Zygmunt KRAWCZYK

Znaczenie i funkcja dydaktyki w pracy nauczyciela-

oligofrenopedagoga

w Zespole Szkół im. Marii Grzegorzewskiej

w Piekarach Śląskich.

W zawodzie nauczycielskim zawsze będzie obowiązywać myśl Seneki, którą przytaczam,

głęboko przeświadczony o jej ponadczasowości:

„ Najmniej się działa tym, co się mówi, więcej tym, co się robi;

a najwięcej tym, kim się jest”.

Grupa społeczna jaką tworzą nauczyciele w naszym społeczeństwie – to siła umysłu
i intelektu . Jednakże wiele wody w rzekach upłynie, nim w społeczeństwie uwewnętrzni
się przekonanie o należnym szacunku dla tych, co to „…cudze dzieci uczą”.

Celem tej pracy jest pokazanie- w sposób dość ogólnikowy - podstaw teoretycznych
warsztatu pracy pedagogów, w tym pedagogów specjalnych. Jednocześnie warto pokusić
się o subiektywną ocenę działań organizacyjno-prawnych władz oświatowych w zakresie
pomocy dla szkolnictwa specjalnego.

Na początek trochę wiedzy ogólnej, podręcznikowej, dotyczącej zagadnień dydaktyki.

I. „ Mała historia” teorii dydaktyki.

Od niezliczonych lat w działalności człowieka relacja pomiędzy nauczającym a uczącym
się zawsze odgrywała bardzo ważną rolę. Działo się tak zarówno wtedy, kiedy miało ono
charakter okolicznościowy i intuicyjny, sprowadzając się w głównej mierze do przygodnego
udzielania informacji i operowania pokazem. W późniejszych latach, gdy już zmieniono je w
zamierzony, planowany i systematyczny proces oraz gdy powstały pierwsze szkoły, relacje
uległy istotnym zmianom. Przez długie wieki nie czyniono nauczania - uczenia się,
przedmiotem teoretycznych analiz i studiów, w związku z czym nie miało ono swojej teorii.
Dopiero wiek XVII przyniósł w tej dziedzinie spore zmiany. Wtedy to pojawiła się osobna
nazwa dla określenia teorii nauczania - uczenia się oraz zostały zbudowane zręby pierwszego
w dziejach, naukowo uzasadnionego systemu działalności dydaktycznej (za: Czesław
Kupisiewicz, "Dydaktyka Ogólna", 2000 r.).

1.Geneza i znaczenie nazwy dydaktyka.

Nazwa dydaktyka pochodzi z języka greckiego, w którym didaktikós znaczy pouczający,
a didasko- uczę. Dydaktykę traktuje się obecnie jako naukę o nauczaniu i uczeniu się, a więc
jako system poprawnie uzasadnionych twierdzeń i hipotez dotyczących procesu
zależności i prawidłowości nauczania ( uczenia) oraz sposobu kształtowania tego procesu
przez człowieka.

2.Dydaktyka ogólna a dydaktyki szczegółowe.

Dydaktyka jako nauka o nauczaniu i uczeniu się, obejmuje swoimi badaniami wszystkie
przedmioty i szczeble pracy szkolnej. Dlatego nazywamy ją dydaktyką ogólną.
Dydaktyka ogólna analizuje cele, treści, metody, środki i formy organizacyjne w sposób
ponad przedmiotowy, formułując na tej podstawie określone zasady i reguły nauczania,
uczenia się. Dydaktyki szczegółowe postępują wprawdzie podobnie, ale zakres
formułowanych przez nie zasad i reguł nauczania, uczenia się- jest znacznie węższy bo
ogranicza się do jednego tylko przedmiotu.
3.Przedmiot badań i funkcje dydaktyki.

Przedmiotem badań dydaktycznych jest przede wszystkim wszelka świadoma
działalność dydaktyczna, wyrażająca się w procesach nauczania i uczenia się,
samokształcenia i samouctwa, w ich treści, przebiegu, metodach, środkach i organizacji,
podporządkowana przyjętym celom.

Funkcje dydaktyki :

* funkcja poznawcza – rozpatruje działalność dydaktyczną z różnych stron. Odkrywa bądź
tylko ustala fakty bezpośrednio i pośrednio z nią związane, systematyzuje i uogólnia te fakty,
tłumaczy je.

* funkcja praktyczna – służebna wobec życia społecznego. Spełnia ją dostarczając
nauczycielom przesłanek teoretycznych i norm praktycznych, których zastosowanie w
działalności praktycznej podnosi jej efektywność.

4.Metody badań dydaktycznych.

W badaniach dydaktycznych czynności nauczania, uczenia się oraz warunki w jakich one
przebiegają składają się najczęściej na tzw. zmienną niezależną, podczas gdy rezultaty, do
których te czynności prowadzą są zwykle zmiennymi zależnymi. Wśród metod badań
dydaktycznych można wyróżnić:
*obserwacja (świadome, planowe, systematyczne spostrzeganie zjawisk i procesów
dydaktycznych w celu ujawnienia towarzyszących im zmian oraz zachodzących między nimi
związków),
*eksperyment (służące do badania zjawisk celowo wywoływanych przez badacza),
* testy dydaktyczne (podobnie jak różnego rodzaju sprawdziany służą do oceny rezultatów
badań eksperymentalnych, są one dokładniejsze niż inne rodzaje badań),

* wywiad i ankieta (stosowane w sytuacjach kiedy chcemy uzyskać informacje o tym co dane
osoby wiedzą, lub jak oceniają określone zjawiska i procesy),
* analiza dokumentów pedagogicznych (pozwala na wykorzystanie informacji zawartych w
programach nauczania, podręcznikach szkolnych, dziennikach lekcyjnych, arkuszach ocen),
*opis (czyli ustalenie wielkości, miar, tendencji centralnej, odchylenia standardowego, a także
właściwości rozkładu wyników),

*weryfikacja postawionych hipotez.

5.Elementy systemu dydaktycznego.

System dydaktyczno-wychowawczy to złożona, kompleksowa, dynamiczna całość
obejmująca elementy strukturalne i funkcjonalne wzajemnie powiązane ze sobą. Te elementy
to: osoby, procesy (nauczanie, uczenie się, wychowanie), współczynniki (metody, środki,
zasady dydaktyczno-wychowawcze, treści, formy organizacyjne, baza nauczania).

6.Podstawowe pojęcia w dydaktyce.

*Kształcenie - pojęcie szersze niż nauczanie i uczenie się. To zaplanowane, systematyczne
działanie mające na celu intelektualny, moralny, fizyczny rozwój człowieka. Ogół czynności
procesów umożliwiających ludziom poznanie przyrody, społeczeństwa, kultury a zarazem
uczestnictwo w ich przekształcaniu, zdobycie pożądanych kwalifikacji zawodowych.
W ostatnich latach coraz częściej przez „kształcenie” rozumie się łączenie nauczania i
uczenia się. Czy jest to słuszne- pozostawmy naukowcom i teoretykom. Zatem:
*Nauczanie- to kierowanie procesem uczenia się, planowana i systematyczna praca
nauczyciela z uczniami mająca na celu wywołanie u uczniów określonych form aktywności
prowadzących do zakładanych zmian w ich osobowości.
*Uczenie się – to proces prowadzący do zmian w sposobie myślenia, działania
i odczuwania.

*Strategia nauczania - to ogół celów, środków i metod przygotowanych przez nauczyciela
w celu osiągnięcia jak najlepszych efektów uczenia się ucznia.
*Metoda nauczania - to celowo i systematycznie stosowany sposób pracy nauczyciela z
uczniem, umożliwiający uczniom opanowanie wiedzy i umiejętności.
*Zasady nauczania - to ogólne normy postępowania dydaktycznego; określają jak należy
realizować cele kształcenia.
*Technika nauczania - to metoda bardziej uszczegółowiona lub cząstkowa dotycząca
określonych fragmentów procesu nauczania .
*Efektywny nauczyciel - to ten, który oprócz dużej wiedzy w przedmiocie, jednocześnie
troszczy się o dobro swoich uczniów oraz ich osiągnięcia. Posiada wiedzę dotyczącą procesu
nauczania i uczenia się. Zna różne metody i sposoby pracy, jest refleksyjnym praktykiem i
pojmuje naukę jako proces ustawiczny.
*Aktywizacja uczniów - to ogół poczynań dydaktycznych i wychowawczych, mający na
celu aktywny udział w zdobywaniu wiedzy, umiejętności i kształtowaniu postaw.
*Metody aktywizujące - to grupa metod nauczania, charakteryzująca się tym, że w
procesie kształcenia aktywność podmiotu uczącego się przewyższa aktywność podmiotu
nauczającego.
*Model nauczania - to ogólny plan lub schemat, który ma pomóc uczniom w opanowaniu
określonej wiedzy, umiejętności i w kształtowaniu postaw. Zadajmy podstawowe pytania
charakteryzujące pedagogikę, dydaktykę i wszystkie dydaktyki szczegółowe:
1. Po co uczyć ? (…jest to pytanie dotyczące celów nauczania.)
2. Czego uczyć ?
3. Jak uczyć ? (…pytanie dotyczące metod nauczania.)
Wszelkie kształcenie ukierunkowane jest na cele! Cele kształcenia odnoszą się do uczniów,
wychowanków i opisują zmianę jaką chcemy w nich uzyskać (wiadomości, umiejętności).
Ze względu na sposób formułowania wyróżniamy dwa rodzaje celów:
1. Cele ogólne - wskazują kierunki dążeń pedagogicznych, ale nie określają co ma być
osiągnięte.
2. Cele operacyjne - stanowią opis wyników, które mają być uzyskane. Są formułowane jako
zamierzone osiągnięcia uczniów.
Hierarchiczną klasyfikację celów nazywamy taksonomią celów nauczania . Polega na
tym, że wyższe kategorie mieszczą w sobie niższe, a więc osiągnięcie celu wyższego mówi
nam, że cel niższy został osiągnięty. Taksonomia - to znaczy hierarchiczność.
Oto kilka modeli nauczania :
1. Model podający - podawanie, przekazywanie wiedzy w postaci faktów i zdarzeń.
2. Model nauczania pojęć - uczenie pojęć i logicznego myślenia.

3. Model bezpośredni - uczenie wiedzy proceduralnej (kształcenie umiejętności
krok po kroku)
4. Model poszukujący - uczenie stawiania pytań i rozwiązywania problemów.
5. Model pracy „w współpracy” - uczenia się pracy w grupie i z grupą.
Modele: podający, nauczania pojęć i bezpośredni, można zaliczyć do modeli tradycyjnych.
To nauczyciel decyduje czego, kiedy i w jaki sposób będzie uczył. Do niego należy władza,
wiedza, autorytet. Modele: poszukujący i pracy w współpracy - uczniowie mają duży wpływ
na to, czego, kiedy i w jaki sposób będą się uczyć. Można je zaliczyć do modeli
nowoczesnych.
Metody nauczania.
Termin „metoda” pochodzi od greckiego słowa „methodos”, co znaczy badanie, sposób
badania, droga dochodzenia do prawdy.
Metoda kształcenia jest to wypróbowany i systematycznie stosowany układ czynności
nauczycieli i uczniów, realizowanych świadomie w celu spowodowania założonych zmian w
osobowości uczniów. Stosowane we współczesnej szkole metody nauczania podzielić można
na pięć zasadniczych grup:
1. Metody podające
2. Metody problemowe
3. Metody eksponujące

4. Metody programowane
5. Metody praktyczne.
Pojęcie celów kształcenia.
Cele kształcenia – to kierunkowskazy, świadomie założone skutki, które chcemy osiągnąć
w procesie kształcenia; działania, które mają doprowadzić do danego stanu rzeczy.
Znaczenie celów kształcenia w procesie edukacyjnym:
- stanowią podstawowy czynnik wyznaczający rozwiązania innych elementów procesu
kształcenia. Są wyznacznikiem doboru i układu treści kształcenia, podstawowym kryterium w
doborze metod, form organizacyjnych i środków dydaktycznych;
- stanowią podstawę planowania i organizowania działań uczestników procesu kształcenia;
- są kryterium oceny efektywności procesu dydaktycznego.
Rodzaje celów kształcenia:
* podział wg czasu:
• Potencjalne – funkcjonują one do momentu rozpoczęcia procesu dydaktyczno-
wychowawczego, czyli do czasu zanim zacznie się je osiągać
• Aktualne – symbolizują one rozpoczęcie procesu edukacyjnego (do realizacji włącza się
nauczyciel i uczniowie)
* podział wg przedmiotu i podmiotu kształcenia:
• Rzeczowe (przedmiotowe) – oznaczają określenie zmian w zasobie wiedzy,
umiejętnościach jej stosowania w praktycznych i teoretycznych działaniach uczniów.
• Podmiotowe – mamy na uwadze zmiany w rozwoju sprawności umysłowych, postaw i
systemu wartości wywołane procesem dydaktyczno-wychowawczym.
* podział wg stopnia ogólności:
• Ogólne – wyrażają to, co ma być „produktem końcowym” tego procesu .
• Pośrednie – otrzymuje się je w rezultacie podziału celów ogólnych wyrażonych w
kategoriach funkcji na składniki w postaci czynności.
• Szczegółowe – precyzyjne sposoby wyrażania ogólnych celów w postaci zadań, pytań,
problemów, poleceń.
* podział wg sfer osobowości:
• Poznawcze – dotyczą zmian w sferze poznawczej osobowości
• Emocjonalne (afektywne) – dotyczy zmian w sferze afektywnej osobowości

• Psychomotoryczne – dotyczą zmian w sferze psychoruchowej osobowości.
Cechy celów kształcenia:
KONSTYTUTYWNE:
• Wykonalność (realność) – dające się zrealizować
• Logiczność – pozbawione wewnętrznych sprzeczności
• Dostrzegalność – określone tak, aby można było ustalić stan ich wykonania
• Wymierność – określone tak, aby można było dostrzec, czy dany cel został zrealizowany,
czy nie można go osiągnąć
• Rzeczowość i precyzyjność – cele powinny zawierać syntetyczny opis tego, co chcemy
osiągnąć.
SPECYFICZNE CECHY CELÓW SZCZEGÓŁOWYCH:
• Są sformułowane z punktu widzenia ucznia
• Opisują, co uczeń potrafi zrobić po zakończeniu procesu kształcenia np. uczeń umie
nazwać, rozpoznać, zastosować, przeanalizować itp.
• Wymieniają warunki ograniczające, które muszą być spełnione np.: ograniczenie czasu,
ograniczenie liczby błędów, ograniczenie dotyczące tego, co może być stosowane jako pomoc
przy wykonaniu zadania itp.
• Reprezentują różne typy zachowania ucznia

Klasyfikacja celów kształcenia.
Cele kształcenia ogólnego (wg W. Okonia):
Strona rzeczowa:
• Opanowanie ogólnej wiedzy o przyrodzie, społeczeństwie, technice i sztuce
• Ogólne przygotowanie do działalności praktycznej w świecie i jego przekształcenia
• Kształtowanie świadomości oraz opartych na niej postaw i naukowych przekonań.
Strona osobowościowa (podmiotowa):
• Ogólny rozwój sprawności umysłowej, zdolności poznawczych ze szczególnym
uwzględnieniem myślenia oraz uzdolnień twórczych.
• Rozwój potrzeb kulturalnych, motywacji i zainteresowań poznawczych: społecznych,
estetycznych i technicznych.
• Wdrażanie do samokształcenia i pracy nad sobą przez całe życie.
Taksonomia celów nauczania (wg. W. Okonia):
• Wiadomości o faktach i zależnościach między nimi
• Rozwiązywanie zagadnień teoretycznych i praktycznych
• Samodzielne dokonywanie oceny
• Samodzielne stosowanie wiedzy w nowych sytuacjach.
Taksonomia celów nauczania (wg. B.Niemierki):
* Wiadomości:
1) zapamiętywanie wiadomości
2) zrozumienie wiadomości
* Umiejętności:
3) stosowanie wiadomości w sytuacjach typowych (znanych)
4) stosowanie wiadomości w sytuacjach problemowych (nowych, nieznanych)
Taksonomia (wg. B.S. Blooma ) odnosząca się do sfery poznawczej:
* Wiedza (wiadomości) – znajomość faktów, terminologii, znaków konwencjonalnych,
klasyfikacji, pojęć ogólnych, teorii, zasad, praw
* Rozumienie – transfer, interpretacja, ekstrapolacja – wnioskowanie o całej grupie na
podstawie wyników badań dotyczących tylko części.
* Zastosowanie – metod, reguł, pojęć ogólnych

