BRZUCH



Od klatki piersiowej odgranicza go linia wygięta tylnie, która łączy trzon
ostatniego kręgu piersiowego z ostatnim odcinkiem mostkowym.



Od grzbietu jest oddzielony linią przechodzącą przez kąt doczaszkowy
łopatki i guz biodrowy.



Od miednicy odgraniczony jest przednim brzegiem okolicy guza
biodrowego.



Od powierzchni bocznej kończyny miednicznej oddziela go linia łącząca
guz biodrowy z rzepką.



Pomiędzy brzuchem a powierzchnią przyśrodkową kończyny znajduje się
pachwina.



Ścianę tworzą mięśnie, u konia, mięsożernych i świni grubsze niż u
przeżuwaczy.



Zmienia kształt i wielkość w zależności od stopnia wypełnienia, faz
oddychania a u samic – ciąży.



Widoczny jest zarys ostatniego żebra rzekomego i łuku żebrowego oraz
tworzonego przez nich kąta. Widoczne lub wyczuwalne są też dolne od-
cinki pozostałych żeber rzekomych – u przeżuwaczy 5, u konia 10, świni 7,
mięsożernych 4.



U bydła i konia wyczuwalna jest chrząstka mieczykowata mostka.



Nad górną granicą brzucha widoczne są zarysy wyrostków poprzecznych
kręgów lędźwiowych i guza biodrowego.

Dół przylędźwiowy (głodowy, słabiznowy) – trójkątne zagłębienie, ogra-
niczone przez zarys ostatniego żebra rzekomego, końce wyrostków pop-
rzecznych kręgów lędźwiowych i brzeg mięśnia skośnego wewnętrznego
brzucha. Słaba ściana mięśniowa. U przeżuwaczy w przypadku ostrego
wzdęcia wykonuje się w tym miejscu nakłucie żwacza. Ostrze igły kieruje się
na prawy staw łokciowy – trokarowanie. Nakłucie jelita u koni można wy-
konać po obu stronach. Po lewej okrężnica dobrzbietowa lewa, a po prawej –
prawa oraz głowę jelita ślepego. W obu dołach – biopsja nerek, a w następ-
stwie otwarcia jamy brzusznej można naciąć ścianę żwacza, jelita, okrężnicy,
jelita ślepego oraz wykonać cesarskie cięcie. Może służyć jako miejsce
wstrzyknięć podskórnych. Bada się węzły chłonne podbiodrowe.



Fałd boku – częściowe zdwojenie skóry, rozpięte między dolną częścią
okolicy bocznej brzucha a okolicami uda doczaszkową i rzepkową.



U krów widoczna jest żyła nabrzuszna doczaszkowa powierzchowna, od
podstawy wymienia do chrząstki mieczykowatej. Na wysokości chrząstki
żebrowej VII przechodzi przez ścianę brzucha.



Pępek – zbliznowaciałe wgłębienie na linii pośrodkowej dobrzusznej, ślad
po pierścieniu pępkowym, przez który przechodzi pępowina.



Okolice brzucha:

 Doczaszkowa
 Środkowa
 Doogonowa
 Leżą jedna za drugą i

są oddzielone od siebie przez
dwie płaszczyzny poprzeczne:

 I – styczna do

łuku żebrowego

 II – przez przedni brzeg guza biodrowego

 Okolice te dzieli płaszczyzna grzbietowa przechodząca wzdłuż brze-

gu bocznego mięśnia prostego brzucha i stawu kolanowego, na części górne i
dolne.

 Okolica doczaszkowa brzucha – regio abdominis cranialis – nazy-

wana też przedbrzuszem, dzieli się na dwie kolejne.

 Okolica podżebrowa - regio hypochondriaca – z przodu gra-

niczy z podżebrową, z tyłu z boczną brzucha, dolnie z okolicą chrząstki mie-
czykowatej. W tej okolicy wykonuje się laparotomię czyli otwarcie jamy
brzusznej, po lewej stronie aby wyciąć śledzionę, otworzyć żołądek lub
żwacz. Po prawej – pobrać wycinek wątroby lub przeciąć nerw błędny.

 Okolica chrząstki mieczykowatej – regio xiphoidea – u bydła

w dolnej części brzucha między podżebrową lewą i prawą. Z przodu gra-
niczy z mostkową, z tyłu z pępkową. Żyła nabrzuszna doczaszkowa może
być miejscem pobrania krwi i wskrzyknięć dożylnych. Można również wy-
konać laparotomię.

 Okolica środkowa brzucha – regio abdominis media – nazywana

śródbrzuszem, dzieli się ją na dwie kolejne.

 Okolica boczna brzucha – regio abdominis lateralis – od przo-

du graniczy z podżebrową, od tyłu z doczaszkową uda, od góry przylega do
lędźwiowej, dolnie do pępkowej. Znajdują się na niej fałd boku i dół
przylędźwiowy.

 Okolica pępkowa – regio umbilicalis – pomiędzy okolicami

brzucha bocznymi lewą i prawą. Z przodu graniczy z okolicą chrząstki mie-

czykowatej, z tyłu z okolicą łonową. W jej środkowej części znajduje się pę-
pek, a tylnie od niego u samców – ujście napletkowe i część napletka. U sa-
mic – okolica sutków brzusznych, u świni 3-4 pary, u suki i kotki 2, u kocura
1 po obu stronach pępka. Bocznie od pępka wykonuje się nakłucia jamy ot-
rzewnowej w celu pobrania płynu otrzewnowego lub wprowadzenia leku.
Można tu otworzyć jamę brzuszną.

 Okolica doogonowa brzucha – regio abdominis caudalis – zabrzusze,

dzieli się na dwie następne.

