DEWEY – JAK MYŚLIMY

•

myślenie ukierunkowane/refleksyjne na cele praktyczne jest procesem weryfikacji hipotez czyli procesem
zmian w zakresie stopnia pewności przekonań

•

problem praktyczny:

1. rodzaj trudności poznawczej dot, jakiejś luki w sys. Wiedzy
2. związek treści danego problemu z syt. Życiową uczącej się osoby, stylem myślenia i możliwościami

umysłowymi

3. zdziwienie i ciekawość jako czynniki wew. warunkujące sensowność i względną trwałość prób rozwiązania

problemu

4. możliwość podmiotowej operacjonalizacji problemu w formie serii pytań i planu eksperymentów
•

Dewey stworzył psychologię funkcjonalną analizując emocje, odruchy i myślenie, ona jest paradygmatem dla
interpretacji zachowań adaptacyjnych

•

prekursor współczesnej psych. Funkcjonalnej – psych. Interakcyjna

•

twórca funkcjonalnej teorii myślenia – docenienie roli doświadczenia, ukierunkowanie myślenia poprzez
ewolucję umysłową i symboliczne próby i błędy; traktowanie myślenia jako formułowania i sprawdzania
hipotez

•

sprawdzanie hipotez – oceny myślowe vs. Oceny dot. faktów eksperymentalnych

RÓŻNE ZASTOSOWANIE SŁOWA MYŚL

I.

myślą nazywamy wszystko to co nam przychodzi do głowy , myśleć o czymś tzn. mieć pewną świadomość tej
rzeczy

•

w tym sensie myślą głupi i tępi ludzie

•

refleksja oznacza ciągłość myśli której tu niestety brakuje

II. myślimy tylko to czego bezpośrednio nie widzimy, nie słyszymy, nie czujemy, nie dotykamy
•

łańcuchy zdarzeń i epizodów mających pewną zwartość

•

twory wyobraźni poprzedzają często myślenie typu ścisłego i torują mu drogę => nie zmierzają jednak do
wiedzy i to je odróżnia od myślenia refleksyjnego

III. dwa stopnie myślenia : w pierwszym przyjmuje się jakieś mniemanie bez większego usiłowania ustalenia jego

podstaw , w drugim : szuka się podstaw mniemania => myślenie refleksyjne!!!

•

przyjęcie lub odrzucenie czegoś jako rozumowo prawdopodobnego lub nieprawdopodobnego

•

myśli przynosi tradycja,nauczanie naśladownictwo itp. to uprzedzenia i przesądy => pierwszy stopień
rozumienia

•

drugi stopień rozumienia => świadome badanie natury, warunków i następstw mniemania

•

branie pod uwagę racji czyli podstaw mniemania i jego logicznych konsekwencji

•

myśl refleksyjna jest czynnym, wytrwałym i uważnym rozważaniem jakiegoś mniemania lub przypuszczalnej
formy wiedzy- w świetle podstaw, na których się wspiera oraz wniosków do których doprowadza

CENTRALNY CZYNNIK MYŚLENIA

•

ta funkcja, dzięki której jakaś rzecz jest oznaką innej rzeczy lub inną ukazuje i przez to prowadzi nas do
rozważania w jakim stopniu pierwsza może być podstawą przeświadczenia o drugiej = myślenie wyraźnie
rozumowe

•

myśl refleksyjna mieści więc w sobie wiarę w pewną rzecz nie przez wzgląd na nią samą ale dlatego że inna
rzecz o niej świadczy, jest jej dowodem – podstawą mniemania

•

myślenie to taki proces w którym fakty obecne nasuwają nam inne fakty w taki sposób że na podst. lub za
gwarancją owych faktów obecnych wytwarza się mniemanie o tamtych

ELEMENTY MYŚLENIA REFLEKSYJNEGO

a) stan zaniepokojenia, zakłopotania
•

refleksja zmierza do wykrycia faktów które by mogły posłużyć jako drogowskazy

•

potrzeba znalezienia rozwiązania wątpliwości jest czynnikiem nadającym stałośc i kierunek całemu procesowi
refleksji

•

problem wytycza cel myśli, a cel wyznacza bieg procesu myślenia

b) akt badania lub poszukiwania skierowany ku wykryciu innych faktów, służących do potwierdzenia lub

obalenia nasuwającego się mniemania

•

źródła nasuwających się myśli : minione doświadczenia i wiadomości poprzednio nabyte

•

myślenie bezkrytyczne – jeśli przyjmujemy pierwszą nasuwającą się myśl

1

•

myślenie refleksyjne wymaga przezwyciężenia bezwładu umysłu, polega na zawieszeniu sądu na czas
dalszego rozpatrywania sprawy

•

warunki myślenia refleksyjnego : utrzymanie stanu wątpienia i unikanie przedwczesnego wyciągania
wniosków przy równoczesnym prowadzeniu systematycznych dociekań

WARTOŚĆ MYŚLI

•

myśl zasadniczym czynnikiem różnicującym człowieka od zwierząt

•

pozwala unikać impulsywności i rutyny w działaniu

•

istota myśląca może działać na podst. tego czego istnienia na razie nie dostrzega, tego co dopiero będzie
istnieć

•

jednostkę myślącą pobudza do działania jakiś cel bardziej odległy o którym wie ona tylko pośrednio

•

od nadawania sensu rzeczą zależą wszystkie przewidywania rozumne plany itp.