*Analiza – umiejętność dokonywania podziału całości na elementy, ustalania hierarchii tych
elementów i stosunków między nimi, analiza elementów, analiza stosunków między nimi.
*Synteza – tworzenie całości z danych elementów w celu uzyskania nowej struktury,
wytworzenie własnego dzieła, opracowanie planu działania, stworzenie obrazu całości na
podstawie częściowych danych.
* Ewaluacja – ocena na podstawie kryteriów wewnętrznych i zewnętrznych.
Cele w dziedzinie emocjonalnej (wg taksonomii Blooma):
• Recepcja – świadomość, chęć odbierania, uwaga skierowana bądź wybiórcza.
• Działanie (reagowanie) – akceptacja, chęć działania, satysfakcja z działania
• Wartościowanie – akceptacja wartości, wybór wartości, zaangażowanie w wartości.
• Organizacja – pojęciowe ujęcie (koncepcja) wartości, tworzenie systemu wartości.
• Wybór własnego systemu wartości (charakteryzowanie) – podporządkowanie
postępowania wartościom, przekształcanie systemów wartości w pogląd na świat.
Kategoria celów w dziedzinie psychomotorycznej ( wg. E. Harrow):
• Czynności odruchowe
• Ruchy podstawowe
• Umiejętności percepcyjne
• Umiejętności fizyczne
• Ruchy wyćwiczone
• Komunikowanie się bezsłowne
Chyba każdy człowiek kiedyś zadawał sobie pytanie: dlaczego się uczę? Czy to ma jakiś
sens? Dlatego teoretycy dydaktyki odpowiadają na te zagadnienia, mówiąc o procesie uczenia
się – nauczania! Dokonajmy drobnej analizy motywów nauczania i uczenia się.
Elementy składowe procesu uczenia się :
• Cechy – planowość, systematyczność, aktywność uczącego się podmiotu,
ukierunkowanie na wynik
• Przyczyny – dostatecznie silne motywy, np. chęć zaspokojenia określonych potrzeb
poznawczych
• Skutki – wiadomości, umiejętności i nawyki, które są podstawą modyfikacji
dotychczasowych form zachowania lub ukształtowania form nowych.
• Podmiot – aktywny uczeń
• Przedmiot – rzeczywistość przyrodnicza, społeczna, techniczna, kulturowa.
PRAWIDŁOWOŚCI PROCESU UCZENIA SIĘ:
• Wielostronna aktywność (emocjonalna, intelektualna, sensoryczna, motoryczna, werbalna)
• Celowość i świadomość
• Etapowość i regulacja
• Proces indywidualny i społeczny
RODZAJE UCZENIA SIĘ (wg.W. Okonia):
- uczenie się przez przyswajanie
- uczenie się przez odkrywanie
- uczenie się przez przeżywanie
- uczenie się przez działanie.
W świetle tej teorii :
Nauczanie - należy rozumieć jako celową, planową i systematyczną pracę nauczyciela z
uczniami.


Natomiast Czesław Kupisiewicz stwierdza:
Nauczanie to organizowanie uczenia i kierowanie uczeniem się uczniów, ma ono
doprowadzić do pożądanych wyników.

Co zatem ma czynić osoba od której zależy „ ...młodzieży chowanie…”( S. Staszic)?

Do zakresu obowiązków nauczyciela wchodzą następujące czynności i to niezależnie od
rodzaju nauczania oraz jego poziomu:
• Inspirowanie uczniów do uczenia się
• Planowanie
• Organizowanie
• Kierowanie
• Kontrola, ocena, korekta.
Pojęcie treści kształcenia.
Treści kształcenia rozumiane są jako całokształt wiadomości, umiejętności z różnych
dziedzin rzeczywistości przewidziany do realizacji w procesie kształcenia.
Treści kształcenia to:
• Ogół uporządkowanych wiadomości niezależnych od uczniów, czyli o
zobiektywizowanym znaczeniu
• Ogół sytuacji pedagogicznych nakierowanych na pożądane zmiany w osobowości ucznia,
które można określić jako zgodne z celami kształcenia
• Ogół planowanych doświadczeń ucznia w szkole obejmujących zarówno wiadomości jak
i przeżycia.
Analizą treści kształcenia zajmuje się subdyscyplina dydaktyki zwana ontodydaktyką.
Wymagania doboru treści kształcenia.
Kryteria doboru treści kształcenia w ujęciu W. Okonia:
1) Wymagania związane z osobą uczącą się i rozwijającą się pod wpływem edukacji – treści
powinny być dostosowane do możliwości ucznia (fizycznych, społecznych, psychicznych);
należy uwzględniać fazy rozwojowe dziecka i potrzeby rozwijającego się człowieka.
2) Wymagania związane ze zmieniającym się społeczeństwem – przy doborze treści należy
uwzględniać możliwości i potrzeby społeczeństwa. Dziedziny, które powinny być
uwzględnione przy doborze treści kształcenia to m.in. ojczyzna i własny naród, inne narody,
życie społeczno – obywatelskie kraju, edukacja, praca zawodowa, rodzina.
3) Wymagania związane z rozwojem kultury i nauki – treści kształcenia w aspekcie kultury
powinny uwzględniać: poznanie dóbr kultury, wytwarzanie przez uczących się różnych
wartości i przeżywanie wartości.
Wymagania stawiane treściom kształcenia w ujęciu Czesława Kupisiewicza:
- wymagania społeczne,- zawodowe, - kulturowe.
Przygotowanie uczniów do:
• Aktywnego udziału w życiu społecznym, zawodowym i kulturowym
• Odpowiedzialnego udziału w rządzeniu państwem
• Ponoszenie odpowiedzialności za sprawy publiczne
• Życia rodzinnego, wychowania dzieci.

7.Teoria doboru treści kształcenia.

* materializm dydaktyczny (encyklopedyzm) – twórca to: F. W. Doerpfeld. Zwolennicy tej
teorii uważali, że trzeba uczniom przekazać jak największą ilość materiału z możliwie
różnych dziedzin nauki. Encyklopedyści sądzą, że proporcjonalnie do opanowanego materiału
kształtować się będzie stopień zrozumienia określonego fragmentu rzeczywistości
odzwierciedlonej za pomocą tego materiału. Wady: brak korelacji między programami
nauczania, programy obejmują obszerny materiał, wykazują przeładowanie wiadomościami,
realizacja takiego programu zmusza do pośpiechu, praca uczniów jest mało efektywna.

* materializm funkcjonalny – opracował: W. Okoń. Prócz wiedzy kładzie się tu nacisk na
umiejętność posługiwania się nią w procesie przekształcania rzeczywistości. U podłoża tej

teorii leży założenie o integralnym związku poznania z działaniem. Zgodnie z tym założeniem
podstawowym kryterium doboru i układu treści programu powinny być względy
światopoglądowe a w materiale nauczania należy eksponować ich ideę przewodnią, należy
także umożliwić wykorzystanie zdobytej wiedzy do przekształcania poszczególnych
wycinków rzeczywistości.

* formalizm dydaktyczny – twórcy to: E. Schmid oraz A. A. H. Niemeyer. Treści kształcenia
są środkiem służącym do rozwijania zdolności i zainteresowań poznawczych uczniów. Celem
pracy szkoły jest zaś pogłębianie, rozszerzanie i uszlachetnianie tych zdolności,
zainteresowań. Głównym kryterium doboru treści powinna być wartość kształcąca danego
przedmiotu, jego przydatność do kształcenia i rozwijania sił poznawczych uczniów.
Teoretyczną podstawę tego kierunku stanowiło przeświadczenie o tzw. transferze dodatnim,
czyli przenoszeniu skutków jednego procesu uczenia się na inny. Zalety: zwrócenie uwagi na
potrzebę rozwijania uwagi i zainteresowań. Wady: w programach nauczania zbytnio
faworyzuje się przedmioty instrumentalne.

* utylitaryzm dydaktyczny – autorzy to :J. Dewey, G. Kerschensteiner. Kształcenie jest tu
pojmowane jako ciągła rekonstrukcja doświadczenia, a proces kształcenia tożsamy jest z jego
celem. Istotnym czynnikiem w zakresie korelacji określonych przedmiotów szkolnych jest
indywidualna i społeczna aktywność ucznia. W skutek tego jedynym sposobem
uświadomienia dzieciom i młodzieży społecznego dziedzictwa jest danie im możliwości
wykonania tych samych, fundamentalnych typów zajęć, które uczyniły cywilizację tym czym
ona jest . Przy doborze treści należy się więc koncentrować na zajęciach ekspresyjnych i
konstrukcyjnych. Czynności te powinny umożliwić uczniowi uczenie się zgodne z idealnym
programem, w którym nie ma żadnej kolejności i następstw przedmiotów. Jak z tego wynika
rekonstrukcja społecznych doświadczeń ludzkości jest podstawowym kryterium doboru treści
kształcenia. Zasady budowy programów wg tej teorii, to:



zasada problemowego podejścia do treści kształcenia
eksponująca potrzebę grupowania tych treści w układy
interdyscyplinarne a zarazem takie, których realizacja wymaga
wysiłku zespołowego



zasada kształtowania umiejętności praktycznych w toku
rozwiązywania określonych problemów



zasada łączenia pracy z zabawą wtedy, gdy są one
funkcjonalnie związane z założonymi do osiągnięcia celami



zasada aktywizowania uczniów podkreślająca nieodzowność
zdobywania wiadomości i umiejętności



zasada włączenia w nurt życia środowiska lokalnego
(np. wycieczki do muzeów, zakładów pracy, obserwacja itp.)

Zgodnie z założeniami utylitaryzmu zapewniono uczniom maksymalną swobodę w doborze
przedmiotów nauczania i dostosowano pracę dydaktyczną i wychowawczą do
indywidualnych potrzeb ucznia i nadano jak najbardziej naturalny charakter nauczania.

* strukturalizm – twórca, to: K. Sośnicki. Ponieważ programy przeładowane są
wiadomościami i nie można ich redukować pomijając niektóre wiadomości gdyż jest to
sprzeczne z rozwojem naukowym , należy włączyć do programu trwały dorobek każdej z
nauk nawiązujący do jej historycznych źródeł i do osiągnięć najnowszych. Należy zarazem
budować programy odzwierciedlające system wiedzy tak poszczególnych nauk jak i ich
całokształtu. Programy prócz poznania teoretycznego powinny zapewniać również poznanie
realnej rzeczywistości. Zasady obowiązujące, to: strukturalności, nowoczesności,

życiowości, kultury logicznej, łączenie teorii z praktyką (najważniejsza). Treść każdego
przedmiotu należy dzielić na elementy podstawowe o trwałej wartości naukowej i kształcącej
oraz na elementy wtórne;

* egzemplaryzm – teoria opracowana przez : M. Wagenschein, H. Scheuerl. Zwolennicy tej
teorii uważają, że konieczna jest redukcja programu nauczania. Aby jednak uniknąć
zubożenia obrazu świata odzwierciedlanego w świadomości uczniów, opracowano
następujące sposoby nauczania:



pragmatyczne (gr. pradeigma – wzór) – uczeń powinien poznać
tyle ile jest bezwzględnie konieczne aby mógł wytworzyć sobie
poprawny obraz zagadnienia przewidzianego tematem, jego
istotę. Nie przestrzega się to rygorystycznie chronologicznego
porządku, a nauczyciel ma swobodę wyboru określonych
tematów z pośród innych zawartych w programie



egzemplaryczny układ treści – zamiast przekazywać wiedzę w
sposób ciągły należy operować jej egzemplarzami
tematycznymi, przy czym każdy egzemplarz powinien być
reprezentatywny dla tematu. Opracowanie wiadomości na temat
jednego egzemplarza umożliwi scharakteryzowanie całego
pojęcia, tematu . Wada: egzemplaryzm koliduje z zasadą
systematyczności, co w przedmiotach o liniowym charakterze
nauczania jest nie do przyjęcia

* teoria problemowo kompleksowa – twórca, to:B. Suchodolski. Wykształcenie ogólne
stanowi konieczny składnik wykształcenia zawodowego, ale jego treść nie może być
wyznaczana wyłącznie przez potrzeby przyszłej pracy zawodowej lub studiów, ponieważ
stanowi ona podstawę pozazawodowego życia ludzi. Szkoła ogólnokształcąca nie powinna
zatem przygotowywać specjalistów lecz ułatwiać poznawanie rzeczywistości. Treści powinny
dotyczyć problemów współczesnego świata (technika, socjologia, sztuka, itp.). Układ treści w
programach szkół podstawowych powinien być jednolity, natomiast zróżnicowanie należy
wprowadzać na poziomach ponadpodstawowych. Można zatem nauczać kompleksowo.

8.Program nauczania

Plan nauczania obejmuje pełny rejestr realizowanych w szkole przedmiotów, ich rozkład
na poszczególne lata nauki, a także liczbę godzin nauczania przeznaczoną dla każdego
przedmiotu w pełnym cyklu pracy szkoły jak i w poszczególnych klasach. Stanowi on
podstawę opracowania programu nauczania. Program nauczania ustala jakie wiadomości,
umiejętności i nawyki o trwałych walorach poznawczych i wychowawczych oraz w jakiej
kolejności uczniowie mają sobie przyswoić.

Na program nauczania składają się:
*uwagi wstępne (określa się tu cele nauczania danego przedmiotu)
*materiał nauczania (czyli podstawowe informacje, pojęcia, prawa i ważniejsze hipotezy,
metody, techniki pracy, algorytmy, reguły postępowania itp. z zakresu dyscypliny naukowej
odpowiadającej danemu przedmiotowi)
*uwagi o realizacji programu i wskazówki na temat metod, form organizacyjnych i środków
umożliwiających skuteczną realizację materiału.

Programy są więc determinowane nie tylko przez treść lecz także przez cele, metody
i organizację pracy dydaktyczno-wychowawczej. Te czynniki wiążą się z kształtowaniem

osobowości uczniów i z warunkami nauczania- uczenia się. Programy nie mogą być zatem
miniaturami dyscyplin naukowych.

Przedmioty objęte programem nauczania dzieli się na:
*obowiązkowe – wspólny dla uczniów kanon wykształcenia
*fakultatywne – dotyczą zagadnień bardziej szczegółowych i wiążą się z dążeniem do
zaspokojenia indywidualnych potrzeb i zainteresowań uczniów.

Układy treści kształcenia:
*układ liniowy – poszczególne partie nauczania tworzą nieprzerwany ciąg powiązanych i
warunkujących się wzajemnie ogniw przerabianych zazwyczaj raz w ciągu okresu nauki
*układ koncentryczny – kiedy treści ( jw.) powtarza się co pewien czas rozszerzając
stopniowo ich zakres
*układ spiralny jego cechą jest to, że uczniowie nie tracą z pola widzenia problemu
wyjściowego stopniowo wzbogacają zakres dotyczących go informacji. W układzie tym
często powraca się do danego zagadnienia i nie poprzestaje się na jednorazowej ekspozycji
poszczególnych tematów.