 Okolica pachwinowa – regio inguinalis – od przodu łączy się z

pępkową, ku tyłowi z okolicą uda przyśrodkową, a przyśrodkowo z łonową.
U konia i przeżuwaczy można wyróżnić okolicę mosznową regio scrotalis,
która u świni i mięsożernych należy do miednicy. W okolicy pachwinowej
wykonuje się zabiegi związane z występowaniem przepuklin i z trzebieniem.
Przed trzebieniem bada się pierścień pachwinowy powierzchowny od zew-
nątrz oraz głęboki przez odbytnicę, aby uniknąć wypadnięcia jelit z jamy
brzusznej. Mogą się one przedostać do moszny, pęcherza moczowego, rogu
macicy, pachwiny, kanału udowego.

 Okolica łonowa – regio pubica – po obu stronach linii poś-

rodkowej dobrzusznej w okolicy doogonowej brzucha. Przednio graniczy z
okolicą pępkową, z boków z pachwinową lewą i prawą, tylnie z moczowo-
płciową. U samców – okolica napletkowa, w samic – okolica sutków pachwi-
nowych u świni i suki lub wymienia u przeżuwaczy i klaczy.

 Okolica napletkowa – regio preputalis – okolicy tej dotyczą

urazy mechaniczne i schorzenia napletka i prącia, np. wypadnięcie prącia.

 Okolica sutków pachwinowych – regio mammaria inguinalis –

u świni i suki, obejmuje sąsiedztwo ostatniej pary sutków. Występują tu
węzły chłonne sutkowe między gruczołami sutkowymi a ścianą brzucha.

 Okolica wymienia – regio uberis – u krowy, owcy, kozy i klac-

zy, u których obejmuje wszystkie sutki. Gruczoł zajmuje okolicę łonową i są-
siednie okolice pachwinowe, miąższ znajduje się pomiędzy ścianą brzucha a
skórą wymienia. Bardzo ważne u krowy. Stan chorobowy najczęściej obej-
muje jeden sutek ponieważ istnieją łącznotkankowe przegrody oddzielające
ćwiartki.

WĄTROBA

PRZEŻUWACZE

ŚWINIA

KOŃ

PIES

Wewnątrzpiersiowa część jamy brzu-
sznej, po prawej stronie, tylna granica
sięga od chrząstki żebrowej VI do 1/3
górnej części żebra XIII. Swoją po-
wierzchnią przeponową przylega do
prawej połowy przepony. Na lewo od
niej znajduje się worek doczaszkowy
żwacza oraz niżej czepiec. Swój wycisk
mają również księgi, część doczasz-
kowa dwunastnicy, trzustka, jelito
czcze i prawa nerka.

Większa część wątroby po prawej
stronie. Tylna granica na prawej ścia-
nie na wysokości bliższych końców
żeber XIII i XIV, sięga do stawów
chrząstkowo-żebrowych X i XI. Część
górna przylega do przepony, a dolna
do ściany brzucha płatami lewymi
bocznym i przyśrodkowym oraz pra-
wym przyśrodkowym. PT płata lewego
styka się z żołądkiem i śledzioną, a
prawego z jelitem czczym.

Wewnątrzpiersiowa część jamy brzu-
sznej, na prawej ścianie tylna granica
na wysokości pmż XV i od stawu chrz-
ż do pmż VI i przechodzi w brzeg
brzuszny. Po lewej stronie – tylko
brzeg przebiega od pmż X do kolana
żebra VI-VII. PT przylega do żołądka,
zgięcia doczaszkowego okrężnicy gru-
bej i trzustki. Płat ogoniasty przylega
do przełyku, żyły głównej doogonowej
i nerki prawej. Do płata czworo-
bocznego – zgięcie przeponowe okręż-
nicy grubej i dwunastnicy doczasz-
kowe. Trudniej dostępna do badań.

Wewnątrzpiersiowa część jamy brzu-
sznej, leży w płaszczyźnie poprzecz-
nej, tylna granica na prawej powierz-
chni tułowia przebiega od kręgosłupa
wzdłuż żebra XIII, w 1/3 dolnej kieruje
się do żebra IX. Po lewej stronie tylny
brzeg na wysokości pmż VI-VIII. Poło-
żenie jest zależne od wypełnienia żo-
łądka i postawy zwierzęcia. Jest trud-
no dostępna o badań. Dostęp od stro-
ny wyrostka mieczykowatego.

Pęcherzyk żółciowy na PT, między pł
prawym a czworobocznym, trzon i
dno wystają poza brzeg dolny. Rzut na
prawą ścianę, dolna część pmż X.

Jak u przeżuwaczy, ale nie wystaje on
poza brzeg dobrzuszny wątroby.

Brak!

Między pł czworobocznym a prawym
przyśrodkowym w dole pęcherzyka
żółciowego na wysokości żebra VII-
VIII lub chrząstki żebrowej IX.

TRZUSTKA

BYDŁO

ŚWINIA

KOŃ

PIES

Nieregularny czworobok, leży w krez-
ce dwunastnicy po prawej stronie od
płaszczyzny pośrodkowej jamy brzu-
sznej,

powierzchnia

dogrzbietowa

przylega do wątroby, prawej nerki, od-
nóg przepony i żyły głównej do-
ogonowej.

Tylnie od żołądka, na wysokości
dwóch ostatnich kręgów piersiowych i
dwóch pierwszych lędźwiowych.

Leży poprzecznie przy górnej ścianie
jamy brzusznej, bardziej po prawej
stronie, na wysokości kręgu pier-
siowego XVII-XVIII, wsunięta między
żołądek, wątrobę a podstawę jelita śle-
pego,

powierzchnia

dobrzbietowa

przylega do odnóg przepony, aorty,
żyły głównej doogonowej, tętnicy
trzewnej i żyły wrotnej.