•

dzięki myśleniu człowiek układa sobie sztuczne znaki które mają z góry mu przywodzić na myśl
konsekwencje a równocześnie różne sposoby zapewnienia ich sobie lub uniknięcia

•

myśl nadaje wydarzeniom i przedmiotom materialnym znaczenie i wartość bardzo różną od tej jaką mają one
dla istoty niezdolnej do refleksji

DONIOSŁOŚĆ KIEROWANIA MYŚLENIEM DLA OSIĄGNIĘCIA TYCH WARTOŚCI

•

czynność która może być wykonywana dobrze lub źle, wymaga kierowania i kształcenia. Im ważniejsza jest jej
rola, tym większe zło pociąga za sobą niedobre wykonywanie.

•

Jeżeli wszelkie rozważne działanie i użytek jaki możemy zrobić ze wszystkich innych władz naszych zależą od
myślenia to staranne nimi kierowanie jest ogromnie ważne

TENDENCJE WYMAGAJĄCE CIĄGŁEJ KONTROLI

•

zwykły bieg życia materialnego i społecznego dostarcza do pewnego stopnia warunków koniecznych do
regulowania procesu wnioskowania

•

jest niezbędne by zrozumieć należycie wskazówki dot. wrogów, schronienia, pożywienia, głównych warunków
życia społ.

•

Wrodzona inteligencja nie schroni od pomyłek, a rozległe lecz nie opanowane doświadczenie nie zapobiega
nagromadzeniu i zakorzenieniu się mniemań fałszywych

•

dopiero dokładne określenie warunków w których dokonywane są obserwacje i zastosowanie surowej
dyscypliny w stosunku do przyjmowania nasuwających się myśli mogą nam pozwolić rozstrzygnąć że
pierwszy typ mniemań jest fałszywy a drugi wartościowy

•

wynikiem uregulowania i sprecyzowania warunków w których odbywa się obserwacja i wnioskowanie jest
postęp

ZASTOSOWANIE REGUŁ PRZEKSZTAŁCANIA WNIOSKOWANIA W DOWÓD

•

wykonywanie czynności myślenia jest w dosłownym tego słowa znaczeniu wywodem, wyprowadzeniem
jednej myśli z drugiej – wnosimy o jakimś fakcie dzięki znajomości innego faktu

•

ujęcie w reguły

1. warunków w jakich dokonuje się sugestia tj. nasuwanie się myśli
2. warunków w jakich udziela się wiary tym nasuwającym się myślą

*wnioskowanie tak ujęte stanowi dowód

•

najważniejsze jest to aby każde wnioskowanie było wnioskowaniem wypróbowanym albo ażebyśmy
rozróżniali mniemania oparte na pewnych sprawdzonych dowodach od tych nie sprawdzonych

Myślenie obejmuje nasuwanie się na myśl pewnej konkluzji, a poza tym rozważania konieczne do sprawdzenia
wartości tej konkluzji przed jej ostatecznym przyjęciem. Wymaga to:

a) pewnego zasobu doświadczenia i faktów z których wyłaniają się pomysły
b) szybkości nasuwania się pomysłów,ich giętkości i obfitości
c) ładu, konsekwencji i stosowności tych pomysłów

CIEKAWOŚĆ

•

czynnik od którego zależy powstawanie pomysłów

•

umysł ciekawy jest stale w ruchu, poszukuje materiału dla myśli

•

w swych pierwszych przejawach ciekawość jest wyładowaniem żywotności, wyrazem obfitości energii

2

organicznej

•

wyższy stopień ciekawości rozwija się pod wpływem pobudek społecznych – zarodek ciekawości
intelektualnej

•

ciekawość wznosi się poza sferę organiczną i społ. I staj się intelektualna, przemieniając się w zainteresowanie
problemami, które się wyłoniły z obserwacji rzeczy i zgromadzonego materiału

SUGESTIA ALBO NASUWANIE SIĘ MYŚLI

•

funkcji sugestii nie można wytworzyć przez nauczanie – pewne warunki mogą ją polepszyć lub pogorszyć ale
nie można jej całkowicie usunąć

•

funkcja sugestii ma różnorodne oblicza – tymi wymiarami są : łatwość lub szybkość, rozległość lub
różnorodność i głębia lub trwałość

•

pospolity podział ludzi na bystrych i tępych oparty na szybkości z jaką myśli nasuwają się po ukazaniu się
przedmiotów i zajściu wydarzeń