9.Podręczniki:

A. właściwe:



uniwersalne – zawierają systematyczne teksty prezentujące za
pomocą słów i sposobów graficznych daną dziedzinę
rzeczywistości a obok tego problemy do rozwiązania,
ćwiczenia, pomysły badawcze, zadania praktyczne.



systematyczne – obejmujące uporządkowaną wiedzę w zasadzie
odpowiadającą rocznemu programowi danego przedmiotu



do ćwiczeń i zajęć praktycznych – mogące mieć charakter
podręcznika zwartego (np. ćwiczenia gramatyczne czy zbiory
zadań z matematyki)



programowane – mogące obejmować część rocznego kursu
danego przedmiotu lub jego całość

B. uzupełniające książki do czytania –wspierające uczenie się danego przedmiotu

- książki podręczne – słowniki, encyklopedie, atlasy,

Funkcje podręczników:



informacyjna – podręcznik zawiera informacje z tych dziedzin
rzeczywistości, które są reprezentowane przez dany przedmiot



badawcza – problemowy układ treści



transformacyjna – podręcznik przygotowuje do przetwarzania
rzeczywistości



samokształceniowa – przez dobór treści podręcznik powinien
zaciekawiać, pobudzać do podejmowania określonej aktywności



autokontrolna – sprawdzanie ilości i jakości wiedzy



samooceniająca – pozwala na samodzielną ocenę wyników w zakresie
ilości i jakości wiedzy



autokorektywna – likwidowanie luk w wiadomościach

Mając na względzie powyższe wiadomości z teorii dydaktyki można zająć się dalszą,
szczegółową analizą dziedziny kształcenia młodego pokolenia – dzieci specjalnej troski.
Pytaniem otwartym pozostaje : które dzieci wymagają większego zaangażowania
nauczyciela? Gdzie trzeba w większym stopniu dostosować „siebie” do potrzeb ucznia?

II. Dydaktyka specjalna.

Dydaktyka specjalna - zajmuje się procesem nauczania i uczenia dzieci specjalnej troski.
Można w niej m.in. wyróżnić:
1. TYFLODYDAKTYKA - zajmuje się nauczaniem-uczeniem dzieci niewidzących
i niedowidzących.

2. SURDODYDAKTYKA - zajmuje się nauczaniem-uczeniem dzieci niesłyszących
i niedosłyszących.

3. DYDAKTYKA RESOCJALIZACYJNA –dla młodych, niedostosowanych społecznie.

4. ORTODYDAKTYKA ( oligofrenopedagogika) - zajmuje się nauczaniem-uczeniem dzieci
od lekko do głęboko upośledzonych umysłowo. Ortodydaktyka zajmuje się ustaleniem celów,
zasad i przebiegów procesów nauczania jednostek upośledzonych.
Najpierw poznajmy kilka definicji upośledzenia umysłowego:
H. Spionek niedorozwojem albo oligofrenią nazywa „ogólne zmniejszenie możliwości
rozwojowych, spowodowane bardzo wczesnym, a jednocześnie nieodwracalnymi zmianami
patologicznymi w centralnym układzie nerwowym”.(H. Spionek, 1970).
Definicja Clarkow -upośledzenie umysłowe określa jako opóźnienie zdolności
przystosowania społecznego; niedorozwój umysłowy to: „funkcjonowanie intelektu poniżej
przeciętnej. Upośledzenie to powstaje w okresie rozwojowym i towarzyszy mu obniżenie
zdolności do przystosowania się” (A.M. Clarke, 1969r.).
I.Wald podaje, że „...niedorozwój umysłowy obejmuje te przypadki, w których we
wczesnym okresie życia doszło do zahamowania lub nieprawidłowego rozwoju ogólnej
sprawności umysłowej jednostki”(I. Wald, 1968r.).
J. Kostrzewski upośledzenie umysłowe określa jako „istotnie niższy od przeciętnego
ogólny poziom funkcjonowania intelektualnego, występujący łącznie z upośledzeniem w
zakresie przystosowania się, ze zmianami w ośrodkowym układzie nerwowym”.
Maria Grzegorzewska -oligofrenią nazywa niedorozwój umysłowy istniejący od
urodzenia lub wczesnego dzieciństwa, powodując wstrzymanie rozwoju mózgu i wyższych
czynności nerwowych. Otępienie pojawia się później i polega na osłabieniu, rozpadaniu
procesów korowych. Upośledzenie umysłowe według autorki charakteryzuje stan
oligofrenika po zakończeniu jakiegoś procesu.
Celem ortodydaktyki jest adaptacja procesu nauczania do indywidualnych możliwości
oraz potrzeb psychofizycznych dziecka. Życzliwa pomoc, kształtowanie pozytywnej
atmosfery, aktywność w nauce, dominację wychowania nad nauczaniem i właściwy dobór
treści.
„Oligofrenopedagogika- pedagogika upośledzonych umysłowo jest nauką o
wychowaniu osób upośledzonych umysłowo, które wymagają specjalnego kształcenia w

placówkach oświatowo-wychowawczych i opiekuńczo-wychowawczych wyłącznie dla
nich zorganizowanych lub specjalistycznych zabiegów pedagogicznych w przypadku
przebywania ich w placówkach przeznaczonych dla osób o normalnym poziomie
rozwoju umysłowego albo w domach rodzinnych. Celem jest zapewnianie im
optymalnego, dostępnego dla nich, fizycznego i psychicznego rozwoju i przygotowania
do życia i pracy zgodnie z przyjętymi poglądami oraz potrzebami i warunkami
panującymi w danym społeczeństwie”. W skład oligofrenopedagogiki wchodzą trzy
szczegółowe dyscypliny naukowe:
*teoria specjalnego wychowania ukierunkowującego upośledzonych umysłowo,
*teoria specjalnego nauczania upośledzonych;
*teoria oddziaływania interwencyjnego na ujemne i dodatnie odchylania rozwojowe.
Obecnie kryteria rozpoznawania upośledzeń umysłowych są podzielone na pięć grup:
psychologiczne, ewolucyjne, społeczne, pedagogiczne oraz lekarskie. Podczas pełnych badań
psychologiczno- pedagogiczno- lekarsko- klinicznych dziecka podejrzanego o upośledzenie
umysłowe uwzględnia się wszystkie kryteria. W kryterium psychologicznym bada się całą
osobowość człowieka, a w szczególności procesy regulacji, do których zalicza się procesy
orientacyjno- poznawcze, intelektualne, emocjonalne, motywacyjne, mechanizmy kontroli
oraz procesy wykonawcze. W kryterium tym ważne są też społeczne cechy osobowości, które
razem z zestawieniem wyżej wymienionych procesów pomagają stwierdzić, czy u danej
osoby są istotne odchylenia od normy. Badania te pozwalają na odróżnienie upośledzenia
ogólnego poziomu intelektualnego od parcjalnych deficytów. Natomiast kryterium
ewolucyjne polega na porównywaniu poziomu rozwoju czynności orientacyjno-
poznawczych, intelektualnych, emocjonalnych, motywacyjnych, wykonawczych w tym
poziomu rozwoju mowy, rozwoju motorycznego. Porównuje się wyniki badań, z poziomem
wymienionych czynności prawidłowo rozwijającej się osoby. Pomagają przy tym techniki,
które pozwalają na obliczanie wieku rozwoju poszczególnych procesów, np. na określenie
wieku rozwoju percepcji wzrokowej, słuchowej, pamięci świeżej, trwałej, mechanicznej,
logicznej, pamięci słów, zdań, tekstów, cyfr, figur geometrycznych, melodii, rytmu, mowy
czynnej, rozumienia mowy, myślenia przyczynowo- logicznego, rozwiązywania problemów,
wnioskowania indukcyjnego, dedukcyjnego. Wiek rozwoju różnorodnych percepcji
wskaże nam, jakiemu wiekowi życia dziecka o prawidłowym rozwoju intelektualnym,
odpowiada w przybliżeniu dany proces badanego przez nas dziecka . Porównując wyniki
należy wziąć pod uwagę, że u dzieci umysłowo upośledzonych stwierdza się różnice w
profilach percepcji, pamięci, motoryki i innych, mimo takiego samego globalnego wieku
inteligencji. Kryterium społeczne bierze pod uwagę samodzielność jednostki dostosowaną do
wieku. Jej sposób radzenia sobie w różnych sytuacjach życiowych, zdolności do podjęcia
decyzji, odpowiedzialności, uspołecznienie. Realizację tego kryterium ułatwia Skala
Dojrzałości Społecznej- E.A. Dolla. Kryterium pedagogiczne uwzględnia trzy rzeczy:
pierwsza z nich- jest to zasób wiadomości i umiejętności (rysowania, malowania, lepienia,
liczenia, czytania, pisania) przewidzianych dla określonego wieku. Przy tym kryterium należy
wziąć pod uwagę metody nauczania, systematyczność uczęszczania dziecka do przedszkola
czy do szkoły, oraz współpracę rodziców czy opiekunów ze szkołą. Realizacja tego kryterium
umożliwia wnikliwą analizę tempa nabywania wiadomości i umiejętności przez dziecko w
toku jego nauczania przedszkolnego i szkolnego. Do drugiej należy- rodzaj i stopień trudności
w nauce przedszkolnej czy szkolnej. Pomiar tego zasobu wiadomości i umiejętności dziecka
przy zastosowaniu rzetelnych, trafnych oraz znormalizowanych na reprezentatywnej próbie
populacji testów osiągnięć szkolnych.
Ostatnią, trzecią rzeczą- jest tempo uczenia się, nabywania określonych wiadomości
i umiejętności szkolnych lub przedszkolnych. Tempo jest różne u osób z różnym stopniem
upośledzenia umysłowego i normalnych- w jednakowym wieku życia. Tempo nabywania

wiedzy pozwala odróżnić dziecko zaniedbane środowiskowo i dydaktycznie, od dziecka
umysłowo upośledzonego. Kryterium lekarskie uwzględnia całokształt badań lekarskich.
W tym kryterium bierze się pod uwagę wyniki badań somatycznych, charakterystyczne cechy
somatyczne dla wielu zespołów lub jednostek chorobowych-w przebiegu których może
wystąpić upośledzenie umysłowe, np. cechy somatyczne charakterystyczne dla choroby
Bourneville’a (stwardnienia guzowatego), choroby Aperta, fenyloketonurii, niedoczynności
tarczycy, zespołu Downa. W kryterium lekarskim bierze się również pod uwagę wyniki badań
neurologicznych, psychiatrycznych, okulistycznych, audiologicznych.
Także wyniki badań biochemicznych, jak np. fenyloketonurii, galaktozemii, homocystynurii,
oraz wyniki badań elektroencefalograficznych, pneumoencefalograficznych. Wyniki badań
cytogenetycznych- ujawniających aberracje chromosomalne występujące w około 100
zespołach, jak np. Downa, Pataua, Edwardsa.

Od 1 stycznia 1968 roku obowiązuje czterostopniowa klasyfikacja upośledzenia
umysłowego, wprowadzona przez Światową Organizację Zdrowia. Składa się ona z
upośledzenia umysłowego: głębokiego, znacznego, umiarkowanego i lekkiego. Eliminuje
ona dawne terminy tj. idiotyzm, imbecylizm, debilizm. Klasyfikacja ta opiera się na
odchyleniach standardowych. Odchylenia te mogą się różnić w różnych technikach pomiaru
inteligencji i dlatego uwzględniając je, klasyfikacja ta umożliwia porównywanie ilorazów
inteligencji. W tym podziale jedno odchylenie standardowe od przeciętnej w lewą stronę
(w stronę odchyleń minusowych) świadczy o prawidłowym rozwoju umysłowym. Iloraz
inteligencji mieszczący się miedzy –2,01 a –3,00 odchyleniem standardowym wskazuje na
lekkie upośledzenie umysłowe. Dzieci o takim stopniu upośledzenia kwalifikują się do szkół
specjalnych dla lekko upośledzonych umysłowo, natomiast iloraz inteligencji mieszczący się
miedzy –3,01 a -4,00 odchyleniem standardowym sugeruje umiarkowany niedorozwój
umysłowy. Między –4,01 a –5,00 jest już znaczne upośledzenie umysłowe, gdzie dzieci
kwalifikują się do szkół specjalnych dla umiarkowanie i znacznie upośledzonych umysłowo.
Natomiast poniżej –5,01 odchylenia standardowego wskazuje na głębokie upośledzenie
umysłowe.
Podsumujmy zatem - zadaniem oligofrenopedagogiki jest:
*ustalenie takich metod i form rewalidacji, które jednostce upośledzonej zapewniłyby
optymalny, wszechstronny rozwój
*przystosowanie do warunków społecznych
*przygotowanie do zawodu
*wspieranie autonomii
Cele kształcenia niepełnosprawnych i zasady rewalidacji są zatem podstawowymi,
społecznie koniecznymi wyznacznikami poziomu kultury i umiejętności ludzi
odpowiedzialnych za pomoc tym, którzy tego wymagają…Przecież nasza społeczność to nie
grecka Sparta!
Cele kształcenia :
-optymalny rozwój jednostki i najlepsze przystosowanie do życia w środowisku normalnym.
- dążenie do orzecznictwa opartego na rzetelnej diagnozie wskazującej na potencjał
rozwojowy dziecka i jego mocne strony.
-śledzenie przebiegu edukacji dziecka przez wielospecjalistyczny zespół, zewnętrzny wobec
szkoły oraz tworzenie warunków partnerskiej współpracy z rodzicami.
- powszechność nauczania.
-likwidowanie barier architektonicznych.
-zapewnienie warunków realizacji obowiązku szkolnego w sposób dostosowany do tempa
rozwoju dziecka.

-jak najwcześniejsze rozpoznanie zaburzeń oraz wspieranie rozwoju przez zorganizowaną
działalność psychologiczno - pedagogiczną.
Rewalidacja - działanie mające na celu przywrócenie zdrowia osobom. Jest to system
nauczania i terapii. Pragnę przypomnieć, że jest to podstawowa dziedzina pracy wszystkich
nauczycieli w Zespole Szkół im. Marii Grzegorzewskiej w Piekarach Śląskich….
Zasady rewalidacji:
1. Zasada akceptacji - w myśl której dziecko upośledzone powinno być akceptowane nie jako
„dziecko specjalne”, ale jako dziecko, które obarczone jest większymi trudnościami
rozwojowymi więc ma inne potrzeby oraz prawo do szczególnej opieki i pomocy.

2. Zasada pomocy - mająca na celu pomóc dziecku w aktywizacji jego sił biologicznych, w
usamodzielnianiu go, w przezwyciężaniu trudności rozwojowych, trudności wynikających z
upośledzenia.

3. Zasada indywidualizacji - polegająca na dostosowaniu treści kształcących,
*aktywności w nauce – aktywny udział dziecka w procesie nauczania, który ma przyczynić
metod do indywidualnych możliwości dziecka oraz uwzględnieniu jego własnego celu
kształcenia.

4. Zasada terapii pedagogicznej - polegająca na wspieraniu działań.

Zasady ortodydaktyki zgodnie z teorią Ottona Lipkowskiego:

*życzliwej pomocy – pomoc dziecku w przezwyciężaniu niewiary we własne siły, w
pokonywaniu trudów pracy szkolnej, uzyskaniu lepszego samopoczucia i pewności siebie, w
przyjęciu postawy czynnej wobec zadań szkolnych i obowiązków pozaszkolnych

*kształtowanie pozytywnej atmosfery pracy – wzywanie uczniów po imieniu, nagradzanie,
życzliwośćsię do rozwoju zainteresowań, ułatwia zrozumienie treści programowych,
powoduje łatwiejsze i trwalsze zapamiętywanie przekazywanych informacji

*dominacji wychowania – oznacza wychowywanie w każdym momencie; prowadzone
zajęcia przedlekcyjne, międzylekcyjne i pozalekcyjne

*indywidualizacji – zmierza do rozwoju i wzmocnienia pozytywnych i wartościowych cech
osobowości dziecka; ważna jest znajomość dziecka, jego zainteresowań, doświadczeń

*treści kształcących - treści nauczania uwzględniają materiał konkretny, przystępny,
użyteczny w życiu społecznym i przyszłej pracy zawodowej; powinny być związane z typem
psychicznym dziecka np. w przypadku nadpobudliwości (treści uspokajające, łagodzące,
odprężające); dziecku apatycznemu, biernemu (treści pobudzające, aktywizujące, ruchowe).

System nauczania instytucjonalnego w szkolnictwie specjalnym.