Płat lewy leży w płaszczyźnie poś-
rodkowej, w połowie wysokości jamy
brzusznej, na prawo od żołądka. Sięga
do lewej nerki na wysokości kręgów
piersiowych XI-XIII. Leży w fałdach
sieci dużej. Płat prawy rozciąga się od
wrót wątroby, tylnie wzdłuż dwunast-
nicy i sięga do zgięcia dwunastnicy
doogonowego.

ŻOŁĄDEK

BYDŁO

ŚWINIA

KOŃ

PIES

Zajmuje niemal ¾ jamy brzusznej.

Żwacz: wypełnia prawie całą lewą stronę. Rozciąga się od pmż VII-VIII
do otworu przedniego jamy miednicznej. PŚ lewa przylega do prze-
pony, śledziony i ściany jamy brzusznej. PT styka się z księgami i tra-
wieńcem, jelitem, wątrobą, trzustką, lewą nerką. Od przodu łączy się
z czepcem ujściem żwaczowo-czepcowym. Worek ślepy doogonowo-
dogrzbietowy sięga do kości łonowej, przylega do jelit i pęcherza mo-
czowego. Na podstawie wyglądu lewego dołu przylędźwiowego moż-
na ocenić stopień wypełnienia żwacza, od tej strony jest również do
niego najłatwiejszy dostęp chirurgiczny.

Czepiec: przylega do przepony, wątroby, leży wewnątrzpiersiowo, nie-
co na lewo, na wysokości pmż VI-VIII. Kontakt ze żwaczem, księgami.
Księgi: kuliste, lekko spłaszczone, leżą na prawo od płaszczyzny poś-
rodkowej, wewnątrzpiersiowo od VII do XI żebra. PŚ stykają się z wą-
trobą, przeponą i siecią małą, PT z żwaczem, czepcem i trawieńcem
którym łączą się ujściem księgowo-trawieńcowym. Dostęp w okolicy
podżebrowej prawej w pmż IX w linii stawu ramiennego.
Trawieniec: wydłużony, na dnie jamy brzusznej między łukami żeb-
rowymi. Część przednia przylega do czepca na wysokości chrząstki
mieczykowatej. Ku tyłowi ciągnie się między workiem dobrzusznym
żwacza a księgami. Część odźwiernikowa zgina się ku górze. PT styka
się z księgami i żwaczem. Kształt i położenie zależne są od stopnia
wypełnienia. Dostęp w okolicy chrząstki mieczykowatej.

Stosunkowo duży, le-
ży wewnątrzpiersio-
wo, sięga do pmż VI-
VII a od tyłu do os-
tatniego kręgu pier-
siowego. Odźwiernik
znajduje się po pra-
wej stronie na wyso-
kości stawu ż-chrz
XII. PŚ przylega do
przepony i wątroby.
PT zwrócona ku ty-
łowi, styka się z jeli-
tem czczym, siecią
większą i trzustką.
Wypełniony przesu-
wa się ku tyłowi, mo-
że sięgać chrząstek
żebrowych XII-XIV.
Dostęp od strony
chrząstki mieczyko-
watej mostka.

Stosunkowo mały, leży wewnątrz-
piersiowo, oś długa przebiega skoś-
nie od strony lewej tyno-górnie do
prawej przednio-dolnie. PŚ zwróco-
na na lewo przylega do przepony i
wątroby. PT zwrócona w P, styka się
z okrężnicą grubą, trzustką, jelitem
czczym, a bocznie z L ze śledzioną.
Worek ślepy: w L części jamy brzu-
sznej, bardziej tylnie, na wysokości
pmż XIV-XV i górnie przy L odno-
dze przepony.

Trzon: w L połowie jamy, nad zgię-
ciem przeponowym okrężnicy gru-
bej i jelitem czczym, z przodu sięga
do pmż IX-XII. Tylko część odźwier-
nikowa leży na P i styka się z wątro-
bą. Od zewnątrz jest niedostępny
do badania. Wprowadza się zgłęb-
nik nosowo-żołądkowy, wykonuje
się nakłucia przy dolnym brzegu m
biodrowo-żebrowego w pmż XIV-
XV.

Stosunkowo duży, leży
wewnątrzpiersiowo, w L
połowie jamy brzusznej
między żebrami IX a XII.
PŚ przylega do wątroby.
Trzon oddzielony jest od
ściany wątrobą i jelitami.
Część wpustowa na wyso-
kości pmż IX na L od
płaszczyzny pośrodkowej
w pobliżu kręgosłupa. Cz
odźwiernikowa leży na
wysokości połowy żebra X
przy wrotach wątroby.
Wypełniony rozszerza się
ku tyłowi, może sięgać
kręgu lędźwiowego III-IV
od żebra VI. Wątroba jest
wtedy przesunięta na P a
dolny koniec śledziony
wystaje poza łuk żebrowy.
Dostęp w okolicy chrzą-
stki mieczykowatej.

ŚLEDZIONA

BYDŁO

ŚWINIA

KOŃ

PIES

Kształt wyciągniętego owalu,
45x15cm, koniec dogrzbie-
towy przy górnych końcach
żeber XI-XIII, tylny prze-
krzyżowuje w połowie żebro
X i osiąga staw ż-chrz VIII,
koniec dolny przylega do
mostka i czepca. Dostęp igłą
po lewej stronie w górnej
części pmż XII.