•

różnica pod względem ilości lub zakresu nasuwających się myśli – zbyt mała liczba → umysł oschły; duża
liczba → dojrzały, płodny umysł

•

najlepsze funkcjonowanie myśli wymaga równowagi między ubóstwem a zbytkiem sugestii

•

głębia – zależnie od płaszczyzny i szybkości rekacji ; jedni myślą głęboko inni powierzchownie , jedni
docierają do sedna sprawy, drudzy dotykają tylko zew. Strony

•

myślenie jest zdolnością wydobywania i łączenia w pewien ciąg specyficznych idei wywołanych przez
poszczególne rzeczy

ŁAD I JEGO NATURA

•

nasuwające się myśli muszą być uporządkowane, kiedy między czynnikami głębi, łatwości i bogactwa
zachodzi równowaga i właściwy stosunek wtedy otrzymujemy ciągłość myśli

•

koncentracja to różnorodność i zmienność przedstawień łączących się w jeden stały prąd skierowany ku
jednolitej konkluzji – koncentruje się myśl przez skierowanie jej biegu na jakiś przedmiot

•

zwarte i uporządkowanie myślenie jest ciągłą zmianą treści

•

wynik, rezultat stanowią tamę dla myśli

•

różnice między człowiekiem dojrzałym a niedojrzałym w zakresie zorganizowanego działania :

1. zew. Wynik działania jest bardziej pilną potrzebą dla dorosłego i stąd jest dla niego skuteczniejszym niż dla

dziecka środkiem dyscypliny myślowej

•

dobór odpowiedniej linii działania

2. cele działania dorosłego są bardziej wyspecjalizowane niż dziecka
•

możliwości wyboru prawdziwie wychowawczych zajęć są nieskoczenie większe w życiu dziecka niż
dorosłego

Wprowadzanie ładu wiąże się z kształtowaniem intelektualnych zdolności konsekwentnego myślenia.

WARUNKI SZKOLNE A KSZTAŁCENIE MYŚLENIA – METODY I WARUNKI

•

myśl powinna być rozwijana za pomocą specjalnych ćwiczeń

•

nie ma jakiejś jednej i jednolitej zdolności myślenia

•

kształcenie polega na rozwijaniu ciekawości, przepływu myśli oraz nawyków dociekania i sprawdzania, które
wymaga ich zasięg i skuteczność

•

każdy przedmiot jest rozumowy o ile u jakiejkolwiek osoby może wywołać rozwój

•

warunki otoczenia szkolnego wywierające wpływ : postawy myślowe i nawyki osób, z którymi się dziecko
styka ; przedmioty nauki ; rozpowszechnione cele i ideały wychowawcze

WYPŁYW NAWYKÓW INNYCH OSÓB

•

naśladowanie jest jednym z przejawów zasady bodziec reakcja

•

u młodych osób wpływ osobowości nauczyciela ściśle wiąże się z wpływem przedmiotu – zbliżanie się bądź
oddalanie

WPŁYW RODZAJÓW PRZEDMIOTÓW NAUKI

•

podział przedmiotów:

1. wymagające nabycia specjalnej biegłości w wyk. Pewnej czynności np.czytanie, pisanie, rachowanie
2. polegające przede wszystkim na nabywaniu wiedzy np. historia, geografia
3. gdzie biegłość wykonania i zasób wiadomości mają względnie mniejsze znaczenie a wymagają myślenia

abstrakcyjnego np.arytmetyka, gramatyka

3

WPŁYW ROZPOWSZECHNIONYCH CELÓW I IDEAŁÓW

•

biegłość automatyczna i ilość wiadomości są ideałami wychowawczymi przenikającymi całą szkołę

•

ideał wytworu w przeciwieństwie do ideału procesu myślowego, dzięki któremu osiąga się ten wytwór,
uwidacznia się zarówno w nauczaniu jak i wychowaniu moralnym

•

w nauczaniu sprawdzian zewnętrzny przejawia się w wadze przywiązywanej do odpowiedzi poprawnych

•

wychowanie obierające sobie za cel udoskonalenie postawy i metody intelektualnej uczniów wymaga wiele
poważniejszego przygotowania bo wniknięcia w funkcjonowanie indywidualnych umysłów oraz bardzo
szerokiego i elastycznego opanowania materiału

•

sposoby traktowania problemów zachowania określają najgłębsze warstwy postawy umysłowej każdego

ZNACZENIE TERMINU „LOGICZNY”

1. każde myślenie kończące się wnioskiem jest logiczne, niezależnie od tego czy wyciągnięty wniosek jest

uzasadniony czy błędny → termin „logiczny” obejmuje i to co jest logicznie dobre i to co jest logicznie złe

2. „logiczny” odnosi się tylko do tego co może być dowiedzione jako konieczny wynik przesłanek o określonym

znaczeniu i albo oczywiście prawdziwych albo o prawdziwości poprzednio dowiedzionej → ścisłość dowodu
równoznacznikiem logiczności