Szkoła specjalna – tym terminem obejmujemy wszystkie jej stopnie (przedszkola
specjalne, szkołę podstawową, gimnazjum, zawodową i różne formy szkolenia dla dorosłych).
To instytucja , w której kształci i wychowuje się dzieci z różnymi zaburzeniami,
upośledzeniami, które nie mogą uczęszczać do szkoły normalnej lub nie mogą sprostać
wymogom tej szkoły. Kształcenie specjalne – jest szerszym pojęciem; obejmuje zajmowanie

się dzieckiem, nie tylko w szkole specjalnej, w jej murach, ale także poza klasami (w domu,
na obozach, zajęciach pozalekcyjnych).

Szkolne placówki specjalne:
*ośrodki wczesnej interwencji – placówki, w których przebywa dziecko od urodzenia do 7
roku życia; są to miejsca, gdzie rodzice otrzymują np. informacje jak postępować z dzieckiem
*przedszkola specjalne – od 3 roku życia nawet do 10 roku; dla dzieci niewidomych,
głuchych, upośledzonych umysłowo (umiarkowane i znaczne upośledzenie), dla dzieci
przewlekle chorych
*szkoły podstawowe specjalne: dla dzieci upośledzonych umysłowo (w stopniu lekkim),
dla dzieci upośledzonych umysłowo w stopniu umiarkowanym i częściowo znacznym (nie tak
dawno zwane były : szkoły życia);
*dla niewidomych
*niesłyszących
*niewidomych -upośledzonych umysłowo
*gimnazjum – w zakresie takim jak szkoły podstawowe;
*zawodowe (dla upośledzonych w stopniu lekkim) przygotowujące do zawodu
*szkoły przysposobienia do pracy (przygotowują do różnych rodzajów pracy)
*warsztaty terapii zajęciowej – od 16 roku życia, dla osób z umiarkowanym i znacznym
stopniem upośledzenia; są to zajęcia rekreacyjne, wycieczki, terapia, rehabilitacja;
*mieszkania treningowe
*ośrodki socjoterapii
*ośrodki szkolno – wychowawcze
W szerszym zakresie omówiono zagadnienia dotyczące oligofrenopedagogiki, mając na
uwadze fakt, iż Zespół Szkół im. Marii Grzegorzewskiej w Piekarach Śląskich zajmuje się
nauczaniem i rewalidacją uczniów z upośledzeniami umysłowymi oraz sprzężeniami. Naszym
celem jest uzyskanie jak najlepszych efektów wychowawczo-dydaktycznych. Dobro każdego
dziecka- nam przekazanego przez rodziców-jest najważniejsze. Od sześciu lat prowadzimy
również zajęcia specjalistyczne z dziećmi dotkniętymi autyzmem. Permanentnie pogłębiana
jest wiedza nauczycieli i wzbogacana baza materiałowa szkół, by coraz efektywniej
oddziaływać na naszych podopiecznych.
Czas zatem by bliżej przedstawić Zespół Szkół im. Marii Grzegorzewskiej w Piekarach
Śląskich oraz nauczycieli tam pracujących…..
Służyć temu będzie multimedialna prezentacja oraz elektroniczna wizytówka szkoły.

III. Praca oligofrenopedagoga

.

Nauczyciel w szkole dla dzieci z upośledzeniem umysłowym musi posiadać wiele cech
charakterystycznych dla tego rodzaju działań dydaktyczno-rewalidacyjno-wychowawczych.
Jakie wymagania stawia się przed nauczycielami? Można je podzielić na dwie kategorie, tzn:
a/. formalne – wykształcenie specjalistyczne;
b/. nieformalne - predyspozycje osobowościowe, włącznie do odporności na specyficzne
potrzeby dzieci upośledzonych umysłowo ( konieczność obsługi...).
Omówię i wymienię szczegółowo cechy oraz wymagania w stosunku do nauczyciela naszej
szkoły w podsumowaniu tej pracy.
Zadajmy pytanie : co to jest niepełnosprawność? Nauczyciel musi znać na nie odpowiedź!
Szczególnie zasadnym wydaje się w tym przypadku umiejętność pogodzenia się z rzadkim
przypadkiem „osiągania sukcesu dydaktycznego” wśród uczniów specjalnej troski.
Kto to jest „człowiek niepełnosprawny”?

Niepełnosprawność - grupa osób niepełnosprawnych obejmuje ludzi o różnych
zaburzeniach i stopniu upośledzenia czynności bio-psycho-społecznych.
Przyjmując jako kryterium rodzaj niepełnosprawności, wyróżnia się:
· osoby z uszkodzeniami sensorycznymi, do których należą osoby niewidome i słabo
widzące oraz głuche i słabo słyszące,
· osoby z niesprawnością motoryczną, czyli osoby z uszkodzeniem narządu ruchu oraz
osoby z przewlekłymi chorobami,
· osoby z niepełnosprawnością psychiczną, w tej grupie znajdują się osoby
umysłowo upośledzone,
· osoby psychicznie chore z zaburzeniami osobowości i zachowania oraz osoby cierpiące
na epilepsję,
· osoby z niepełnosprawnością złożoną (sprzężoną) - dotknięte więcej niż jedną
niepełnosprawnością,
· osoby z zaburzeniami komunikacji językowej,
· osoby z zaburzeniami emocjonalnymi,
· osoby z autyzmem dziecięcym i pokrewnymi schorzeniami - np. schizofrenią dziecięcą,
zespołami: hospitalizacyjnym, deprawacyjnym, strachu, itp.,
· osoby ze specyficznymi trudnościami w uczeniu się - w tej grupie znajdują się osoby,
które nie potrafią - w czasie przewidzianym przez program nauczania- przyswoić sobie
określonej wiedzy i umiejętności lub postępy w nauce dokonują się kosztem wysiłku i
nakładu pracy niewspółmiernych do uzyskiwanych efektów,
· osoby z niepełnosprawnością społeczną - np. zagrożone patologią rodzinną lub
środowiskową, itp.
· osoby z przewlekłymi schorzeniami somatycznymi - to te osoby, które cierpią na
chorobę nieuleczalną albo nawracającą lub postępującą, trwającą jeden rok lub więcej.
Należy pamiętać o jednym, że sama wada nie tworzy osobowości człowieka, a głębokość
wady nie określa jego możliwości. Dzieci niepełnosprawne różnią się między sobą tak
bardzo, jak wszystkie inne dzieci. Są wśród nich dzieci powolne i bardzo szybkie, jedne lubią
rywalizację, inne unikają porównań, są dzieci wesołe, gadatliwe, pedanci i bałaganiarze są
dzieci pracowite i leniwe, są pogodne i złośliwe. Wszystkie łączy jedno - potrzeba
zrozumienia i akceptacji. Stąd płyną wymagania w stosunku do tych ludzi, którzy
podejmują się trudu pomocy i nauczania „ …dzieci gorszego boga…” W Zespole Szkół im.
Marii Grzegorzewskiej w Piekarach Śląskich są dzieci z prawie wszystkimi wymienionymi
niepełnosprawnościami. Zajmę się pobieżnym wyjaśnieniem pytania które nurtuje „młodych
stażem” nauczycieli: kto jest upośledzony umysłowo w stopniu lekkim? Odpowiedź na to
zagadnienie oraz uwewnętrznienie faktów z tego płynących ,pozwala na pracę nauczyciela-
oligofrenopedagoga…oczekującego sukcesu dydaktycznego.
Definicja upośledzenia umysłowego w stopniu lekkim.
Upośledzenie umysłowe ma różnorodną etiologię i może być uważane za efekt różnych
procesów patologicznych, które oddziaływają na funkcjonowanie centralnego systemu
nerwowego. Kryterium A - podstawową cechą upośledzenia umysłowego jest niższy poziom
funkcjonowania intelektualnego. Kryterium B - społeczne (porozumiewanie się, troska o
siebie, tryb życia domowego, troska o zdrowie i bezpieczeństwo, zdolności szkolne,
kierowanie sobą). Kryterium C - niedorozwój umysłowy ujawnia się przed 18 rokiem życia.
Dzieci te funkcjonują poznawczo na poziomie właściwym dla stadium operacji
konkretnych , tzn. potrafią trafnie wnioskować oraz wykonywać pewne operacje myślowe
(logiczne) - np. szeregowanie, dodawanie, mnożenie. Pod warunkiem, że odwołają się do
zjawisk i zdarzeń konkretnych, od których to nie umieją się oderwać (np. nie potrafią
ujmować zagadnień symbolicznie). Myślenie formalne (czyli abstrakcyjne) jest dla nich
niedostępne lub dostępne w sposób wybiórczy (niepełny). Dzieci te nie potrafią wykonywać

operacji umysłowych w samym umyśle, bez odwoływania się do rzeczywistości, ujmować
zagadnień symbolicznie czy metaforycznie. Myślenie tych uczniów charakteryzują: trudności
w ujmowaniu związków pomiędzy zjawiskami, konkretność, zwolnione tempo, brak ciągu
myślowego oraz niepewność i pochopność własnych sądów i decyzji.
W zakresie pamięci obserwuje się: upośledzenie pamięci logicznej (świeżej i trwałej).
Dzieci te mają więc trudności w trwałym zapamiętywaniu treści powiązanych logicznie.
Mogą pojawiać się u nich zmyślenia i konfabulacje, uzupełniające luki pamięciowe. Brak
różnic w zakresie pamięci mechanicznej- skojarzeniowej (świeżej i trwałej). Uczeń wolniej
zapamiętuje, niedokładnie. Posiada ograniczoną pojemność pamięci- przewaga pamięci
mechanicznej nad trwałą (logiczną).
Mowa: jest uboga w pojęcia abstrakcyjne (z uwagi na występujące u tych dzieci trudności
w przyswajaniu i rozumieniu ich sensu). Ogólnie charakteryzuje się ona ubogim słownictwem
(przewaga słownictwa biernego nad czynnym). Dzieci te mówią często ułamkami zdań , tzw.
rwane zdania, posługują się czasownikami oraz rzeczownikami, rzadziej przymiotnikami.
Proces spostrzegania jest zwolniony, a jego zakres jest wąski. Spostrzeganie otaczającego
świata jest utrudnione i nie odzwierciedla ono w pełni rzeczywistości (dziecko nie dostrzega
szczegółów, spostrzega ogólnie). Jego jakość zależy w znacznym stopniu od codziennych
doświadczeń jednostki.
Uwaga jest dowolna, występują jednak trudności w jej kierowaniu i słaba jest jej
podzielność. Trwałość uwagi dowolnej oraz podzielność uwagi jest u tych dzieci gorsza niż u
jednostek o prawidłowym rozwoju umysłowym. Stąd trudności zachowania się na lekcjach.
Samodzielność: generalnie są niesamodzielne. Potrzebują, aby nimi kierować. Cały czas
wymagają, potrzebują nadzoru. Należy je przygotować do życia w społeczeństwie, do
podejmowania różnych ról społecznych. To trudne zadanie szkoły specjalnej!
Osłabiona kontrola emocji, popędów i dążeń; Zdolne są do uczuć wyższych (miłość,
przyjaźń). Utrudnione przystosowanie społeczne. Niektóre dzieci osiągają znaczny stopień
uspołecznienia ,co owocuje ich pracą np.w obsłudze sklepów, warsztatów rzemieślniczych.
Zaburzenia: percepcji wzrokowej i słuchowej; orientacji przestrzennej; rozwoju
ruchowego; rozwoju ruchowego w zakresie sprawności manualnej, w zakresie lateralizacji.

DIAGNOZA I WCZESNE ROZPOZNANIE:
1) Medyczna - bada wady i zaburzenia rozwoju fizycznego, ze szczególnym uwzględnieniem
rozwoju i funkcji systemu nerwowego;
2) Psychologiczna - bada ogólny rozwój umysłu dziecka, procesy poznawcze: mowa,
myślenie i funkcje percepcyjne.
3) Pedagogiczna - bada stopień zaawansowania w nauce: braki i niepowodzenia.
4) Socjalna - bada sytuację i warunki życia w rodzinie, panujące więzi emocjonalne.
Diagnoza w pedagogice specjalnej ma na celu ustalenie u dziecka odbiegającego od normy
możliwości rozwoju, doboru środków i metod wspierających rozwój i kompensacyjnych oraz
ustalenie skuteczności stosowania metod rewalidacyjnych w zależności od upośledzenia.
Powinna być rozwojowa, kompleksowa, prognostyczna i nieinwazyjna.
Orzeczenie zawiera:
- określenie rodzaju i stopnia upośledzenia
- określenie formy dalszego kształcenia
- wskazania metod i form pracy .
Działania rewalidacyjno-dydaktyczne prowadzone są w :
- klasach dzieci z upośledzeniem umysłowym lekkim ;
- zespołach edukacyjno-terapeutycznych dla dzieci z upośledzeniem umiarkowanym i
sprzężeniami ;
- zespołach edukacyjno-terapeutycznych dla dzieci z autyzmem.

W skład Zespołu Szkół wchodzi : szkoła podstawowa i gimnazjum – uczą w nich ci sami
nauczyciele, specjaliści. Do szkół przyjmowane są dzieci na wniosek Poradni Psychologiczno
– Pedagogicznej oraz za zgodą rodziców . Trwają prace nad powołaniem Szkoły
Przysposabiającej do Pracy dla dzieci z umiarkowanym upośledzeniem po 21 roku życia.
Co zatem w szkole specjalnej jest ważne w systemie nauczania i rewalidacji?
„Piętą Achillesa” w każdej szkole jest „sprawiedliwość….”a szczególnie w ocenach wysiłków
każdego uczestnika procesu dydaktycznego!

Kilka refleksji na temat szkolnego oceniania.

Dotychczas stosowany system oceniania budzi wiele wątpliwości i rozterek, zarówno
wśród uczniów i ich rodziców, jak i nauczycieli. Jego zasadniczym mankamentem jest
niespójność wynikająca z dowolności stosowanych kryteriów oceniania. Brak tychże
ujednoliconych kryteriów oceny prowadzi do wielu nieporozumień i zakłóca relacje między
nauczycielami, uczniami i rodzicami. W różnych środowiskach wyraźny jest pogląd, że
zaistniała konieczność zmiany systemu oceniania na lepszy. Lepszy, to znaczy taki, który
pozwalałby na właściwe weryfikowanie i wspomaganie rozwoju uczniów. Co można zatem
uczynić, by zmiany rzeczywiście prowadziły do wypracowania nowego i doskonalszego
systemu ?
Prof. Niemierko twierdzi, że: ocenianie szkolne należy zasadniczo ulepszyć, ale nie da się
tego dokonać drogą administracyjną, gdyż wymaga przebudowy całej dydaktyki. Dydaktyka
ma się tak zmienić, by jej głównym walorem była skuteczność, a głównym przeciwnikiem -
pozory skuteczności, wyrażające się m.in. ocenami bez pokrycia.
Według Charlesa Galloweya: ocenianie to proces zbierania informacji i formułowania
sądów o informacjach, podejmowania decyzji.
Wspomniany autor sformułował także następujące główne cele oceniania:

1. Przewidywanie i selekcja - same przez się niewystarczające, jako że nie służą

bezpośrednio ulepszaniu procesu uczenia się i nauczania.

2. Wywołanie maksimum pożądanych zmian u poszczególnych uczniów - nie zaś

sposób na wyselekcjonowanie na każdym poziomie tych, którzy ,,mogą" i tych,
którzy ,, nie mogą".

3. Wprowadzenie informacji oceniającej w formie korygującego sprzężenia

zwrotnego.

Ocenianie również:

jest procesem gromadzenia informacji zwrotnej

jest integralną częścią procesu uczenia się i nauczania

powinno służyć wspieraniu szkolnej kariery uczniów i ich motywowaniu.

J. Chodnicki wyróżnia następujące cele oceniania:
1. diagnoza - określenie indywidualnych potrzeb i przyczyn trudności każdego ucznia,
2. informacja o efektywności procesu nauczania - opisywanie rozwoju i postępów

uczniów, ewaluacja i modyfikacja procesu nauczania,

3. ocenianie dla stopnia - różnicowanie i klasyfikowanie uczniów,
4. upowszechnianie osiągnięć uczniów - porównywanie osiągnięć szkół, określenie stopnia

opanowania standardów,

5. ewaluacja programów nauczania - ocena efektywności różnych modeli kształcenia.

