BRZUCH Z MIEDNICĄ

Ściany jamy brzusznej

Okolice brzucha (regiones abdominis)

W przypadku brzucha rzutowanie narządów w nim zawartych opiera się głównie na ich stosunku do szkieletu (tj. dolnych żeber oraz kręgosłupa). W celu ułatwienia omawiania położenia narządów wyznacza się na przedniej ścianie brzucha umowne linie o przebiegu poziomym (dwie) i pionowym (także dwie), które dzielą brzuch na okolice. Linie o przebiegu poziomym biegną :

a). przez najniższe punkty łuków żebrowych (tzw. linia podżebrowa - linea subcostalis)

b). przez kolce biodrowe przednie górne (tzw. linia międzykolcowa - linea interspinalis).

Linie te dzielą przednią ścianę jamy brzusznej na 3 poprzecznie ułożone pasy (okolice):

1. nabrzusze (epigastrium)

2. śródbrzusze (mesogastrium)

3. podbrzusze (hypogastrium)

Linie o przebiegu pionowym są wyznaczane przez brzegi boczne mięśni prostych brzucha ( u dołu biegną one przez połowę długości więzadła pachwinowego.

W ten sposób wymienione powyżej okolice zostają podzielone na trzy części każda :

a). nabrzusze dzieli się na : nabrzusze właściwe (regio epigastrica) leżące w środku oraz dwie okolice podżebrowe (regiones hypochondriaceae) (ku tyłowi sąsiadują z okolicami podłopatkowymi)

b). śródbrzusze dzieli się na : okolicę pępkową (regio umbilicalis) leżącą w środku i dwie okolice boczne (regiones laterales) (ku tyłowi przedłużają się w okolice lędźwiowe).

c). podbrzusze dzieli się na : okolice łonową (regio pubica) i dwie okolice pachwinowe (regiones inguinales).

Granicą oddzielającą ścianę przednią brzucha od kończyny dolnej jest rowek pachwinowy (sulcus inguinalis), któremu odpowiada leżące głębiej więzadło pachwinowe (ligamentum inquinale).

Ze struktur charakterystycznych, na ścianie przedniej brzucha wyróżniamy pępek (umbilicus), który jest blizną po zagojonym miejscu po sznurze pępowinowym, rzutujemy go na wysokości krążka międzykręgowego L₃-L₄ (jego położenie zależy od stanu napięcia powłok brzucha i obfitości tkanki podskórnej i tłuszczowej).

Ściany brzucha

Na przekroju poprzecznym wyróżniamy następujące warstwy :

1. Skóra (cutis)

2. Tkanka podskórna (tela subcutanea)

3. Powięź podskórna (fascia subcutanea)

4. Powięź powierzchowna brzucha (fascia superficialis abdominis)

5. Warstwa mięśni i rozcięgien

6. Powięź poprzeczna (fascia transversalis)

7. Otrzewna ścienna (peritoneum parietale)

I. Warstwę mięśni i rozcięgien w ścianie tylnej brzucha budują :

1. Mięsień czworoboczny lędźwi (musculus quadratus lumborum)

2. Mięsień lędźwiowy większy (musculus psoas maior)

3. Mięsień lędzwiowy mniejszy (musculus psoas minor)

1.Mięsień czworoboczny lędźwi (m.quadratus lumborum) - wyróżniamy dwie warstwy : przednią i tylną.

Warstwa przednia - rozpoczyna się na wyrostkach żebrowych kręgów L₂-L₅

- kończy się na brzegu dolnym XII żebra oraz trzonie Th₁₂

Warstwa tylna - rozpoczyna się na wardze wewnętrznej grzebienia biodrowego i lig. iliolumbale

- kończy się na wyrostkach żebrowych kręgów L₁-L₄ oraz dolnym brzegu XII że-

bra

Unerwienie : nerw podżebrowy i gałązki krótkie splotu lędźwiowego

Czynność : Kurcząc się jednostronnie, zgina tułów do boku. Ustala część lędźwiową kręgosłupa. Skurcz obustronny obniża XII żebro.

2. Mięsień lędźwiowy większy (m. psoas maior) - rozpoczyna się dwiema warstwami, między którymi leży część splotu lędźwiowego.

Warstwa powierzchowna- rozpoczyna się od powierzchni bocznej trzonów Th₁₂ oraz L₁ - L₄

i sąsiednich krążków międzykręgowych.

Warstwa głęboka - przyczepia się do wyrostków żebrowych wszystkich kręgów lędźwiowych Mięsień kończy się na krętarzu mniejszym kości udowej.

3.M.lędzwiowy mniejszy [m. psoas minor]

p1 - trzony kręgu Th12 i L1 p2 - powięź biodrowa

Unerwienie 2,3 - n. udowy i gg. krótkie splotu lędźwiowego

Funkcja - mm. kończyny dolnej

II.W ścianie bocznej leżą następujące mięśnie:

1.M.skośny brzucha zewnętrzny [m. obliquus abdominis externus]

2.M.skośny brzucha wewnętrzny [m. obliquus abdominis internus]

3.M.poprzeczny brzucha [m. transversus abdominis]

1.M.skośny brzucha zewnętrzny [m. obliquus abdominis externus]

p1 - powierzchnia zewnętrzna żeber V-XII i wargi zewnętrznej grzebienia biodrowego

Włókna tego mięśnia przebiegają od tyłu i góry ku przodowi i dołowi i przechodzą w rozcięgno, które

przechodzi do przodu od m. prostego brzucha i kończy się w kresie białej. Dolny brzeg rozcięgna

tworzy więzadło pachwinowe [lig. inguinale]. Rozcięgno w swej dolnej części jest podzielone na 2

odnogi przyśrodkową i boczną. Powstała między nimi szczelina jest częściowo zamknięta w swej bocznej części tzw. włóknami międzyodnogowymi [fibrae intercrurales], a część przyśrodkowa tej szczeliny jest otwarta i nosi nazwę pierścienia pachwinowego powierzchownego [anulus inguinalis superficialis].

Unerwienie: nn.międzyżebrowe V-XII,n.biodrowo-podbrzuszny i

n.biodrowo-pachwinowy

Funkcja:

1.Zgina kręgosłup w stronę boczną a tułów skręca w stronę przeciwną

2.Przy skurczu obustronnym zgięcie tułowia do przodu

3.Pomocniczy mięsień wydechowy jako składnik tłoczni brzusznej [prelum abdominale].

2.M.skośny brzucha wewnętrzny [m. obliquus abdominis internus]

p1 - fascia thoracolumbalis, kresa pośrednia grzebienia biodrowego i bocznej części więzadła

pachwinowego

Przebieg włókien ku górze i przodowi.

część włókien p2 - brzegi dolne żeber X-XII

Większość przechodzi w rozcięgno, które powyżej pępka dzieli się na 2 blaszki:

- przednią - biegnie do przodu od m. prostego brzucha i

- tylną - biegnie do tyłu od m. prostego brzucha

Poniżej pępka całe rozcięgno przechodzi do przodu od m. prostego brzucha.

Unerwienie: nn. międzyżebrowe X-XII, n. biodrowo-podbrzuszny i n. biodrowo-pachwinowy

Funkcja -

1.Zgięcie boczne kręgosłupa a skręt tułowia w stronę kurczącego się mięśnia

2.Przy skurczu obustronnym jak m. skośny zewnętrzny brzucha

3.M.poprzeczny brzucha [m. transversus abdominis]

p1 - powierzchnie wewnętrzne chrząstek żeber VII-XII, następnie wzdłuż fascia thoracolumbalis do

wargi wewnętrznej grzebienia biodrowego i bocznej części lig. inguinale

Włókna mięsne mają przebieg poziomy i przechodzą w rozcięgno wzdłuż linii zwanej półksiężycowatą

[linea semilunaris s. Spigelli].Powyżej pępka rozcięgno przechodzi do tyłu od m. prostego brzucha.Poniżej pępka do przodu od m.prostego brzucha.Kończy się w kresie białej.

Unerwienie: nn. międzyżebrowe VII-XII, n. biodrowo-podbrzuszny i n. biodrowo-pachwinowy

Funkcja - pomocniczy mięsień wydechowy - jest to główny składnik tłoczni brzusznej [prelum

abdominale]

III.W ścianie przedniej brzucha są następujące mięśnie:

1.M.prosty brzucha [m. rectus abdominis]

2.M.piramidowy (stożkowaty) [m. pyramidalis]

1.M.prosty brzucha [m. rectus abdominis]

p1 - powierzchnia przednia chrząstek żeber V-VII, wyrostek mieczykowaty i więzadeł żebrowo-

mieczykowych

p2 - górna gałąź k. łonowej i przednia powierzchnia spojenia łonowego

W mięśniu występują tzw. smugi = wpisy ścięgniste [intersectiones tendineae, zazwyczaj w liczbie 3 (4):

I - na wysokości chrząstki VIII żebra

II - na wysokości końca żebra XI

III - na wysokości pępka lub nieco niżej

Są to miejsca zrostu m. prostego brzucha z blaszką przednią pochewki m. prostego brzucha.

Unerwienie: nn. międzyżebrowe VI-XII

Funkcja - zgięcie tułowia do przodu, obniża żebra, unosi miednicę

2.M.piramidowy (stożkowaty) [m. pyramidalis]

p1 - gałąź górna k. łonowej i spojenie łonowe

p2 - kresa biała

Unerwienie - n. podżebrowy

Funkcja - napina pochewkę mięśnia prostego brzucha

Oba w/w mięśnie są objęte pochewką m. prostego brzucha.

POCHEWKA MIĘŚNIA PROSTEGO BRZUCHA

Budowa pochewki: powyżej pępka - 2/3 górne:

- ścianę przednią pochewki tworzy:

1.rozcięgno m. skośnego zewnętrznego brzucha

2.przednia blaszka rozcięgna m. skośnego wewnętrznego brzucha

- ścianę tylną pochewki tworzy:

1.tylna blaszka rozcięgna m. skośnego wewnętrznego brzucha

2.część górna rozcięgna m. poprzecznego brzucha

3.powięż poprzeczna

Poniżej pępka - 1/3 dolna:

- ścianę przednia pochewki tworzy:

1.rozcięgno m. skośnego zewnętrznego brzucha

2.rozcięgno m. skośnego wewnętrznego brzucha

3.część dolna rozcięgna m. poprzecznego brzucha

- ścianę tylną pochewki tworzy powięź poprzeczna

Pochewka zawiera - m. prosty brzucha, m. piramidowy oraz naczynia nabrzuszne dolne i górne, gałąź

n. iliohypogastricus, 6 dolnych par naczyń i nerwów międzyżebrowych

KRESA BIAŁA [LINEA ALBA]

Powstaje przez skrzyżowanie się włókien rozcięgien mm.skośnych brzucha strony lewej i prawej.Ze względu na rozproszony charakter przebiegu włókien tych rozcięgien powyżej pępka w miejscu skrzyżowania włókien powstają szczelinki, będące miejscami zmniejszonej oporności (locus minoris resistentiae). Poniżej pępka natomiast kresa biała jest wąska i nie zawiera takich szczelinek. Kresa biała przyczepia się do wyr. mieczykowatego i do spojenia łonowego.

KANAŁ PACHWINOWY [CANALIS INGUINALIS] - długość 4-5 cm -

Jest kanałem w przedniej ścianie brzucha, który powstaje w toku rozwoju w związku z procesem zstępowania gonad. Występuje u obu płci, różna jest jedynie jego zawartość u mężczyzn i u kobiet. Wlot do kanału stanowi tzw.pierścien pachwinowy głęboki [anulus inguinalis profundus], który jest otworem

w powięzi poprzecznej [fascia transversaris].Leży on w dołku pachwinowym bocznym, bocznie od naczyń

nabrzusznych dolnych i jest zawarty między 2 mocniejszymi pasmami tej powięzi - więzadłem międzydołkowym [lig. interfoveolare] i sierpem pachwinowym [falx inguinalis].

Kanał przebiega skośnie: od tyłu, boku i góry do przodu, dołu i przyśrodkowo.

Ściana przednia - rozcięgno m. skośnego zewnętrznego brzucha i lig. reflexum Collesi

Ściana tylna - powięź poprzeczna wzmocniona przez lig. interfoveolare i falx inguinalis

Ściana górna - dolne brzegi m.skośnego wewnętrznego i poprzecznego brzucha

Ściana dolna - lig.inguinale

Zawartość kanału pachwinowego

U mężczyzn: - powrózek nasienny [funiculus spermaticus]

- n. biodrowo-pachwinowy

Powrózek nasienny

są to wszystkie twory wchodzące i wychodzące z moszny, biegnące w kanale pachwinowym. Jest on otoczony osłonkami odpowiadającymi osłonkom jądra. Od zewnątrz mamy:

- powięź nasienna zewnętrzna [fascia spermatica externa] - odpowiednik fascia subcutanea

- powięź mięśnia dźwigacza jądra [fascia cromasterica] - odpowiednik fascia superficialis abdominis

oraz rozcięgna mięśnia skośnego zewnętrznego brzucha

- mięsień dźwigacz jądra [m. cremaster] - odpowiednik mięśnia skośnego wewnętrznego i mięśnia

poprzecznego brzucha

- powięź nasienna wewnętrzna [fascia spermatica interna] - odpowiednik fascia transversalis

Niektórzy uważają za właściwą tylko tę najbardziej wewnętrzną osłonkę.

Skład powrózka nasiennego:

1.Nasieniowód [ductus deferens]

2.Tętnica i żyła nasieniowodu [a. et v. ductus deferentis]

3.Tętnica jądrowa [a. testicularis] od aorty brzusznej

4.Splot żylny wiciowaty [plexus venosus pampiniformis]

5.Tętnica dźwigacza jądra [v. et a. cremasterica od t.nabrzusznej dolnej.

6.Naczynia chłonne

7.Gałąź płciowa nerwu płciowo udowego [ramus genitalis n. genitofemoralis]

8.Splot autonomiczny nasieniowodowy wtórny od splotu miednicznego

9.Splot autonomiczny jądrowy wtórny od splotu trzewnego

10.Szczątek wyrostka pochwowego [vestigium processus vaginalis] = więzadło pochwowe [lig.vaginalis]

11.Przyjądrze [paradidymis] - pozostałość po przewodzie Wolffa

leży w najniższej części powrózka nasiennego

U kobiet:

- więzadło obłe macicy [lig. teres uteri]

- nn. chłonne biegnące od rogu macicy do ww. chł. pachwinowych powierzchownych

- t. i ż. więzadła obłego macicy

- n. biodrowo-pachwinowy

- g. płciowa n. płciowo-udowego

Wylot kanału stanowi pierścien pachwinowy powierzchowny [anulus inguinalis superficialis],który

jest otworem w rozcięgnie m.skośnego zewnętrznego brzucha.Jest on ograniczony:

bocznie przez odnogę boczną

przyśrodkowo przez odnogę przyśrodkową

od góry i przodu przez włókna międzyodnogowe

od dołu i tyłu przez lig. reflexum

WIĘZADŁO PACHWINOWE [LIG. INGUINALE]

Jest dolnym brzegiem rozcięgna mięśnia skośnego zewnętrznego brzucha.Przyczepia się do kolca biodrowego przedniego górnego i do guzka łonowego. Przed dojściem do guzka łonowego część włókien tego więzadła odłącza się od niego i dochodzi do grzebienia kości łonowej [pecten ossis pubis] jako więzadło rozstępowe [lig.lacunare].Od 1/2 długości więzadła pachwinowego biegnie pasmo włókniste do wyniosłości biodrowo-łonowej. Jest to tak zwane więzadło biodrowo-grzebieniowe [lig. ilio-pectineum] lub łuk biodrowo grzebieniowy [arcus iliopectineus].

Przestrzeń zawarta między brzegiem kości miednicznej, a więzadłem pachwinowym i więzadłem rozstępowym nosi nazwę rozstępu wspólnego [lacuna communis].Rozstęp jest podzielony przez więzadło biodrowo-grzebieniowe na część leżącą przyśrodkowo - rozstęp naczyń i część leżącą bocznie - rozstęp

mięśni [mięśniowy].

Od przyśrodkowego końca więz. pachwinowego część włókien biegnie przyśrodkowo i ku górze i dochodzi

do przedniej ściany pochewki m. prostego brzucha. Te włókna noszą nazwę ligamentum reflexum.

acetabulum

Rozstęp mięśniowy zawiera -

1.M.biodrowo-lędzwiowy

2.N.udowy

3.N.cutaneus femoris lateralis - może przechodzić:

- przez lacuna musculorum

- przez lig.inguinale

- poza tymi oboma tworami powyżej lig.inguinale

Rozstęp naczyń zawiera -

1.Naczynia udowe idąc od boku: t. i ż.udowa, w. chł. Rosenmüllera seu Cloqueta

2.Gałąź udowa n. płciowo-udowego

Poza tym oba te rozstępy zawierają wiotką tk. łączną i zmienną ilość tk. tłuszczowej. Fizjologicznie zamknięte są powięzią poprzeczna od strony brzucha. Od strony uda jest dół biodrowo-grzebieniowy wypełniony tk. łączną wiotką i tk. tłuszczową.

NACZYNIA TĘTNICZE ŚCIAN BRZUCHA

do ścian brzucha dochodzą gałęzie od:

- aorty piersiowej - dolne tt. międzyżebrowe tylne

- aorty brzusznej - 4 pary tt. lędzwiowych

- tt. biodrowych zewnętrznych - tt. okalające biodro głębokie i tt. nabrzuszne dolne

- tt. udowych - tt. okalające biodro powierzchowne i tt. nabrzuszne powierzchowne

- tt. piersiowych wewnętrznych - tt. nabrzuszne górne

ŻYŁY ŚCIAN BRZUCHA

Żz. głębokie towarzyszą tętnicom. Ponadto występuje sieć żylna podskórna, z której krew odpływa do:

- żż. nabrzusznych powierzchownych a te do żż.odpiszczelowych [v.saphena magna]

- żż. piersiowo-nabrzusznych powierzchownych a u góry do żż. piersiowych bocznych a z nich do

żż. pachowych

ODPŁYW CHŁONKI ZE ŚCIAN BRZUCHA

Ze ścian brzucha powyżej pępka do ww. chł. pachowych piersiowych. Poniżej pępka do ww. chł. pachwinowych powierzchownych a dalej z ww. chł. pachwinowe głębokie => ww. chł. biodrowe => ww.chł.lędzwiowe => pnie lędzwiowe => cisterna chyli

NERWY ŚCIAN BRZUCHA

Skórę i mięśnie ścian brzucha unerwiają:

- nn. międzyżebrowe VII-XII

- n. biodrowo-podbrzuszny

- n. biodrowo-pachwinowy

PRZEPUKLINY [HERNIAE]

Przepuklina jest to przemieszczenie się narządu lub jego części,normalnie pozostającej w jamie

brzusznej poza miejscem jego fizjologicznego położenia,poprzez miejsce zmniejszonej oporności,przy

czym temu przemieszczeniu towarzyszy uwypuklenie otrzewnej - w przypadku przepukliny zewnętrznej.