3. systematyczne usiłowania, negatywne i pozytywne podejmowane dla pokierowania refleksją tak aby wydała

jak najlepsze rezultaty w danych warunkach → synonim gruntownej i ostrożnej refleksji ; zatem ostrożność,
gruntowność, jasność, ścisłość cechami wg których odróżniamy to co logiczne od nielogicznego

•

to co konwencjonalnie określamy jako logiczne przedstawia w rzeczywistości logikę wyszkolonego umysłu
dojrzałego

•

umiejętność podziału przedmiotu, określenie jego elementów i ugrupowania ich w klasy wg zasad ogólnych
dowodzi uzdolnienia logicznego w jego najwyższym stopniu osiąganym po starannym wyszkoleniu

•

logiczność pojmowana ze stanowiska przedmiotu nauki stanowi ostateczną metę, końcowy punkt kształcenia,
a nie punkt wyjścia

•

czynniki psychologiczny i logiczny nie przeciwstawiają się sobie – przeciwnie są ze sobą związane jako
wcześniejsze i późniejsze stadia jednego, ciągłego procesu normalnego rozwoju

DYSCYPLINA A SWOBODA

•

dyscyplina umysłowa jest raczej wynikiem niż przyczyną

•

dyscyplina jest pierwotnym, wrodzonym uzdolnieniem które przeszło drogą stopniowych ćwiczeń w wydajną
siłę

•

celem kształcenia jest rozwinięcie inteligencji samodzielnego i wydajnego typu umysłu zdyscyplinowanego

•

celem dyscypliny pojętej jako podobieństwo do mechanicznej rutyny są jednolite zew. Sposoby postępowania

•

jeśli dyscyplinę rozważa się w odniesieniu do intelektu to utożsamia się ją ze swobodą umysłu → zdolnością
do samodzielnego przejawiania się

•

swoboda jest zdobywaniem za pomocą osobistych refleksji wyjścia z trudności które przeszkadzają
bezpośredniemu wylewowi działania i natychmiastowemu osiągnięciu celu

•

prawdziwa swoboda intelektualna opiera się na wyrobionej zdolności myślenia , na zdolności dociekania,
zastanawiania się z rozwagą nad każdą sprawą i osądzania czy ilość i jakość dowodów są wystarczające do
powzięcia decyzji, a jeżeli nie to gdzie i jak tych dowodów szukać

ANALIZA PEŁNEGO AKTU MYŚLENIA

•

elementy wspólne wszystkim typom myślenia:

1. odczucie trudności
2. jej wykrycie i określenie
•

pierwsze dwa stopnie zazwyczaj zlewają się w jeden:

•

czynnikiem uwydatnionym → wątpliwość albo problem

•

zadaniem : odkrycie pośredniczących ogniw, które by wstawione między odległy cel a dane środki
zharmonizowały je ze sobą

•

gdy się n ie zlewają i trudność jest wstrząśnieniem, zaniepokojeniem:

•

potrzeba celowo obmyślonych obserwacji by wyjaśnić na czym polega napotkana trudność

•

istnienie lub nie istnienie tego stadium odróżnia w znacznej mierze właściwą refleksje czyli ostrożne,
krytyczne wnioskowanie od myślenia niekontrolowanego

•

istotą krytycznego myślenia jest odroczenie sądu → wnioskowanie sprawdzone = dowód

4

3. nasuwanie możliwego rozwiązania
a) przypuszczanie czegoś jest samym jądrem wnioskowania → przejście od tego co jest obecne lub widoczne do

tego czego na razie nie ma ; przypuszczenie oznacza pewien skok; jego wpływ pośredni polega : 1) tworzeniu
nawyków myślowych, 2) na odpowiednim dobieraniu i szeregowaniu poszczególnych faktów

b) dopóki nasuwającej się konkluzji nie przyjęło się jeszcze ostatecznie i podtrzymuje się ją tylko na próbę,

stanowi ona przypuszczenie ; domysły, pomysły, hipotezy, teorie ; kultywowanie jak najróżniejszych
pomysłów jest bardzo ważnym czynnikiem dobrego myślenia

4. wyprowadzenie przez rozumowanie wniosków z przypuszczalnego rozwiązania
•

jest to rozumowanie które bierze początek z przypuszczenia

•

rozumowanie ma taki sam wpływ na przypuszczalne rozwiązanie jak dokładniejsza i rozleglejsza obserwacja
na pierwotny problem

•

przypuszczenia początkowo pozornie dalekie i dziwne często tak się przekształcają przez myślowe
wyprowadzenie ich następstw że stają się trafne i owocne

•

rozumowanie przyczynia się do dostarczenia ogniw które wiążą w zwartą całość pozornie niezgodne terminy