Rozporządzenie dotyczące oceniania, promowania i klasyfikowania uczniów wymienia
następujące cele oceniania:

a) poinformowanie ucznia o poziomie jego osiągnięć edukacyjnych i postępach w tym

zakresie,

b) pomoc uczniowi w samodzielnym planowaniu swego rozwoju,
c) motywowanie ucznia do dalszej pracy,

d) dostarczanie rodzicom (prawnym opiekunom) i nauczycielom informacji o postępach,

trudnościach i specjalnych uzdolnieniach ucznia,

e) umożliwienie nauczycielom doskonalenia organizacji i metod pracy dydaktyczno –

wychowawczej,

Podstawowe kryteria szkolnego systemu oceniania:
a) szkoła ma jeden spójny system oceniania,
b) ocena opiera się na wymaganiach programowych szkolnego programu nauczania,
c) uczniowie i rodzice (prawni opiekunowie) dobrze znają kryteria oceniania,
d) ocena jest rzetelną informacją zwrotną o efektywności uczenia się,
e) ocena motywuje ucznia do dalszej pracy,
f) w

ocenianiu wykorzystywane są różnorodne sposoby zbierania informacji

o osiągnięciach ucznia,

g) ocena uwzględnia wkład pracy ucznia.
Zatem ocenianie wewnątrzszkolne obejmuje:
a) formułowanie przez nauczycieli wymagań edukacyjnych oraz informowanie o nich

uczniów i rodziców (prawnych opiekunów),

b) bieżące ocenianie i śródroczne klasyfikowanie, według skali i w formach przyjętych

w danej szkole oraz zaliczanie niektórych zajęć edukacyjnych,

c) nauczyciele oceniają:

 wiadomości uczniów
 umiejętności uczniów
 postawy uczniów (w najmniejszym stopniu)

d) przeprowadzanie egzaminów klasyfikacyjnych, poprawkowych i sprawdzających,
e) ustalanie ocen klasyfikacyjnych na koniec roku szkolnego (semestru) i warunki ich

poprawiania,

Efektem procesu oceniania jest ocena:

dydaktyczna - czyli taka, która uwzględnia wyłącznie spełnienie wymagań

programowych,

społeczno-wychowawcza - czyli taka, która uwzględnia inne kryteria poza
wymaganiami programowymi.

Ocenie szkolnej przypisano następujące funkcje:

klasyfikacyjną - ocena jest wyrażona za pomocą umownego symbolu i służy
zróżnicowaniu oraz porządkowaniu uczniów zgodnie z pewną skalą,

diagnostyczną - wspieranie szkolnej kariery ucznia, monitorowanie jego
postępów i określanie indywidualnych potrzeb.

Nie jest dobrze, jeśli jedna z wymienionych funkcji przejmuje nad drugą przewagę. Każda
z nich spełnia inną rolę i każda służy innym celom.
Funkcja klasyfikacyjna jest użyteczna przy:
- ocenie poziomu opanowania wiedzy w dłuższym czasie
- różnicowaniu i selekcji uczniów ze względu na dalsze kształcenie
- porównywaniu osiągnięć uczniów ze standardami
- informowaniu nadzoru i środowiska
Funkcja diagnostyczna jest użyteczna przy:
- rozpoznawaniu indywidualnych potrzeb każdego ucznia
- opisie kompetencji ucznia
- porównywaniu efektywności programów nauczania
- planowaniu procesu nauczania
- braniu przez ucznia odpowiedzialności za proces uczenia się
- informacji zwrotnej dla ucznia i rodziców
- określaniu efektywności stosowanych metod

Ocenianie powinno być integralną częścią procesu nauczania. W trakcie nauczania
i uczenia się występuje ocenianie wspomagające, które w żaden sposób nie przerywa
przebiegu procesu. Finałem oceniania sumującego jest komunikowanie - w dowolny sposób -
efektów uzyskanych przez ucznia. Celem oceniania wspomagającego jest bieżąca obserwacja
rozwoju ucznia przy zastosowaniu wszelkich metod sprawdzania.
Natomiast ocenianie sumujące ma charakter okresowy i odbywa się co pewien czas, np.
na zakończenie semestru, klasy czy innego etapu edukacji. Ocenianie sumujące przerywa
proces nauczania i uczenia się. Jego celem jest dokonanie selekcji uczniów
i obserwacja systemu szkolnego. Stosowane metody sprawdzania osiągnięć uczniów zgodne
są ze standardami, a wyniki służą do analizy ilościowej i jakościowej. Tego typu ocenianie
jest wykorzystywane głównie przez nadzór, środowisko i administrację wszystkich szczebli.
Otrzymane wyniki oceniania sumującego powinny prowadzić do analizy efektów procesu
edukacyjnego i planowania kolejnego etapu procesu nauczania.
Ocenianie zatem to:

planowanie procesu nauczania,
przebieg procesu nauczania,
sposoby zbierania informacji,
sposoby komunikowania,
ewaluacja pracy nauczyciela

Nowe podejście do oceniania wymusza na nauczycielu zmianę stylu pracy.
Ocena szkolna powinna zawierać bogatą informację zwrotną. Postrzeganie “stopnia”
wyłącznie jako atrybutu selekcji i decydowanie na tej podstawie o „karierze” ucznia może
spowodować nieodwracalne skutki zarówno dla niego, jak i dla społeczeństwa.
Osoby zainteresowane ocenianiem oczekują, że będzie ono sprawiedliwe, obiektywne
i rzetelne. W spełnieniu tych oczekiwań pomoże nauczycielowi poniższy dekalog oceniania:
1. Ocenianie powinno brać pod uwagę specyfikę uczenia się i wspierać je.
2. W ocenianiu należy uwzględnić różnice pomiędzy poszczególnymi uczniami. Ocenianie

i stosowane narzędzia oceny powinny zachęcać ich do zaprezentowania swojej
kreatywności i oryginalności.

3. Cel oceniania trzeba jasno określić. Nauczyciel i uczeń muszą wiedzieć, z jakiego powodu

dokonuje się oceny, i znać uzasadnienie wyboru danej formy sprawdzania.

4. Ocenianie powinno być trafne. To znaczy, że wybrana metoda powinna sprawdzać

dokładnie to, co podlega ocenie.

5. Ocenianie powinno być rzetelne. O ile to tylko możliwe, należy wyeliminować

subiektywizm, a ocenę uczynić niezależną od osoby oceniającej.

6. Wszystkie formy oceniania muszą zapewnić uczniowi otrzymanie informacji zwrotnej na

temat wyników jego uczenia się oraz stymulować rozwój ucznia, wskazując mu kierunek
poprawy. Również w przypadku sprawdzania sumującego uczeń powinien otrzymać
informację zwrotną na temat swojej pracy, dowiedzieć się, co jest jego mocną stroną, a co
wymaga powtórzenia.

7. Ocenianie powinno skłaniać zarówno ucznia, jak i nauczyciela do refleksji na temat

dotychczasowej pracy. Wobec tego niezbędna jest nieustanna ewaluacja i doskonalenie
oceniania.

8. Ocenianie jest integralną częścią planu nauczania. Nauczanie i uczenie się trzeba

zaplanować razem z formami sprawdzania i oceniania, tak aby uczniowie mogli jak
najlepiej zaprezentować wyniki swojego uczenia się.

9. Ocenianie wymaga rozsądnego wyważenia. Zbyt dużo kontroli w krótkim czasie obciąża

zarówno efektywne uczenie się, jak i nauczanie.

10. Kryteria oceniania powinny być zrozumiałe i znane. Uczniowie muszą wiedzieć, czego się
od nich oczekuje.

Projektując szkolny system oceniania, pamiętano o jego założeniach, a więc o tym, że:

Każdy uczeń jest w stanie rozwijać się i czynić postępy w trakcie nauki.

Notowanie postępów i osiągnięć ucznia jest potrzebne dla wielu różnych celów
i wielu różnych podmiotów procesu edukacyjnego.

Dla różnych celów informacja powinna być dostarczana z różnych źródeł,
różnymi sposobami i gromadzona w różny sposób.

Rozważania o tworzeniu nowego systemu oceniania należałoby zacząć od analizy potrzeb
i oczekiwań podmiotów najbardziej zainteresowanych procesem oceniania tj. uczniów,
nauczycieli i rodziców.
Czego zatem oczekują uczniowie?

- aby ocena była sprawiedliwa, obiektywna, jawna,

- chcą rzetelnej informacji zwrotnej (wskazanie mocnych i słabych stron, wskazania
dalszej drogi itp.)

- czytelnych kryteriów,

- porównywalności wymagań pomiędzy klasami i szkołami,

- rozróżniania oceny za postęp od oceny stanu aktualnego,

- chcą mieć wpływ na kształt systemu oceniania,

- chcą mieć prawo do dyskusji o ocenie (bezpieczeństwo),

- by było miejsce dla samooceny.

Czego oczekują nauczyciele?
System oceniania musi być jasny, przejrzysty, czytelny, funkcjonalny, elastyczny i zawierać
kryteria ogólnie akceptowane przez wszystkie podmioty. Dobry system musi:

- informować na bieżąco o postępach ucznia,

- motywować i wspierać ucznia w procesie uczenia się,

- dać możliwość porównywania osiągnięć ucznia,

- wskazywać drogi samodoskonalenia zawodowego,

- ułatwiać całoroczną ocenę,

- dostarczać zainteresowanym informacji o pracy nauczyciela

Czego oczekują rodzice od systemu oceniania?
Aby:

-

był napisany zrozumiałym językiem,

-

miał określone, jasne, czytelne kryteria zrozumiałe dla mnie i dla mojego dziecka,

-

informował o postępach i rozwoju dziecka oraz wskazywał drogę dalszego
kształcenia,

-

nie stresował lecz motywował do pracy (bazowanie na pozytywach) i brał pod
uwagę możliwości mojego dziecka,

-

był sprawiedliwy i nie poniżał mojego dziecka,

-

oceniał co istotne,

-

odkrywał uzdolnienia i talenty dziecka, wspomagał umiejętności,

-

umożliwiał dostanie się mojego dziecka do wybranej szkoły,

-

dawał prawo do błędu,

-

był porównywalny z innymi szkołami,

-

mogli współuczestniczyć w tworzeniu szkolnego systemu oceniania.

Szkolny system oceniania powinien odpowiadać potrzebom osób zainteresowanych
ocenianiem. Powinien również uwzględniać określone kryteria.

KRYTERIA SZKOLNEGO SYSTEMU OCENIANIA

Wymagania programowe
Poziom klasy

Poziom szkoły

Możliwości intelektualne ucznia

Wkład pracy

Opinia o uczniu
Sytuacja rodzinna

Budując szkolny system oceniania należy też wziąć pod uwagę czynniki zewnętrzne, do
których zaliczamy:

podstawy programowe, które wyznaczają kompetencje i drogi ich rozwoju,

określają cele i poziomy edukacji, wyznaczają obszary kształcenia i oceniania,
wyznaczają ramy prawne

system klasyfikowania i oceniania (dokument MEN) - wyznacza i porządkuje

system norm i reguł klasyfikowania i oceniania, gwarantuje drożność oceniania ,

standardy osiągnięć i wymagań - są podstawą opracowania WSO, wyznaczają
poziom wymagań. Wymagania ogólne są wspólnie przyjęte dla wszystkich
przedmiotów, jak również dla każdego konkretnego przedmiotu. Zadaniem
nauczyciela jest zatem opracowanie i przedstawienie uczniom wymagań na
poszczególne oceny w zakresie konkretnego przedmiotu.

system egzaminów zewnętrznych - na pewno spowoduje przeniesienie kryteriów
zewnętrznych do szkół, będzie podstawą wyciągania wniosków do dalszej pracy
oraz do doskonalenia nauczycieli.

osoby zaangażowane w szkolny system oceniania i odbiorcy informacji

program szkoły

zasoby szkoły

stan wiedzy pedagogicznej nauczycieli
oferty rynku wydawniczego

Zadaniem szkoły jest określenie pewnego systemu wartości, który będzie akceptowany i
przestrzegany przez całą społeczność szkolną. Dotychczas dowolność kryteriów oceniania
wykluczała porównywalność wyników kształcenia już na poziomie szkoły, nie mówiąc o
takiej porównywalności w skali miasta czy kraju. Brak owej porównywalności w stosunku do
systemu szkolnictwa specjalnego uniemożliwia to, co w reformowanym systemie polskiego
szkolnictwa jest najważniejsze - wszechstronny rozwój ucznia, formowany harmonijną
realizacją przez nauczycieli zadań w zakresie nauczania, kształcenia umiejętności i
wychowania. Tak wyznaczony cel skłania, by spojrzeć na sposoby i metody oceniania oraz
egzaminowania pod kątem ich przydatności w zdobywaniu wiedzy o uczniu, jego rozwoju i
osiągnięciach. Na ile jest celowym przeprowadzanie egzaminów wśród uczniów szkół
specjalnych? Trudne pytanie lecz nie bez racji jest stawiane w środowisku
oligofrenopedagogów…..tym bardziej, że w arsenale oddziaływań wychowawczych jest to
ważny element dla uczącego się.
Rozporządzenie MEN z dnia 30 kwietnia 2007r.( z późniejszymi zmianami) w sprawie
zasad oceniania, klasyfikowania, promowania i egzaminowania ustala zasady i określa ramy
zmian, sytuując ocenianie w dwóch ścieżkach: wewnątrzszkolnej i zewnętrznej.
Najistotniejszym jednak zmianom uległo ocenianie w nauczaniu zintegrowanym.

Nowy sposób oceniania nazwano ocenianiem opisowym, jako, że w dokumentach pozostaje
semestralna i roczna ocena opisowa. Wprowadzenie oceny opisowej zmienia charakter relacji
edukującego (nauczyciela) z edukowanym (uczniem).
Uczeń współuczestniczy, staje się partnerem nauczyciela w procesie uczenia się, dokonuje
ewaluacji własnej działalności. Ocenianie opisowe stanowi ważne narzędzie przekazywania
informacji o efektach szkolnej działalności uczniów oraz nauczycieli. Ocenie podlega
aktualny poziom opanowania przez uczniów wiadomości i umiejętności ,w porównaniu z
celami kształcenia ale również ich postępy w procesie uczenia się (dotyczy to klas dla dzieci
z upośledzeniem lekkim).
Ocenie również podlega praca nauczyciela - efektywność stosowanych metod oraz jakość
własnych oddziaływań dydaktycznych. Oznacza to wzrost motywacji uczniów do nauki,
zarówno pod kierunkiem nauczyciela, jak i samodzielnej, oraz wzrost kompetencji uczniów
i poziomu samodzielności. W procesie oceniania nauczyciel winien zwrócić uwagę na
osiągnięcia uczniów, a nie porażki. Zgodne jest to z założeniami współczesnej pedagogiki.
Formułując

ocenę opisową, ważne jest, by nauczyciel potrafił wyszukać

i odpowiednio wyeksponować najmniejsze nawet osiągnięcia, gdyż są to właśnie sukcesy
tego konkretnego dziecka. Ocenianie procesu uczenia się daje szanse na kształtowanie
indywidualnej drogi rozwoju dziecka, sprzyja jego rozwojowi, eliminuje napięcia, rywalizację
i prowadzi do zamierzonych celów edukacyjnych.

Ocena opisowa to ustne lub pisemne poinformowanie o postępach ucznia. O tym jak

wykonał zadania, przy czym najpierw podkreślamy w niej to, co uczeń wykonał dobrze,
a później wskazujemy niedociągnięcia i sposób ich poprawy. Celem oceny opisowej jest
dostarczenie informacji: uczniowi, nauczycielowi oraz rodzicom. Uczniowi-dostarcza
informacji o efektach jego szkolnej aktywności i wskazówek, jak pokonać napotkane
trudności. Poza tym:

-motywuje do dalszego wysiłku,

-zachęca do samooceny (najtrudniejszy do osiągnięcia element),
-umacnia wiarę we własne możliwości.