Części składowe przepukliny

1.Wrota przepukliny (pierścien wlotowy albo głęboki przepukliny)

2.Worek przepuklinowy

3.Zawartość worka przepuklinowego - treść przepukliny

4.Kanał przepuklinowy (nie zawsze)

I.W PRZEDNIEJ ŚCIANIE BRZUCHA WYSTĘPOWAC MOGĄ PRZEPUKLINY

I.Pachwinowa

1.Skośna -

worek przepuklinowy przechodzi przez pierścien pachwinowy głęboki,przebiega przez cały kanał

pachwinowy i wychodzi przez pierścien pachwinowy powierzchowny.Worek przepukliny może dochodzić do

worka mosznowego lub wargi sromowej większej.

2.Prosta -

przechodzi przez dołek pachwinowy przyśrodkowy i wychodzi pod skórę przez pierścien pachwinowy

powierzchowny.Przepukliny proste mogą być wyłącznie nabyte.Worek przepukliny jest tu zbudowany

z 2 warstw: zewnętrznej - powięź poprzeczna i wewnętrznej - otrzewna ścienna peritoneum parietale

Przepuklina wrodzona powstaje wówczas,gdy górna część wyrostka pachwinowego otrzewnej [processus

vaginalis peritonei] nie zarośnie i tworzy połączenie osłonki jądra z jamą otrzewnową.

II.Udowa

wrota tej przepukliny leżą w przyśrodkowej części lacuna vasorum.Noszą nazwę pierścienia udowego

głębokiego.jest on ograniczony:

- od strony górno-przyśrodkowej przez lig.inguinale

- przyśrodkowo lig.lacunare

- od strony dolno-tylnej przez gałąź górną k.łonowej

- bocznie przez żyłę udową.

Od strony jamy brzusznej pierścien jest zamknięty przez przegrodę udową [septum femorale],utworzoną

przez powięź poprzeczną i otrzewną ścienną.Kanał udowy normalnie nie występuje jest tylko wtedy gdy

jest przepuklina,jest zawarty między blaszkami powiązi szerokiej [fascia lata].Wylot kanału stanowi

dół owalny [fossa ovalis] czyli rozwór żyły odpiszczelowej [hiatus saphenus].

Przepukliny udowe różnią się od pachwinowych tym,że:

1.przechodzą pod więzadłem pachwinowym (PACHWINOWE NIE)

2.występują częściej u kobiet (PACHWINOWA U O->)

III.Pępkowa [hernia umbilicalis]

przechodzi przez pierścien pępkowy.Najczęściej jej zawartość stanowi sieć większa.Wyróżniamy:

1.Przepuklina pępkowa małych dzieci [hernia umbilicalis infantis]

2.Przepuklina pępkowa dorosłych

3.Wytrzewienie [ovoniratio] - przetrwała fizjologiczna przepuklina pępowinowa

4.Kresy białej

II.W GÓRNEJ ŚCIANIE BRZUCHA - przepukliny przeponowe -

1.Rozworu przełykowego

2.Trójkąta mostkowo-żebrowego lewego Larey'a-Morgagniego

3.Trójkątów lędźwiowo-żebrowych Bochdaleki

III.W ŚCIANIE TYLNEJ BRZUCHA WYSTĘPOWAĆ MOGĄ PRZEPUKLINY

1.Przepuklina lędzwiowa górna

przechodzi przez spatium tendineum lumbale - trójkąt Grynfeldta-Lagatta.Trójkąt jest ograniczony

od góry przez XII żebro,przyśrodkowo przez m.prostownik grzbietu bocznie przez m.skośny brzucha

zewnętrzny i wewnętrzny dno stanowi rozcięgno m.poprzecznego brzucha

2.Przepuklina lędzwiowa dolna

przechodzi przez trójkąt Petita [trigonum lumbale Petiti],który jest ograniczony bocznie przez

tylny brzeg m.skośnego zewnętrznego brzucha przyśrodkowo przez brzeg m.najszerszego grzbietu,od

dołu przez grzebień biodrowy,dno stanowi m.skośny brzucha wewnętrzny

IV.W ŚCIANACH MIEDNICY WYSTĘPOWAĆ MOGĄ PRZEPUKLINY

1.Przepuklina zasłonowa

2.Przepuklina kulszowa -

przechodzą przez otwór kulszowy większy (nadgruszkowaty lub podgruszkowaty) do przestrzeni

podpośladkowej

JAMA BRZUSZNA [CAVUM ABDOMUNIS]

Jamę brzuszną dzielimy na przestrzeń wewnątrzotrzewnową [spatium intraperitoneale] i przestrzeń zewnątrzotrzewnową [spatium extraperitoneale].

Jama otrzewnowa [cavum peritonei] jest to przestrzeń ograniczona przez otrzewną ścienną.Jamę otrzewnową nazywamy też przestrzenią wewnątrzotrzewnową.

Wg.niektórych jama otrzewnowa to szczelinowata przestrzeń zawarta między

otrzewną ścienną a trzewną.

Położenie wewnątrzotrzewnowe [situs intraperitoneale] narządu jest to położenie narządu w przestrzeni ograniczonej otrzewną ścienną.Narząd leżący wewnątrzotrzewnowo jest pokryty otrzewną trzewną i z reguły ma krezkę poza wyjątkiem - kątnicą.

Otrzewna [peritoneum] jest to błona surowicza wyścielająca jamę brzuszną od wewnątrz.Jest ona zbudowana z tk.łącznej włóknistej zawierającej włokna sprężyste.Powierzchnia zwrócona do wewnątrz jamy brzusznej pokryta jest płaskim nabłonkiem śródjamowym.Wyróżniamy otrzewną ścienną wyścielającą jamę brzuszną i otrzewną trzewną otulającą narządy leżące wewnątrz jamy brzusznej.

Krezka [mesenterium] jest to przejście otrzewnej ściennej w trzewną.Jest ona zbudowana z 2 blaszek otrzewnej pomiędzy którymi biegną naczynia i nerwy do i od narządu.Zadaniem krezki jest umocowanie narządu do ścian brzucha, jednocześnie zapewnia mu ruchomość oraz doprowadzenie do niego naczyń i nerwów.

UWAGA: słowo mesenterium oznacza też krezkę jelita cienkiego.

Przestrzeń zewnątrzotrzewnowa [situm extraperitoneale] - jest to przestrzeń zawarta między ścianami brzucha a otrzewną ścienną.Dzielimy ją na przestrzeń zaotrzewnową [spatium retraperitoneale],podotrzewnową [spatium subperitoneale] i przedotrzewnową [spatium preperitoneale].

Położenie zaotrzewnowe [situs retroperitoneale] - położenie narządu w przestrzeni pomiędzy tylną ścianą brzucha a otrzewną ścienną,która tę ścianę wyściela.Wyróżniamy położenie pierwotnie zaotrzewnowe (np.nerka) - gdy narząd rozwijał się zaotrzewnowo i wtórnie zaotrzewnowe (np.okrężnica wstępująca) gdy narząd rozwijał się wewnątrzotrzewnowo a następnie w rozwoju utracił krezkę i wskutek tego dostał się do przestrzeni zaotrzewnowej.

Przestrzeń podotrzewnowa [spatium infraperitoneale] - jest to przestrzeń poniżej otrzewnej ściennej pokrywającej miednicę małą.

Przestrzeń przedotrzewnowa [spatium preperitoneale] - jest ograniczona od przodu przez powięź poprzeczną pokrywającą wewnętrzną [tylną] powierzchnię przedniej ściany brzucha,od tyłu przez otrzewną ścienną,ku górze sięga do wysokości pępka,ku dołowi przechodzi w przestrzeń podotrzewnową,bocznie jest ograniczona przez boczne brzegi naczyń nabrzusznych dolnych.

Zawartość:

1.Więzadło pępkowe pośrodkowe [lig.umbilicale medianum - pozostałość po

moczowniku [urachus]

2.Więzadła pępkowe boczne - pozostałość po tt.pępkowych

3.Naczynia nabrzuszne dolne

Twory te wywołują na otrzewnej fałdy -

pośrodkowo biegnie nieparzysty fałd pępkowy pośrodkowy [plica umbilicalis mediana],po jego obu stronach biegną fałdy pępkowe boczne [plicae epigastricae laterales mediales],a bocznie od nich fałdy nabrzuszne [plicae epigastricae seu umbilicalis lateralis].Pomiędzy fałdem pępkowym pośrodkowym a pępkowym bocznym leży obustronnie dól nadpęcherzowy [fossa supravesicales] a między fałdem pępkowym bocznym a nabrzusznym dól pachwinowy przyśrodkowy [fossa inguinalis medialis]

Bocznie od fałdu nabrzusznego znajduje się dół pachwinowy boczny [fossa inguinalis lateralis]

Jamę brzuszną dzielimy na piętro górne czyli gruczołowe i piętro dolne czyli jelitowe.Granicą między nimi jest krezka okrężnicy poprzecznej i okrężnica poprzeczna.

W piętrze gruczołowym leżą: - wątroba z pęcherzykiem żółciowym

- żołądek i część brzuszna przełyku

- opuszka i część zstępująca XII

- trzustka

- śledziona

- nerki i nadnercza.

W piętrze jelitowym - dolna połowa XII

- jelito czcze i kręte

- jelito grube bez odbytnicy

- część przestrzeni przedotrzewnowej

(lig.umbilicale medianum, ligg.umblilicalis laterales, naczynia nabrzuszne dolne)

TECHNIKA OTWARCIA JAMY BRZUSZNEJ W PROSECTORIUM

Cięcie prowadzimy od wyrostka mieczykowatego mostka pionowo w dół aż do pępka,

który zostawiamy po stronie prawej,następnie skośnie w dół do obu kolcow

biodrowych przednich górnych.Po otwarciu jamy brzusznej widać:

1.Część wątroby - płat lewy i prawy

2.Dno pęcherzyka żółciowego,które rzutuje się w miejscu skrzyżowania łuku

żebrowego prawego z brzegiem bocznym m.prostego brzucha - połączenie

chrząstek 8 i 9 żebra.

3.Część ściany przedniej żołądka,czyli pole v trójkat Labbego ograniczony

przez: - brzeg ostry wątroby - dolny

- krzywizna większa żołądka

- lewy łuk żebrowy

4.Sieć większa i przeświecająca przez nią okrężnica poprzeczna,a na obrzeżu

sieci większej pętle jelita krętego.

5.Wypełniony pęcherz moczowy i ciężarna macica.

6.Wewnętrzną powierchnię ściany przedniej:

1.Do pierścienia pępkowego dochodzi z góry więzadło sierpowate wątroby

(pomiędzy jego dwoma blaszkami otrzewnowymi w dolnym brzegu biegnie

więzadło obłe wątroby).

2.Od pępka w dół biegną fałdy pępkowe tworzące się na przebiegających i

przeświecających:

- więzadło pępkowe środkowe

• 2 więzadła pępkowe boczne

• naczynia nabrzuszne dolne

Drugim klinicznie ważnym polem oprócz trójkąta Labbego jest przestrzeń

półksiężycowata Traubego ograniczona od góry V a od dołu IX lewym żebrem,od

strony lewej linią środkowo-obojczykową lewą a od strony prawej łukiem żebrowym

lewym.

ZACHYŁKI JAMY OTRZEWNOWEJ [RECESSUS CAVI PERITONEI]

Powstały wskutek zwrotów płodowych cewy pokarmowej.Są w większości ograniczone

przez fałdy otrzewnej.Największym zachyłkiem jest torba sieciowa.

Pozostałe:

- zachyłek dwunastniczo-czczy górny i dolny [recessus duodeno-jejunalis sup.

et inf.]

- zachyłek przydwunastniczy [recessus paraduodenalis]

- zachyłek naddwunastniczy [recessus supraduodenalis]

- zachyłek zadwunastniczy [recessus retroduodenalis]

- zachyłek krętniczo-kątniczy górny i dolny [recessus ileocostalis sup. et

inf.]

- zachyłek zakątniczy [recessus retrocecalis]

- zachyłek przyokrężnicze [recessus paracolici]

- zachyłek międzyesiczy [recessus intersigmoideus]

TORBA SIECIOWA [BURSA OMENTALIS]

Jest to największy zachyłek jamy otrzewnowej,który powstaje wskutek zwrotów

płodowych żołądka.Składa się z wejścia [foramen epiploicum],przedsionka,cieśni

oraz jamy torby sieciowej wraz z jej zachyłkiem.

Otwór sieciowy [foramen epiploicum Vinslovi] -

jest ograniczony od przodu przez lig.hepato-duodenale,od tyłu przez

lig.hepato-renale,od dołu przez lig.duodeno-renalis,od góry przez płat

ogoniasty wątroby.

Przedsionek [vestibulum bursae] -

od przodu przez lig.hepato-duodenale i częściowo lig.hepato-gastricum,od tyłu

przez otrzewną pokrywającą głowę trzustki,od góry przez płat ogoniasty wątroby

od dołu przez opuszkę dwunastnicy.

Cieśń [isthmus] -

jest wywołana fałdem otrzewnej zwanym fałdem żołądkowo-trzustkowym [plica

gastro-pancreatica],w obrębie którego biegną naczynia żołądkowe lewe.

Jama torby -

jest ograniczona od przodu przez otrzewną pokrywającą tylną ścianę żołądka i

lig.gastro-colicum,od dołu przez krezkę okrężnicy poprzecznej i otrzewną

pokrywająca okrężnicę poprzeczną,od tyłu przez otrzewną pokrywająca trzon i

ogon trzustki,częściowo lewą nerkę i lewe nadnercze.Ku górze przechodzi w

zachyłek górny,ku stronie lewej w zachyłek śledzionowy,ku dołowi w niestały

zachyłek dolny.

Zachyłek górny torby sieciowej -

jest ograniczony od tyłu i strony prawej przez otrzewną pokrywająca v.cava

inf.,od tyłu i strony lewej przez brzuszny odcinek przełyku i wpust żołądka,od

przodu przez płat ogoniasty wątroby i więzadło wątrobowo-żołądkowe.

Zachyłek śledzionowy -

jest ograniczony od przodu przez lig.gastro-lienale,od tyłu przez

lig.phrenico-colicum,od boku i góry przez wnękę śledziony.

Obecność i wielkość zachyłka dolnego zależy od stopnia zrośnięcia się blaszek

sieci większej.

Do torby sieciowej można się dostać przez foramen epiploicum lub przecinając

krezkę okrężnicy poprzecznej względnie lig.gastro-colicum.

STRUKTURY JAMY BRZUSZNEJ ZWIĄZANE Z WYDZIELANIEM DOKREWNYM

1.Trzustka - wysepki Langerhansa: kom.A - glukagon,B - insulina,

D - somatostatyna,PP - polipeptyd trzustkowy

2.Nadnercza - jw.

3.Nerka: renina,erytropoetyna,bradykinina,PGF2,TX2,prostacyklina

4.Żołądek: kom.G - gastryna,D - somatostatyna,EC - serotonina i motylina

5.Jelito cienkie: kom.G - gastryna,S - sekretyna,I - CCK-PZ,EC - serotonina i

motylina,D - SS,EGI - EGI = enteroglukagon.

PRZESTRZEŃ ZAOTRZEWNOWA

Ograniczenia:

od przodu - otrzewna ścienna

od tyłu - przednia powierzchnia tylnej ściany brzucha

od góry - dochodzi do przepony

od boków - boczne brzegi okrężnicy wstępującej z prawej strony

zstępującej z lewej strony

od dołu łączy się z przestrzenią podotrzewnową

Zawartość przestrzeni zaotrzewnowej

1.Narządy leżące pierwotnie zaotrzewnowo:

- nerki

- nadnercza

- brzuszne odcinki moczowodów

2.Narządy leżące wtórnie zaotrzewnowo: - XII bez części górnej

- trzustka

- okrężnica wstępująca

- okrężnica zstępująca

3.Inne twory: 1.Aorta brzuszna z rozgałęzieniami

2.V.cava inferior z dopływami

3.Żż.lędzwiowe wstępujące -

powstają obustronnie jako zespolenia pomiędzy żyłami lędzwiowymi.Biegną ku

górze,przechodzą pod łukami lędzwiowo-żebrowymi i zmieniają nazwy: prawa na

ż.nieparzystą [v.azygos] lewa na ż.nieparzystą krótką [v.hemiazygos]

4.Początkowy odcinek żyły wrotnej

5.Naczynia i ww.chłonne przyaortalne

6.Cisterna chyli

7.Brzuszny odcinek ductus thoracicus

8.Pnie sympatyczne

9.Splot trzewny i sploty wtórne od niego

10.Splot międzykrezkowy

11.Splot krezkowy dolny

12.Splot podbrzuszny górny

13.Splot aortalny -

jest przedłużeniem splotu trzewnego,otacza on aortę na odcinku pomiędzy

a.mesenterica superior a inferior,następnie przechodzi w sploty otaczające

gałęzie koncowe aorty

14.Sploty lędźwiowe i nerwy z nich wychodzące

15.Nn.podżebrowe

16.Ciała przyzwojowe sympatogenne Zuckerkandla -

Gruczoł dokrewny (parzysty),leży w jamie brzusznej zaotrzewnowo na wysokości

L3 po obu stronach aorty brzusznej na wysokości odejścia a.mesenterica

inferior.Posiada budowę i funkcję rdzenia nadnerczy.Kształt cylindryczny lub

wrzecionowaty,wydłużony w kierunku pionowym.Wymiary: dł.prawy 12 mm,lewy 9

mm,szerokość 4-5 mm.Największe są do 1-2 rż,zanikają od okresu pokwitania

kiedy są wielkości mikroskopowej,po 40 rż zanikają całkowicie.

AORTA BRZUSZNA [AORTA ABDOMINALIS]

Jest przedłużeniem aorty piersiowej.Biegnie w jamie brzusznej w przestrzeni

zaotrzewnowej po przedniej powierzchni kręgosłupa nieco na lewo od płaszczyzny

pośrodkowej ciała.Rozpoczyna się po przejściu aorty piersiowej przez przeponę

na wysokości Th12,biegnie po przedniej powierzchni trzonów kręgów lędzwiowych,

nieco przesunięta na stronę lewą.Kończy się na wysokości L4 podziałem na 2

tt.biodrowe wspólne.W przedłużeniu aorty brzusznej biegnie t.krzyżowa środkowa

[a.sacralis mediana].[dł.15 cm,średnica 20 mm u góry,u dołu 17 mm].

Przednia powierzchnia aorty brzusznej jest krzyżowana przez: trzon trzustki,

żż.śledzionowe,część dolna (pozioma i wstępująca) XII,ż.nerkową lewą i korzeń

krezki jelita cienkiego.

Gałęzie aorty brzusznej dzielimy na:

1.Ścienne -

na wysokości Th12 tt.przeponowe dolne [aa.phrenicae inferiores]

na wysokości L1-L4 4 pary tt.lędzwiowych [aa.lumbales]

(odpowiednio para 1 - L1,2 - L2 itd.)