5. dalsze obserwacje i eksperymenty prowadzące do przyjęcia lub odrzucenia przypuszczenia czyli do wniosku

zawierającego przeświadczenie pozytywne lub negatywne

•

czasem obserwacja dostarcza potwierdzenia, czasem jednak potrzebny jest eksperyment tzn. umyślnie dobiera
się warunki zgodnie z wymaganiami pewnego przypuszczenia lub hipotezy aby się przekonać czy teoretycznie
założone w tej hipotezie wyniki rzeczywiście się pojawią

•

strona umysłowa aktu myślenia

1. wnioskowanie
2. rozumowanie

•

zdyscyplinowany umysł zdolny jest do osądzenia jak daleko trzeba posunąć się na każdym z powyższych
stopni w każdym poszczególnym położeniu, ważnie jest by umysł był wrażliwy na problemy i biegły w
metodach przystępowania do nich i ich rozwiązywania

PODWÓJNY KIERUNEK REFLEKSJI

•

fakty są surowym materiałem do refleksji → brak związku między nimi pobudza do niej

•

ruch refleksji w dwóch kierunkach : od danych częściowych i chaotycznych do przypuszczalnej sytuacji
obejmującej całość, i odwrotnie – od tej przypuszczalnej całości(będącej pewnym znaczeniem) do
poszczególnych faktów

•

pierwszy kierunek jest indukcyjny, drugi dedukcyjny → pełny akt myślenia obejmuje oba ruchy

•

ruch może odbywać się przypadkowo albo ostrożnie, uregulowanie

•

myśleć znaczy uzupełniać pewną lukę w doświadczeniu

•

związki łączące odosobnione dane w jedną zwartą całość zaznacza się we wszystkich wyrażeniach które
oznaczają stosunki między przesłankami a wnioskami

1. przesłanki – fundament, na nich opierają się wnioski
2. wnioski
3. konkluzja – zamyka, obejmuje, wiąże ze sobą różne czynniki ustalone w przesłankach

•

systematyczne wnioskowanie oznacza rozpoznanie określonych związków wzajemnej zależności między
twierdzeniami poprzednio nie zorganizowanymi i nie posiadającymi związku; rozpoznanie to przychodzi na
skutek odkrycia i włączenia nowych faktów

•

systematyczne myślenia ma dwa kierunki – jest ruchem ku przypuszczeniu czy hipotezie i ruchem powrotnym
do faktów

•

przyjmowanie warunkowe – przyjęcie idei jako hipotezy roboczej a nie ostatecznej konkluzji

•

ruch zmierzający ku wytworzeniu pojęcia nosi nazwę odkrywania indukcyjnego

•

ruch idący w kierunku jego rozwijania, stosowania i sprawdzania nazywa się dowodzeniem dedukcyjnym

DEDUKCJA

INDUKCJA

•

Od ogółu do szczegółu

•

w kierunku sprawdzania tej zasady

•

pomysły, przypuszczenia pojawiają się w stanie
zaczątkowym i niezupełnym → dedukcja jest

•

Od szczegółu do ogółu

•

idzie w kierunku odkrywania zasady wiążącej
całość

•

wpływ na tworzenie się przypuszczeń może być

5

rozwijaniem ich i doprowadzeniem do ujęcia
pełnego i całkowitego znaczenia

•

wydedukowane rezultaty stanowią podstawę do
porównań z wynikami zaobserwowanymi

•

dedukcja wymaga systemu pokrewnych
przedstawień m których jedno może przejść w
drugie prawidłowymi, uporządkowanymi
stopniami

•

definicja, ogólne formuły i klasyfikacje są
środkami za których pomocą ustala się i rozwija
znaczenie aż do jego szczegółowych rozgałęzień

•

sprawdzanie dedukcji polega na obserwacji
eksperymentalnej

tylko pośredni, niedoskonały

•

nie można sformułować żadnych reguł które by
zapewniły poprawność wnioskowania

•

jednostka może wracać do faktów które nasuwają
przypuszczenia

•

wszystkie metody indukcyjne w sensie
technicznym dot. regulowania warunków w
jakim odbywają się procesy dostarczające
surowego materiału: procesy obserwacji,
przypominania, przyjmowania świadectw innych
osób

•

indukcja naukowa oznacza wszystkie te procesy
przez które reguluje się obserwację i
gromadzenie danych w tym celu by ułatwić
tworzenie się wyjaśniających pojęć i teorii

•

sposoby by doprowadzić do dobrania ścisłych
faktów :

1. wykluczanie przez analizę tego co jest dla naszej

sprawy nieważne i może wprowadzić w błąd

➢

w każdej zaobserwowanej rzeczy istnieje zawsze
pewne zespolenie znaczenia z tym co jest
zmysłowo i fizycznie obce i to tak że gdyby je
całkowicie wykluczyć to reszta nie miała by
żadnego sensu

➢

fakty są wyznaczone raczej obiektywnie niż
subiektywnie

2. uwydatnienie tego co jest ważne przez zbieranie i

porównywanie poszczególnych przypadków

➢

mnożenie obserwacji – wszelkie wnioskowanie
indukcyjne opiera się na gromadzeniu i
porównywaniu pewnej liczby podobnych
przypadków