Ocena opisowa ponadto daje dziecku informację o tym:

co już umie, nad czym musi popracować, jak daleko jest na drodze do osiągnięcia
celu,

bierze pod uwagę wkład pracy dziecka, jego wysiłek włożony w wykonanie zadania,

nie etykietuje ucznia (ważny społecznie element),

zachęca do dalszej pracy, uświadamia, że wysiłek się opłaca,

nie pełni funkcji nagrody czy kary,

nie zawiera krytyki osoby,

uwzględnia postęp, jaki dokonał się w dziecku,

pełni funkcję informacyjną, korekcyjną i motywacyjną.

Nauczycielowi – dostarcza informacji na jakim poziomie rozwoju znajduje się uczeń w
danym momencie edukacji oraz o tym, czy stosowany przez nauczyciela system pracy
z uczniem jest efektywny.
Rodzicom – dostarcza rzetelnej, szczegółowej informacji o ich dziecku, na podstawie której
będą mogli w porę podejmować właściwe działania( jeżeli zechcą..!) na rzecz jego dalszego,
prawidłowego rozwoju. Pomaga w akceptacji dziecka…
Zatem za najistotniejsze w ocenianiu dziecka w uznaje się:

wkład pracy dziecka

efekt, jaki ono osiąga,

jego możliwości.

Ocenę za opanowanie wiadomości i umiejętności z poszczególnych działów redaguje się na
podstawie wpisów do kart obserwacji uczniów, znajdujących się w dziennikach lekcyjnych.

Stosuje się następujące terminy uwarunkowane rodzajem oceny opisowej:

Wstępna ocena rozwoju ucznia i jego możliwości.

Dokonywana jest na początku września. Dostarcza informacji o indywidualnych
możliwościach i poziomie rozwoju fizycznego, społeczno-emocjonalnego dziecka oraz
rozwoju jego funkcji poznawczo – motorycznych, warunkujących osiąganie sukcesów w
dalszej edukacji szkolnej. Jest jednocześnie podstawą do wypracowania przez nauczyciela
systemu pracy zapewniającego każdemu dziecku maksymalny rozwój.

Ocena bieżąca (ciągła) oraz ocena etapowa

Odbywa się każdego dnia w trakcie zajęć szkolnych. Polega na stałym informowaniu ucznia o
jego zachowaniu i postępach. Ocena ta motywuje do aktywności i wysiłku; wyraźnie
wskazuje osiągnięcia i to, co należy jeszcze wykonać. Ocena etapowa dokonywana jest po
zakończeniu działu lub ośrodka pracy.

Ocena podsumowująca: semestralna, końcoworoczna.

Semestralna ocena jest oceną podsumowująco – zalecającą. Jest redagowana pisemnie na
koniec semestru (styczeń/luty). Ocena ta informuje o osiągnięciach ucznia, ale jednocześnie
zawiera wskazania, nad czym uczeń- nauczyciel powinien intensywniej popracować w
następnym semestrze, by nie dopuścić do braków edukacyjnych.
Końcowa ocena jest oceną podsumowująco – klasyfikacyjną. Jest ona wyrażona na piśmie
na koniec roku szkolnego. W sposób syntetyczny informuje ona o osiągnięciach ucznia
w danym roku edukacji w zakresie osiągnięć edukacyjnych, zachowania oraz osiągnięć
szczególnych. Ocena ta też zawiera wskazania i zalecenia.
Istota oceniania wewnętrznego dotyczy roli i miejsca ucznia w szkole. Wprowadzenie
oceny opisowej zmienia charakter jego pracy i postępów. Ma służyć wartościowaniu,
planowaniu i wyborowi strategii edukacyjnej przez każdego nauczyciela. Zatem sens reformy
w ocenianiu polega na tym, że oceniamy co innego inaczej. Nie stan wiedzy, a praca i postęp,
wskazujemy uczniowi, co już osiągnął i jak może pokonać trudności. Konkretnie wyraża się
to w poinformowaniu ucznia o postępie i poziomie jego osiągnięć edukacyjnych, pomocy w
samodzielnym planowaniu rozwoju przez ucznia, motywowaniu go do pracy, dostarczaniu
rodzicom informacji o postępach ich dziecka, trudnościach i ewentualnie specjalnych
uzdolnieniach.
Dobrze przemyślane i zaplanowane ocenianie wewnętrzne powinno kształtować proces
nauczania i wychowania, chroniąc przed pułapką ,,nauczania pod egzamin". Jego podstawową
właściwością ma stać się rozpoznawanie postępów ucznia w stosunku do wymagań
edukacyjnych. Oczywiste jest, że sposób informowania o efektach wymagał wielu
doświadczeń i korekt, zanim stał się odczuwalną pomocą w codziennej pracy nauczycielskiej,
jak również sygnałem rozumianym i oczekiwanym przez ucznia i rodziców.
Kolejnym etapem w pracy oligofrenopedagoga jest umiejętne stosowanie nagród i kar.
Jest to trudna dziedzina życia szkolnego. W szkole specjalnej stosujemy przede wszystkim
nagrody i wyróżnienia. Formy są różnorodne, począwszy od ustnych pochwał a
zakończywszy na rzeczowych nagrodach (np. rowery, radiomagnetofony itp.). Dzieci starają
się uzyskać każdą pochwałę i wyróżnienie, tym bardziej , że ich status materialny jest niski.
Ogromna rola nauczyciela polega na umiejętnym stosowaniu form nagradzania, by nie
krzywdzić innych dzieci(-nie wyróżnianych w danej chwili-) oraz nie wywoływać uczucia
zazdrości. Zatem nauczyciel powinien być wolnym od wszelakich uprzedzeń i ciągle
pamiętać w procesie nauczania o całym „bagażu doświadczeń” każdego dziecka w klasie lub
zespole. Nie ulega więc wątpliwości fakt, że tylko doświadczenie pedagogiczne i życiowe
predysponują do efektywnej pracy w szkole specjalnej.

Na gruncie pedagogiki dochodzi nieustannie do pewnych napięć miedzy obrazem nauki,
który funkcjonuje w świadomości jej teoretyków, a rzeczywistymi poczynaniami pedagogów.
Jest to napięcie między tym, co idealne, a tym co faktyczne. Dlatego żadna szkoła nie nauczy
nauczyciela empatii, dobra, współczucia, sprawiedliwego podejścia do ucznia.
Tylko tak, jak mówili starożytni uczeni : „…barba non facit philosophum – boni semper
beati”( łac.…broda nie czyni mądrym-dobry zawsze szczęśliwy..) - idealnym obrazem i
przykładem nauczyciela powinien być człowiek szczęśliwy, by mógł to przekazać !
Rzeczywistość jest daleka od ideału-niestety!!!
Najważniejszym zadaniem pedagogiki, jako nauki humanistycznej, jest odkrywanie
właśnie humanistycznego sensu życia każdego człowieka i humanistycznego sensu działań
ludzkich. Trzeba jakby na nowo odkryć nauki pedagogiczne i edukację w nowym,
demokratycznym systemie. Zwrócić im ogólnoludzką wartość. Nie przepis lecz człowiek-
chce się niejednokrotnie krzyknąć!!! Jest to trudne zadanie tych , którzy przygotowują
przyszłe kadry nauczycielskie – mowa tutaj o szkołach wyższych.
Czym kierują się w pracy nauczyciele – oligofrenopedagodzy, jakimi metodami się
posługują? Omówię skrótowo metody pracy w Zespole Szkół im. Marii Grzegorzewskiej-
Piekary Śląskie a także wskaże podstawowe metody , którymi posługują się nauczyciele w tej
placówce oświatowej.

Założenia humanistycznej teorii nauczania.

Teoria humanistyczna - to najnowsza koncepcja procesu uczenia się, która powstała w
ostatnich dwudziestu latach. Główne jej założenia mogą pomóc zmienić podejście do ucznia,
a tym samym zmienić sposób nauczania.
HUMANISTYCZNA TEORIA UCZENIA - ZAŁOŻENIA:
1) Człowiek z natury jest zdolny do uczenia się.
2) Każdy człowiek jest jednostką twórczą.
3) Podmiotowe traktowanie ucznia gwarantuje poczucie bezpieczeństwa.
4) Rzeczywiste uczenie odbywa się przez doświadczenie.
5) Uczenie się jest efektywne, gdy angażuje się nie tylko umysł, ale i emocje.
6) Samoocena jest kluczowym aspektem procesu uczenia się.
7) Podmiotowe traktowanie ucznia gwarantuje prawo do godności i liczenie się z jego
potrzebami oraz możliwościami.
Fundamentem najnowszych koncepcji uczenia się- jest uczenie się przez doświadczanie,
oparte na trzech założeniach:
* Najlepiej uczymy się wtedy , gdy jesteśmy włączeni w przeżycie dostarczające nauki.
* Wiedzę najlepiej odkrywamy samodzielnie.
* Uczymy się z zapałem jeśli mamy możliwość wyboru celu i sposobu nauki.
Teoria humanistyczna w centrum procesu uczenia się widzi ucznia. Zakłada, że uczeń jest
w stanie kierować swoim procesem uczenia się, jeżeli zostanie obdarzony zaufaniem i
podmiotowo potraktowany przez nauczyciela - jest w stanie ocenić swoje osiągnięcia. W
nowej sytuacji edukacyjnej nauczyciel stwarza warunki, aby jego uczeń potrafił uczyć się i
komunikować, myśleć i poszukiwać, doskonalić, działać i współpracować w zespole. W myśl
teorii humanistycznej każde dziecko jest zdolne do uczenia się, ale każde uczy się inaczej.
Założenia teorii humanistycznej dały początek wielu zmianom w podejściu do nauczania . Co
zatem stosuje się w szkole specjalnej? Wymienię kilka…

1.Metoda Ruchu Rozwijającego wg. Weroniki Sherborne - opracowana została przede
wszystkim z myślą o dzieciach upośledzonych w stopniu głębokim. Celem tej metody jest
posługiwanie się ruchem jako narzędziem we wspomaganiu rozwoju psychoruchowego
dziecka i w terapii zaburzeń rozwoju. Wyróżniamy w niej cztery grupy ćwiczeń:

* Ćwiczenia prowadzące do poznania własnego ciała.
* Ćwiczenia pomagające zdobyć pewność siebie i poczucie bezpieczeństwa w kontakcie.
* Ćwiczenia ułatwiające nawiązanie kontaktu i współpracy z partnerami i grupą.
* Ćwiczenia twórcze rozwijanie aspektów ruchu proponowanych przez członków grupy.
Można ją zaliczyć do niewerbalnych treningów interpersonalnych. To metoda nastawiona na
rozwijanie, poprzez odpowiednie ćwiczenia i zabawy ruchowe, takich cech, jak: poczucie
własnej wartości i pewności siebie; poczucie bezpieczeństwa; odpowiedzialność; wrażliwość;
umiejętność nawiązywania kontaktów. Ogólnie - metoda : kształtuje świadomość własnego
ciała (prowadzi do poznania własnego ciała); pomaga zdobyć pewność siebie i poczucie
bezpieczeństwa w otoczeniu; ułatwia nawiązywanie kontaktu i współpracy z partnerem i
grupą; rozwija twórczość; pobudza ekspresję, inwencję; relaksuje.

2.Metoda Dobrego Startu - została opracowana przez Martę Bogdanowicz .Posiada
zarówno aspekt profilaktyczno- terapeutyczny, jak też diagnostyczny. Metoda stymuluje
rozwój psychomotoryczny dziecka. Ułatwia naukę czytania i pisania. Może być stosowana dla
dzieci o prawidłowym, jak też zaburzonym rozwoju. Wyróżniamy w niej trzy grupy ćwiczeń:
* Ćwiczenia ruchowe - usprawniają analizator kinestetyczno - ruchowy.
* Ćwiczenia ruchowo - słuchowe angażują dwa analizatory: kinestetyczno - ruchowy i
słuchowy.
* Ćwiczenia ruchowo -słuchowo -wzrokowe kształcą trzy analizatory: kinestetyczno -
ruchowy, słuchowy i wzrokowy.
Założenia: jednoczesne rozwijanie funkcji językowych i funkcji spostrzeżeniowych
(wzrokowych, słuchowych, dotykowych, kinestetycznych i motorycznych) oraz
współdziałania między tymi funkcjami (czyli rozwijanie integracji percepcyjno-motorycznej).
MDS wszechstronnie oddziałuje na rozwój psychomotoryczny dziecka i ułatwia naukę
czytania i pisania. Może być wykorzystywana w pracy:
* z dziećmi o prawidłowym rozwoju w celu stymulowania rozwoju,
* z dziećmi o zaburzonym rozwoju w celu rehabilitacji zaburzeń.
MDS spełnia też rolę profilaktyczną. Zapobiega: występowaniu specyficznych trudności w
czytaniu i pisaniu, a tym samym niepowodzeniom szkolnym.
Zgodnie z zdaniem M. Bogdanowicz metoda ta ma nie tylko aspekt stymulujący,
profilaktyczno-terapeutyczny, ale także aspekt diagnostyczny.
MDS składa się z dwóch części :
*Piosenki do rysowania . Piosenki do wzorów graficznych. Materiał graficzny zawiera 25
prostych wzorów graficznych uporządkowanych w/g stopnia trudności.
*Alfabet piosenek. Piosenki na literki. Jest to zestaw 22 drukowanych liter i dobranych do
nich piosenek.Wybór właściwej części MDS do pracy z grupą uwarunkowany jest od wieku,
stopnia upośledzenia, zaburzeń w rozwoju psychoruchowym.
MDS rozwija, usprawnia i kształci wszechstronnie. Dziecko łącząc różne rodzaje
aktywności: śpiewa, dotyka, słucha, rysuje, pisze, wykonuje ćwiczenia relaksacyjne i
ruchowe. W wyniku tego następuje integracja wzrokowo - słuchowo - dotykowo -ruchowa.

3. Pedagogika Montessori
Maria Montessori (1870-1952), włoska lekarka i pedagog. Jedna z największych
reformatorek wychowania przedszkolnego. Twórczyni "metody Montessorii", która kładzie
nacisk na umożliwienie dziecku swobodnej aktywności oraz kształcenie jego zmysłów.
M. Montessori krytykowała współczesną sobie szkołę, której symbolem była dla niej "szkolna
ławka" - wyrażająca bezruch i tłumienie aktywności dzieci.
Pedagogika Marii Montessori daje dziecku szansę wszechstronnego rozwoju: fizycznego,
duchowego, kulturowego i społecznego. Wspiera jego spontaniczną i twórczą aktywność.

Jakie są cele pedagogiki Montessori?
Pedagogika Montessori pomaga w rozwijaniu indywidualnych cech osobowości,
w formowaniu prawidłowego charakteru, zdobywaniu wiedzy, umiejętności szkolnych i
współdziałania.
Zadania pedagogiki Montessori:
* uczenie przez działanie: dzieci zdobywają wiedzę i praktyczne umiejętności poprzez własną
aktywność, w przemyślanym środowisku pedagogicznym, przy współpracy z nauczycielami
*samodzielność: dzieci swobodnie wybierają rodzaj, miejsce, czas i formę pracy
(indywidualną lub z partnerem) przy zachowaniu reguł społecznych. Rozwijają indywidualne
uzdolnienia i uczą się realnej oceny swoich umiejętności.
* koncentracja: dzieci ćwiczą dokładność i wytrwałość przy wykonywaniu konkretnych
zadań.
* lekcje ciszy: dzieci uczą się współpracować w cichych zajęciach indywidualnych i
grupowych.
*porządek: dzieci zdobywają umiejętność przestrzegania zasad porządku w otoczeniu i swoim
działaniu.
* społeczne reguły: dzieci zróżnicowane wiekowo (trzy roczniki) są łączone w grupy, sprzyja
to wymianie wzajemnych zdolności i umiejętności. Dzieci uczą się przestrzegać reguł: nie
rań, nie niszcz, nie przeszkadzaj.
*obserwacja: jest kluczem dorosłych do poznania świata dziecka. Nauczyciel z szacunkiem i
uwagą obserwuje postępy i trudności dziecka, jest jego przewodnikiem.
* indywidualny tok rozwoju każdego dziecka: dziecko jest serdecznie przyjęte, znajduje
uwagę i indywidualną opiekę nauczyciela. Pracuje według własnego tempa i możliwości,
podejmując zadania, do których jest już gotowe.
W szkole specjalnej mamy możliwości lokalowe oraz odpowiednie wyposażenie gabinetu –
klasy do pracy z uwzględnieniem tej metody. Są też odpowiednio wyszkoleni nauczyciele.
Baza materialna szkół jest stale wzbogacana. Tym samym możliwości oddziaływań
prowadzącego zajęcia na dzieci zwiększają się diametralnie. Niemałą rolę w tym procesie
odgrywa Unia Europejska jako sponsor środków niezbędnych do wyposażenia
specjalistycznych gabinetów do rewalidacji.
Wymienione metody pracy z dzieckiem upośledzonym, to tylko wierzchołek możliwości
i sposobów oddziaływania w relacji nauczyciel- uczeń. Do tego trzeba dodać wieloletnie
doświadczenie w zakresie pedagogiki ,dydaktyki specjalnej i….mamy pełny obraz
nauczyciela-oligofrenopedagoga. Czy jednak można stwierdzić, że taki pedagog jest już w
pełni wykształcony? Przecież życie przynosi nowe wyzwania wraz z nowymi uczniami. Nie
wolno poddać się rutynie- cały czas należy się uczyć i z pokorą podchodzić do wiedzy.
Pytaniem retorycznym jawi się następująca kwestia: kto wspiera nauczyciela w procesie
nauczania i rewalidacji? W naszym przypadku nie są to zawsze rodzice!!! Przecież powinni…

Postawy rodzicielskie.