2.Trzewne nieparzyste:

na wysokości krążka międzykręgowego Th12-L1 pień trzewny [truncus celiacus]

na wysokości L1 t.krezkowa górna [a.mesenterica superior]

na wysokości L3 t.krezkowa dolna [a.mesenterica inferior]

3.Trzewne parzyste:

na wysokości L1 tt.nadnerczowe środkowe [aa.suprarenales mediae] - biegnie

do boku i góry i dochodzi do nadnercza.Unaczynia: częściowo nadnercze

na wysokości krążka międzykręgowego L1-L2 tt.nerkowe [aa.renales] - biegnie

poziomo do boki i dochodzi do wnęki nerki,w swym przebiegu oddaje

t.nadnerczową dolną i g.moczowodową

na wysokości L2 tt.jądrowe [aa.testiculares] lub tt.jajnikowe [aa.ovaricae]

biegnie po m.lędżwiowym większym,zaotrzewnowo,ku dołowi i bocznie,krzyżuje

moczowód leżac do przodu od niego.

T.jajnikowa dochodzi do jajnika w więzadle wieszadłowym jajnika.

T.jądrowa biegnie w kanale pachwinowym w składzie powrózka nasiennego i

dochodzi do jądra.Unaczynia jądro i najądrze

PIEŃ TRZEWNY [TRUNCUS CELIACUS]

Odchodzi od aorty brzusznej na wysokości krążka międzykręgowego Th12-L1,

biegnie w dół,na prawo i nieco do przodu,leżąc do tyłu od sieci mniejszej.

[dł.15 - 20 mm].Dzieli się na: - t.żołądkową lewą

- t.wątrobową wspólną

- t.śledzionową

I.T.ŻOŁĄDKOWA LEWA [A.GASTRICA SINISTRA]

biegnie ku górze,nieco na lewo i ku przodowi objęta fałdem otrzewnej zwanym

plica gastro-pancreatica,dochodzi do górnej części krzywizny mniejszej żołądka

na wysokości wpustu,tworzy kolano t.żołądkowej i ostro zakręca,kieruje się od

góry i strony lewej ku dołowi i na prawo,między blaszkami więzadła

wątrobowo-żołądkowego wzdłuż krzywizny mniejszej żołądka i zespala się z

t.żołądkową prawą.

Oddaje: - gg.do brzusznego odcinka przełyku i gg.żołądkowe

Kończy się zespalając się z t.źołądkową prawą od t.wątrobowej właściwej.(UWAGA

WŁASNA: miejsce to jest jednym z ciekawszych bowiem nikt dokładnie nie wie

gdzie to jest)

Zakres unaczynienia: częściowo żołądek

II.T.WĄTROBOWA WSPÓLNA [A.HEPATICA COMMUNIS]

biegnie poziomo ku stronie prawej wzdłuż górnego brzegu trzustki oddając

gg.trzustkowe [rami pancreatici].Dzieli się na: 1.T.wątrobową właściwą i

2.T.żołądkowo-dwunastniczą

1.T.wątrobowa właściwa [a.hepatica propria]

wchodzi do więzadła wątrobowo-dwunastniczego,biegnie w nim po lewej stronie w

stosunku do przewodu żółciowego wspólnego,oddaje t.żołądkową prawą [a.gastrica

dextra i dochodzi do wrót wątroby,gdzie dzieli się na gałąź prawą i lewą do

odpowiednich płatów wątroby.Od g.prawej odchodzi t.pęcherzyka żółciowego

[a.cystica].Oddaje: - t.żołądkowa prawa

- t.pęcherzyka żółciowego

2.T.żołądkowo-dwunastnicza [a.gastroduodenalis]

biegnie do tyłu od opuszki XII-icy,krzyżując ducrus choledochus i v.portae od

przodu i dzieli się na:

- t.żołądkowo-sieciowa prawą i

- t.trzustkowo-dwunastniczą górną.

a.t.żołądkowo-sieciowa prawa [a.gastroepiploica] -

biegnie w więzadle żołądkowo-okrężniczym wzdłuż krzywizny większej żołądka,od

strony prawej na lewo,między blaszkami więzadła żołądkowo-okrężniczegow

odległości 1.5 - 2 cm od tej krzywizny i zespala się z t.żołądkowo-sieciową

lewą od t.śledzionowej.

Oddaje: - gg.do żołądka i do sieci większej

b.t.trzustkowo-dwunastnicza górna [a.pancreatico-duodenalis superior] -

dzieli się na g.przednia i tylną,które biegną wzdłuż przyśrodkowej strony

części zstępującej XII-icy i zespalają się z analogicznymi gałęziami

t.trzustkowo-dwunastniczej dolnej od t.krezkowej górnej.Tworzą łuk tętniczy

trzustkowo-dwunastniczy przedni i tylny.

Zakres unaczynienia: częsciowo żołądek,odżywczo wątrobę,pęcherzyk żółciowy,

częściowo trzustkę i XII,częściowo sieć większą i

mniejszą.

III.T.ŚLEDZIONOWA [A.LIENALIS]

biegnie silnie wężowato wzdłuż górnego brzegu trzonu i ogona trzustki,

początkowo nad trzustką,następnie za górnym brzegiem,następnie po przedniej

powierzchni ogona trzustki i wraz z nim w więzadle przeponowo-śledzionowym

dochodzi do wnęki śledziony.

Oddaje: - gg.trzustkowe [rami pancreatici]

- tt.żołądkowe krótkie [aa.gastricae breves]

- t.żołądkowo-sieciowa lewa [a.gastroepiploica sinistra]

- 5-8 gg.śledzionowych

- t.żołądkowo-sieciowa lewa [a.gastroepiploica sinistra] biegnie początkowo w

lig.gastrolienale,a następni w więzadle żołądkowo-okrężniczym wzdłuż

krzywizny większej żołądka w odległości 1-2 cm od niej i zespala się z

t.żołądkowo-sieciową prawą od t.żołądkowo-dwunastniczej.

Oddaje: - gg.do żołądka i gg.do sieci większej

Zakres unaczynienia: śledziona,częściow trzustka,żołądek i sieć większą

Zakres unaczynienia truncus celiacus

1.Całkowicie: - żołądek,śledzionę,pęcherzyk żółciowy,sieć większą i mniejszą

odżywczo śledzionę

2.Częściowo: - trzustkę,dwunastnicę,brzuszny odcinek przełyku

T.KREZKOWA GÓRNA [A.MESENTERICA SUPERIOR]

Odchodzi od aorty brzusznej na wysokości L1,do tyłu od trzustki.Przechodzi

przez wcięcie trzustki [incisura pancreatis],krzyżuje przednią powierzchnię

części poziomej XII-icy i wchodzi między blaszki krezki jelita cienkiego,

biegnie w niej w dól i na prawo łukiem wypukłym ku stronie lewej.Kończy się

zespalając z własną gałęzią - t.krętniczo-kątniczą.

Od strony wypukłej - lewej odchodzą:

1.Tt.jelita czczego [aa.ieiunales]

2.Tt.jelita kretego [aa.ilei] -

odchodzą one (1,2) w ogólnej liczbie 10-18.Tętnice te biegną w krezce jelita

cienkiego.Każda z nich dzieli się dychotomicznie a powstałe z tego podziału

gałęzie zespalają się z gałęziami sąsiednich tętnic tworząc układ arkad.W

krezce j.cienkiego występują przeciętnie 3 rzędy arkad - 2-5 rzędów.

Od strony wklęsłej - prawej odchodzą:

1.T.trzustkowo-dwunastnicza dolna

2.T.okrężnicza środkowa

3.T.okrężnicza prawa

4.T.krętniczo-okrężnicza

1.T.trzustkowo-dwunastnicza dolna [a.pancreatico-duodenalis inferior] -

dzieli się na gałąź przednią i tylną,które zespalają się z analogicznymi

gałęziami t.trzustkowo-dwunastniczej górnej.

2.T.okrężnicza środkowa [a.colica media] -

biegnie początkowo w przestrzeni zaotrzewnowej i wchodzi do krezki okrężnicy

poprzecznej i przed dojściem do ściany okrężnicy dzieli się na gałąź prawą i

lewą (unaczynia 2/3 prawe okrężnicy poprzecznej).Gałąź prawa zespala się z

gałęzią wstępującą t.okrężniczej prawej,a gałąź lewa z gałęzią wstępującą

t.okrężniczej lewej.

3.T.okrężnicza prawa [a.colica dextra] -

biegnie zaotrzewnowo w stronę prawą i przed dojściem do okrężnicy wstępującej

dzieli się na g.wstępującą i zstępującą.Gałąź wstępująca zespala się z gałęzią

prawą t.okrężniczej środkowej,a gałąź zstępująca z gałęzią okrężniczą

t.krętniczo-kątniczej.

4.T.krętniczo-okrężnicza [a.ileocolica] -

biegnie zaotrzewnowo ku dołowi i w prawo w kierunku ujścia jelita krętego do

grubego,tworzy łuk wypukłością skierowany na prawo,jej końcowy odcinek wchodzi

do krezki jelita cienkiego i zespala się z pniem t.krezkowej górnej.

Oddaje: - t.wyrostka robaczkowego [a.appendicularis]

- gałąź jelita krętego [ramus iliacus]

- gałąź kątnicza przednia i tylna [ramus celiacus ant. et posterior]

- gałąź okrężnicza [ramus colicus]

Zakres unaczynienia a.mesenterica superior

Częściowo: - XII (cz.dolna) i trzustka

Całkowicie: - jelito czcze i kręte

- kątnicę i wyrostek robaczkowy

- okrężnicę wstępującą i 2/3 prawe okrężnicy poprzecznej

T.KREZKOWA DOLNA [A.MESENTERICA INFERIOR]

Odchodzi od aorty brzusznej na wysokości L3,biegnie zaotrzewnowo ku dołowi i

na lewo,tworzy łuk wypukły w stronę lewą.Jej przedłużeniem jest t.odbytnicza

górna.Oddaje: 1.T.okrężniczą lewą

2.Tt.okrężnicy esowatej

3.T.odbytniczą górną.

1.T.okrężnicza lewa [a.colica sinistra] -

biegnie zaotrzewnowo w stronę lewą,krzyżuje lewy moczowód i dzieli się na:

- g.wstępującą - biegnie ku górze wzdłuż okrężnicy zstępującej,a następnie

wzdłuż zgięcia śledzionowego i w obrębie krezki okrężnicy poprzecznej

zespala się z lewą gałęzią t.okrężniczej środkowej,unaczynia 1/3 lewą

okrężnicy poprzecznej.

- g.zstępująca - zespala się z gałęzią I okrężnicy esowatej.

2.Tt.okrężnicy esowatej [aa.sigmoideae] -

w liczbie 2-3 biegną w krezce okrężnicy esowatej i oddają gg.zespalające się

ze sobą.

3.T.odbytnicza górna [a.rectalis sup.] -

jest przedłużeniem t.krezkowej dolnej,po oddaniu ostatniej t.okrężnicy

esowatej.Dochodzi do bańki odbytnicy i unaczynia jej górną część.

Zakres unaczynienie t.krezkowej dolnej

- 1/3 lewa okrężnicy poprzecznej

- zgięcie śledzionowe okrężnicy i okrężnica zstępująca

- okrężnica esowata i 1/3 górna cz.prostnicy

ŻYŁA GŁÓWNA DOLNA [V.CAVA INFERIOR]

Rozpoczyna się na wysokości L5 krążka międzykręgowego między L4 a L5 z

połączenia żył biodrowych wspólnych prawej i lewej.Biegnie ku górze po prawej

stronie aorty i kręgosłupa,na poziomie L1 odchyla się nieco na prawo i

przechodzi przez rowek żyły głównej dolnej na powierzchni trzewnej wątroby.

Następnie na wysokości Th8 przechodzi przez foramen venae cavae inferioris w

środku scięgnistym przepony i uchodzi do prawego przedsionka serca.[dł.22=25

cm,średnica u dołu 20-22 mm,góry 30-32 mm].

Dopływy:

1.Ścienne: - żż.przeponowe dolne [vv.phrenicae inferiores]

- żż.lędzwiowe [vv.lumbales]

2.Trzewne: - żż.nerkowe [vv.renales] na wysokości krążka międzykręg.L1-L2

- ż.jądrowa [v.testicularis] lub jajnikowa prawa [v.ovarica]

- ż.nadnerczowa prawa [v.suprarenalis dextra]

- żż.wątrobowe [vv.hepaticae]

Żż.jądrowa,jajnikowa,nadnerczowa lewe nie uchodzą do v.cava inferior,ponieważ

dopływają do ż.nerkowej lewej.

SPLOT TRZEWNY (SPLOT SŁONECZNY,MÓZG BRZUSZNY) [PLEXUS CELIACUS]

Jest największym uzwojonym splotem układu sympatycznego.Leży w jamie

brzusznej,w przestrzeni zaotrzewnowej,na przedniej ścianie aorty brzusznej,w

otoczeniu pnia trzewnego,ku górze sięga do przepony,ku dołowi do t.krezkowej

górnej,bocznie do nerek i nadnerczy.

Do splotu trzewnego dochodzą:

1.Włókna sympatyczne przedzwojowe - w nerwach trzewnych większych,mniejszych i

najmniejszych oraz nn.trzewnych lędzwiowych.

2.Włókna sympatyczne pozazwojowe - ze zwojów brzusznych odcinków pni

sympatycznych.

3.Włókna parasympatyczne przedzwojowe - od nerwów błędnych,głównie prawego.

Włókna te dochodzą ze splotów żołądkowych (głównie tylnego),tworząc sploty

wokół tętnic,głównie wokół t.żołądkowej lewej.

4.Włókna czuciowe(somatosensoryczne) od gałęzi brzusznej n.przeponowego

prawego - są przeznaczone dla unerwienia otrzewnej pokrywającej przeponę

5.Wszystkim włóknom towarzyszą włókna wiscerosensoryczne ze zwojów

międzykręgowych.

Splot trzewny jest splotem uzwojonym,na jego terenie leżą zwoje sympatyczne

przedkręgowe.

1.Zwoje trzewne [ganglia celiaca] - w liczbie 2 (lewy i prawy) leżą po obu

stronach pnia trzewnego.

2.Zwoje aortowo-nerkowe [ganglia aorticorenalia] - w liczbie 2 (lewy i prawy)

leżą na górnej powierzchni tt.nerkowych,przy ich odejściu od aorty.

3.Zwój krezkowy górny [ggl.mesentericum superius] - leży po prawej stronie

początkowego odcinka t.krezkowej górnej.

Niemal wszystkie włókna sympatyczne,które doszły do splotu trzewnego,jako

przedzwojowe mają w jego zwojach synapsy.Wyjątek stanowią tylko włókna biegnące

do rdzenia nadnerczy,który jest rozwojowym odpowiednikiem zwoju.Można więc

przyjąć,że włókna sympatyczne opuszczające splot trzewny są wszystkie

pozazwojowe z wyjątkiem tych do rdzenia nadnerczy.Ich komórki macierzyste leżą

w w/w zwojach przedkręgowych splotu trzewnego i w zwojach brzusznych pni

sympatycznych.

Włókna parasympatyczne nie mają synaps na terenie splotu trzewnego,przechodzą

więc przez niego tranzytem i biegną jako przedzwojowe w splotach wtórnych,a

synapsy mają z reguły w zwojach śródściennych w narządach.

Wszystkim włóknom autonomicznym towarzyszą włókna wiscerosensoryczne,których

komórki macierzyste leżą zarówno w zwojach międzykręgowych,jak też w zwojach

czuciowych obu nerwów błędnych [ggl.iugulare et nodosum].

Sploty wtórne od splotu trzewnego oplatają gg.aorty brzusznej z wyjątkiem

t.krezkowej dolnej.

Zakres unerwienia splotu trzewnego

Pokrywa się z zakresem unaczynienia gg.trzewnych parzystych i nieparzystych

aorty brzusznej z wyjątkiem t.krezkowej dolnej.Splot trzewny unerwia

następujące narządy:

1.Wątroba i pęcherzyk żółciowy

2.Trzustka i śledziona

3.Sieć mniejsza i większa

4.Brzuszny odcinek przełyku,źołądek

5.Jelito cienkie

6.J.grube:

- kątnica z wyrostkiem robaczkowym

- okrężnica wstępująca i zgięcie wątrobowe okrężnicy

- 2/3 prawe okrężnicy poprzecznej

7.Nerki i nadnercza,brzuszne odcinki moczowodów

8.U mężczyzny jądra i najądrza, u kobiety częściowo jajniki (dochodzą do nich też sploty

wtórne od splotów miednicznych).

SPLOT KREZKOWY DOLNY [PLEXUS MESENTERICUS INFERIOR]

Jest splotem uzwojonym oplatającym t.krezkową dolną.Zawiera zwój sympatyczny

przedkręgowy - krezkowy dolny lub szereg małych zwojów przedkręgowych.Splot ten

otrzymuje włókna:

1.Sympatyczne przedzwojowe - od nerwów trzewnych lędzwiowych - włókna

przechodzące tranzytem przez brzuszne odcinki pni sympatycznych.

2.Sympatyczne pozazwojowe - ze zwojów brzusznych odcinków pni sympatycznych.

3.Parasympatyczne przedzwojowe - od splotów miednicznych.Komórki macierzyste

tych włókien leżą w jądrach pośrednio-przyśrodkowych rogów bocznych RK w

odcinku S2-S4.

Wszystkim włóknom visceromotorycznym towarzyszą włokna viscerosensoryczne.

Te włókna sympatyczne,które do splotu krezkowego dolnego doszły jako

przedzwojowe mają w jego zwojach lub zwoju synapsy.Włókna parasympatyczne nie

mają tu synaps lecz w zwojach śródściennych na terenie splotów Auerbacha i

Meissnera.

Zakres unerwienia

pokrywa się z zakresem unaczynienia t.krezkowej dolnej - okrężnica od 1/3 lewej

okrężnicy poprzecznej do 1/3 górnej odbytnicy.

ROZWÓJ CEWY POKARMOWEJ

Rozpoczyna się w 3 tygodniu życia zarodkowego,kiedy to z entodermalnych komórek dachu pęcherzyka żółtkowego wywędrowują komórki tworzące rynienkę pokarmową.Rynienka ta rośnie w kierunku głowowym i ogonowym,stąd podział na część głowową,środkową (brzuszną) i ogonową.Stopniowo rynienka ulega zamknięciu

w cewę,która traci połączenia z pęcherzykiem żółtkowym.To połączenie nosi nazwę

przewodu żółtkowo-jelitowego [ductus vitello-intestinalis seu ductus omphalo-entericus].Na końcu głowowym i ogonowym cewa jest ślepo zamknięta.To ślepe zakończenie głowowego odcinka cewy styka się z ektodermą,która w tym miejscu tworzy wpuklenie,zwane zatoką ustną [stomodeum],a miejsce styku ekto i entodermy określamy mianem błony policzkowo-gardłowej [membrana buccopharyngea].W dalszym rozwoju błona ta ulega przerwaniu pod koniec 3 tyg. Analogicznie postępuje rozwój w odcinku ogonowym.Ślepe zakończenie cewy styka się z ektodermą,która również tu tworzy wpuklenie,które nosi nazwę zatoki odbytowej [proctodeum],a miejsce styku ektodermy i entodermy to tyw.błona stekowa [membrana cloacalis].Również i ta błona ulega przerwaniu ale w późniejszym etapie między 2-3 miesiącem [zjawisko to zostało omówione przy omawianiu podziału steku].Entodermalna cewa,którą na tym etapie określamy też mianem jelita zostaje następnie otoczona przez mezodermę,która tworzy zawiązek mięśniówki,ścian naczyń krwionośnych i tkanki łącznej,a w zakresie brzusznego odcinka jelita głowowego,jelita środkowego i ogonowego (brzuszny odcinek cewy pokarmowej) - również zawiązek otrzewnej.Mezoderma otaczająca cewę pochodzi z podziału mezodermy bocznej na blaszkę zewnętrzną,która wyściela jamę ciała i blaszkę wewnętrzną otaczającą cewę.