➢

rozpatrywanie wielu przypadków ma na celu
ułatwienie doboru cech o wartości dowodowej
albo symptomatycznej na których można oprzeć
wniosek w jakimś pojedynczym przypadku

➢

punkty niepodobieństwa są równie ważne jak
punkty podobieństwa – porównywanie bez
przeciwstawiania nie doprowadza logicznie do
niczego

3. rozmyślne tworzenie danych przez

eksperymentalne wprowadzenie zmian

➢

najważniejszy czynnikiem

➢

zadaniem eksperymentowania jest
skonstruowanie z prawidłowych stopni
ułożonych na podstawie z góry obmyślanego
planu, przypadku typowego utworzonego
umyślnie po to by rzucić światło na pewną
trudność

➢

eksperyment usuwa braki wynikające z :
rzadkości , subtelności lub sztywnej
niezmienności faktów które zwykle poznajemy

➢

cel tych wszystkich sposobów jest jeden –
pośrednie regulowanie funkcji nasuwania się lub
tworzenia przypuszczeń

6

TRZY CZYNNIKI SĄDU

•

ścisły związek między sądem i wnioskowaniem

•

celem wnioskowania doprowadzenie do stosownego sądu o pewnej sytuacji

•

trzy cechy sądu:

1. spór, który polega na przeciwieństwie stanowisk wobec tej samej obiektywnej sytuacji
➢

punktem sporny ogólnikowo różne znaczenia

2. proces określania i stwierdzania tych stanowisk oraz badania faktów przytaczanych na ich poparcie
➢

rozważanie obustronnych argumentów dzieli się na dwa rozgałęzienia: badanie materiału dowodowego oraz
dobieranie reguł dających się zastosować

➢

dobór danych ma na celu wpłynąć odpowiednio na powstanie i ukształtowanie się nasuwającego się
przypuszczenia w którego świetle mają być one interpretowane

3. ostateczna decyzja, czyli orzeczenie zamykające tę specjalną sprawę będącą przedmiotem sporu i służące także

za regułę lub zasadę dla rozstrzygania przyszłych przypadków

➢

gdy sąd jest utworzony jest on decyzją, rozstrzygnięciem – zamyka daną sprawę

➢

znaczenia zostają unormowane – stają się pojęciami logicznymi

POCHODZENIE I NATURA IDEI

•

tam gdzie nasuwające się mniemanie jest w zawieszeniu aż do chwili przeprowadzenia badania i dociekania
zachodzi prawdziwy sąd

•

znaczenia stają się ideami → idea jest to znaczenie przyjęte na próbę, kształtowane i stosowane ze względu na
swą przydatność do rozstrzygnięcia pewnej niepokojącej i niejasnej sytuacji – znaczenie służące jako
narzędzie sądu

•

jeśli myśl traktujemy jedynie jako sugestię to staje się ona ideą o następujących cechach:

a) możliwy ale jeszcze wątpliwy sposób interpretacji
b) ma kierować dociekaniem i badaniem
•

idee nie są prawdziwymi jeżeli nie są narzędziami w jakimś rozważaniu refleksyjnym, które zmierza do
rozwiązania jakiegoś problemu

•

działanie kierowane świadomymi ideami jest jedynym sposobem uniknięcia z jednej strony tępej głupoty a z
drugiej nauki kupowanej jako przypadkowe doświadczenie

ANALIZA I SYNTEZA

ANALIZA

SYNTEZA

•

Analiza myślowa traktowana analogicznie do
fizycznej

•

analiza logiczna jest wyliczeniem i
zarejestrowaniem wszelkich możliwych
właściwości i związków

•

potrzeba analizy – uwydatnienia jakiegoś
czynnika albo związku jako szczególnie ważnego

•

w pierwotnym procesie wnioskowania umysł jest
w postawie poszukiwania, badania,
projektowania , jeśli przechodzi do konkluzji to
poszukiwanie się kończy

•

jeśli się nie stwierdzi jaka metoda prowadzi
logicznie do rezultatu to umysł nie będzie miał
żadnej metody i będzie działał chaotycznie

•

Pewien rodzaj fizycznego zszywania kawałków

•

synteza będzie zachodziła tam gdzie uchwycimy
znaczenie faktów dla konkluzji lub zasady dla
faktów

•

synteza polega na wyznaczaniu miejsca

•

daje danemu faktowi jego wątek

•

sąd jest syntetyczny o tyle o ile pozostawia w
umyśle pewną zamkniętą sytuację w której
obrębie mieszczą się wybrane fakty

•

udoskonala analizę

ROLA ZNACZEŃ W ŻYCIU UMYSŁOWYM

•

zasadniczą cechą myślenia jest to iż jedna rzecz oznacza wyraża drugą, wskazuje na nią