Wydłużona, kształt języka, koniec do-
grzbietowy przy końcu przykręgowym
żebra XIV, osiąga łuk żebrowy przy chrząst-
ce żebra X-XII, kieruje się przednio-dolnie i
końcem dolnym wsuwa się między płat wą-
troby lewy a jelito czcze. Przy wypełnionym
żołądku przesuwa się ku tyłowi i wysuwa
poza łuk żebrowy w sąsiedztwie chrząstki
żebrowej XIII. Przylega do lewej nerki,
lewego płata trzustki, żołądka i okrężnicy
wstępującej.

Trójkątna, koniec dogrzbietowy wykracza poza
żebro XVIII i sięga do wyrostka poprzecznego
kręgu lędźwiowego I, dolny brzeg przebiega
wzdłuż linii łączącej guz biodrowy lewy z wy-
rostkiem łokciowym aż do dalszej połowy pmż
IX-XI. Przy wypełnionym żołądku przesuwa się
ku tyłowi, co daje możliwość badania przez od-
bytnicę. PŚ przylega do przepony, a PT połączona
jest więzadłem z nerką lewą i żołądkiem, przylega
też do trzustki, jelita czczego, okrężnicy cienkiej i
dogrzbietowej lewej.

Położenie zmienne. Oś długa
przebiega od kręgosłupa w
kierunku tylno-dolnym. Przy
pustym żołądku koniec górny
znajduje się między żołądkiem
a lewą nerką, szerszy koniec
dolny sięga pmż XII na łuku
żebrowym. Przy wypełnionym
żołądku sięga poza łuk żeb-
rowy.

JELITO

BYDŁO

ŚWINIA

KOŃ

PIES

Dwunastnica: po prawej stronie jamy
brzusznej, rozpoczyna się na wysokości
żebra X, kieruje się do wrót wątroby,
tworzy pętlę esowatą, która w zgięciu
doczaszkowym (część zstępująca) prze-
chodzi zmienia kierunek na tylny, a w
okolicy guza biodrowego w zgięciu do-
ogonowym zawraca do przodu (część
wstępująca), gdzie przechodzi w jelito
czcze. W pętli esowatej znajduje się bro-
dawka większa z ujściem przewodu żół-
ciowego, a w części zstępującej – bro-
dawka mniejsza ujściem przewodu trzu-
stkowego dodatkowego (główny ucho-
dzi do brodawki większej, ale tylko u
małych przeżuwaczy).

Rozpoczyna się na wysokości
pmż XI, na granicy między 1/3
górną a środkową częścią jamy
brzusznej, część doczaszkowa
przylega do wątroby, skąd kie-
ruje się tylno-górnie jako część
zstępująca, przy prawej nerce
przechodzi w wstępującą i w
wewnątrzpiersiowej

prawej

części jamy brzusznej uchodzi
do jelita czczego. Ujście prze-
wodu żółciowego na brodawce
większej, dalej znajduje się bro-
dawka mniejsza z ujściem prze-
wodu trzustkowego dodatko-
wego.

Leży w prawej przedniej części jamy brzusz-
nej, kształt nieregularnego łuku zwróconego
na prawo, odchodzi od odźwiernika na wy-
sokości płaszczyzny pośrodkowej, gdzie wy-
odrębnia się bańka dwunastnicy, potem pętla
esowata, która przylega do wątroby i zagina
się do tyłu, osiąga prawą nerkę, zagina się na
lewo na wysokości kręgu lędźwiowego III-IV
i przechodzi w następne. Ujścia przewodu
trzustkowego i żółciowego znajdują się na
brodawce większej, a trzustkowego dodat-
kowego na brodawce mniejszej, która leży
naprzeciw poprzedniej.

Po P stronie jamy brzusznej w prze-
dniej części. Od 1/2 żebra X kieruje
się na prawo – część doczaszkowa.
Przy wrotach wątroby kieruje się ku
tyłowi i górze (zgięcie doczaszkowe)
i przechodzi w część zstępującą. Na
wysokości kręgu lędźwiowego VI
zgina się w L i ku przodowi w zgię-
ciu doogonowym i przechodzi mię-
dzy jelitami jako część wstępująca.
W pobliżu odźwiernika skręca na le-
wo i przechodzi w jelito czcze. Prze-
wód żółciowy i trzustkowy otwierają
się na brodawce większej za odź-
wiernikiem, a dalej na mniejszej
przewód trzustkowy dodatkowy.

Czcze: jest długie, leży po P stronie, u-
kłada się w małe pętle tworzące girlandę
dookoła pętli okrężnicy. W części prze-
dniej leży między żwaczem a dwuna-
stnicą, potem kieruje się dolnie i kończy
się na wysokości guza biodrowego P.

Pętle w P połowie jamy brzusz-
nej między żołądkiem, wątrobą,
dwunastnicą, przeponą i otwo-
rem przednim jamy miednicz-
nej.

Początek na wysokości kręgu lędźwiowego
III, tworzy liczne pętle, które leżą po L stro-
nie jamy brzusznej, od PT żołądka do
miednicy.

6-8 pętli zawieszonych na długiej
krezce. Rozciąga się od żołądka do
miednicy.

Jelito biodrowe: rozpoczyna się na wy-
sokości guza biodrowego P, kieruje się
przednio-górnie, jest krótkie, połączone
fałdem biodrowo-ślepym z jelitem śle-
pym, uchodzi w ślepe ujściem biod-
rowym.

Wyznaczane przez fałd biod-
rowo-ślepy, rozpoczyna się w
połowie jamy brzusznej, tylnie
przylega do pęcherza moczo-
wego, przechodzi w P i przed-
nio-górnie, koniec jako bro-
dawka biodrowa uchodzi do je-
lita ślepego.

Leży w P połowie jamy brzusznej, układa się
wzdłuż L powierzchni jelita ślepego, przy-
czepionego do niego fałdem biodrowo-śle-
pym, na wysokości kręgu lędźwiowego III-IV
dochodzi do krzywizny mniejszej jelita śle-
pego, gdzie kończy się ujściem biodrowym
zakończonym brodawką na wysokości kręgu
lędźwiowego I lub II.