W następnym etapie otrzewna rozrasta się w kierunku grzbietowym tworząc krezkę

grzbietową wspólną [mesenterium dorsale commune],a w zakresie brzusznego odcinka jelita głowowego - późniejszy brzuszny odcinek przełyku,żołądek i górną część XII-icy również rozrasta się w kierunku brzusznym,tworząc krezkę brzuszną - sięga do wysokości sznura pępowinowego.

Granice między jelitem głowowym a środkowym stanowi miejsce wypączkowania z

XII-icy zawiązka wątroby.

Do brzusznego odcinka cewy pokarmowej dochodzą 3 duże pnie naczyniowe:

1.Pień trzewny [truncus celiacus] - unaczynia odcinek jelita głowowego

2.T.krezkowa górna - unaczynia całe jelito środkowe

3.T.krezkowa dolna - unaczynia jelito ogonowe.

W 4 tygodniu powstaje zawiązek żołądka.Początkowo tworzy się on jako

uwypuklenie ustawione w płaszczyźnie strzałkowej tak że zawiązek krzywizny

mniejszej jest skierowany ku przodowi a większej ku tyłowi.

I zwrot żołądka następuje o 90 stopni względem pionowej osi z płaszczyzny

strzałkowej do czołowej w ten sposób,że zawiązek krzywizny mniejszej kieruje

się na prawo a większej na lewo [ku tyłowi].Wskutek tego pierwszego zwrotu

wydłuża się krezka grzbietowa żołądka a za żołądkiem powstaje zachyłek prawej

strony jamy otrzewnowej - zawiązek torby sieciowej.

II zwrot żołądka następuje o 45 stopni w obrębie płaszczyzny czołowej w ten

sposób,że krzywizna większa kieruje się ku dołowi,a mniejsza ku górze.

Powoduje to dalszy rozrost krezki grzbietowej w kierunku ku dołowi.

III zwrot polega na odchyleniu krzywizny większej ku przodowi o ok.30 stopni.

Wskutek rozrostu krezki grzbietowej ku dołowi powstaje fałd zbudowany ze

zdwojenia krezki

Blaszki wewnętrzne tego fałdu zbliżają się do siebie,sklejają się i zanikają i

w ten sposób powstaje sieć większa.Jednocześnie część krezki grzbietowej

żołądka styka się tylną ścianą brzucha oraz z okrężnicą poprzeczną i jej

krezką.I tu wskutek zbliżenia się do siebie blaszek otrzewnej dochodzi do ich

sklejenia się i zaniknięcia dzięki czemu powstająca sieć większa zrasta się z

okrężnicą poprzeczną.

Do tyłu od żołądka i części sieci większej zwanej lig.gastro-colicum tworzy się

torba sieciowa.Dzięki zrośnięciu sieci większej z okrężnicą poprzeczną torba

sieciowa uztskuje zamknięcie od dołu przez okrężnicę poprzeczną i jej krezkę.

Przed zrośnięciem się blaszek sieci większej torba sieciowa przedłuża się

między te blaszki tworząc zachyłek dolny.Jeżeli te blaszki na pewnym odcinku

nie ulegną zrośnięciu wówczas zachyłek ten częściowo pozostaje po ukończeniu

rozwoju.

Wskutek I zwrotu żołądka dochodzi do przesunięcia XII-icy (zwanej też małą

pętlą jelitową) na stronę prawą i zbliżenia jej do ściany tylnej brzucha.

Wskutek sklejenia się i zaniknięcia blaszek otrzewnej XII-ica dostaje się do

przestrzeni zaotrzewnowej tracąc krezkę - wyjątek opuszka.

Wskutek II zwrotu żołądka XII-ica przyjmuje kształt litery "C".

Jelito środkowe tworzy w 5 tygodniu pętlę - zwaną wielka pętlą lub pętlą

pępkową ustawioną strzałkowo.W pętli wyróżniamy ramię górne czyli zstępujące i

ramię dolne czyli wstępujące,ze szczytu pętli odchodzi ductus ompaloentericus.

Pętla jest zawieszona na wspólnej krezce grzbietowej.

Zawiązek jelita dzielimy na:

- część górną - przełyk,żołądek,XII-ica (mała pętla jelitowa czyli XII-icza)

- cz.środkowa - duża pętla jelitowa:

a.ramię górne - jelito czcze i część jelita biodrowego

b.ramię dolne - dalsza część jelita biodrowego i 2/3 jelita grubego

- cz.dolna - 1/3 końcowa jelita grubego.

Na dolnym ramieniu pętli,naprzeciwko przyczepu krezki tworzy się uwypuklenie -

zawiązek kątnicy.

Cewa jelitowa rośnie szybciej niż płodowa jama ciała,wskutek czego pętla

wpukla się do sznura pępowinowego i powstaje fizjologiczna przepuklina

pępowinowa.

I zwrot pętli jelita środkowego

W 8 tygodniu życia płodowego pętla wykonuje w sznurze pępowinowym zwrot o 90^

w kierunku przeciwnym do ruchu wskazówek zegara - z płaszczyzny strzałkowej

do płaszczyzny poziomej.Po tym zwrocie zawiązek kątnicy leży po stronie

lewej.

Ok.10 tygodnia powiększa się płodowa jama brzuszna i następuje samoistne

odprowadzenie przepukliny.Zawiązek kątnicy dostaje się do lewo-dolnej części

jamy brzusznej.

II zwrot pętli jelita środkowego zachodzi o 180 stopni w kierunku przeciwnym do

ruchu wskazówek zegara,względem osi utworzonej przez t.krezkową górną,dzieki

czemu zawiązek kątnicy dostaje się do prawej górnej części jamy brzusznej,

czyli pod rozwijającą się wątrobę.Drugi zwrot polega na tym,że rośnie odc.

jelita leżący doogonowo od zawiązka kątnicy.Wskutek tego zawiązek ten jest

stopniowo przesuwany a droga którą przebywa pozostaje jako kolejne odcinki

okrężnicy.Po tym zwrocie okrężnica poprzeczna,zgięcie śledzionowe,okrężnica

zstępująca i esowata znajduje się na właściwym miejscu.

Następny okres zwrotu polega na zstępowaniu kątnicy spod wątroby do prawej

dolnej cz.jamy brzusznej.Wskutek rozrostu jelita wytwarza się okrężnica

wstępująca.

W następnym etapie okrężnica wstępująca i zstępująca zostają zbliżone do

tylnej ściany brzucha,wskutek czego tracą krezkę i dostają się wtórnie do

przestrzeni zaotrzewnowej.Wyrostek robaczkowy rozwija się jako zwężony dolny

odcinek kątnicy.Kątnica nie posiada krezki ponieważ rozwijała się naprzeciwko

jej przyczepu.Krezeczka wyrostka robaczkowego powstaje z krezki jelita krętego.

Ostatecznie:

- z górnego ramienia pętli jelitowej powstaje:

- dolna połowa XII-icy

- jelito czcze

- część jelita krętego

- z dolnego ramienia:

- pozostała część j.krętego

- kątnica z wyrostkiem robaczkowym

- okrężnica wstępująca

- 2/3 prawe okrężnicy poprzecznej.

ROZWOJOWE LOSY KREZEK

Z krezki grzbietowej wspólnej powstaje:

1.Krezka grzbietowa żołądka [mesogastrium dorsale] a z niej:

- sieć większa

- więzadło żołądkowo-śledzionowe

- otrzewna pokrywająca śledzionę

- więzadło przeponowo-śledzionowe

- więzadło żołądkowo-przeponowe

2.Krezka XII-icy [mesoduodenum] - zanika

3.Krezka jelita czczego i krętego - pozostaje

4.Krezka okrężnicy: - wstępującej - zanika

poprzecznej - pozostaje

zstępującej - zanika

esowatej - pozostaje

Z krezki dobrzusznej brzusznej jelita głowowego powstaje:

1.Sieć mniejsza

2.Otrzewna pokrywająca wątrobę i więzadło wieńcowe wątroby

3.Więzadło sierpowate wątroby [lig.falciforme hepatis]

SIEĆ MNIEJSZA [OMENTUM MINUS]

Rozwija się z krezki brzusznej brzusznego odcinka jelita głowowego.Wyróżniamy

w niej:

1.Więzadło wątrobowo-przełykowe [lig.hepato-esophageum] -

przyczepia się do tylnej części szczeliny więzadła żylnego i do brzusznego

odcinka przełyku.Zawiera: gg.przełykowe,naczynia limfatyczne i włókna

autonomiczne

2.Więzadło wątrobowo-żołądkowe [lig.hepato-gastricum] -

przyczepia się do przedniej części szczeliny więzadła żylnego i częściowo do

wrót wątroby i dochodzi do krzywizny mniejszej żołądka.Zawiera:

- a.gastrica sinistra et dextra

- v.coronaris ventriculi

- ww.chłonne żołądkowe górne

- gg.wątrobowe splotu żołądkowego-przedniego

3.Więzadło wątrobowo-XII-cze [lig.hepato-duodenale] -

przyczepia się do wrót wątroby i opuszki dwunastnicy.Zawiera:

- po lewej stronie - a.hepatica propria

- po prawej stronie - ductus choledochus

- od tyłu - v.portae

- ponadto - naczynia chłonne oraz włókna autonomiczne splotu wątrobowego

wtórnego od splotu trzewnego.

SIEĆ WIĘKSZA [OMENTUM MAIUS]

Zbudowana jest początkowo z 2 podwójnych blaszek otrzewnej,a następnie w

rozwoju 2 wewnętrzne blaszki sklejają się i zanikają.Sieć większa przyczepia

się do krzywizny większej żołądka i opuszki XII-icy,zwisa w dół,przykrywając

piętro jelitowe jamy brzusznej.Może sięgać do spojenia łonowego.W swym

przebiegu zrasta się z taśmą sieciową okrężnicy poprzecznej,stąd wyróżniamy 2

części:

1.Więzadło żołądkowo-okrężnicze [lig.gastro-colicum] - rozpięte jest między

krzywizną większą żołądka a taśmą sieciową okrężnicy poprzecznej.Zawartość:

- a.gastro-epiploica dextra et sinistra z rozgałęzieniami

- vv.gastro-epiploicae z dopływami

- ww.chłonne żołądkowe dolne

- sploty autonomiczne oplatające tętnice

- tkanka tłuszczowa

2.Fartuszek [epiploon] - zwisa swobodnie,sięga do spojenia łonowego.Zawiera:

- rozgałęzienia tt.i dopływy żył żołądkowo-sieciowych

- plamki mleczne [maculae lactae] - ogniska namnażania limfocytów

- tkanka tłuszczowa

- sploty autonomiczne oplatające tętnice

ROZWOJ STEKU

Stek jest to rozszerzenie końcowego odcinka jelita pierwotnego,rozszerzenie

ślepo zakończone - zamknięte przez błonę stekową.Ściana zbudowana jest z

endodermy.

Koniec I miesiąca - do steku uchodzą:

- przyszła prostnica

- jelito ogonowe - szybko zanika

- przewód omoczni=moczownik=urachus

- przewód pranercza lewego i prawego czyli przewody Woolfa

Stek ulega podziałowi pod koniec I miesiąca,mezenchyma wciska się w ścianę

steku od góry między rectum i moczownik i wytwarza pionową przegrodę

moczowo-odbytniczą czyli płciowo-odbytniczą czyli moczowo-płciowo-odbytniczą.

Dociera ona do końca steku i dzieli się na większą część przednią - zatoka

moczowo-płciowa i część tylną - rectum.

Błona stekowa też zostaje podzielona na 2 błony:

- błonę moczowo-płciową

- błonę odbytniczą.

Jelito ogonowe zanika,w II miesiącu moczownik zarasta - pozostałością po nim

jest lig.umbilicale medianum leżące w przestrzeni przedotrzewnowej.

II miesiąc - do steku docierają także przewody przypranerczowe Müllera.Uchodzą

na tzw.wzgórku Müllera.Uchodzą do przedniej części podzielonego już steku -

do zatoki moczowo-płciowej

Z zatoki moczowo-płciowej powstaje:

- z części górnej - pęcherz moczowy

- z części środkowej - cewka moczowa właściwa

- część dolna zostaje wciągnięta w rozwój narządów płciowych zewnętrznych

Z przewodów Woolfa tuż przy ujściu do steku wypączkowuje pęczek moczowodowy -

moczowód.Pęczek ma rozszerzenie zwane miedniczką,która daje 12 generacji

kielichów - większe i mniejsze.U kobiety - przewód Woolfa zanika

Moczowody uchodzą bardziej dogłowowo i dobocznie - do górnego piętra pars

pelvina a przewody pranerczy doogonowo i przyśrodkowo,do dolnego piętra tej

części,która różnicuje się w cewkę moczową,a właściwie uchodzi na granicy pars

pelvina i pars phallica.Z pars phallica rozwija się moczowo-płciowy odcinek

cewki moczowej.

ROZWÓJ NARZĄDÓW JAMY BRZUSZNEJ

ROZWÓJ WĄTROBY

Wątroba powstaje z 2 niezależnych zawiązków:

1 - uwypuklenie endodermalne XII

2 - mezoderma tzw.przegrody poprzecznej.

W 4 tygodniu życia płodowego z entodermalnego nabłonka XII-icy wypączkowuje

zawiązek wątroby.Tworzy on się w ten sposób,że wypączkowuje najpierw zawiązek

przewodu żółciowego wspólnego,zakończony grupą komórek entodermalnych.Następnie

zawiązek ulega podziałowi na 2 części,z których 1 jest zawiązkiem pęcherzyka

żółciowego a 2 miąższu wątrobowego i przewodów wątrobowych.Zawiązek miąższu i

przewodów wątrobowych następnie dzieli się na 2 gałęzie rosnące pomiędzy

blaszkami krezki dobrzusznej żołądka w kierunku przegrody poprzecznej.Następnie

te gałęzie przewodów wątrobowych dzielą się na drobniejsze gałęzie zakończone

pasmami komórek - zawiązki hepatocytów.Z tych pasm tworzy się siatka beleczek

komórkowych,które rozprzestrzeniając się w mezenchymie przegrody poprzecznej

napotykają na drugą siatkę utworzoną przez włosowate naczynia żylne,które

powstały z rozgałęzień żył żółtkowo-jelitowych - z tych naczyń powstają

naczynia zatokowe zrazików wątroby.Z mezenchymy przegrody poprzecznej powstaje

zrąb łącznotkankowy dzielący watrobę na zraziki i torebka wątroby czyli torebka

Glissona.Ponadto z części komórek mezenchymatycznych powstają elementy

morfotyczne krwi - w okresie płodowym wątroba jest narządem krwiotwórczym.

Poprzez żż.żółtkowo-jelitowe wątroba uzyskuje na obwodzie połączenie z

sieciami żylnymi brzusznej części przewodu pokarmowego,trzustki i śledziony.

Powstaje cała ż.wrotna i łożysko żyły wrotnej.

Żż.środkowe zrazika => żż.podzrazikowe=>wątrobowe (3) - uchodzą do v.cava

inferior.Między v.cava inferior a lewą ż.pępkową tworzy się przewód żylny

Arancjusza.Rozwijająca się wątroba dzieli krezkę brzuszną żołądka na sieć

mniejszą, otrzewną wątroby i lig.falciforme hepatis.

ROZWÓJ TRZUSTKI

W II połowie 4 tyg.życia płodowego z entodermalnego nabłonka XII-icy

wypączkowują 3 zawiązki trzustki: 1 grzbietowy,który wchodzi w krezkę XII-icy i

2 brzuszne.z ktorych jeden (lewy) bardzo szybko zanika.Wskutek zwrotów XII

zawiązki zbliżają się do siebie i łączą się i rozwijają się wspólnie.Po

przejściu XII do przestrzeni zaotrzewnowej trzustka rozwija się zaotrzewnowo.

Zawiązek rozwija się tak,że z XII wypączkowuje przewód zakończony grupą

komórek,z których rozwiajsię miąższ gruczołowy.Z zawiązka brzusznego powstaje

dolna cz.głowy trzustki wraz z wysrostkiem haczykowatym a z zawiązka

grzbietowego górna cz.głowy,trzon i ogon.Ponieważ zawiązek brzuszny

wypączkowuje poniżej miejsca wypączkowania zawiązka wątroby więc ta część

trzustki,która z niego powstaje jest unaczyniona przez rozgałęzienia

t.krezkowej górnej tak jak jelito środkowe a pozostała część trzustki przez

rozgałęzienia pnia trzewnego. Przewód trzustkowy w obrębie głowy powstaje z

zawiązka brzusznego a w trzonie i ogonie z zawiązka grzbietowego.Przewód

trzustkowy dodatkowy rozwija się z zawiązka grzbietowego.

ROZWÓJ ŚLEDZIONY

Śledziona powstaje z mezenchymy pod koniec 1 miesiąca życia płodowego w krezce

grzbietowej żołądka.Mezenchyma krezki tworzy wypuklenie,które się rozrasta

między blaszkami krezki.Rozrost jest nierównomierny,stąd na przednim okręgu

tworzą się wręby.Przez wnękę do zawiązka śledziony wnikają naczynia.Mezenchyma

eżąca na powierzchni zawiązka tworzy błonę włóknistą otaczającą narząd,a tkanka

towarzysząca naczyniom tworzy beleczki.Pozostała część mezenchymy tworzy miazgę

zbudowaną z tkanki siateczkowatej.W 6 miesiącu wokół drobnych gałązek

tętniczych tworzą się grudki chłonne,stanowiąc miazgę białą.Pozostała część

tkanki siateczkowatej tworzy miazgę czerwoną.W życiu płodowym w miazdze

czerwonej powstają wszystkie elementy morfotyczne krwi.

Rozwój śledziony w krezce grzbietowej żołądka powoduje podział tego odcinka

krezki na lig.gastro-lienale,otrzewną pokrywającą śledzionę i

lig.phrenico-lienale.

ROZWÓJ UKŁADU MOCZOWO-PŁCIOWEGO

Układ moczowy rozwija się w 3 różnych etapach,które różnią się między sobą

położeniem,stopniem rozwoju i stosunkiem do układu naczyniowego.Etapy te

nazywają się: przednercze [pronephros]

pranercze [mesonephros]

nerka właściwa [metanephros]

I przednercze: przypomina on stadia rozwoju układu wydalniczego zwierząt.Jest

to stadium u człowieka trwające bardzo krótko,nie w pełni

rozwinięte.W tym stadium tworzą się kanaliki,które leżą w części szyjnej ciała

zarodka a materiałem twórczym są tzw.szypuły prasegmentów.Mezoderma w ciele

zarodka dzieli się na mezodermę przyosiową,z której rozwijają się segmenty a

następnie na mezodermę boczną,która rozszczepia się na 2 blaszki tzw.

somatopleurę i splanchnopleurę.Między jedną a drugą mezodermą znajdują się

pasma łączące je tzw.szypuły prasegmentów i te szypuły stają się zawiązkiem

pierwszych kanalikow przednercza,które najpierw są litymi pasmami,później

pojawia się w nich światło.Z jednej strony łączą się z jamą ciała (kłębki

zewnętrzne) z drugiej łączą się w przewód przednercza wyrastający następnie w

kierunku steku.