Postawy rodzicielskie mają różnoraki wpływ na dzieci. Wyróżniamy postawy właściwe –
zdrowe- mają pozytywny wpływ na psychospołeczny rozwój dziecka oraz postawy
niewłaściwe –chorobotwórcze. Te mają ujemny wpływ a nawet mogą być przyczyną nerwic.
Postawy właściwe:
*Postawa akceptacji dziecka - przyjęcie go takim, jakim ono jest, z jego cechami fizycznymi,
usposobieniem, umysłowymi możliwościami i trudnościami w jakichś dziedzinach. Rodzice
dają mu do zrozumienia, że jest kochane, cenione. Znają jego potrzeby i starają się je
zaspokajać. W takiej rodzinie dziecko czuje się bezpiecznie. Jest zadowolone ze swego
istnienia, nawiązuje trwałe więzi emocjonalne, potrafi wyrażać swoje uczucia, jest wesołe,
miłe, odważne.

*Postawa współdziałania z dzieckiem -świadczy o zainteresowaniu rodziców tym, co robi
dziecko. Rodzice angażują je w zajęcia i sprawy domowe, odpowiednie do jego możliwości
rozwojowych. Ma ono prawo do wyrażania swojej własnej opinii.
* Postawa „dania rozumnej swobody” - rodzice darzą dziecko zaufaniem i pozostawiają mu
duży margines swobody. Potrafią jednak utrzymać swój autorytet i odpowiednio kierować
dzieckiem. Dziecko w takiej rodzinie jest bystre, pomysłowe, współdziała z rówieśnikami.
* Postawa uznawania praw dziecka - rodzice pozwalają dziecku samodzielnie działać i dają
mu do zrozumienia, że jest odpowiedzialne za wyniki swego działania. Kierują nim stosując
sugestie, wyjaśnienia, tłumaczenia, wspólne uzgadnianie jego praw i obowiązków. Dziecko
dokładnie wie czego się od niego oczekuje, na miarę jego możliwości rozwojowych. Młody
człowiek z takiej rodziny jest samodzielny.
Postawy niewłaściwe:
*Postawa odtrącająca, odrzucenia dziecka. Cechuje się nadmiernym dystansem uczuciowym
i dominacją rodziców. Dziecko jest dla nich ciężarem, wzbudza ich niechęć. Rodzice tacy
otwarcie krytykują dziecko, nie dopuszczają go do głosu, stosują surowe kary.
*Postawa unikająca kontaktu z dzieckiem - cechuje się nadmiernym dystansem uczuciowym
rodziców wobec dziecka, ich uległością i biernością. Rodzice wykazują beztroskę posuniętą
do braku odpowiedzialności. Ignorują dziecko, zaniedbują je pod względem uczuciowym,
opiekuńczym oraz stawianych wymagań. Dzieci z takich rodzin cechuje brak wytrwałości w
działaniu, nieufność, strach, konfliktowość w kontaktach z ludźmi.
*Postawa nadmiernie wymagająca od dziecka. Przejawia się dominacją rodziców w
postępowaniu z dzieckiem. Zmuszają je aby dostosowało się do wytworzonego przez nich
wzoru, bez liczenia się z możliwościami dziecka, bez uznania jego praw i poszanowania jego
indywidualności. Stawiają mu wygórowane wymagania, ograniczają jego samodzielność i
swobodę. Stosują sztywne reguły postępowania. Dzieci takie charakteryzuje brak wiary we
własne siły, niepewność, lękliwość, uległość, przewrażliwienie, brak zdolności do
koncentracji uwagi.
* Postawa nadmiernie chroniąca dziecko - podejście rodziców do dziecka jest bezkrytyczne,
uważają je za wzór doskonałości, ulegają mu, tolerują jego niewłaściwe postępowanie.
Zaspokajają każdy kaprys, pozwalają panować nad całą rodziną. Są przesadnie opiekuńczy i
nadmiernie troskliwi przez co utrudniają dziecku samodzielność. Dzieci z takich rodzin
wykazują opóźnienie dojrzałości społecznej, bierność, zarozumiałość, poczucie większej
wartości, nadmierną pewność siebie, zależność od matki, nieustępliwość.
W codziennych wysiłkach dydaktyczno-rewalidacyjnych jest konieczne dogłębne
rozpoznanie przez nauczyciela środowiska rodzinnego dziecka. Dopiero pełna wiedza na ten
temat pozwala na dobranie odpowiednich metod i środków w nauczaniu. Każde dziecko
posiada indywidualny program wsparcia i nauczania, opracowany przez zespół specjalistów.
Koordynuje całą wiedzę o uczniu oraz informuje pozostałych nauczycieli o specyficznych
wymaganiach w stosunku do dziecka, nauczyciel- wychowawca. To w jego rękach zbiegają
się wszystkie wiadomości o postępach i niedociągnięciach wychowawczo-dydaktycznych
dziecka. Współpraca z rodzicami jest niejednokrotnie wysoce trudna. Od nauczyciela
wymaga się zrozumienia sytuacji życiowej rodziców, stanu ich psychiki, nawet poziomu
materialnego- statusu rodziny…a wszystko w jednym celu: zrozumienia potrzeb dziecka!
Co musi zrobić nauczyciel by być „przygotowanym do nauczania-uczenia”?
◄ PRZYGOTOWANIE NAUCZYCIELA DO LEKCJI ►składa się z 3 zakresów:
1. przygotowanie merytoryczne – zwane przedmiotowym, związane z treściami –
znajomość treści, wybór konkretnych zagadnień, które będą omawiane, wybór treści, które
wg nauczyciela są niezbędne. W trakcie tego przygotowania nauczyciel określa, jakie treści,
w jakim celu i w jakim porządku będzie realizował.

2. przygotowanie metodyczne – jest odpowiedzią na pytanie „jak poprowadzić
przygotowaną lekcję?”. Podstawowe zadania to:
a. określić rodzaj lekcji
b. określić typ lekcji
c. określić metody nauczania
d. przegląd środków dydaktycznych
e. ustalić czynności nauczyciela i ucznia
f. ustalić formy i metody kontroli
g. ustalić zakres pracy domowej oraz ćwiczeń dla rodziców (ewentualnie!)
3. przygotowanie organizacyjne – czyli sprawy które należy przewidzieć poza treścią
przedmiotową i rozwiązaniami metodycznymi. Przygotowanie organizacyjne to
przygotowanie miejsca pracy i środków dydaktycznych….
Zewnętrznym wyrazem przygotowania nauczyciela jest konspekt zajęć, zawierający plan,
układ materiału do przekazania i opracowania z uczniami, metody i środki dydaktyczne do
wykorzystania w toku pracy. Konspekt lekcji (scenariusz zajęć) zawiera:
1. Temat
2. Cele – po co ma być ta lekcja?
a. ogólne – np. przekazywanie wiadomości na temat miasta i regionu życia ucznia;
b. szczegółowe – co ja chcę żeby uczeń wyniósł z zajęć dot. jego środowiska życia…
3. Formy pracy
a. Zbiorowa
b. Grupowa
c. Indywidualna
4. Określenie rodzaju i typu lekcji
5. Metody – sposoby postępowania nauczyciela z uczniami w celu osiągnięcia zamierzonych
rezultatów np:
a. dyskusja – metody oparte na słowie
b. wykład – oparte na słowie
c. „burza mózgów” – metody problemowe
d. pogadanka – „giełda pomysłów” – oparte na słowie
e. opowiadanie – metoda oparta na słowie
f. pokaz – oparte na obserwacji i pomiarze
g. wyjaśnienie
h. prezentacja – na obserwacji i pomiarze
i. laboratoryjna – oparte na praktycznej działalności
j. ćwiczeniowa – praktyczne działania
6. Środki dydaktyczne – to przedmioty, z których korzystamy podczas realizacji zajęć
7. Przebieg zajęć – po kolei w punktach to, co będziemy robić. Część wstępna, główna,
końcowa (zależy od rodzaju lekcji)….

◄ CELE KSZTAŁCENIA ►Nauczyciel ma je uwewnętrznione i potrafi nimi się wspierać.
Podział:
· Cele ogólne – wyrażają to, co ma być produktem końcowym szkoły, stąd określenie celów
instytucjonalnych
· Cele pośrednie – otrzymuje się w rezultacie podziału ogólnych celów wyrażonych w
kategoriach funkcji na składniki w postaci czynności
· Cele szczegółowe – charakteryzuje większa precyzja i konkretność. Celom tym nadaje się
postać operacyjną – cel operacyjny opisuje pożądany rezultat wyrażony w konkretnym
zachowaniu końcowym, w sposób, który umożliwia nauczycielowi ocenienie, czy jego cele
zostały osiągnięte.

Cele operacyjne wyróżniają się takimi cechami jak:
* odpowiedzialność * jednoznaczność * wykonalność *logiczność * obserwowalność
* mierzalność.
Formułując cel musimy mieć jasność tego, co ma robić uczeń oraz kiedy jego działanie
uznamy za osiągnięcie celu. Do formułowania celów w postaci operacyjnej służą taksonomie
m.in. Beniamin Bloom – pierwszy autor taksonomii(wspomniany wcześniej).
W pracy nauczyciela ważne są stosowane metody nauczania. Rozwińmy trochę ten temat.
Termin : metoda- pochodzi od greckiego słowa „methodos”, co znaczy badanie, sposób
badania, droga dochodzenia do prawdy. Metoda kształcenia jest to wypróbowany i
systematycznie stosowany układ czynności nauczycieli i uczniów, realizowanych świadomie
w celu spowodowania założonych zmian w osobowości uczniów.
Stosowane we współczesnej szkole metody nauczania dzieli się na pięć zasadniczych grup:
1. Metody podające
2. Metody problemowe
3. Metody eksponujące
4. Metody programowane
5. Metody praktyczne.
Typowe metody podające (metody asymilacji wiedzy) to:- wykład - pogadanka- opowiadanie-
prelekcja- anegdota- odczyt- objaśnienie lub wyjaśnienie.
Wykład polega na bezpośrednim lub pośrednim przekazywaniu wiedzy jakiemuś
audytorium. Aktywne uczestniczenie w wykładzie wymaga od słuchaczy wysiłku i znacznej
dojrzałości umysłowej. Z tego względu stosowany może być sporadycznie w gimnazjum,
częściej w szkołach ponadgimnazjalnych i stanowi jedną z podstawowych metod nauczania w
szkołach wyższych. Wykładowca powinien treść wykładu wiązać umiejętnie z życiem,
dobierać trafne i interesujące przykłady, starannie się wysławiać. Wykład nie powinien
również być zbyt długi. W szkole specjalnej nie ma racji bytu!
Pogadanka polega na rozmowie nauczyciela z uczniami, przy czym nauczyciel jest w tej
rozmowie osobą kierującą. Zmierzając do osiągnięcia zaplanowanego celu stawia uczniom
pytania, na które oni z kolei udzielają odpowiedzi. Pogadanka może służyć:
- przygotowaniu uczniów do pracy na lekcji
- zaznajamianiu ich z nowym materiałem
- systematyzowaniu i utrwalaniu wiadomości. Stosuje się tę metodę sporadycznie w
gimnazjum dla dzieci z upośledzeniem lekkim.
Opowiadanie to przedstawienie jakiejś akcji, rzeczywistej lub fikcyjnej, która przebiega w
określonym czasie. Jego celem jest zaznajomienie uczniów z pewnymi rzeczami, zjawiskami,
wydarzeniami lub procesami w formie ich słownego opisu. Opowiadanie wdraża uczniów do
słuchania ze zrozumieniem i zapamiętywania najważniejszych faktów oraz uczy poprawnego
wyrażania myśli. Opis jest najprostszym sposobem zaznajamiania uczniów z nieznanymi im
bliżej osobami, rzeczami, zjawiskami przyrody, krajobrazami geograficznymi, wydarzeniami
historycznymi itp. Zalecany jest zarówno wtedy, gdy nie ma możliwości zastosowania
odpowiedniego pokazu, jak i przede wszystkim wtedy, gdy opisowi towarzyszy pokazywanie
opisywanych przedmiotów lub ich modeli czy rysunków.
Anegdota to zwięzłe opowiadanie, często z życia znanej osobistości, zamknięte zabawną i
zaskakującą puentą. Jej celem jest rozbudzenie ciekawości poznawczej, zachęcenie uczniów
do samodzielnego zdobycia większej ilości informacji na dany temat oraz ułatwienie
zapamiętania pewnych faktów. Często stosowana przez oligofrenopedagogów.
Prelekcja to odmiana wykładu o treści popularnonaukowej. Odczyt to również jedna z
odmian wykładu. Metoda ta polega na zreferowaniu treści przygotowanych na piśmie. Nie
można je z powodzeniem stosować w warunkach nauczania dzieci upośledzonych umysłowo.

Objaśnienie lub wyjaśnienie to tłumaczenie polegające na wyprowadzeniu uznanego z góry
twierdzenia z innych, wcześniej już znanych- sporadycznie stosowana w wąskim zakresie.
Metoda przypadków polega na rozpatrzeniu przez niewielką grupę uczniów opisu jakiegoś
przypadku, na przykład na temat odkryć naukowych, produkcji i wyjaśnieniu tego przypadku.

