W U W U

26

W I I M

----------------

-----------------------------

U R U W W

18

R O I I

14 10 I

Subklasyfikacja jest pomijana, jeżeli w ramach klasy dodatkowej występują małe litery.
Po subklasyfikacji następuje podział główny (major division), który dotyczy wzorów na kciu-

kach obydwu rąk. Wzory wirowe opisywane są za pomocą liter: I, M, O, których znaczenie jest takie
same jak przy subklasyfikacji. W przypadku pętlic ulnarnych stosuje się, w zależności od wielkości

indeksu, symbole: S (small), M (medium), L (large), a mianowicie:

1) dla pętlic na kciuku lewej ręki:

S dla indeksu 1-11,
M dla indeksu 12-16,

L dla indeksu powyżej 16;

2) gdy na kciuku lewej ręki występuje przypadek S lub M, na kciuku prawej ręki przyjmuje się

takie samo oznaczenie jak w punkcie 1,

3) gdy na kciuku lewej ręki występuje przypadek L, na kciuku prawej ręki przyjmuje się:

S dla indeksu 1-17,
M dla indeksu 18-22,

L dla indeksu powyżej 22.

Jeżeli chociaż na jednym z kciuków występuje łuk, namiot lub pętlica radialna, podziału

głównego nie stosuje się. Symbole dotyczące podziału głównego zapisywane są z lewej strony klasy

głównej.

Przykład:

układ wzorów

klasa główna, dodatkowa,

subklasa, podział główny

O I 8 M

W W U W U

O 26 W I I M

----------------------

-----------------------

U R U W W

L 18 R O I I

18 14 10 I

Klasyfikacja końcowa (final classification) stanowi przedostatni etap w budowaniu formuły

klasyfikacyjnej, a stanowią ją indeksy małych palców obydwu rąk.

Ostatnią częścią formuły jest klucz (key), który zapisywany jest w liczniku, na samym począt-

ku.

Klucz jest indeksem pętlicy występującej na palcu o najniższym numerze, z pominięciem

palców małych. W przypadku braku wzorów pętlicowych klucz nie występuje.

Przykłady pełnych formuł klasyfikacyjnych:

14 I M 12 10
U W W U U

14

M 21 W I M I 10

----------------------------

----------------------------------------

W W U U U

I 11 W O I O 18

M 11 12 4
W R U A U

11 2 R – a 4

--------------------------

-----------------------

T U U W W

18 tU

System Vuceticha

W systemie Vuceticha wyróżnia się pętlice lewe, pętlice prawe, wiry i łuki, którym przypisy-

wane są następujące symbole:

łuki – 1 lub A,
pętlice lewe – 2 lub I,

pętlice prawe – 3 lub E,
wiry – 4 lub V.

Symboli literowych używa się dla oznaczenia rodzajów wzorów na kciukach prawej i lewej

ręki, natomiast cyfry od 1 do 4 opisują wzory na palcach pozostałych. Formuła klasyfikacyjna przyj-

muje także postać ułamka, przy czym symbole zapisane w liczniku dotyczą wyłącznie palców ręki
prawej, a mianownik jest zarezerwowany dla palców ręki lewej.

Przykłady klasy głównej w systemie Vuceticha:

układ wzorów

klasa główna

E I E E E

E – 2 3 3 3

----------------

----------------

V E I I I

V – 3 2 2 2

Klasa główna w systemie Vuceticha może przyjąć aż 1048576 różnych wartości, podczas gdy

w systemie Henry'ego – Galtona ogranicza się tylko do 1024 kombinacji. Tak duża selektywność kla-
sy głównej systemu Vuceticha sprawia, że dla większości klas głównych nie ma potrzeby wprowa-

dzania bardziej szczegółowej klasyfikacji. Jedynie w kilku lub kilkunastu przypadkach, w zależności
od pojemności registratury, konieczne jest stosowanie subklasyfikacji opartej na wartościach

indeksów wzorów pętlicowych oraz wzajemnym ułożeniu delt we wzorach wirowych.

System Lebiediewa

Klasa główna w systemie Lebiediewa jest taka sama jak w systemie Henry'ego – Galtona.

Klasę dodatkową (formuła Roschera) tworzy ciąg cyfr przypisanych poszczególnym rodzajom wzo-
rów w następujący sposób:

1 – łuki,
2 – pętlice radialne,

3 – pętlice ulnarne z indeksem do 9,
4 – pętlice ulnarne z indeksem 10-13

5 – pętlice ulnarne z indeksem 14-16
6 – pętlice ulnarne z indeksem powyżej 16

7, 8, 9 – wiry (w zależności od wzajemnego ułożenia delt).

Systemy monodaktyloskopijne

Możliwości wykorzystania do wykrywania sprawców przestępstw registratur daktyloskopij-

nych zorganizowanych wg klasyfikacji dziesięciopalcowej, są znacznie ograniczone. Wynika to głów-
nie stąd, że na miejscach przestępstw ujawniane są przede wszystkim ślady pojedynczych lub

zaledwie kilku palców tej samej osoby, podczas gdy do utworzenia formuły klasyfikacyjnej potrzeb-
ne są wzory wszystkich dziesięciu palców. Jedynie w wyjątkowych przypadkach ujawniane są kom-

pleksowe ślady pozostawione przez sprawcę prawie wszystkimi palcami, co pozwala na wyprowa-
dzenie tzw. formuł prawdopodobnych i przeszukiwania wg nich odpowiednich podzbiorów w regi-

straturze. Z tych względów zrodziła się potrzeba utworzenia kartotek monodaktyloskopijnych,
opartych na klasyfikacji odcisków linii papilarnych poszczególnych palców, traktowanych oddzielnie.