U człowieka przednercza nie jest czynne,zaczyna się rozwijać w 4 tyg.życia a

zanika w pierwszej połowie 2 miesiąca.

II pranercze: zawiązuje się nieco później niż przednercze w odcinku lędzwiowym.

Kanaliki rozwijają się schodząc w dół tzn.z cz.piersiowej

zmierzają ku lędzwiowej i krzyżowej.W odcinku górnym tworzą system kanalików,

które w części grzbietowej łączą się we wspólny przewód pranercza - przewód

Wolffa.W dolnym odcinku dochodzi do zlania się tych zawiązków - jest to tkanka

nerkotwórcza.W tym stadium dochodzi do związku kanalików pranercza z układem

naczyniowym: kanaliki na swym ślepym końcu zaczynają się rozszerzać,tworzą

układ bańkowaty,do tych beleczek wpukla się kłębek naczyń włosowatych.Są to

kłębki wewnętrzne w przeciwieństwie do kłębków zewnętrznych przednercza,które

wpuklały się do jamy ciała zarodka.

III nerka właściwa: zróżnicowanie jest dalej posunięte,polega na tym,że są 2

różne zawiązki:

- zawiązek tkanki nerkotwórczej

- zawiązek przewodów wyprowadzających.

Nerka właściwa rozwija się od 2 miesiąca życia płodowego.Zawiązek tkanki

nerkotwórczej - tkanka leżąca w okolicy lędzwiowej i krzyżowej po obu stronach

kręgosłupa zaotrzewnowo.W tkankę nerkotwórczą wrasta wypuklenie wychodzące z

przewodu pranercza Wolffa.Przewód ten utrzymuje się i schodząc do części

ogonowej zarodka uchodzi do wspólnego odcinka cewy pokarmowej i układu

moczowego - steku czyli kloaki.

Odcinki wydzielnicze kanalików - nefrony nerki powstają z tk.nerkotwórczej.

Przewody wyprowadzające mocz: moczowody,miedniczki,kielichy nerkowe,cewki

zbiorcze nerki powstają z pączków moczowodowych - wypączkowującego z przewodu

pranercza.

Stek wtórnie jest podzielony przez błonę łącznotkankową czyli pochodzenia

mezodermalnego na część przednią - powstaje z niej sinu uro-genitalis,jest to

zawiązek pęcherza moczowego i cewki moczowej i tylną - powstaje z niej canalis

analis.Do steku uchodzi przewód Wolffa.

Z końcowego odcinka przewodu Wolffa pączkuje pasmo,przekształcające się

następnie w kanalik zmierzający w kierunku grzbietowo-głowowym i dochodzący do

tkanki nerkotwórczej.Tam ulega bańkowatemu rozszerzeniu na swym ślepym końcu.

Ten bańkowaty odcinek jest pierwotną miedniczką nerkową.Z miedniczki tej

wypukla się następnie 3-5 cewek zbiorczych I rzędu a znich kolejno wyrastają po

2-3 cewki II rzędu,które w ciągu dalszego rozwoju nerki wytwarzają w podobny

sposób około 12 dalszych rzędow analogicznych cewek.Pierwszy rząd przekształca

się następnie w kielichy większe,drugi rząd w kielichy mniejsze,przewody III i

IV rzędu ulegają wciągnięciu w ściany kielichów mniejszych tak,że dopiero

przewody dalszych rzędów przekształcają się w ostateczne cewki zbiorcze nerki.

Kanaliki,które dochodzą do tkanki nerkotwórczej pobudzają ją do różnicowania.

Po wejściu do tkanki każdy ślepo zakończony kanalik zostaje otoczony czapeczką

komórek tk.nerkotwórczej.Przekształca się ona potem w pęcherzyk,który wydłuża

się i łączy ze ślepo zakończonym kanalikiem,który powstał w wyniku pączkowania

z przewodu Wolffa.Następuje połączenie kanalików pochodzących z przewodu Wolffa

z kanalikami które powstały z tkanki nerkotwórczej.Z drugiej strony do

tk.nerkotwórczej wchodzą naczynia krwionośne,które tworzą kłębuszki naczyniowe

otoczone rozszerzonymi częściami kanalików czyli tworzą się pierwotne torebki

Bowmana.W miarę rozwoju tworzy się coraz więcej kłębuszków,oraz kanalików

nerkowych związanych z kłębuszkami czyli rozwija się istota korowa nerki.

Zawiązki nerek znajdują się w okolicy krzyżowej i dopiero wtórnie w wyniku

rozwoju tułowia płodu nerki podnoszą się ku gorze tak,że ostatecznie znajdują

się na poziomie Th11-L3.

Nerka zmienia swe położenie w toku rozwoju: początkowo miedniczka i kielichy

leżą na przedniej powierzchni nerki,potem znajdują się one w wyniku obrotu

nerki po stronie przyśrodkowej a nerki leżą biegunami dolnymi rozbieżnie.

Zaburzenia rozwojowe nerki

1.Najczęściej spotykanym zaburzeniem jest zaburzenie w III okresie,kiedy ma

dojść do połączenia się pełnym światłem kanalików wytworzonych z

tk.nerkotwórczej z kanalikami powstałymi w wyniku pączkowania pęczka

moczowodowego.Jeśli do tego nie dojdzie powstaje nerka torbielowata - ślepo

zakończone kanaliki wychodzące z kłębuszków tworzą torbiele wypełnione

pramoczem,który wydostaje się poza ścianę naczyń a sama nerka nie posiada

właściwie miąższu.

2.Zboczenia położenia nerki [ectopia renis] - do przodu od kręgosłupa,w okolicy

wzgórka,w dole biodrowym,w miednicy małej.Nerki,które nie wykonały zwrotu.

3.Nerki o nieprawidłowym kształcie - nerka podkowiasta,pierścieniowata,esowata.

4.Zaburzenia ilości nerek,ich wielkości,oraz agenesis - całkowity brak ren.

5.Zaburzenia w ułożeniu naczyń krwionośnych nerki.Nerka denifitywna posiada 1

t.nerkową,może jednak posiadać tt.dodatkowe,które samodzielnie biegną do

bieguna dolnego lub górnego nerki.Podobne zaburzenia mogą występować ze strony

układu żylnego.

PIĘTRO GRUCZOŁOWE JAMY BRZUSZNEJ

Przy opisie piętra gruczołowego opisano również moczowody.XII-cę jako całość

omówiono przy opisie piętra jelitowego jamy brzusznej.

1.ŻOŁĄDEK [GASTER]

1.Położenie -

leży w jamie brzusznej,wewnątrzotrzewnowo,w piętrze gruczołowym,w lewym

podżebrzu i częściowo w nabrzuszu właściwym.

2.Rzut - stałe punkty rzutowania:

Th11 - wpust [cardia]

L1 - odźwienik [pylorus]

dno [fundus] wznosi się do V lewej PMŻ

2.Wlk.i wymiary -

wielkość jest zmienna,żołądek jest najwiekszy u osób jedzących dużo pokarmów

roślinnych.Największą długość żołądka wynosi 25-30 cm,szerokość 12-14 cm,

pojemność 1000-3000 ml.

Kształt żołądka zmienia się w zależności od jego wypełnienia,od pozycji ciała

oraz od napięcia mięśniówki.Zmienność kształtu w zależności od stopnia

napięcia mięśniówki:

1.Ż.ortotoniczny 2.Ż.hypertoniczny 3.Ż.atoniczny

(normotoniczny) ma kształt rogu u chorych i

ma kształt haka. - cz.górna szersza niż starszych

cz.odźwiernikowa,odź

wiernik leży najniżej.

W pozycji poziomej (A) na grzbiecie żołądek jest krótszy,położony bardziej

poprzecznie.mniej zagięty,treść żołądka uwypukla dno dzięki czemu żołądek

przybiera kształt rogu.

W położeniu na prawym boku (B) żołądek przesuwa się na prawo,krzywizna

większa przesuwa się do przodu.

W położeniu na lewym boku (C) przesuwa się bardziej na stronę lewą i jest

silniej zakrzywiony.

Zmiany w zależności od wieku:

- u niemowlęcia ma różną sylwetkę np.kształt rogu,retorty lub haka

- w wieku starszym jest hypotomiczny

W zależności od typu budowa ciała - u pyknika lub atletyka kształt rogu,u

leptosomika kształt hypotoniczny.

3.Sąsiedztwo -

- przednia ściana żołądka sąsiaduje z: przeponą,lewym płatem wątroby i

przednią ścianą brzucha - w.trójkącie Labbego

- tylna ściana sąsiaduje przez torbę sieciową z trzonem i ogonem trzustki,lewą

nerką,lewym nadnerczem i śledziona

- wzdłuż krzywizny większej z okrężnicą poprzeczną i jej krezką,część górna z

śledzioną

4.Budowa (w tym histologiczna) i czynność -

w żołądku wyróżniamy - wpust [cardia],dno [fundus],trzon (cialo) [corpus],

część odźwiernikowa [pars pylorica] i odźwiernik [pylorus].

Trzon przechodząc w część odźwiernikową, tworzy zagięcie nazwane kolanem

żołądka [genu ventriculi].W miejscu kolana na krzywiźnie mniejszej występuje wcięcie

kątowe [incisura angularis]. Pomiędzy przełykiem a dnem żołądka wcięcie wpustowe

(incissura cardiaca).

W żołądku wyróżniamy ścianę przednią i tylną,które przechodzą w siebie wzdłuż

krzywizn:

• większej [curvatura maior]

• mniejszej [curvatura minor]

Budowa ściany (histologiczna) -

w ścianie żołądka wyróżniamy warstwy: - błona śluzowa

- błona podśluzowa

- błona mięśniowa

- otrzewna trzewna

Błona śluzowa tworzy liczne fałdy żołądkowe zbudowane z błony śluzowej i

podśluzowej.Największe z nich biegną równolegle wzdłuż krzywizny mniejszej,

ograniczając tzw.bruzdę ślinową [sulcus salivaris] lub drogę żołądkową.

Oprócz fałdów błona śluzowa tworzy tzw.pólka żołądkowe o wlk.1-6 mm,zbudowane

wyłącznie z błony śluzowej.Błona mięśniowa w żołądku jest trójwarstwowa: od

wewnątrz warstwa skośna (niepełna głównie w okolicy wpustu i dna),okrężna i

podłużna.Mięśniówka podłużna jest najsilniej rozbudowana na krzywiznach,

natomiast na ścianie przedniej i tylnej reprezentują ją tylko pojedyńcze

włókna.Mięśniówka okrężna w obrębie odźwiernika wytwarza zgrubienie -

m.zwieracz odźwiernika [m.sphincter pylori].

Czynność mięśniówki żołądka -

1.Perystolika - napięcie mięśniówki powodujące że ściany żołądka obejmują

treść żołądka utrzymując ją mimo siły ciężkości,ściany nie

stykają się ze soba.

2.Perystaltyka (ruchy robaczkowe) - pierścieniowate zwężenia rozpoczynające

się w połowie długości trzonu i

przesuwające pokarm do odźwiernika.Jednocześnie odbywają się 2-3 fale

perystaltyczne w żołądku - większa ich ilość objawy chorobowe.Ciśnienie przy

odźwierniku jest 7x większe niż w trzonie.Skurcz odźwiernika jest regulowany

odruchem chemicznym błony śluzowej - odźwiernik jest zamknięty do czasu aż

kwaśna treść żołądkową nie zostanie zneutralizowana w XII-icy.

5.Umocowanie - więzadło otrzewnowe żołądka -

1.Otrzewna schodząc z krzywizny większej żołądka wytwarza sieć większą

[omentum maius],której część rozpięta między krzywizną większą żołądka a

taśmą sieciową okrężnicy poprzecznej nosi nazwę więzadła

żołądkowo-okrężniczego [lig.gastrocolicum].Zawartość: patrz sieć większa

2.Więzadło żołądkowo-śledzionowe [lig.gastrolienale] - odchodzi od górnej

części krzywizny większej i biegnie do wnęki śledziony.

Zawrtość: - nn.do ww.chł.trzustkowo-śledzionowych

3.Więzadło żołądkowo-przeponowe [lig.gastrophrenicum] - przyczepia się do dna

żołądka i do przepony.

4.Więzadło wątrobowo-żołądkowe [lig.hepatogastricum] - patrz sieć mniejsza

6.Unaczynienie -

1.Wzdłuż krzywizny mniejszej biegnie t.żołądkowa lewa od pnia trzewnego i

t.żołądkowa prawa od t.wątrobowej właściwej.Tętnice te zespalają się pełnym

światłem.

2.Wzdłuż krzywizny większej w odległości 1.5-2 cm od niej biegnie

t.żołądkowo-sieciowa lewa [a.gastrico-epiploica sin.] od t.śledzionowej i

t.żołądkowo-sieciowa prawa od t.żołądkowo-dwunastniczej.Te tętnice równiez

zespalają się pełnym światłem.

3.Tt.żołądkowe krótkie [aa.gastricae breves] od t.śledzionowej,dochodzą w

więzadle żołądkowo-przeponowym do dna żołądka.

7.Krew żylna odpływa -

1.Z krzywizny większej:

- ż.żołądkowo-sieciową lewą do ż.śledzionowej a ta do żyły wrotnej

- ż.żołądkowo sieciową prawa do ż.krezkowej górnej a ta do ż.wrotnej

2.Z krzywizny mniejszej:

- ż.żołądkowa lewa i prawa czyli z.wieńcowa żołądka [v.coronaria ventriculi]

do ż.wrotnej

3.Z dna żołądka -żż.żołądkowe krótkie do ż.śledzionowej

4.Z odźwiernika - ż.odźwiernikową do ż.wrotnej

8.Odpływ chłonki -

pod względem odpływu chłonki dzielimy żołądek na 4 obszar

ww.chłonne żołądkowe górne

ww.chł.trzustkowo-śledzionowe

ww.chł.żołądkowe dolne

ww.chł.odźwiernikowe

Z tych węzłów chłonka odpływa do węzłów chłonnych trzewnych.

Z obszaru I - krzywizna mniejsza,przyległa cz.przedniej i tylnej ściany trzonu

chłonka płynie do ww.chł.żołądkowych lewych a z nich naczyniami

zbiorczymi wzdłuż t.żołądkowej lewej do ww.chł.trzewnych.

Z obszaru II - krzywizną większą,przylegla część ściany przedniej i tylnej

trzonu - do ww.chł żołądkowych dolnych prawych a z nich

naczyniami biegnącymi wzdłuż t.żołądkoweo-sieciowej prawej do

ww.chł.trzewnych.

Z obszaru III - dno żołądka - do ww.chł.trzustkowo-śledzionowych,a z nich

naczyniami biegnącymi wzdłuż t.śledzionowej do ww.chł.trzewnych

Z obszaru IV - część odźwiernikowa - chłonka płynie stąd do ww.chł.

odźwiernikowych a z nich naczyniami wzdłuż t.żołądkowej prawej

do ww.chł.trzewnych.

9.Unerwienie -

Włókna parasympatyczne dochodzące do żołądka pochodzą od nn.błędnych.Są to

włókna przedzwojowe,których komórki macierzyste leżą obustronnie w jądrze

skrzydła popielatego w rdzeniu przedłużonym.Włókna od n.błędnego lewego

dochodzą do splotu żołądkowego przedniego,a włokna n.błędnego prawego do

splotu żołądkowego tylnego.Splot żołądkowy przedni leży na krzywiźnie

mniejszej żołądka a tylny na tylnej ścianie żołądka.

Włóknom parasympatycznym towarzyszą włókna viscerosensoryczne,których komórki

macierzyste leżą w zwoju szyjnym i węzłowym nn.błędnych.

Ponadto do żołądka dochodzą wł.sympatyczne pozazwojowe,których komórki

macierzyste leżą w zwojach trzewnych na terenie splotu trzewnego.Część tych

włókien ma komórki macierzyste w zwojach lędźwiowych odcinków pni

sympaycznych.Włókna sumpatyczne dochodzą do żołądka oplatając tętnice.

Największy z nich - splot żołądkowy górny oplata t.żołądkową lewą.

Włóknom sympatycznym towarzyszą włókna viscerosensoryczne,których komórki

macierzyste leżą w zwojach międzykręgowych.

W ścianie żołądka leżą sploty śródścienne plexus myentericus Auerbachi te

plexus submucosus Meissneri.Są to sploty uzwojone.W zwojach leżących na ich

terenie stnapsę mają włókna parasympatyczne.

10.Funkcje -

1.Magazyn pokarmu

2.Odkażanie pokarmu przy pomocy HCl (150 mM,1-0.5%)

3.Trawienie dzięki enzymom produkowanym przez komórki główne - pepsyna i

lipaza żołądkowa

4.Resorpcja niektórych substancji np.H2O i alkohol

5.Funkcja dokrewna

6.Produkcja czynnika wewnętrznego Castle'a

2.WATROBA [HEPAR]

1.Położenie -

leży w jamie brzusznej,wewnątrzotrzewnowo,w piętrze gruczolowym,w prawym

podżebrzu,nabrzuszu właściwym i częściowo w podżebrzu lewym.

Rzut wątroby

Ma kształt trójkąta o zaokrąglonych brzegach,rozpoczyna się od X żebra w lini

pachowej środkowej prawej,stąd biegnie pionowo ku górze do 7 prawej PMŻ,

następnie odchyla się przyśrodkowo i dochodzi do miejsca połączenia części

kostnej z chrzęstną IV prawego żebra - linia przymostkowa.Linie ciała

pośrodkową przednią krzyżuje w miejscu połączenia trzonu mostka z wyrostkiem

mieczykowatym,następnie wchodzi do 5 lewej PMŻ i biegnie w niej,nie

przekraczając lini środkowo-obojczykowej lewej,następnie kieruje się ku dołowi

i na prawo,wychodzi spod lewego łuku żebrowego w miejscu połączenia chrząstki

żebra VIII z VII,linie pośrodkową ciała przednią krzyzuje ponownie w 1/3

górnej odległości między wyr.mieczykowatym a pępkiem i wchodzi pod prawy łuk

żebrowy w miejscu połączenia chrząstki żebra IX z VIII - ponadto rzut dna

pęcherzyka żółciowego.Biegnie następnie pod prawym łukiem żebrowym nie

wystając spod niego i dochodzi do punktu wyjścia.

2.Wlk.i wymiary -

kształt skośnie ściętego jajka z zachowanym tępym końcem wypukłością

zwróconego ku górze.Wymiary - wym prz.tylny 12-15 x pionowy 15-20 x poprz.

22-24 cm.Waga 1500-1700 g.

3.Sąsiedztwo płatów -

lewy plat - z żołądkiem,brzusznym odcinkiem przełyku,płat czworoboczny -

odźwiernik i opuszka XII-icy

prawy płat - z częścią zstępującą XII-icy,zgięciem wątrobowym okrężnicy,prawą

nerką,prawym nadnerczem i pęcherzykiem żółciowym.