Bardzo krótkie, leży na P od płasz-
czyzny pośrodkowej, połączone fał-
dem biodorwo-ślepym z jelitem śle-
pym. Na wysokości kręgu lędź-
wiowego I-II w ujściu biodrowym
przechodzi w jelito grube.

Jelito ślepe: początek na wysokości krę-
gu lędźwiowego IV, trzon zajmuje P
górną część jamy brzusznej i kieruje się
w stronę miednicy, wierzchołek leży na
wysokości otworu przedniego jamy
miednicznej.

Początek dolnie od L nerki, ko-
niec osiąga L szczelinę pachwi-
nową, może przemieszczać się
na dnie jamy brzusznej między
pępkiem a spojeniem łonowym.

Kształt dużego przecinka, po P stronie jamy
brzusznej, tylko wierzchołek skierowany na
L, głowa leży w części górnej na wysokości
żebra XIII do guza biodrowego, można je wy-
czuć przez dół przylędźwiowy P i tu też nak-
łucia, trzon opuszcza się w kierunku przed-
nio-dolono-przyśrodkowym, rzut krzywizny
równoległy do łuku żebrowego tylno-dolnie
od niego w odległości 15cm. Wierzchołek w
okolicy chrząstki mieczykowatej. Ujście
ślepo-okrężnicze i biodrowe oddzielnie.

Kształt korkociągu, na wysokości
kręgu lędźwiowego II-IV w połowie
odległości

między

płaszczyzną

pośrodkową a prawą ścianą brzucha.
Koniec skierowany do miednicy. Z
przodu styka się z nerką prawą.

Okrężnica: leży przy P ścianie żwacza i
ściśle do niego przylega, z przodu ma
kontakt z księgami i trawieńcem, wąt-
robą i trzustką, ku tyłowi sięga do otwo-
ru przedniego jamy miednicznej. Two-
rzy pętle ustalone krezką okrężnicy.

Stożkowata pętla, zakręty do-
środkowe i odśrodkowe, leży na
L od płaszczyzny pośrodkowej,
za żołądkiem i wątrobą, ku ty-
łowi styka się z jelitem cienkimi
ślepym, z L strony przylega do
ściany brzucha, pętla końcowa
kieruje się do przodu i leży pod
lędźwiami, przy wątrobie skrę-
ca w L i ku tyłowi, przy otworze
przednim jamy miednicznej
leży w płaszczyźnie pośrod-
kowej.

Dzieli się na grubą i cienką. Gruba ma kształt
podwójnej podkowy ułożonej poziomo, zaj-
muje przednią i środkową część jamy brzusz-
nej, dobrzuszna P od stawów chrz-ż XVII-
XVIII, zgięcie mostkowe, dobrzuszna L,
przechodzi w dogrzbietową L, zgięcie prze-
ponowe sięgające pmż VI i dogrzbietową P –
bańkę okrężnicy. Na wysokości kręgu pier-
siowego XVII-XVIII tylnie od worka ślepego
żołądka przechodzi w okrężnicę poprzeczną
a potem po przejściu na L stronę w cienką.
Tworzy pętle w L górnej części jamy brzusz-
nej między P i L okrężnicami grubymi.

Wstępująca jest krótka, leży w gór-
nej części jamy brzusznej, w pobliżu
odźwiernika skręca na L jako ok-
rężnica poprzeczna i przechodzi w
zstępującą skierowaną do tyłu w
płaszczyźnie pośrodkowej. Na wyso-
kości kości krzyżowej przechodzi w
odbytnicę.

Odbytnica: Od wzgórka kości krzyżowej
w górnej części powyżej j ślepego i
okrężnicy do jamy miednicznej – kręgu
ogonowego

II-III.

Do

górnej

ś

przytwierdzona krezką.

Leży w jamie miednicznej. Wy-
kazuje wyraźna bańkę. Odcinek
otrzewnowy jest bardzo krótki,
pozaotrzewnowy otacza obfita
tkanka tłuszczowa.

Leży w jamie miednicznej. Badanie palpa-
cyjne trzewi. Rozpoczyna się na wysokości
ostatnich kręgów lędźwiowych. Cz otrzew-
nowa ma krezkę, a pozaotrzew-nowa tworzy
bańkę. Otrzewna do kręgu krzyżowego IV.

Rozciąga się od kręgu lędźwiowego
VII do ogonowego IV, otrzewną
okryta do kręgu krzyżowego IV.

NERKI

BYDŁO

ŚWINIA

KOŃ

PIES

L: wędrująca, na P od płaszczyzny ośrodkowej, za-
wieszona na krezce, na P stronę przesunięta przez
worek dogrzbietowy żwacza, wnęka skierowana do
góry, na wysokości kręgów lędźwiowych III-V,
przylega do odnóg przepony i nerki P. Dostępna
przy badaniu przez odbytnicę.

L: na wyso-
kości kręgu lę-
dźwiowego I-
IV.

L: od żebra XVII do kręgu lędźwiowego III, po-
wierzchnia dogrzbietowa przylega do odnóg
prze-pony a dobrzuszna do dwunastnicy, jelita
czczego, okrężnicy, brzeg przyśrodkowy styka się
z trzustką, boczny ze śledzioną.

L: kulista, wystaje do jamy brzusznej,
powierzchnia brzuszna pokryta ot-
rzewną, leży od żebra XII do kręgu
lędźwiowego III. Końcem przednim
graniczy z okrężnicą, żołądkiem, ma
stosunkowo dużą ruchomość.