Do najbardziej znanych systemów monodaktyloskopijnych należy system Battley'a. Klasyfi-

kacja wzorów linii papilarnych w systemie Battley'a opiera się na zastosowaniu odpowiedniej lupy

daktyloskopijnej. Lupa ta jest osadzona na szklanej podstawce, na której znajduje się 7 koncen-
trycznych kół o promieniach: 3, 5, 7, 9, 11, 13, 15 mm. Koło o najmniejszym promieniu oznaczone

jest literą A; pierścienie między okręgami oznaczono kolejnymi literami alfabetu: B, C, D, E, F, G;
pole na zewnątrz koła o największym promieniu oznaczono literą H.

Środek koncentryczny kół zaznaczony jest za pomocą kropki. Lupkę z tak skonstruowaną

podstawką umieszcza się na odcisku linii papilarnych w ten sposób, aby kropka będąca środkiem
kół znalazła się na wierzchołku linii papilarnej okalającej centrum wzoru. W przypadku wzorów na-

miotowych kropkę ustawia się na wierzchołku pierwszej linii okalającej tzw. maszt.

Wzory pętlicowe dzieli się przede wszystkim na ulnarne i radialne. Następnie sprawdzane

jest umiejscowienie delty w jednym z pierścieni lupy, obliczany jest indeks oraz określany jest

kształt centrum wzoru. Punkt środkowy lupy umieszcza się na wierzchołku pierwszej pętlicy obej-
mującej termin wewnętrzny, względnie na wierzchołku pętlicy, na której leży termin wewnętrzny.

W grupie wzorów wirowych wyróżniane są cztery przypadki budowy centrum wzorów.

Wraz z typem centrum wzoru wirowego uwzględnia się punkt, w którym najbardziej we-

wnętrzna linia papilarna zawraca, obejmując od dołu środek wzoru. Cecha ta otrzymuje oznaczenie

od A do H, zgodnie z literą pierścienia lupy, w którym wskazany punkt leży. Ponadto w klasyfikacji
wzorów wirowych wykorzystuje się: umiejscowienie delt w pierścieniach lupy, wzajemne położenie

delt oraz indeksy liczone dla obydwu delt. Wzory łukowe nie podlegają subklasyfikacji ze względu
na brak jednoznacznego centrum.

Inne systemy klasyfikacyjne

Trudności wynikające z konieczności dokonywania bardzo szczegółowej klasyfikacji w ra-

mach systemów monodaktyloskopijnych i ich małej selektywności, zdecydowały o podjęciu poszu-
kiwań innych, mniej skomplikowanych systemów, które dawałyby jednocześnie większe szanse na

identyfikację śladów z miejsc zdarzeń. Dużą popularność zdobył w USA system pięciopalcowy, który
wykorzystywano do rejestrowania sprawców włamań, rozbojów, przestępstw na tle seksualnym

oraz osób skazanych za handel narkotykami. Zasady klasyfikacji w tym systemie są bardzo proste.
Poszczególnym rodzajom wzorów linii papilarnych przypisane są następujące oznaczenia cyfrowe:

brak palca – 0,
łuk – 1,

namiot – 2,
pętlica prawa – 3,

pętlica lewa – 4,
wir zwykły i pętlica rakietkowa – 5,

wir dwupętlicowy – 6,
wzory inne – 7,

wzory z bliznami.
Formuła klasyfikacyjna karty daktyloskopijnej, zawierającej odciski linii papilarnych pięciu palców

prawej bądź lewej ręki osoby, zapisywana jest w postaci ciągu pięcioelementowego, składającego
się z cyfr oznaczających rodzaje wzorów na poszczególnych palcach. W przypadku kiedy na palcach

prawej ręki występują wyłącznie wzory pętlicowe prawe lub na palcach ręki lewej wzory pętlicowe
lewe, wykorzystywana jest dodatkowa subklasyfikacja, w ramach której ustalane są wartości indek-

sów.

W praktyce kryminalistycznej stosowano także trójpalcowe systemy klasyfikacyjne. System

taki, w ramach którego wykorzystywano odciski palców wskazujących, środkowych i serdecznych
stosowany był w Belgii i stanowił uzupełnienie systemu monodaktyloskopijnego.

Regularny przebieg linii papilarnych tworzących wzory łukowe sprawia duże trudności z sub-

klasyfikacją tych wzorów. Problem ten próbowano rozwiązać wprowadzając klasyfikację układów li-

nii papilarnych na środkowych członach palców rąk. Opracowaną przez S.K. Chatterjee klasyfikację
układów linii papilarnych na środkowych członach palców rąk stosowano w latach 50. w Indiach.

Daktyloskopijne systemy klasyfikacyjne nie ograniczają się wyłącznie do wzorów linii papi-

larnych na palcach rąk. Wykorzystywane są także (lub były) systemy klasyfikacyjne układów linii pa-

pilarnych na dłoniach. Do najbardziej znanych tego typu systemów należy system Kaj Broggera

Mollera. W systemie tym klasę główną stanowią trzy symbole odpowiadające układom linii
papilarnych na trzech częściach dłoni: thenar, hypothenar i strefie podpalcowej. Na thenar i

hypothenar wyróżniono po 20 najbardziej typowych układów linii papilarnych, natomiast w strefie
podpalcowej 10.

W subklasyfikacji wykorzystuje się wzajemne ułożenie delt i wybranych elementów wzorów

linii papilarnych.

Niniejszy „skrypt” jest wiernym odzwierciedleniem treści książki autorstwa Jarosława Moszczyń-

skiego, zatytułowanej „Daktyloskopia. Zarys teorii i praktyki.”, wydanej przez Wydawnictwo
Centralnego Laboratorium Kryminalistycznego Komendy Głównej Policji.