Powierzchnia przeponowa wątroby sąsiaduje z przeponą.

4.Budowa (w tym histologiczna) -

wątroba jest zbudowana z 2 płatów - prawego i lewego.Dodatkowo wyróżnia się na

powierzchni trzewnej płat czworoboczny i ogoniasty należące do płata prawego.

Wątroba jest pokryta torebką Glissona otoczona otrzewną.W wątrobie wyróżniamy

2 powierzchnie - przeponową i trzewną łączące się ze sobą z przodu brzegiem

dolnym.Z tyłu powierzchnia przeponowa przechodzi w trzewną nie wytwarzając

ostrego brzegu,miejscem przejścia jest tylna część powierzchni przeponowej,

zwane polem nagim [area nuda].Jest to miejsce nie pokryte otrzewną,zrośnięte z

przepona.Na powierzchni przeponowej granicą między płatem prawym a lewym jest

miejsce odejścia więzadła sierpowatego [lig.falciforme hepatis],a na

powierzchni trzewnej rowek strzałkowy lewy.

Opis powierzchni trzewnej

na powierzchni trzewnej widoczne są 2 rowki strzałkowe:prawy i lewy oraz

łączące je wrota wątroby [porta hepatis].Pomiędzy rowkami strzałkowymi

widoczne są: do przodu od wrót wątroby - płat czworoboczny [lobus quadratus]

do tyłu od wrót wątroby - płat ogoniasty [lobus caudatus].Płaty te są

wydzielone z płata prawego przez rowek strzałkowy.

Na płacie lewym wyróżniamy wycisk żołądkowy [impressio gastrica] i wycisk

przełykowy [impressio esophagea].Po prawej stronie od wycisku żołądkowego

wyróżniamy wyniosłość - guz sieciowy [tuber omentale].

Na płacie czworobocznym widoczny jest wycisk odźwiernikowy [impressio

pylorica].

Na płacie ogoniastym w pobliżu wrót wątroby widoczna jest wyniosłość zwana

wyrostkiem brodawkowatym [processus papillaris].Po jego prawej stronie leży

druga,nieco większa wyniosłość - wyrostek ogoniasty [processus caudatus] -

jest to miejsce łączące płat ogoniasty z pozostałą częścią płata prawego.

Na płacie prawym widoczne są wyciski:

- okrężniczy [impressio colica],XII-iczy [impressio duodenalis],nerkowy

[impressio renalis] i nadnerczowy [impressio suprarenalis].

- w rowku strzałkowym lewym wyróżniamy:

1.Część przednia leżąca do przodu od wrót wątroby -

szczelina więzadła obłego [fissura ligamenti teretis],zawiera więzadło

obłe wątroby [lig.teres hepatis] - pozostałość po ż.pępkowej lewej.

2.Część tylna leżąca do tyłu od wrót wątroby - szczelina więzadła żylnego

[fissura ligamentum venosi],zawiera więzadło żylne Arancjusza [lig.

venosum Arantii] - pozostałość po przewodzie żylnym Arancjusza.Więzadło

to biegnie w przedłużeniu więzadła obłego wątroby - od lewej gałęzi

ż.wrotnej do z.głównej dolnej.

- w rowku strzałkowym prawym wyróżniamy:

1.Część przednią leżącą do przodu od wrót wątroby - dół pęcherzyka

żółciowego [fossa vesicae felleae],zawiera pęcherzyk żółciowy [vesica

fellae]

2.Część tylna leżąca do tyłu od wrót wątroby - rowek żyły głównej dolnej

[sulcus venae cavae inferioris] - zawiera żyłę główna dolną.

Wrota wątroby [porta hepatis] -

leżą pomiędzy rowkami strzałkowymi,do przodu od płata ogoniastego,a do tyłu

od płata czworobocznego.We wrotach po stronie prawej z połączenia przewodu

wątrobowego prawego [ductus hepaticus dexter] i lewego [ductus hepaticus

sinister] powstaje przewód wątrobowy wspólny [ductus hepaticus communis].Po

jego lewej stronie tętnica wątrobowa właściwa [a.hepatica propria] dzieli się

na gałąź prawą i lewą.Od gałęzi prawej odchodzi a.cystica.Do tyłu od tych

tworów żyła wrotna [v.portae] dzieli się na gałąź prawą i lewą.Ponadto przez

wrota wątroby przechodzą naczynia chłonne oraz włókna nerwowe autonomiczne

splotu wątrobowego.

Budowa histologiczna - jest otoczona łącznotkankową torebką Glissona.Tkanka

łączna wnika od torebki w miąższ wątroby,dzieląc go na

zraziki.Zraziki [lobuli hepatis] mają charakterystyczny kształt

graniastosłupów o podstawie sześciokątnej,stąd określenie - zraziki

heksagonalne.W narożach każdego zrazika biegną tzw.tetrady czyli 4 twory

przebiegające razem.Tetrada jest utworzona przez:

- t.międzyzrazikową [a.interlobularis]

- z.międzyzrazikową [v.interlobularis]

- przewodzik międzyzrazikowy [ductulus interlobularis]

- naczynie chłonne

W centrum zrazika biegnie żyła śródzrazikowa [v.interlobularis],do której

odchodza naczynia zatokowe - sinusoidy,biegnące od obwodu zrazika.Pomiędzy 2

naczyniami zatokowymi leżą 2 rzędy komórek hepatocytów zwróconych do siebie

biegunami żółciowymi a do naczyn zatokowych - biegunami naczyniowymi.Dzięki

temu,że biegun żółciowy hepatocytu sąsiaduje z drugim pomiędzy błonami

komórkowymi 2 sąsiadujących hepatocytów tworzy się kanalik żółciowy -

utworzony przez sumę tych 2 rowków.

5.Umocowanie -

1. Ciśnienie wewnątrzbrzuszne

2. Zrost pola nagiego z przeponą

3. Więzadło wieńcowe i więzadło sierpowate wątroby

4. Umocowanie żyły głównej dolnej w swoim rowku na powierzchni trzewnej wątroby

5. [lig.venae cavae inferioris]

Otrzewna wątroby

wątroba jest pokryta otrzewną z wyjątkiem pola nagiego,rowków strzałkowych i

wrót wątroby.Pole nagie jest to miejsce zrostu wątroby z przeponą.Otrzewna

otaczająca pole nagie nosi nazwę więzadła wieńcowego wątroby [lig.coronarium

hepatis].Wyróżniamy w nim blaszkę przednią i tylną (odpowiednio do przodu i do

tyłu od area nuda).

Blaszka przednia schodzi z prawego płata na przeponę,tworząc więzadło

wątrobowo-przeponowe [lig.hepatophrenicum].

Blaszka tylna schodzi z prawego płata na tylna ścianę brzucha,tworząc

więzadło wątrobowo-nerkowe [lig.hepatorenale].

Obie blaszki na płacie lewym łączą się ze sobą,biegną razem,tworzą więzadło

trójkątne lewe [lig.triangulare sinistrum],dochodzące do przepony.Na płacie

prawym blaszki nie łączą się - dochodzą do siebie pod większym kątem - tworzą

więzadło trójkątne prawe [lig.triangulare dextrum],dochodzące do przepony.

Otrzewna schodząc z powierzchni przeponowej - na granicy płata prawego i

lewego tworzy więzadło sierpowate wątroby [lig.falciforme hepatis],biegnące do

przepony i przedniej ściany jamy brzusznej do wysokości pępka (w jego dolnym

brzegu biegnie więzadło obłe wątroby).

Otrzewna schodząc z powierzchni trzewnej wątroby,tworzy sieć mniejszą

[omentum minus],która przyczepia się do wrót wątroby i szczeliny więzadła

żylnego.

6.Unaczynienie -

1.Unaczynienie czynnościowe - rozgałęzienia ż.wrotnej.

2.Unaczynienie odżywcze - ok.40 % krwi - rozgałęzienia t.wątrobowej wspólnej -

powstaje z podziału t.wątrobowej wspólnej na t.wątrobową właściwą i

t.żołądkowo-dwunastniczą.Biegnie w lig.hepato-duodenale,po lewej stronie w

stosunku do przewodu żółciowego wspólnego,a do przodu od v.portae.

Po dojściu do wrót wątroby dzieli się na gałąź prawą i lewą,które wchodzą do

odpowiedniego płata wątroby.Od gałęzi prawej odchodzi t.pęcherzyka

żółciowego.W płatach gałęzie dzielą się na gałęzie górne i dolne i dalej

przednie i tylne,od których odchodzą tt.międzyzrazikowe,z których krew wpływa

do naczyń zatokowych zrazika wątroby.

W tych naczyniach następuje wymieszanie krwi tętniczej unaczynienia

odżywczego z krwią żylną unaczynienia czynnościowego.

Odpływ krwi żylnej z wątroby (wspólny dla obu typów unaczynienia) -

krew odpływa z naczyń zatokowych do żyły śródzrazikowej [v.interlobularis].

Żyły te uchodzą do żył podzrazikowych [vv.sublobulares],które łączą się w 2-3

żył wątrobowych,które uchodzą do żyły głównej dolnej w trakcie jej przebiegu

przez rowek żyły głównej dolnej na wątrobie.

7.Odpływ chłonki -

wyróżniamy 2 grupy naczyń chłonnych - głębokie i powierzchowne.Naczynia

chłonne głębokie biegną:

1.Z rozgałęzieniami żyły wrotnej do ww.chł.wątrobowych we wrotach wątroby,

stąd wzdłuż a.hepatica propria do ww.chł.trzewnych.

2.Z żż.wątrobowymi,następnie wzdłuż ż.głównej dolnej do ww.chł.

sródpiersiowych

Naczynia chłonne powierzchowne:

1.Z powierzchni trzewnej - do ww.chł.wątrobowych a z nich wzdłuż a.hepatica

propria do ww.chł.trzewnych.

2.Z części środkowej powierzchni przeponowej naczynia biegną poprzez więzadło

sierpowate wątroby,przechodzą przez trójkat mostkowo-zebrowy Larey'a w

przeponie i uchodzą do ww.chł.zamostkowych.

3.Z bocznych części powierzchni przeponowej naczynia biegną w 2 kierunkach -

a.jedne przechodzą przez przeponę do ww.chł.śródpiersiowych

b.Inne biegną do ww.chł.lędzwiowych

8.Unerwienie -

pochodzi ze splotu wątrobowego - splot autonomiczny otaczający t.wątrobową

właściwą.W tym splocie biegną włókna sympatyczne pozazwojowe ze splotu

trzewnego i włókna parasympatyczne przedzwojowe od nerwów błędnych.Zwoj ten

jest splotem uzwojonym - zawiera zwoje parasympatyczne.

9.Funkcja -

1.Produkcja żółci - 500-1000 ml/dobę

2.Produkcja białek krwi - z wyjątkiem gamma-globulin

3.Detoksykacja przez wiązanie z H2SO4 i kwasem glukuronowym

4.Udział w metabolizmie węglowodanów,białek i tłuszczów - magazyn glukozy w

postaci glikogenu,rozkład i synteza białek

5.Produkcja czynników krzepnięcia

6.Inaktywacja hormonów

7.Magazyn witamin A,D,B12

8.Spichrzanie glikogenu i żelaza (Fe)

9.Magazyn krwi

10.Termoregulacja - krew opuszcza ją cieplejsza o 1 stopień Celcjusza

11.W okresie płodowym - narząd krwiotwórczy

KRĄŻENIE WROTNE WĄTROBY

Ogólnie krążenie wrotne polega na połączeniu 2 sieci włosowatych poprzez duże

naczynie.U człowieka występuje krążenie wrotne wątroby,przysadki mózgowej -

krążenia żylno-żylne oraz wg.niektórych autorów również w nerce - krążenie

tętniczo-tętnicze - rete mirabilis.Krążenie wrotne wątroby jest najbardziej

typowym przykładem krążenia wrotnego.

Żyła wrotna [v.portae]

Zbiera krew z:

- śledziony,trzustki,pęcherzyka żółciowego,

- brzusznego odcinka przełyku,żołądka,jelita cienkiego,kątnicy z wyrostkiem

robaczkowym,całej okrężnicy i 1/3 górnej prostnicy

- omentum maius et minus.

Żyła wrotna powstaje w jamie brzusznej,w przestrzeni zaotrzewnowej za głową

trzustki z połączenia ż.krezkowej górnej i ż.śledzionowej,do której uchodzi

ż.krezkowa dolna.W jej przebiegu wyróżniamy:

- cz.zatrzustkową - żyła biegnie ku górze za głową trzustki

- cz.zadwunastnicza - ż.biegnie ku górze do tyłu od cz.górnej XII

- cz.sieciowa - ż.biegnie w więz.wątrobowo-XII leżąć do tyłu od pozostałych

tworów.

W trakcie jej przebiegu do ż.wrotnej uchodzą:

- ż.wieńcowa żołądka

- ż.odźwiernikowa

- żż.pęcherzykowe

- połączenia z ż.wrotną mają żż.przypępkowe Burowa i Sappey'a pozostałości po

ż.pępkowej prawej,biegną wzdłuż lig.teres hepatis.

We wrotach wątroby ż.wrotną dzieli się na g.prawą i lewą,które uchodzą do

odpowiednich płatów,tam dzielą się na gałęzie górne i dolne,te na przednie i

tylne,one na żż.międzyzrazikowe a te na żyły okołozrazikowe,z których krew

wpływa do naczyń zatokowych zrazika wątroby gdzie kończy się krążenie wrotne.

[dł.żyły 8-10 cm,średnica 15-20 mm]

Krążenie oboczne do krążenia wrotnego wątroby

Jest czynne w przypadku utrudnienia przepływu krwi przez:

- żyłę wrotną

- miąższ wątroby (np.marskość wątroby)

- v.cava inferior

Wyróżniamy wówczas kilka dróg odpływu krwi z łożyska ż.wrotnej.

1.Poprzez v.coronaria ventriculi => sploty żylne przełykowe => żyły przełykowe

=> żż.nieparzyste => v.azygos => v.cava superior.

2.Poprzez v.lienalis => v.mesenterica inferior => v.rectalis superior =>

sploty żylne odbytnicze górny,środkowy i dolny i teraz:

a.z środkowego => vv.rectalis mediae => vv.iliacae internae => vv.iliacae

communes => v.cava inferior

b.z dolnego => vv.rectales inf.=> vv.pudendae internae => vv.iliacae

internae => dalej jw.

3.Poprzez żż.przypępkowe Burowa i Sappey'a krew płynie do sieci naczyń żylnych

podskórnych okołopępkowych [vv.perilumbilicales],a z nich:

a.poprzez żż.nabrzuszne górne - uchodzą do żż.piersiowych wewnętrznych a te

do żż.ramienno-głowowych i dolne - do v.iliaca ext.=> v.iliaca interna

b.poprzez żż.nabrzuszne powierzchowne do żż.odpiszczelowych a znich do

żż.udowych,te przedłużaja się w żż.biodrowe zewnętrzne,które łączą się z

żż.biodrowymi wewnętrznymi w żż.biodrowe wspólne a te w v.cava inferior

c.poprzez żż.piersiowo-nabrzuszne u góry - do żż.piersiowych bocznych a te

do żż.pachowych u dołu do żż.odpiszczelowych i jw.

4.Zespół połączen żylnych Retziusa:

krew płynie przez żż.zaotrzewnowej części XII,okrężnicy wstępującej i

zstępującej.Te żż.łączą się z dopływami żż.lędźwiowych,nerkowych i jądrowych

lub jajnikowych,a te naczynia uchodzą do żyły głównej dolnej.

W przypadkach patologiczego utrudnienia przepływu krwi przez ż.wrotną lub

żż.wątroby dochodzi do wzrostu ciśnienia wewnątrzotrzewnowego w całym zlewisku

żyły wrotnej,co prowadzi do wzrostu ciśnienia w wyżej omówionych połączeniach.

Długo trwajacy wzrost ciśnienia prowadzi z kolei do poszerzenia tych żył i:

1.W zwiazku z I drogą odpływu powstają żylaki przełyku [varices esophagi].

2.W związku z II drogą odpływu powstają żylaki odbytu [varices haemorroidales]

3.W związku z III drogą odpływu dochodzi do poszerzenia sieci żylnej

podskórnej brzucha,a wskutek poszerzenia żył okołopępkowych powstaje

tzw.głowa meduzy [caput medusae].

3.DROGI ŻÓŁCIOWE

Wyróżniamy drogi żółciowe wewnątrzwątrobowe i zewnątrzwątrobowe.

I.Drogi wewnątrzwątrobowe - między błonami komórkowymi sąsiadujących

hepatocytów biegną kanaliki żółciowe,które łączą

się następnie w przewodziki międzyzrazikowe [ductuli interlobulares],te łączą

się w przewodziki żółciowe [ductuli biliferi],a te z kolei łączą się w przewód

wątrobowy prawy i lewy - odpowiednio w płacie prawym i lewym.

II.Drogi zewnątrzwątrobowe - we wrotach wątroby ductus hepaticus dexter et

sinister łączą się w przewód wątrobowy wspólny

[ductus hepaticus communis],który następnie łączy się z przewodem pęcherzykowym

[ductus cysticus] w przewód żółciowy wspólny.

Do dróg zewnątrzwątrobowych należy też pęcherzyk żółciowy [vesica fellea]

1.Położenie -

leży w dole pęcherzyka żółciowego w przedniej części rowka strzałkowego

prawego na powierzchni trzewnej wątroby.Spośród wszystkich elementow rzutujemy

na ścianę brzucha jedynie jego dno - leży w miejscu skrzyżowania prawego łuku

żebrowego z brzegiem bocznym m.prostego brzucha lub w miejscu połączenia

chrząstki żebra IX z VIII po stronie prawej.

Stosunek do otrzewnej - otrzewna przechodząc z płata czworobocznego na

pozostałą część płata prawego wątroby pokrywa dolną powierzchnię pęcherzyka

żółciowego oraz jego dno,które jest oddzielone od wątroby podwojną blaszką

otrzewnej.

2.Wlk.i wymiary - ma kształt gruszkowaty,dł.10 cm,szerokość ok.4 cm,pojemność

około 60 ml.

3.Sąsiedztwo - dno - z przednią ścianą brzucha pomiędzy okrężnicą poprzeczną a

brzegiem dolnym wątroby

trzon - spoczywa na okrężnicy poprzecznej

szyjka - z opuszką XII-icy

cały - z prawym i czworobocznym płatem wątroby.

4.Budowa (w tym histoogiczna) -

anatomicznie wyróżniamy dno,trzon i szyjkę,która przedłuża się w przewod

pęcherzykowy [ductus cysticus].Pęcherzyk żółciowy jest wysłany błoną śluzową,

na zewnątrz niej leży błona mięśniowa,zbudowana z włókien mięsnych gładkich o

przebiegu spiralnym - 2 warstwy.Najbardziej na zewnątrz leży otrzewna

oddzielona od błony mięsnej tkanką podsurowiczą.

W przewodzie pęcherzykowym błona śluzowa tworzy szereg fałdów,które wspólnie

nazywamy zastawką spiralną Heistera [valvula spiralis]

5.Umocowanie - ?