P: układa się przed nerką L, na wysokości żebra
XIII do kręgu lędźwiowego III. Wnęka zwrócona
przyśrodkowo. Koniec przedni sięga wątroby, po-
wierzchnia dogrzbietowa – odnóg przepony, dob-
rzuszna – trzustki, dwunastnicy i okrężnicy. Nak-
łucie przy kręgosłupie za ostatnim żebrem.

P: tak samo jak
L, ale po dru-
giej

stronie.

Nie na wycisku
na wątrobie.

P: leży bardziej przednio, od żebra XVI do kręgu
lędźwiowego I, czyli niemal całkowicie wew-
nątrzpiersiowo. Koniec przedni ma kontakt z wą-
trobą, powierzchnia dogrzbietowa przylega do
odnóg przepony, brzuszna do jelita ślepego, ko-
niec tylny do dwunastnicy a brzeg przyśrodkowy
do trzustki.

P: podobnie jak L, nieco bardziej ku
przodowi, przednik końcem przylega
do wątroby, połączona z nim wię-
zadłem. Stałe położenie. Razem z L
można badać w dole przylędźwio-
wym.

MIEDNICA



Od grzbietu oddziela płaszczyzna poprzeczna przechodząca przez guz
biodrowy.



Od brzucha krótki odcinek okolicy guza biodrowego



Od kończyny miednicznej oddziela linia łącząca guz biodrowy, krętarz
większy kości udowej i guz kulszowy.



U samców świni i mięsożernych znajduje się moszna w okolicy mosznowej.



U przeżuwaczy i konia widoczny jest guz biodrowy.



U przeżuwaczy również guz kulszowy.



Wyczuwalne punkty kostne u bydła to guz krzyżowy, grzebień krzyżowy
pośrodkowy, wyrostki kolczyste pierwszych kręgów ogonowych, krętarz
większy kości udowej.



U konia wyczuwalne są guz krzyżowy, guz kulszowy i wyrostki kolczyste
pierwszych kręgów ogonowych.



Okolica krzyżowa – regio sacralis – tworzy górną ścianę miednicy, zrębem
kostnym jest kość krzyżowa. Z przodu graniczy z okolicą lędźwiową. Tylna
granica przebiega przez tylny koniec grzebienia krzyżowego pośrod-
kowego. Granica boczna wzdłuż rzutu grzebienia krzyżowego bocznego,
gdzie łączy się z okolicą pośladkową. W przestrzeniach przyłukowych wy-
konuje się znieczulenie nadoponowe krzyżowe przy zabiegach opera-
cyjnych brzucha, miednicy, kończyn miednicznych, zewnętrznych na-
rządów płciowych i zabiegach położniczych.



Okolica guza biodrowego – regio tuberis coxae – podstawą kostną jest guz
biodrowy, między nim a skórą – kaletki biodrowe. Miejsce przyczepu po-
więzi piersiowo-lędźwiowej oraz mięśni.



Okolica pośladkowa – regio glutea – kształt rombu, graniczy z okolicą guza
biodrowego i guza kulszowego, górnie łączy się z okolicą krzyżową, tylnie z
pośladka czyli nadkulszową, przednio i dolnie przylega do okolicy uda
bocznej i stawu biodrowego. Wykonuje się tu wstrzyknięcia domięśniowe
do mięśni pośladkowych, na wysokości kręgu krzyżowego II, 8-10cm od
płaszczyzny pośrodkowej, można w ten sposób znieczulić nerw sromowy.



Okolica pośladka czyli nadkulszowa – regio clunis – między kością krzy-
żową, pierwszymi kręgami ogonowymi a guzem kulszowym. Graniczy z o-
kolicami: pośladkową, krzyżową, ogonową, krocza i guza kulszowego. Pod
skórą i powięzią znajduje się gruba warstwa mięśni.



Okolica guza kulszowego – regio tuberis ischiadici – guz kulszowy tworzy
podstawę kostną, wyraźnie widoczny u krów. Między skórą a guzem – ka-
letka kulszowa. Guz jest przyczepem dla mięśni i więzadeł.



Okolica ogonowa – regio caudalis – obejmuje ogon zwierzęcia, wyróżnia
się okolicę korzenia ogona, która graniczy z okolicami krzyżową, poś-
ladkową i odbytową. Z żyły ogonowej pośrodkowej można pobierać krew u
bydła i świni. U bydła na tętnicy ogonowej pośrodkowej można badać
tętno przy jednoczesnym pomiarze temperatury w odbycie.



Okolica krocza – regio parienealis – odcinek ściany ciała między odbytem a
narządami płciowymi zewnętrznymi. U samców od odbytu do moszny. U
samic od odbytu do dogrzbietowego spoidła warg sromowych. Od góry
graniczy z okolicą korzenia ogona, pocznie z okolicą pośladka i guza kul-
szowego. Podzielona jest linią łączącą oba guzy kulszowe na leżącą górnie
okolicę odbytową i dolnie okolicę moczowo-płciową.

 Okolica odbytowa – regio analis – u krów więzadło szerokie miednicy

jest zwykle sprężyste i silnie napięte, a u krów ciężarnych przed porodem
wiotczeje. Środek ścięgnisty krocza może ulec zerwaniu w czasie porodu.
U buhajów można przez dół kulszowo-odbytniczy znieczulać n sromowy.

 Okolica moczowo-płciowa – regio urogenitalis – dostęp chirurgiczny

do ciała jamistego i cewki moczowej w płaszczyźnie pośrodkowej, 8-10cm
poniżej odbytu na wysokości łuku kulszowego. Z ciała jamistego prącia
można pobierać krew. Przecięcie cewki moczowej na wysokości łuku kul-
szowego u samców w celu usunięcia kamieni moczowych. U samic du-
żych zwierząt można wprowadzić rękę do przedsionka pochwy a w ok-
resie porodowym także do macicy np. przy komplikacjach w przebiegu
porodu. Można również cewnikować przewód moczowy.