Metoda sytuacyjna polega na wprowadzeniu uczniów w jakąś złożoną sytuację, za której
takim lub innym rozwiązaniem przemawiają racje -za? i -przeciw? Zadanie uczniów polega
na zrozumieniu tej sytuacji oraz podjęciu decyzji w sprawie jej rozwiązania. Następnie
uczniowie muszą przewidzieć skutki tej decyzji. Metoda ta doskonale może sprawdzić się
podczas realizacji zadań przygotowujących uczniów do wyboru dalszego kierunku
kształcenia. Dotyczy szczególnie uczniów trzecich klas gimnazjum ( upośledzenie lekkie).
Metoda inscenizacji polega na graniu roli w sytuacji fikcyjnej. Istotnym czynnikiem w tej
metodzie jest odtwarzanie przez uczniów zachowań jakiejś postaci, wcielenie się w nią,
przejęcie na siebie jej roli. Inscenizacje o charakterze realnym służą do odtwarzania wydarzeń
historycznych, biografii sławnych ludzi, funkcjonowania instytucji lub organizacji.
Inscenizacje o charakterze fikcyjnym stosuje się w odtwarzaniu bajek, legend, itp.
Dyskusja dydaktyczna to metoda kształcenia polegająca na wymianie zdań między
nauczycielem i uczniami lub tylko między uczniami. Uczestnicy dyskusji prezentują własne
poglądy lub odwołują się do poglądów innych osób. Stosowanie tej metody zaleca się wtedy,
gdy uczniowie już potrafią dokonywać ocen swego zachowania, postaw społecznych.
Dobrze przeprowadzona dyskusja uczy głębszego rozumienia problemu, samodzielnego
zajmowania stanowiska, operowania argumentami i krytycznego myślenia. Uczy
jednocześnie liczenia się ze zdaniem innych i uznawania ich argumentów, jeśli są trafne oraz
lepszego rozumienia innych ludzi. Sprzyja powstaniu własnych przekonań i kształtowaniu
własnego poglądu na świat niejednokrotnie postrzegany w sposób patologiczny.
Dyskusja wielokrotna polega na podziale uczniów na dwie grupy reprezentujące dwa
odmienne stanowiska na dany temat. Każda z grup przygotowuje stosowne argumenty i stara
się przekonać do swych racji przeciwników.
Gry dydaktyczne są pewną formą zabawy podlegającej dokładnie sprecyzowanym regułom.
Wyróżniamy gry: symulacyjne, decyzyjne i psychologiczne. Gry symulacyjne polegają na
odtwarzaniu bardziej złożonych sytuacji problemowych. Są to najczęściej różnego rodzaju
gry strategiczne. Przedmiotem symulacji jest w nich określona rzeczywistość. Uczą, że
podjęcie określonych działań wpływa na zmianę tej rzeczywistości.
Gry decyzyjne służą wyrabianiu u uczniów umiejętności analizowania problemów
składających się na pewną określoną sytuację, podejmowania na tej podstawie odpowiednich
decyzji oraz wskazywania przewidywanych następstw poczynań zgodnych z tymi decyzjami.
Gry psychologiczne stwarzają możliwość ćwiczenia nowych zachowań, są okazją do
uzewnętrzniania nowych umiejętności w sytuacjach pozbawionych stresu, zachęcają do
podejmowania prób zmiany zachowań. Najczęściej stosowaną grą psychologiczną jest
psychodrama, czyli odgrywanie krótkich scenek na określony temat, czasem w oparciu o
przygotowany wcześniej scenariusz. Metoda ta stosowana jest zwykle wtedy, gdy zależy nam
na odwołaniu się do uczuć, jakie towarzyszą uczniom w określonych, trudnych sytuacjach
życiowych. Stosowane są często przez psychologa i pedagoga szkolnego.
Typowe metody eksponujące to:- film- sztuka teatralna- ekspozycja- pokaz połączony z
przeżyciem. Ważne w działaniu szkół lecz wymagają nakładów finansowych, co często staje
się barierą nie do przebycia w realiach stwarzanych przez poziom dochodów rodzin dzieci.
Nauczanie programowe.
Teoretyczną podstawę nauczania programowanego stanowią następujące zasady ogólne:
1. Zasada podziału materiału na niewielkie, ściśle ze sobą powiązane porcje
2. Zasada aktywizacji dzieci uczących się programowany tekst

3. Zasada natychmiastowej oceny każdej odpowiedzi
4. Zasada indywidualizowania tempa i treści uczenia się
5. Zasada empirycznej weryfikacji tekstów programowanych.
Nauczanie programowane (liniowe, rozgałęzione, mieszane i blokowe) charakteryzują
następujące elementy:
- materiał nauczania podzielony jest na małe części,
- każda udzielona przez ucznia odpowiedź (zarówno w drodze wyboru, jak i przez
wypełnienie luk w tekście) na bieżąco porównywana jest z odpowiedzią poprawną,
- jeśli uczeń udzielił błędnej odpowiedzi ponownie analizuje daną partię materiału, a jeśli
poprawnej przechodzi do następnej części,
- każda następna część posiada większy stopień trudności od części poprzedniej.
Nauczanie programowane prowadzone być może z użyciem komputera, maszyny
dydaktycznej lub podręcznika programowanego. Obecnie dostępnych jest wiele
komputerowych programów dydaktycznych spełniających warunki nauczania
programowanego. W naszej szkole wykorzystywane są programy do nauczania zasad ruchu
drogowego, wykonywania działań sposobem pisemnym, działań na ułamkach oraz
przygotowujące do egzaminu gimnazjalnego.
Metody praktyczne ułatwiają uczniom bezpośrednie poznanie rzeczywistości oraz
pozwalają na wykorzystanie posiadanej przez nich wiedzy w rozwiązywaniu problemów
praktycznych. Do grupy tej zaliczamy:
- pokaz
- ćwiczenia przedmiotowe
- ćwiczenia laboratoryjne
- ćwiczenia produkcyjne
- metodę projektów
- metodę przewodniego tekstu
Pokaz polega na demonstrowaniu uczniom naturalnych przedmiotów lub ich modeli,
zjawisk, wydarzeń lub procesów i objaśnianiu ich istotnych cech.
Ćwiczenia przedmiotowe polegają na wielokrotnym wykonywaniu pewnych czynności dla
nabycia wprawy i uzyskania coraz wyższej sprawności w działaniach intelektualnych i
praktycznych. Szczególną rolę odgrywają w nauczaniu zasad ortografii, matematyki i
języków obcych.
Podczas ćwiczeń laboratoryjnych uczniowie samodzielnie przeprowadzają eksperymenty
biologiczne, chemiczne czy fizyczne. Eksperymenty te pozwalają na formułowanie pewnych
uogólnień, zilustrowanie wcześniej poznanych praw, zasad i reguł (tradycyjna metoda
laboratoryjna) oraz ułatwiają uczniom przewidywanie nie znanych im jeszcze zjawisk i
procesów (problemowa metoda laboratoryjna). Zespół Szkół posiada bardzo bogato
wyposażone pracownie – pomocą stała się w tym wypadku Unia Europejska.
Ćwiczenia produkcyjne sprowadzają się do bezpośredniej realizacji zadań wytwórczych.
Przebiegają one według następującego schematu:
- uświadomienie sobie przez uczniów celu, warunków i środków oraz efektu końcowego
realizacji danego zadania
- przygotowanie materiałów i narzędzi
- wykonanie prac
- samokontrola, kontrola i ocena wykonanych prac.
Zajęcia szkolne uczniów, zarówno lekcyjne jak i pozalekcyjne, wymagają zastosowania
zróżnicowanych form organizacyjnych, ponieważ mają przygotować uczniów do pracy w
różnych sytuacjach i układach społecznych. Ważnym zadaniem szkoły jest wyrobienie u
uczniów umiejętności pracy indywidualnej (jednostkowej) oraz zbiorowej. Stąd podział

stosowanych form pracy na dwie podstawowe grupy: 1. Praca indywidualna 2. Praca
zbiorowa:
- praca w grupach
- praca z całą klasą
Zarówno praca indywidualna jak i praca zbiorowa może być jednolita lub zróżnicowana.
Praca jednolita polega na rozwiązywaniu przez wszystkich uczniów tych samych problemów
praktycznych lub teoretycznych a następnie wspólnym uzgodnieniu i usystematyzowaniu
uzyskanych wyników.
Praca zróżnicowana polega na równoczesnym rozwiązywaniu różnych zadań składających się
na określoną całość (przygotowanie gazetki, wystawy, przedstawienia, opracowanie
twórczości pisarza itp.). W realizacji celów kształcenia i wychowania szczególne znaczenie
ma praca w grupach. Sprzyja ona realizacji celów społeczno-wychowawczych, przyzwyczaja
do odpowiedzialności, umiejętności podporządkowania się, gotowości udzielania pomocy
innym oraz partnerstwa. Rozwija aktywność poznawczą oraz samodzielność uczniów.
Zwiększa ich wiarę we własne siły, obiektywizuje proces samooceny i ocenianiu innych.
Zadanie nauczyciela polega tu na tworzeniu takiej atmosfery, by każdy uczeń, pogłębiając
wiarę we własne możliwości, zwiększał swoją dyspozycyjność w procesie uczenia się,
dostrzegał problemy i współpracując z innymi- rozwiązywał je.
Wybór odpowiednich metod nauczania oraz form pracy zależy od wielu czynników.
Najważniejsze z nich to:
1. specyfika przedmiotu nauczania,
2. cele operacyjne lekcji,
3. wiek uczniów,
4. zakres posiadanej przez uczniów wiedzy i umiejętności,
5. środki dydaktyczne jakimi dysponujemy,
6. warunki pracy.
Jest jeszcze jedna dziedzina pracy dydaktycznej o której nie wolno zapominać! W pracy
nauczyciela szkoły specjalnej ma ona diametralne znaczenie. Ważna jest na każdym etapie
nauki i rewalidacji. Jest to zabawa. Gry i zabawy - dają dziecku okazję do porządkowania
swoich wiadomości, operowania nimi, rozumowania:
- wyzwalają większą aktywność uczniów,
- powodują szybszy rozwój osobowości uczniów,
- motywują do samodzielnego myślenia,
- rozwijają wyobraźnię,
- uczą współpracy w grupie i odpowiedzialności za własną pracę,
- wzbogacają uczniów o nowe doświadczenia,
- częściowo eliminują stres lekcyjny, co zwiększa percepcję uczniów,
- pomagają nauczycielowi sprawdzić, w mniej stresujący sposób, poziom wiedzy uczniów,
- bawiąc- uczą,
- podnoszą efektywność procesu nauczania - uczenia się,
- doskonalą niemal wszystkie operacje intelektualne,
- zwiększają spójność grupy,
- mają korzystny wpływ na komunikację.

V. Wnioski i oceny.

Czy jest to wyczerpujący obraz warsztatu naukowego nauczyciela? Ocenę pozostawiam tym,
którzy na co dzień posługują się wszelkimi formami i metodami oddziaływań na dzieci z
upośledzeniem umysłowym . Oczywiście, nie pragnę w jakikolwiek sposób konkurować z
ludźmi profesjonalnie zajmujących się teorią dydaktyki. Są to jedynie przemyślenia praktyka
z ponad trzydziestoletnim stażem pracy z ludźmi wymagającymi pomocy i zrozumienia.

Pozostało mi jedynie teraz przyjrzeć się kompetencjom merytorycznym i metodycznym
pedagoga specjalnego.
Współczesny pedagog specjalny - powinien to być refleksyjny praktyk, który wie jaką ma
wiedzę, jak pracować i z kim pracuje. Refleksyjny praktyk potrafi zobaczyć plusy i minusy
swojej pracy. Widzi błędy i potrafi się do nich przyznać. Potrafi weryfikować swoje
umiejętności i dostosowywać je do zmieniającej się rzeczywistości. Posiada odpowiedni
zasób wiedzy z nauk zajmujących się rozwojem, wychowaniem i nauczaniem dzieci i
młodzieży w tym niepełnosprawnych. Ma umiejętności specjalnego pełnienia opieki,
wychowania i nauczania dzieci i młodzieży. Cechują go pozytywne postawy emocjonalne
wobec dzieci, wrażliwość na ich potrzeby rozwojowe oraz skłonność do ich zaspokojenia.
Uwewnętrznił przekonanie o wartości integracyjnego wychowania i nauczania dzieci oraz
młodzieży niepełnosprawnej.
Potrafi umiejętnie i chętnie współpracować z innymi specjalistami (psycholog, terapeuta,
rehabilitant, lekarz) dla dobra dziecka i uzyskania sukcesu dydaktycznego. Ma głębokie
poczucie odpowiedzialności za organizowany proces dydaktyczno- wychowawczy z
jednostką upośledzoną. Praca ta wymaga aby odznaczał się łatwością w nawiązywaniu
kontaktów z różnymi osobami, dlatego : zaufanie, cierpliwość, wytrwałość, pogodne
usposobienie, przychylność do jednostek upośledzonych jawią się jako cechy podstawowe
charakteru nauczyciela-oligofrenopedagoga.
Co za tę pracę może oczekiwać od społeczeństwa nauczyciel? Zrozumienia dla trudu i
znoju codziennej pracy- NIE! Zapłaty godnej, gratyfikującej trud i umiejętności – NIE!
Wdzięczności i pomocy w razie trudności-NIE! Wsparcia poprzez tworzenie gotowych
planów i zaopatrzenia w niezbędne pomoce dydaktyczne, ułatwień w zdobywaniu wiedzy
merytorycznej- bardzo rzadko lub wcale! Co zatem jest zapłatą za ten trud i niejednokrotnie
siermiężną pracę? Może uśmiech dzieci, bukiet kwiatów w święto Komisji Edukacji
Narodowej…rzadkie chwile satysfakcji zawodowej, gdy się dowiadujemy, iż wychowanek
daje sobie radę w gąszczu życia? Tak, to jest tylko ważne by nasza praca dała efekty w
postaci codziennego życia naszych uczniów! By odnaleźli miejsce w tym społeczeństwie.

Non scholae sed vitae discimus

( łac .nie dla szkoły lecz dla życia się uczymy) –

zmienione słowa Seneki z „Listów” niech będą podsumowaniem tej pracy.


BIBLIOGRAFIA:

Brzana M. ( 1995 ). Uczymy się nauczać. Warszawa, WSiP.

Brzezińska A. ( 1994 ). Edukacja przez aktywne uczestnictwo. Edukacja i Dialog nr 9
.
Hudańska I. ( 1999 ). Szkolny System Oceniania. Oficyna Wydawnicza Poznań

Jackowicka M. ( 1994 ). Ocena szkolna w przemianach edukacyjnych. Życie Szkoły nr 8.

Misiorna E. ( 1993 ). Oceny szkolne w opinii uczniów. Edukacja i Dialog nr 6.

Misiorna E. ( 1994 ). Kontrowersje wokół oceny szkolnej. Życie Szkoły nr 8.

Sierpowska-Glapiak I. ( 1999 ). O czym powinniśmy wiedzieć reformując szkołę. Poradnik
dla dyrektorów szkół, Leszno.

Palka S. red. "Pogranicza pedagogiki i nauk pomocniczych" Wyd. Uniwersytetu
Jagiellońskiego, Kraków 2004.

Tchorzewski A. "Wychowanie jako byt społeczny" w: "Zeszyty Naukowe Uniwersytetu
Gdańskiego - Pedagogika, Historia Wychowania", Gdańsk 1993, nr 23.

W. Dykcik (red.), Pedagogika specjalna, Wydawnictwo Naukowe UAM, Poznań 1997.

J. Obuchowska, Dziecko niepełnosprawne w rodzinie, Warszawa 1991.

J. Wyczesany, Pedagogika upośledzonych umysłowo, Kraków 2000.

J. Głodkowska, Poznanie ucznia szkoły specjalnej, WSiP, Warszawa 1999.

C. Kosakowski (red.), Nauczanie i wychowanie osób lekko upośledzonych umysłowo,
Wydawnictwo Edukacyjne "Akapit", Toruń 2001.

A. Kosińska, A. Polak, D. Żiżka, Uczę metodą ośrodków pracy, WSiP, Warszawa 1996.

A. Mikrut, J. Wyczesany, Elementy metodyki nauczania początkowego dzieci upośledzonych
umysłowo, Wydawnictwo Naukowe WSP, Kraków 1998.

S. Sadowska (red.), Nauczanie uczniów z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu
lekkim, Wydawnictwo Edukacyjne Akapit, Toruń 2006.

G. Tkaczyk, Metodyka nauczania i wychowania początkowego w szkole specjalnej,
Wydawnictwo UMCS, Toruń 1997.

J. Wyczesany, A. Mikrut (red.), Kształcenie zintegrowane dzieci o specjalnych potrzebach
edukacyjnych, Wydawnictwo Naukowe AP, Kraków 2002.

Wincenty Okoń, Nowy słownik pedagogiczny, Warszawa 2001.

Czesław Kupisiewicz, Dydaktyka ogólna, Warszawa 2000.

Mieczysław Łobocki, Metody badań pedagogicznych, Państwowe Wydawnictwo Naukowe,
Warszawa 1982.

Mieczysław Łobocki, Wprowadzenie do metodologii badań pedagogicznych, Impuls, Kraków
1999.

Władysław Zaczyński, Praca badawcza nauczyciela, Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne,
Warszawa 1997.