6.Unerwienie -

włókna autonomiczne ze splotu wątrobowego

7.Funkcja - 1.Magazyn żółci (pojemność 60 ml)

2.Resorpcja wody

3.10-15 - krotne zagęszczanie żółci

Żółć produkowana w wątrobie płynie w miarę potrzeby do lub z pęcherzyka przez

ten sam przewód - ductus cysticus,który stanowi jedyną drogę.

Odpływ żółci

Ductus cysticus -

wchodzi do lig.hepatoduodenale - kieruje się ku dołowi i w stronę lewą,łącząc

się zazwyczaj z prawą stroną ductus hepaticus communis w ductus choledochus

[przewód żółciowy wspólny].

Przewód żółciowy wspólny [ductus choledochus]

Rozpoczyna się od miejsca połączenia przewodu wątrobowego wspólnego z

przewodem pęcherzykowym,w więzadle wątrobowo-dwunastniczym.

Przebieg:

1.Odcinek naddwunastniczy

biegnie w lig.hepato-duodenale po prawej stronie w stosunku do a.hepatica

propria,do przodu od v.portae.Wychodząc z więzadła jest krzyżowany od przodu

przez a.gastro-duodenalis.

2.Odcinek zadwunastniczy leży do tyłu od opuszki XII-icy.

3.Odcinek trzustkowy

leży między głową trzustki a tylno-przyśrodkową powierzchnią częsci

zstępującej XII-icy - powoduje powstanie na wewnętrznej powierzchni

tej ściany fałdu podłużnego XII-icy [plica longitudinalis duodeni]

4.Odcinek śródścienny -

przebija ścianę tylno-przyśrodkowa cz.zstępującej XII-icy i uchodzi

najczęściej wspólnie z przewodem trzustkowym Wirsunga na brodawce XII-iczej

większej [papilla duodenale maior Vateri].Ich wspólne ujście jest nazywane

bańką wątrobowo-trzustkową [ampulla hepatopancreatica].Jest ono otoczone

mięśniówka gładką o przebiegu okrężnym,zwana mięśniem zwieraczem bańki

wątrobowo-trzustkowej [m.sphincter ampullae hepatopancreaticae Odi].

[kształt cylindryczny,średnica ok.5 mm,dł ok.7 cm].

4.TRZUSTKA [PANCREAS]

1.Położenie -

leży w jamie brzusznej na jej tylnej ścianie,wtórnie zaotrzewnowo w piętrze

gruczołowym.Głowa trzustki leży na poziomie kręgów L1 i L2,trzon trzustki

krzyżuje trzon kręgu L1 a ogon wznosi się do wysokości XI żebra,dochodząc do

wnęki śledziony.

2.Wlk.i wymiary -

dł.12-20 cm,wys.4-5 cm,grubość 2-3 cm,waga 70-100 g,kształt ryby

3.Sąsiedztwo -

1.Głowa - sąsiaduje ze wszystkimi częściami XII-icy,powierzchnia tylna z

naczyniami krezkowymi górnymi,ż.wrotną,przewodem żółciowym wspólnym,

nacznyniami nerkowymi prawymi i v.cava inferior.

2.Trzon - powierzchnia przednia przez torbę sieciową z tylną ścianą żołądka,

powierzchnia tylna z aorta brzuszną,tt.nerkowymi,ż.nerkową lewą,lewą

nerką i lewym nadnerczem.

3.Ogon - biegnie w więzadle przeponowo-śledzionowym i sąsiaduje ze śledzioną

Wzdłuż górnego brzegu trzustki biegną naczynia śledzionowe,wzdłuż brzegu

przedniego (wg niektórych dolnego) - biegnie przyczep korzenia krezki

okrężnicy poprzecznej.

Przez wcięcie trzustki przechodzą t.i ż.krezkowa górna.

4.Budowa (w tym histologiczna) i czynność -

w trzustce wyróżniamy głowę,trzon i ogon.Głowa jest spłaszczona w kierunku

przednio-tylnym,stąd wyróżniamy na niej pow.przednią i tylną.Na dolnym brzegu

głowy trzustki znajduje się wcięcie trzustki [incisura pancreatis],przez które

przechodzą naczynia (t.i ż.) krezkowe górne.Od tylnej pow.głowy trzustki

odchodzi wyrostek haczykowaty [processus uncinatus] leżący do tyłu od naczyń

krezkowych górnych w miejscu ich przejścia przez wcięcie trzustki.

Przejście głowy w trzon nosi nazwę szyjki trzustki,leży ona nad wcięciem

trzustki.Trzon ma na przekroju kształt trójgraniasty.Wyróżniamy w nim:

powierzchnie tylna,przednia i dolna oraz 3 brzegi przedni,górny i dolny.

Początkowy odcinek pow.przedniej trzonu w pobliżu głowy uwupuklony jest ku

górze.To uwypuklenie nazywamy guzem sieciowym [tuber omentale].

Ogon jest spłaszczony,leży w więzadle przeponowo-śledzionowym i dochodzi do

wnęki śledziony.

Trzustka jest gruczołem zewnątrz i wewnątrzwydzielniczym.Część

zewnątrzwydzielnicza jest zbudowana z jednostek czynnościowych,zwanych

pankreotonami.Pankreoton jest zbudowany z pęcherzyka wyścielonego komórkami

pęcherzykowymi,zawierającymi białko enzymatyczne - zymogen i wstawki wysłanej

komórkami wstawkowymi - produkują wodę i wodoroweglany HCO3-.Komórki

pęcherzykowe są pobudzane do wydzielania poprzez hormon CCK-PZ

(choleocystokinina-pankreozymina),a komórki wstawkowe przez sekretynę.

Kilka pankreotonów tworzy zrazik trzustki.Z połączenia ich wstawek powstaje

przewód biegnący od zrazika do przewodu trzustkowego.

Część wewnątrzwydzielnicza jest utworzona przez wysepki Langerhansa,

rozmieszczone w całej trzustce,choć najwięcej ich występuje w ogonie a

najmniej w głowie.W całej trzustce jest około 2 mln.wysepek.W każdej wysepce

leżą komórki: A - produkuja glukagon,B - insulinę (70% komórek),D (12%) -

somatostatyna i PP - produkują polipeptyd trzustkowy.

5.Przewody trzustki -

Trzustka ma 2 przewody odprowadzające:

- przewód trzustkowy główny Wirsunga

- dodatkowt Santoriniego

Ductus pancreaticus Wirsungi -

rozpoczyna się w obrębie ogona trzustki przez połączenie mniejszych

przewodzików zrazików trzustkowych,biegnie nieco zygzakowato przez ogon i

trzon trzustki,wewnątrz tkanki łącznej międzyzrazikowej ku dołowi i na stronę

prawą wzdłuż długiej osi narządu bliżej ściany tylnej,wzdłuż swego przebiegu

przyjmuje drobniejsze rozgałęziające się przewody.Przechodząc z trzonu do

głowy na wysokości szyjki trzustki kieruje się ku dołowi i na prawo i uchodzi

najczęściej wraz z przewodem żółciowym wspólnym na brodawce dwunastniczej

większej Vatera do cz.zstępującej XII.[dł.ok.20 cm,średnica w ogonie ok.2 mm a

w głowie 4 mm]

Ductus pancreaticus accessorius Santorini -

biegnie w głowie trzustki.Łączy on przewód trzustki główny z ujściem na

brodawce dwunastniczej mniejszej Santoriniego.Przewód ten może nie mieć

odrębnego ujścia do XII i wówczas jest tylko dopływem przewodu Virsunga.

[dł.ok.5 cm,średnica 1 mm].

6.Umocowanie -

1.Do tylnej ściany brzucha poprzez warstwę tk.łącznej będącej pozostałością

sklejonych blaszek otrzewnej w okresie rozwoju płodowego

2.Głowa jest objęta pętlą XII i łączy się przewodami trzustkowymi z częścią

zstępującą XII

3.Otrzewna ścienna pokrywa trzustkę od przodu

4.Ogon trzustki biegnie w więzadle przeponowo-śledzionowym

7.Unaczynienie -

1.Górna część głowy trzustki jest unaczyniona przez:

- a.pancreatico-duodenalis superior od a.gastroduodenalis (dzieli się na

gałąź przednią i tylną).

- rami pancreatici a.hepatica communis

2.Dolna część głowy przez a.pancreaticoduodenalis inf.od a.mesenterica sup.

(dzieli się na gałąź przednią i tylną)

3.Trzon i ogon są unaczynione przez gałęzie trzustkowe od t.śledzionowej

8.Krew żylna odpływa -

żż.towarzyszą tętnicą i uchodzą do ż.krezkowej górnej.Drobne żyły uchodzą też

do ż.śledzionowej.

9.Odpływ chłonki -

1.Do ww.chł.trzustkowo-śledzionowych biegnących wzdłuż górnego brzegu

trzustki,stąd naczynia biegną wzdłuż t.śledzionowej do ww.chł.trzewnych

2.Do ww.chł.trzustkowych górnych i dolnych wzdłuż górnego i dolnego brzegu

głowy trzustki,a z nich wzdłuż odpowiednich tętnic do ww.chł.trzewnych

10.Unerwienie -

do trzustki dochodzą włókna autonomiczne w splotach otaczających tętnice.

Włókna sympatyczne są pozazwojowe i pochodzą od splotu trzewnego a włókna

parasympatyczne są przedzwojowe od nn.błędnych.Sploty dochodzące do trzustki

są uzwojone - zawierają zwoje parasympatyczne,w których te włókna mają

synapsy.

11.Funkcja -

1.Czynność wewnątrzwydzielnicza - produkcja insuliny,glukagon,somatostatyna i

polipeptyd trzustkowy

2.Czynność zewnątrzwydzielnicza - produkcja soku trzustkowego.

Sok trzustkowy - c.w.1.025,pH 8 dlatego zobojętnia sok żołądkowy,objętość

1-3 l/dobe.Skład - H2O,enzymy,Na+,K+,Cl-,HCO3-.

Enzymy - 1.Proteolityczne: trypsyna,chymotrypsyna,elastazy,karboksypeptydazy

2.Lipolityczne: lipaza trzustkowa,fosfolipaza,esterazy

3.Glikolityczne - a-amylaza

5.ŚLEDZIONA [SPLEN,LIEN]

1.Położenie -

leży w jamie brzusznej wewnątrzotrzewnowo,w lewym podżebrzu,w piętrze

gruczołowym pomiędzy IX a XI żebrem,jej oś długa biegnie wzdłuż X żebra.Biegun

tylny czyli górny leży 4-6 cm na lewo od kręgu Th10,biegun przedni czyli dolny

nie przekracza lini pachowej środkowej lewej.Pochodzenie rozwojowe

mezodermalne (z mezenchymy krezki grzbietowej żołądka).

2.Wlk.i wymiary -

waga 200 g,kształt zależy od wypełnienia żołądka i zgięcia śledzionowego - od

ostrosłupa do 3 złączonych cząstek pomarańczy.Długość 12 cm,szerokość 7 cm,

grubość 4 cm.

3.Sąsiedztwo -

z żołądkiem,lewą nerką,zgięciem śledzionowym okrężnicy,ogonem trzustki,

przeponą i nie zawsze z lewym nadnerczem.

4.Budowa (w tym histologiczna) i czynność -

w budowie anatomicznej wyróżniamy:

1.Powierzchnię przeponową (boczną) i trzewną (przyśrodkową),na której

wyróżniamy:

powierzchnię żołądkową zawierającą wnękę śledziony

brzeg pśsredni

powierzchnię nerkową

powierzchnię okrężniczą

2.Brzegi - górny (karbowany,ostry,przedni)

dolny (tępy,tylny)

3.Końce - bieguny - tylny (górny) i przedni (dolny).

Struktura:

1.Miazga czerwona - miejsce rozpadu erytrocytów,do niej dochodzą liczne

naczynia zatokowe

2.Miazga biała - ogniska rozmnażania limfocytów

3.Tk.siateczkowo-śródbłonkowa z układem makrofagów

4.Przegrody łącznotkankowe z włóknami mięsnymi gładkimi wnikające do torebki

5.Umocowanie -

1.Korzeń (szypuła) śledziony

2.Więzadło przeponowo-śledzionowe

3.Więzadło żołądkowo-śledzionowe

4.Więzadło przeponowo-okrężnicze - spoczywa na nim biegun przedni

6.Funkcja -

1.Przegląd i niszczenie erytrocytów

2.Limfopoeza

3.Fagocytoza (makrofagi)

4.Rezerwuar krwi i jej zagęszczanie

5.Zdolność kurczenia się i wyrzutu zagęszczonej krwi

6.Niszczenie trombocytów

7.W okresie płodowym - hemopoeza

6.NERKA [REN]

1.Położenie -

jest narządem parzystym leży w jamie brzusznej,pierwotnie zaotrzewnowo,na

m.psoas maior,m.quadratus lumborum i części lędzwiowej przepony.Nerka prawa

leży na wysokości pomiędzy Th12 -L3 a nerką lewą Th11-L2.Są to granice

ekstremalne,ponieważ nerka jest zarówno ruchoma oddechowo,jak też jej wysokość

zależy od pozycji ciała.

Oś długa nerki biegnie od góry i strony przyśrodkowej ku dołowi i bocznie.

Ruchomość oddechowa: w zależności od pozycji ciała wynosi 1-3 cm (od 1/2 do

pełnej wysokości kręgu)

Zmienność położenia:

wysokie - górny biegun dochodzi do Th10

niskie - dolny biegun dochodzi do grzebienia biodrowego

2.Wlk.i wymiary -

kształt fasoli,długość nerki wynosi przeciętnie 10-12 cm,wymiar poprzeczny 5-6

cm,grubość 3-4 cm,waga 120-200 g.Zatoka nerkowa dł.7 cm,wymiar przednio-tylny

10-12 mm,wym.poprzeczny 30-35 mm

3.Sąsiedztwo -

1.Prawa nerka - nadnercze prawe,prawy płat wątroby,część zstępująca XII-icy,

zgięcie wątrobowe okrężnicy i pętle jelita cienkiego.

2.Lewa nerka - nadnercze lewe,żoladek,trzon trzustki,śledziona,zgiecie

śledzionowe okrężnicy i petle jelita cienkiego.

Powierzchnię tylną nerki krzyżują naczynia podżebrowe,naczynia lędzwiowe

I,n.podżebrowy,n.biodrowo-podbrzuszny i n.biodrowo-pachwinowy.

4.Budowa (w tym histoogiczna) i czynność -

w budowie zewnętrznej nerki wyróżniamy:

- powierzchnię przednią i tylną (przednia bardziej wypukła niż tylna)

- brzeg przyśrodkowy - wklęsły - zawiera wnęke nerki

- brzeg boczny - wypukly

- biegun górny - szerszy o cieńszy - i dolny - węższy i grubszy

Wnęka nerki [hilus renalis] - jest ograniczona wargą przednią i tylną.Warga

tylna jest większa dzięki czemu wnęka jest skierowana ku przodowi,dołowi i

przyśrodkowo.We wnęce nerki leżą naczynia nerkowe - żyła do przodu od tętnicy

- a do tyłu od nich moczowód (układ vena arteria urether).

Nerka jest bezpośrednio pokryta torebką włóknistą,której głęboka warstwa

zawiera włókna mięsne gładkie.Torebkę włóknistą można stosunkowo łatwo

oddzielić od miąższu nerki,jedynie w przypadku kłębkowego zapalenia nerek i

zawału nerki torebka zrasta się ściśle z miąższem.Na zewnątrz od torebki

włóknistej leży torebka tłuszczowa obejmująca nerkę wraz z nadnerczem.Torebka

tłuszczowa jest stosunkowo gruba - 2-3 cm,ma znaczenie ochronne dla nerki oraz

warunkuje utrzymanie nerki w jej położeniu - u osób wychudzonych,kiedy zanika

torebka tłuszczowa nerka może opadnąć - nerka ruchoma [ren mobile].

Na zewnątrz od torebki tłuszczowej nerka jest pokryta powięzią nerkową

Garoty,która od przodu jest pokryta otrzewną ścienną.Powięź ta jest zbudowana

z 2 blaszek:

- przedniej (powięź przednerkowa)

- tylnej (powięź zanerkowa).

Blaszki te u góry łączą się ze sobą powyżej nadnercza przechodząc w powięź

przepony,bocznie łączą się przechodząc w powięź poprzeczną.Przyśrodkowo powięź

nerkowa jest przebita naczyniami nerkowymi i moczowodem i przechodzi w

przydankę tych tworów.Ku dołowi blaszki się nie łączą,między nimi leży luźna

tkanka łączna mająca łącznośc z tkanka łączną w dole biodrowym - stąd w

przypadku ren mobile może ona leżeć nawet w dole biodrowym.

Przekrój czołowy nerki

na przekroju czołowym przez nerkę widoczny jest miąższ nerki i zatoka nerki

[sinus renalis].Zatoka nerkowa otwiera się w kierunku przyśrodkowym we wnękę

nerki.W zatoce nerkowej leżą kielichy mniejsze,kielichy większe,miedniczka

nerkowa,tt.i żż.międzypłatowe oraz tk.tłuszczowa.

Na przekroju miąższu wyróżniamy istotę korową i rdzenna.Istota rdzenna tworzy

tzw.piramidy nerkowe [pyramides renales],które na przekroju mają kształt

trójkątny.Są zwrócone podstawami w kierunku kory nerki,a szczytami w kierunku

zatoki nerkowej.Szczyt piramidy nosi nazwe brodawki nerkowej [papilla renalis]

i jest objęty kielichem mniejszym.Istota korowa stanowi zewnętrzną część

miąższu nerki oraz wchodzi między piramidy tworzące słupy nerkowe [columnae

renales Bertini].Od podstaw piramid w kierunku kory wnikają drobne podłużne

pasma,zwane promienistościami rdzennymi stąd korę dzielmy na:

- część promienistą [pars radiata]

- część skłębiona [pars convolute] - tam gdzie tych promienistości nie ma.

Jednostka anatomiczna i czynnościową nerki jest nefron.W każdej nerce jest

ok.1.000.000 nefronów.Nefron jest zbudowany z następujących części:

1.Ciałko nerkowe,zbudowane z kłębka naczyn włosowatych tętniczych,otoczone

torebka Bowmana.

2.Kanalik proksymalny - kręty I rzedu - wychodzący z torebki Bowmana

3.Pętla Henlego,w którym wyróżnia się ramię wstępujące i zstępujące

4.Kanalik dystalny - kręty II rzędu - wstawka

W istocie korowej leżą ciałka nerkowe oraz kanaliki kręte I i II rzędu (są to

tzw.części kręte).W piramidach (rdzeniu) i promienistościach leżą pętle

Henlego oraz cewki zbiorcze i przewody brodawkowe (są to tzw.części proste).

Kanalik dystalny uchodzi do cewki zbiorczej,która nie jest elementem nefronu.

Do każdej cewki zbiorczej uchodzi szereg kanalików dystalnych.Cewki zbiorcze

biegną w promienistościach rdzennych oraz w piramidach nerkowych i łączą się w

przewody brodawkowate uchodzące na szczycie każdej brodawki na tzw.polu

sitowym do kielichów mniejszych.