Okolica mosznowa – regio scrotalis – u samców przeżuwaczy i ogiera znaj-
duje się w obrębie okolicy pachwinowej. Stwierdza się obecność jąder i ich

wielkość. U ogiera zstępują w pierwszym miesiącu życia, u buhaja już w ży-
ciu płodowym, u knura od urodzenia. Jeśli nie – wnętrostwo jedno- lub o-
bustronne. U niektórych zwierząt tylko w okresie rui lub stale w jamie
brzusznej. Okolica ta ma znaczenie przy trzebieniu, może być również
miejscem występowania przepuklin.



Okolica nadsutkowa – regio supramammaria – pomiędzy moczowo-płcio-
wą, dolnie od sromu, a okolicą sutków pachwinowych/wymienia.

NASIENIOWÓD – ductus deferens – od kanału pachwinowego biegnie ku
tyłowi i ku górze do jamy miednicznej, gdzie umiejscawia się w fałdzie mo-
czowo-płciowym, przechodzi do górno-bocznej powierzchni pęcherza, przy-
środkowo od moczowodu. Nad szyjką pęcherza oba nasieniowody leżą rów-
nolegle. Końcowy odcinek jest zgrubiały, tworzy bańkę nasieniowodu. Na
wysokości gruczołu krokowego łączy się z częścią sterczową cewki moczo-
wej, u konia i przeżuwaczy dołącza przewód gruczołu pęcherzykowego two-
rząc przewód wytryskowy. U świni i psa uchodzi samodzielnie i kończy się
wzgórkiem nasiennym.

GRUCZOŁY PŁCIOWE DODATKOWE – zgrupowane są w sąsiedztwie
części miednicznej cewki moczowej męskiej i do niej uchodzą ich przewody,
ich wydzielina razem z plemnikami tworzy nasienie.

GRUCZOŁ PĘCHERZYKOWY

BUHAJ

KNUR

OGIER

PIES

Leży na górnej powierzchni trzonu i szyjki pę-
cherza, przykrywa końce nasieniowodów, ma
kształt „V” z wierzchołkiem skierowanym w stronę
cewki moczowej.

Położenie podobne jak u buhaja, jest stosunkowo
duży. Przykrywa trzon i szyjkę pęcherza, końcowe
odcinki nasieniowodów i gruczoł krokowy. Wykra-
cza poza jamę miedniczną do jamy brzusznej.

Kształt gruszkowatego woreczka. Położenie
podobne jak u buhaja. Jest narządem otrzew-
nowym. Od góry styka się z odbytnicą. Obie
jego części układają się w kształt „V”.

Brak.

GRUCZOŁ KROKOWY

BUHAJ

KNUR

OGIER

PIES

Mały, dwupłatowy. Trzon – kształt klamry, któ-
ra obejmuje odcinek między szyjką pęcherza a
początkiem cewki moczowej. Część rozsiana
otacza część miedniczną cewki moczowej.

Pozaotrzewnowo, na szyjce pęcherza i cewce
moczowej w miejscu ich połączenia. Trzon
przykryty gruczołem pęcherzykowym. Większa
część rozsiana otacza część miedniczną cewki.

Płaty L i P, leżą
pozaotrzewn-
wo. Brak części
rozsianej.

Jedyny gruczoł płciowy. Leży jak u innych
zwierząt. Górnie styka się z odbytnicą,
dolnie z grzebieniem kości łonowej. Częś-
ciowo wystaje do jamy brzusznej.

GRUCZOŁ OPUSZKOWO-CEWKOWY

BUHAJ

KNUR

OGIER

PIES

Parzysty, kulisty, mały. Leży na końco-
wym odcinku części miednicznej cewki.

Walcowaty. Poza otrzewnowo wzdłuż cz miedniczej
cewki, sięga otworu tylnego jamy miednicznej.

2 kolbowate płaty. Leży pozaotrzewnowo przy cz miednicznej cewki w
pobliżu łuku kulszowego. Płaty układają się w „V”, wierzchołkiem ku tyłowi.

Brak.

JAJNIK

KROWA

ŚWINIA

KLACZ

SUKA

Elipsoidalne, zawieszone na krezce jaj-
nika w 1/2 wysokości otworu przedniego
jamy miednicznej, na poziomie kręgu
krzyżowego I.

Walcowate, powierzchnia guzko-
wata, leżą na wysokości kręgu lędź-
wiowego V i guza biodrowego.

Kształt ziarna bobu, zawieszone tylnie
od nerek na stosunkowo długich krez-
kach na wysokości kręgu lędźwiowego
IV.

Lekko wydłużone, znacznie wysunięte
ku przodowi, leżą na wysokości kręgu
lędźwiowego III, między ostatnim
żebrem a guzem biodrowym.

JAJOWÓD – wąski, błoniasto-mięśniowy przewód łączący jajnik z rogiem macicy. Zawieszony na krezce jajowodu, w której tworzy mniejsze lub większe zwoje.

MACICA

KROWA

ŚWINIA

KLACZ

SUKA

U jałowicy leży w jamie miedniczej, rogi mogą wykraczać poza
grzebień kości łonowej, górnie przylega do odbytnicy, dolnie do
pęcherza. U krów, które już rodziły leży w jamie brzusznej, tyko
szyjka macicy znajduje się na wysokości grzebienia kości łono-
wej. W jamie brzusznej przylega do worka dogrzbietowego żwa-
cza, jelit. U dojrzałych samic rogi są dużo większe, zaginają się
ku dołowi i bocznie, następnie ku tyłowi i górze, tworząc spiralę
jak rogi barana. Tylny koniec szyjki macicy wystaje do pochwy.
Kanał szyjki macicy ma przebieg kręty, otwarty w czasie rui.