•

akt wydawania sądu mieści w sobie zarówno tworzenie znaczeń jak i ich stosowanie
bez określeń jest albo :

a) brak treści rozumowej
b) stan rozumowej niejasności i niepewności
c) skażenie myśli, nierozum, obłęd

7

•

nasza władza płodnego myślenia zależy od posiadania zasadniczego zasobu znaczeń, które można zastosować
wedle życzenia

Rozumowanie bezpośrednie i pośrednie:

1. dzięki znajomości rzeczy, rzecz i jej znaczenie do pewnego stopnia stanowią jedno → rozumowanie

bezpośrednie

2. rzecz i jej znaczenie są oddzielone od siebie i trzeba poszukać znaczenia aby rzecz zrozumieć → rozumowanie

pośrednie, okrężne

•

postęp w prawdziwej wiedzy polega zawsze po części na odkrywaniu czegoś jeszcze niezrozumiałego w tym
co poprzednio przyjmowaliśmy z góry jako jasne, widoczne, samo przez się zrozumiałe – po części zaś na
stosowaniu znaczeń pojmowanych wprost, bez pytania, jako środków do uchwycenia znaczeń niejasnych,
wątpliwych i niepewnych.

•

Postęp ten polega na rytmie rozumienia bezpośredniego (pojmowania)z pośrednim (zrozumieniem)

PROCES NABYWANIA ZNACZEŃ

•

problem nabiera przez rzeczy znaczenia albo wyrabiania nawyków bezpośredniego pojmowania więc jest
problemem wprowadzania:

1. określoności i wyodrębniania

➢

źródło w praktycznym działaniu

➢

stopniowo pewne charakterystyczne reakcje kojarzą się z pewnymi rzeczami

2. konsekwencji lub stałości znaczenia w to co inaczej byłoby niejasne lub chwiejne

•

znajomość znaczeń jest oznaką że nabyliśmy pewien sposób reagowania na pewne przedmioty a nastawienie
na taką reakcje doprowadza nas bez namysłu do antycypowania pewnych możliwych jej konsekwencji

POJĘCIA I ZNACZENIA

•

koncepcją czyli pojęciem jest każde znaczenie dostatecznie wyodrębnione tak iż można je bezpośrednio
uchwycić i łatwo zastosować określone za pomocą pewnego słowa

•

rozszerzanie pojęć u koncepcji to wprowadzanie znaczeń do wniosków i sądów

•

koncepcje czyli ustalone znaczenia są środkiem:

1. utożsamiania
2. uzupełniania
3. umiejscawiania w pewnym systemie

CZYM NIE JEST POJĘCIE

1. pojęć nie wyprowadza się z mnóstwa różnych określonych przedmiotów przez pominięcie w nich cech

odróżniających je a zachowanie wspólnych

2. pojęcia są za ogólne ze względu na swój użytek i zastosowanie a nie ze względu na swe składniki

DEFINICJA I ORGANIZACJA ZNACZEŃ

•

nie jasne znaczeniapłynne by stanowiły materiał do analizy i zbyt nieuchwytne aby mogły stać się oparciem
dla innych mniemań

•

aby znaczenie było jasne i zrozumiałe musi być jednorodne i wyczerpujące → techniczną nazwą takiego
wyodrębnienia jest treść

•

proces dochodzenia do takich jednostek znaczeniowych nazywa się definicją

•

treścią wyrazów jest znaczenie które wyłącznie i charakterystycznie jest z wiązane z tymi terminami →
znaczenie zawiera się w ich definicji

•

zastosowanie znaczenia do ograniczania i zgrupowania pewnego zbioru istotności to zakres

•

podział ukazuje zakres

•

trzy rodzaje definicji :

1. oznaczająca
➢

metoda wytyczania znaczeń przez wywoływanie pewnego ustosunkowania się do przedmiotów → niezbędna
do uchwycenia właściwości zmysłowych, emocjonalnych i moralnych

2. wyjaśniająca
➢

mowa staje się środkiem za którego pomocą można tworzyć różne kombinacje i przekształcenia znaczeń

➢

przykładem takich definicji są ilustracje i znaczenia podawane w słowniku

3. naukowa

8

➢

rozpoznawanie i klasyfikowanie jednostek → cele praktyczne i społeczne

➢

wybór uwarunkowań przyczynowych, wytwarzania i pochodzenia jako materiału charakterystycznego

➢

oparta na tym w jaki sposób pewne rzeczy są przyczynowo związane z innymi → stwierdza ich stosunek do
siebie

MYŚLENIE ABSTRAKCYJNE I KONKRETNE

MYŚLENIE KONKRETNE

MYŚLENE ABSTRAKCYJNE

•

Znaczenie odgraniczone wyraźnie od innych
znaczeń

•

konkretne jest to co praktyczne

•

środek wiodący do jakiegoś celu, dobra lub
wartości znajdujących się poza myśleniem

•

umysły „ciasne”