Prawie cała leży w jamie
brzusznej. Rogi macicy uk-
ładają się w liczne pętle
przy bocznych ścianach
jamy brzusznej, przypo-
minają jelito cienkie. Trzon
jest krótki. Część poch-
wowa szyjki nie występuje.

Rogi i trzon w jamie brzusznej,
szyjka w jamie miednicznej. Górnie
styka się z odbytnicą, dolnie z pę-
cherzem, przylega też do pętli jelit.
Rogi są przesunięte do górnej częś-
ci jamy brzusznej, mają kształt wal-
cowaty, są nieznacznie wygięte ku
dołowi. Występuje część pochwo-
wa szyjki.

Rogi macicy przebiegają
prostoliniowo i sięgają do
nerek. Pokryta otrzewną
trzewną. Do jamy mied-
nicznej przyczepiona jest
więzadłem szerokim maci-
cy. Dostęp do macicy w
okresie rui i porodowym.

POCHWA

KROWA

ŚWINIA

KLACZ

SUKA

Dolnie od odbytnicy, górnie od pęcherza i cewki, dość długa,
od grzebienia kości łonowej w kierunku tylnym, nie osiągając
łuku kulszowego. Przedni odcinek pokryty otrzewną.

Wąska, krótka, bez wyraźnej
granicy przechodzi w szyjkę
macicy.

Stosunkowo krótka, otrzewienie
zależy od wypełnienia pęcherza i
odbytnicy.

Długa, część otrzewnowa
wystaje

poza

grzebień

kości łonowej.

PRZEDSIONEK POCHWY – zatoka moczowo-płciowa, między ujściem
zewnętrznym cewki moczowej a sromem. U przeżuwaczy i świni bezpoś-
rednio ku tyłowi i do dołu od ujścia zewnętrznego cewki znajduje się uchyłek
podcewkowy. Na bocznej i dolnej ścianie przedsionka znajdują się ujścia
gruczołu przedsionkowego większego i mniejszych.

MOCZOWÓD – u bydła rozpoczyna się w zatoce nerkowej z połączonych
gałęzi przedniej i tylnej moczowodu. U pozostałych rozpoczyna się mied-
niczką nerkową. Część brzuszna leży pozaotrzewnowo i biegnie do tyłu na

górnej ścianie jamy brzusznej. Miedniczna przebiega w fałdzie moczowo-
płciowym, u samców razem z nasieniowodem. Osiąga od góry pęcherz i
przechodzi przez jego ścianę między szyjką a trzonem.

PĘCHERZ MOCZOWY – położenie zależy od wypełnienia moczem, opróż-
niony leży w jamie miednicznej, na przedniej części dna kostnego miednicy.
Wypełniony zsuwa się do jamy brzusznej. U samców od góry styka się z od-
bytnicą i nasieniowodami. U samic z macicą i pochwą. Część tylna utrzy-
mywana jest przez więzadła pęcherza.

CEWKA MOCZOWA:

MĘSKA

ŻEŃSKA

Rozpoczyna się ujściem wewnętrznym w szyjce pęcherza, kończy ujściem
zewnętrznym na żołędzi prącia. Część przedsterczowa – między szyjką pę-
cherza a wzgórkiem nasiennym. Cz sterczowa – dochodzi do cieśni cewki w
pobliżu łuku kulszowego. Cz gąbczasta – rozpoczyna się od cieśni, układa się
po dolnej stronie prącia i kończy wyrostkiem cewki moczowej.

Rozpoczyna się od szyjki pęcherza ujściem wewnętrznym, a kończy zew-
nętrznym pomiędzy pochwą a przedsionkiem pochwy. Jest stosunkowo krótka.
U parzystokopytnych ściśle z nią związany uchyłek podcewkowy występujący w
obrębie przedsionka pochwy, tylno-dolnie od ujścia zewnętrznego cewki. Jest
ślepo zakończony, może utrudniać cewnikowanie pęcherza moczowego.

BADANIE REKTALNE:


Wykonuje się je u konia i bydła.



Bezpośredni dostęp do narządów jamy miednicznej i brzusznej.



U krowy można sięgnąć do kręgu lędźwiowego I, na bocznej ścianie
można dosięgnąć okolicy łuków żebrowych, a dolnie do przedniej pary
sutków wymienia.



Łatwo wyczuwalne są otaczające odbytnicę kości.



Można również znaleźć przedsionek pochwy, pochwę, szyjkę macicy
oraz zaopatrujące tę okolicę tętnice.



W jamie brzusznej można dosięgnąć ściany brzucha, moczowód, żwacz,
trzon i rogi macicy, więzadła macicy szerokie i międzyrożne, jajnik,
pęcherz moczowy, jelita.



U świń takie badanie jest niemożliwe, dostępne są jedynie narządy jamy
miednicznej, tylko u dużych świń i małej dłoni badającego.



U konia można sięgnąć aż do łuków żebrowych na bokach i dolnie do
linii odgraniczającej okolicę środkową brzucha od okolicy doogonowej.



W jamie miednicznej łatwo wyczuwalny jest pęcherz na dnie kostnym
miednicy, gruczoł krokowy, pęcherzykowe, cewka moczowa, pochwa i
macica.



U samców wyczuwalny jest pierścień pochwowy 15cm od kresy białej.
Nieco dalej – pierścień pachwinowy głęboki.



Można dosięgnąć również śledzionę w L dole przylędźwiowym, koniec L
nerki, po P stronie jelito ślepe.