•

Znaczenie niektórych innych wyrazów i rzeczy
możemy uchwycić dopiero wtedy kiedy sobie
przypomnimy rzeczy bardziej znane i
uprzytomnimy sobie związki między nimi i tym
czego nie rozumiemy

•

abstrakcyjne jest to co teoretyczne

•

zostaje tylko to co odnosi się do wiedzy pojętej
jako cel sam w sobie

•

środek dalszego przeprowadzania procesu
myślenia

•

myśl abstrakcyjna jednym z celów nie celem
wyłącznym

•

czysto intelektualne tematy

MYŚLENIE EMPIRYCZNE

•

metoda empiryczna nie daje żadnego sposobu odróżniania wniosków fałszywych od prawdziwych

•

błędem rozumowania : przekonanie jakoby jedna rzecz była wynikiem drugiej dlatego że po niej następuje

•

towarzyszy mu inercja umysłowa, lenistwo, bezpodstawny konserwatyzm

METODA NAUKOWA

•

zastępuje ona powtarzający się zbieg wydarzeń lub równoczesność odosobnionych faktów przez wykrycie
pojedynczego znamiennego faktu, czego dokonuje drogą rozłożenia surowych lub całych faktów obserwacji na
większą liczbę drobniejszych procesów, niedostępnych bezpośredniemu spostrzeganiu

•

to co wydaje się przy obserwacji pojedynczym pełnym faktem jest w istocie całym kompleksem faktów

•

dwie metody zmieniania warunków :

1. rozszerzenie empirycznej metody obserwacji → staranne porównywanie rezultatów wielkiej liczby obserwacji

poczynionych w warunkach przypadkowo różnych

➢

wykrycie jakie warunki specjalne istnieją gdy dany wyniki zachodzi a nie istnieją gdy tego wyniku nie ma

2. metoda eksperymentalna → nawet mała liczba obserwacji może nasunąć możliwe wyjaśnienie – hipotezę
czy teorię

➢

obserwacje ukształtowane przez zmianę warunków wg pewnej idei lub teorii stanowią eksperyment

➢

eksperyment łącznym procesem analizy i syntezy → rozczłonkowanie stanowi analizę, asymilacja stanowi
syntezę

➢

postawienie szczegółowego i specyficznego faktu w miejsce ogólnego

➢

analiza zwiększa pewność

➢

synteza daje możliwość opanowania nowości i zmienności

➢

uwydatnia możliwości przyszłe

DZIAŁANIE A KSZTAŁCENIE MYŚLENIA
NAJWCZEŚNIEJSZE STADIUM DZIAŁANIA

•

akt świadomego dobierania i łączenia stanowią myślenie bardzo elementarne ( niemowlęta)

•

rozwój sprawności fizycznej osiągnięciem intelektualnym

•

społeczne przystosowanie

•

mowa narzędziem adaptacyjnym

•

z rozwojem mowy przystosowywanie działań dziecka do działania innych osób nadaje ton jego życiu
umysłowemu

•

naśladownictwo powoduje szybki rozwój myśli

9

MOWA JAKO NARZĘDZIE MYŚLENIA
POGLĄDY:

1. myślenie i mowa są identyczne
2. słowa są szatą myśli konieczną do jej przekazywania
3. mowa nie jest myślą ale jest konieczna zarówno do samego myślenia jak i do przekazywania go innym
•

myśli znaczeniami rzeczy

•

twory specjalne przeznaczone do utwierdzania znaczeń są znakami albo symbolami

•

istnieją znaki naturalne i umyślne

•

mowa tworzywem umyślnych znaków rozumowych

•

rola mowy:

1. w stosunku do poszczególnych znaczeń
•

znak słowny :

a) wybiera znaczeniem oddziela je od tego co byłoby bez tego niejasnym przepływem
b) zatrzymuje, rejestruje i zbiera znaczenia
c) stosuje je w miarę potrzeby do zrozumienia innych rzecz
2. w stosunku do organizowania pojęć
•

słowa tworzą zdania w których znaczenia są ze sobą poł. W pewnym związku

•

gramatyka wyraża nieświadomą logikę pospolitego umysłu

STOPNIE FORMALNE NAUCZANIA – HERBART

•

jest tylko jedna ogólna metoda opanowania przedmiotów szkolnych

•

stopnie:

1. przygotowanie
2. podanie
3. porównanie i uogólnienie
4. zastosowanie uogólnień do poszczególnych i nowych przykładów

•

w metodzie nie uwzględnia się wcale trudności, niezgodności wymagającej wyjaśnienia jako początku i
bodźca całego procesu

CZYNNIKI LEKCJI

1. przygotowywanie i podanie materiału procesami dot. poszczególnych faktów → wywołanie spostrzeżenia

czegoś co wymaga wyjaśnienia - to czynnik opanowanie faktów szczegółowych albo specyficznych

2. rozumowe uogólnienie
3. zastosowanie i sprawdzenie

10