Miedniczki nerkowe:

1.Typ bańkowaty - krótkie kielichy mniejsze a większych może nie być

2.Typ rozgałęziony - mała miedniczka,długie kielichy

Powstawanie moczu

pramocz jest przesączany przez kapilary tętnicze kłębka nerkowego do torebki

Bowmana.Krew do naczyn kłębka dopływa naczyniem doprowadzającym [vas

efferens],w którym panuje ciśnienie ok.60 mmHg,przepływa przez kapilary klębka

i wypływa naczyniem odprowadzającym,również tętniczym [vas efferens],w którym

panuje ciśnienie ok.40 mmHg.Naczynie odprowadzajace jest cieńsze od

doprowadzajacego.W procesie filtracji powstaje ogółem 150 l pramoczu na dobę.

Następnie pramocz wpływa do kanalików proksymalnego,gdzie następuje resorpcja

zwrotna wody,glukozy i części elektrolitów.Następnie przepływa przez pętle

Henlego do kanalika dystalnego gdzie dochodzi do ostatecznej regulacji ilości

wydalanych elektrolitów (Na+,K+,H+,HCO3-) i wody.

Powstaje mocz ostateczny,który płynie cewkami zbiorczymi,przewodami

brodawkowatymi do kielichów mniejszych,te łączą się w kielichy większe a te

uchodzą do miedniczki nerkowej,która przechodzi w moczowód.

W związku z rolą pełnioną w produkcji moczu a także z punktu widzenia

rozwojowego można podzielić nerkę na część wydzielniczą i wydalniczą.Do części

wydzielniczej zaliczamy wszystkie struktury nefronów.Część wydalniczą tworza

cewki zbiorcze,przewody brodawkowe,kielichy mniejsze i większe (2-3) i

miedniczka nerkowa.Część wydalnicza nerki należy do dróg odprowadzających

mocz.

Ilość moczu ostatecznego 1-5 l/dobę.

Wady nerki

1.Wady położenia:

a.do przodu od kręgosłupa poniżej swego normalnego położenia

b.w okolicy promontorium

c.w dole biodrowym

d.w miednicy mniejszej do przodu lub do tyłu od odbytnicy

2.Wady w ukształtowaniu:

a.nerka płatowa

b.nerka podkowiasta

c.pierścieniowata

d.esowata

e.agenezja - brak

5.Umocowanie -

1.Torebka tłuszczowa

2.Naczynia nerkowe

3.Otrzewna pokrywająca przednią powierzchnię nerki

4.Przylegające trzewia

5.Powięź nerkowa

6.Ciśnienie wewnątrzbrzuszne

6.Unaczynienie -

t.nerkowa odchodzi od aorty brzusznej na wysokość krążka międzykręgowego L1-L2,

dochodzi do wnęki nerki i dzieli się na gałąź przednią i tylną,które w zatoce

nerkowej dzielą się na tt.międzypłatowe [aa.interlobares].Biegną one w słupach

nerkowych między piramidami nie rozgałęziając się.Dochodzą do do granicy

między istotą korową a rdzenną,zakręcając na podstawy piramid,zmieniając nazwę

na tt.łukowate [aa.arcuatae].Biegną one wzdłuż piramid i oddają do kory nerki

tt.międzyzrazikowe [aa.interlobares] a do rdzenia (piramid) tt.proste

prawdziwe [aa.rectae verae].

Od tt.międzyzrazikowych odchodzą naczynia doprowadzające [vasa afferentia]

dochodzące do kłębków nerkowych.Ponadto tt.międzyzrazikowe oddają do rdzenia

nerki tt.proste prawdziwe podobnie jak tt.łukowate.

Z kłębkow wychodzą naczynia odprowadzające [vasa efferentia],które następnie

dzielą się na kapilary odżywiające korę nerki (oplatają one kanaliki kręte).

W ten sposób powstaje sieć dziwna [rete mirabile] tętniczo-tętnicza.

Korę nerki unaczyniają ponadto tzw.tętniczki Ludwiga,które mają znaczenie w

przypadku niedrożności naczyń kłębka.

Tt.Ludwiga odchodzą od tt.międzyzrazikowych i naczyń oprowadzających.

Do rdzenia nerki oprócz tt.prostych prawdziwych od tt.łukowatych i

międzyzrazikowych,dochodzą jeszcze tt.proste rzekome [aa.rectae spuriae]

odchodzące od naczyń odprowadzających.

7.Krew żylna odpływa -

1.Z kory nerki krew odpływa żż.gwiaździstymi [vv.stellae],które łączą się z

żż.międzyzrazikowymi [vv.interlobulares] a te uchodzą do żż.łukowatych

[vv.arcuatee].

2.Z rdzenia nerki - żyłki proste - uchodzą do vv.arcuatae

Żż.łukowate towarzyszą tętnicą i uchodzą do żż.międzypłatowych.W zatoce nerki

żż.międzypłatowe łączą się w ż.nerkową [v.renalis],która uchodzi do ż.głównej

dolnej.

8.Odpływ chłonki - do ww.chł.lędzwiowych i dalej do pni lędzwiowich

9.Funkcja -

1.Produkcja moczu 1.5 l/dobę

2.Regulacja objętości i składu substancji nieorganicznych i organicznych oraz

osmolarności płynu zewnątrzkomórkowego.

3.Udział w regulacji równowagi kwasowo-zasadowej

4.Wydalanie zbędnych produktów metabolizmu

5.Czynności metaboliczne

6.Zmiana nieaktywnej wit.D3 w postać aktywną 1,25(OH)2D3

7.Wydzielanie substancji hormonalnie czynnych: renina,erytropoetyna,

bradykinina,PGF2,TXA2,prostacyklina PGJ2.

7.NADNERCZE = GRUCZOŁ NADNERCZOWY [GLANDULA SUPRARENALIS]

1.Położenie -

jest narządem parzystym.Leży w jamie brzusznej,pierwotnie zaotrzewnowo w

piętrze gruczołowym,na górnym biegunie nerki,objęte wraz z nią torebką

tłuszczową i powięzią nerkową,na wysokości Th11-Th12.

2.Wlk.i wymiary -

prawe ma kształt trójściennej piramidy,lewe - półksiężyca.Wielkość: 1 x 3 x 5

cm.Waga: 10-18 g,80-90 % stanowi kora.

3.Sąsiedztwo:

lewe - przepona,nerka lewa,żołądek,trzon trzustki,czasem śledziona

prawe - przepona,żyła główna dolna,prawy płat wątroby,prawa nerka

4.Budowa i czynność -

na przekroju wyróżniamy korę - barwy żółtawej i rdzeń - szarawej barwy.

Odmienne jest pochodzenie rozwojowe obu tych części: kora jest pochodzenia

mezodermalnego a rdzeń ektodermalnego - podobnie jak zwoje autonomiczne z

grzebieni nerwowych.W korze wyróżniamy:

1.Warstwę kłębkowatą [zona glomerulosa] - produkuje mineralokortykoidy

2.Warstwa pasmowata [zona fasiculata] - produkuje glikokortykosterydy

3.Warstwa siatkowata [zona reticularis] - androgeny nadnerczowe

Komórki rdzenia nadnerczy produkują adrenalinę i noradrenalinę,uwalniane

wprost do naczyń.

5.Unaczynienie:

T.nadnerczowa górna [a.suprarenalis sup] - od t.przeponowej dolnej

T.nadnerczowa środkowa [a.suprarenalis media] - od aorty brzusznej

T.nadnerczowa dolna [a.suprarenalis inf.] - od t.nerkowej

6.Krew żylna odpływa -

po stronie prawej ż.nadnerczowa prawa do ż.głównej dolnej,po stronie lewej

lewa do ż.nerkowej lewej.

7.Chłonka - do ww.chł.lędzwiowych i dalej do pni lędzwiowich

8.Unerwienie -

nerwy pochodzą ze splotu trzewnego.Oprócz włókien pozazwojowych do rdzenia

dochodzą również włókna przedzwojowe sympatyczne z n.trzewnego większego i

mniejszego.

9.Funkcje - produkcja hormonów (w/w)

8.MOCZOWÓD -

1.Położenie - ?

2.Wlk.i wymiary -

kształt cylindryczny,nieco spłaszczony od przodu ku tyłowi,dł.do 35 cm,

szerokość 5-8 mm

3.Przebieg i sąsiedztwa -

rozpoczyna się w przedłużeniu miedniczki nerkowej na wysokości L2 - lewy

wyżej,w miejscu przejścia miedniczki nerkowej w moczowód wyróżniamy zgięcie

nerkowe moczowodu [flexura renalis ureteri].Następnie biegnie zaotrzewnowo,na

m.lędźwiowym większym,przyśrodkowo i ku dołowi.

W odcinku brzusznym do tylu od moczowodu biegną:

- n.płciowo-udowy

- naczynia biodrowe wspólne

Do przodu od moczowowdu prawego:

- część zstępująca i pozioma XII-icy

- naczynia jądrowe lub jajnikowe prawe

- naczynia okrężnicze prawe

- krezka j.cienkiego

Do przodu od moczowodu lewego: - zgięcie XII-iczo-czcze

- naczynia jądrowe lub jajnikowe lewe

- naczynia okrężnicze lewe

- krezka okrężnicy esowatej

Na wysokości linea terminalis wyróżniamy zgięcie brzeżne [flexura marginalis].

W tym miejscu jest przejście odcinka brzusznego w odcinek miedniczny

moczowodu.Moczowód biegnie następnie po ścianie miednicy małej do przodu od

t.biodrowej wewnętrznej a przyśrodkowo od naczyń i nerwu zasłonowego.

Na wysokości kolca kulszowego [spina ischiadica] zmienia kierunek - zgięcie

miedniczne [flexura pelvina],biegnie przyśrodkowo w kierunku dna pęcherza

moczowego,leżąc do tyłu od nasieniowudu lub t.macicznej,biegnąc w kierunku

przyśrodkowym i do przodu przebija skośnie dno pęcherza moczowego.

Dzięki skośnemu przebiegowi w ścianie pęcherza odcinek śródścienny moczowodu

unosi śluzowkę pęcherza,wytwarzając fałd który zamyka ujście pęcherowe

moczowodu na zasadzie zastawki,uniemożliwiając cofanie się moczu.

4.Budowa (w tym histologiczna) -

warstwy ściany moczowodu (analogiczne warstwy występują w budowie ściany

miedniczki nerkowej i kielichów):

- błona śluzowa

- błona mięśniowa - ma 3 warstwy (od wewnątrz) podłużna,okrężna i podłużna

- przydanka łącznotkankowa

Wady rozwojowe moczowodu

1.Moczowód podwójny

2.Nieprawidłowe ujście moczowodu

3.Dodatkowe naczynie podwieszające moczowód

4.Reflux pęcherzowo-moczowodowy

5.Całkowity brak moczowodu (gdy brak nerki)

5.Umocowanie - ?

6.Unaczynienie -

gałęzie od: t.nerkowej

t.jądrowej lub jajnikowej

aorty brzusznej

t.biodrowej wspólnej

t.odbytniczej środkowej

t.pęcherzowej dolnej

u O+ t.macicznej

7.Krew żylna odpływa - ?

8.Odpływ chłonki - ?

9.Unerwienie - ?

PIĘTRO JELITOWE JAMY BRZUSZNEJ

I.JELITO CIENKIE

Jest najdłuższym odcinkiem przewodu pokarmowego,łączącym żołądek z jelitem

grubym.Wyróżniamy:

- jelito cienkie bezkrezkowe - XII

- jelito cienkie krezkowe - jelito czcze i kręte.

Budowa ściany jelita

Ściana jelita cienkiego jest zbudowana od wewnątrz z warstw:

tunica interna - błona śluzowa

- błona podśluzowa

tunica media - mięśniówka wewn.okrężna,zewn.podłużna

tunica externa - otrzewna

Błona śluzowa razem z podśluzową tworzą fałdy okrężne [plicae circulares],

które są najwyższe w XII z tym że brak ich w opuszce,ich wysokość i gęstość

stopniowo maleje w kierunku jelita grubego,obejmują ok.4/5 obwodu jelita.Pod

mikroskopem można stwierdzić,że błona śluzowa wytwarza palczaste struktury

zwane kosmkami jelitowymi,pokryte nabłonkiem jelitowym (kom.walcowate,kubkowe i

APUD).Komórki walcowate (enterocyty) posiadają na swoim szczycie palczaste

pofałdowania zwane mikrokosmkami.[Fałdy okrężne zwiększają pow.wchłaniania

jelita z 0.3 do 0.4 m2 do 1 m2,kosmki do ok 10 m2 a mikrokosmki do ok 200 m2.

Nabłonek ma ogromną zdolność selektywności - nie przepuszcza do wnętrza

organizmu obcych struktur,a jedynie substancje w takiej formie w jakiej

organizm może je przyjąć.Nabłonek podlega nieustannej wymianie poprzez

złuszczanie starych i zajmowaniu ich miejsca przez nowe komórki.Nabłonek

spoczywa na siatce włókien kratkowych].

Błona śluzowa ma własną mięsniówkę - muscularis mucosa.Wewnątrz kosmka

przebiega naczynie tętnicze,naczynie żylne oraz chłonne,zwane też mleczonośnym,

kończące się ślepo w pobliżu szczytu kosmka.Ponadto w kosmku znajdują się

włókna mięsne gładkie,odchodzące od muscularis mucosae,dzieki skurczom których

kosmki mogą się poruszać,kurczyć - jest to pompa powodująca przepływ chłonki

(mleczu).

W błonie śluzowej leżą prymitywne narządy limfatyczne - grudki chłonne

[folliculi lymphatici].Grudki chłonne dzielimy na samotne [f.l.solitarii]

występujące w całym jelicie i skupione [f.l.aggregati] zwane kępkami Peyera

[agmina Peyeri] występujące tylko w j.krętym,leża wzdłuż brzegu krezkowego,osią

długą wzdłuż jelita,kształt wrzecionowaty,dł.3-5 cm,szer.1-2 cm.Grudki chłonne

oplata sieć naczyń chłonnych nie przechodzące przez nie (odkrycie Teichmana).

W błonie podśluzowej jest splot uzwojony Meissnera.

Błona mięśniowa tworzy dwie warstwy: okrężną [stratum circulare] położoną

wewnątrz,grubszą i warstwę podłużną leżącą zewnętrznie.Pomiędzy warstwami leży

splot uzwojony Auerbacha.Mięśniówka gładka jest zbudowana z włókien typu

trzewnego,których komórki połączone są mostkami łączącymi,którymi

rozprzestrzeniają się impulsy generowane przez komórki rozrusznikowe mające

zdolność powolnej spoczynkowej depolaryzacji (dzięki tej własności jelito

wykonuje ruchy nawet po jego wycięciu).Dzięki obecności i specyficznym

własnością mięśniówki jelito może wykonywać ruchy:

1.Ruchy wahadłowe - warunkowane naprzemiennymi skurczami i rozkurczmi

mięsniówki podłużnej - mieszają zawartość jelita.

2.Ruchy odcinkowe (segmentalne) - polegają na skurczu mięśniówki okrężnej w

kilku sąsiednich odcinków jelita co prowadzi do powstania kilku

pierścieniowatych zwężeń - funkcja jw.

3.Ruchy robaczkowe czyli perystaltyczne - polegają na skurczach całej

mięśniówki jelita.Powstaje zwężenie poprzedzone rozszerzeniem przyjęcia.

Skurcze te przesuwają się w stronę jelita grubego z szybkością 2-3 cm/s -

skurcze te przesuwają treść jelita (skurcze propulsywne).

Tu rys.nr 27 [ tu rysunek ruchu ]

1.Jelito bezkrezkowe - dwunastnica [duodenum]

1.Położenie -

leży w jamie brzusznej,na jej tylnej ścianie.Opuszka wewnątrzotrzewnowo,

pozostałe części wtórnie zaotrzewnowo.Opuszka i część zstępująca leży w piętrze

gruczołowym,część pozioma i wstępująca w piętrze jelitowym.

Wyróżniamy:

- opuszkę (część górną) [bulbus] - leżącą na wysokości trzonu L1

- część zstępująca [pars descendens] - po prawej stronie kręgosłupa na

wysokości od L1 - L3

- część pozioma [pars horisontalis] - krzyżuje trzon L3

- część wstępująca [pars ascendens] - leży po lewej stronie kręgosłupa

na wysokości L3 do L2 XII przechodzi zgięciem XII-czczym w jelito czcze

[flexura duodeno-ieiunalis].Jest ono umocowane przy pomocy więzadła albo

mięsnia wieszadłowego [m.suspensorius duodeni Treitzi],który przyczepia się do

zgięcia dwunastniczo-czczego.

2.Wlk.i wymiary -

kształt pętli ustawionej pionowo lub poziomo względnie kształt litery V.

Długosc 25-30 cm.

3.Sąsiedztwo -

1.Wszystkie części XII sąsiadują z głową trzustki

2.Część górna opuszka:

- od przodu: - płat prawy i

- płat czworoboczny wątroby

- szyjka pęcherzyka żółciowego

- od tyłu: - ż.wrotna

- ductus choledochus

- a.gastro-duodenalis

3.Część zstępująca:

- od przodu - płat prawy wątroby

- trzon i szyjka pęcherzyka żółciowego

- mesocolon transversum

- od tyłu - moczowód prawy

- nerka prawa

- naczynia nerkowe prawe

- v.cava inferior

- ductus choledochus

4.Część pozioma:

- od przodu - naczynia krezkowe górne

- pętle jelita cienkiego

- od tylu - moczowód prawy

- v.cava inferior

- aorta brzuszna

5.Część wstępująca:

- od przodu - krezka jelita cienkiego

- od tyłu - naczynia nerkowe lewe

4.Budowa -

w błonie śluzowej XII widoczne są liczne,wysokie fałdy okrężne [plicae

circulares] z wyjątkiem opuszki [bulbus],gdzie błona śluzowa jest gładka.Na

tylno-przyśrodkowej ścianie części zstępującej XII - icy przebiega fałd

podłużny XII [plica longitudinalis duodeni],wywołany przez przebieg przewodu

żółciowego wspólnego.Fałd ten kończy się brodawką XII-icz większą [papilla

duodeni maior Vateri].Na tej brodawce jest wspólne ujście przewodu żółciowego

wspolnego i przewodu trzustkowego Wirsunga.Może też istnieć brodawka XII

mniejsza [papilla duodeni minor Santorini].Na tej brodawce uchodzi przewód

trzustkowy dodatkowy.Jeżeli ta brodawka występuje,wówczas leży powyżej i do

przodu od brodawki Vatera.

2.Jelito krezkowe - jelito czcze [jejunum] i kręte [ileum] (jak w alfabecie)

Śą następnymi odcinkami jelita cienkiego,tworzą jelito cienkie krezkowe.Jelito

czcze stanowi 2/5 długości a kręte 3/5 długości jelita cienkiego.Nie ma

wyraźnej granicy pomiędzy nimi.Na zwłokach z reguły nie zawierają treści.

1.Położenie -

obie te części jelita leżą wewnątrzotrzewnowo,zawieszone na długiej krezce,

tworząc liczne pętle.Uważa się,że pętle jelita czczego leża w górnej części

piętra jelitowego,głównie po stronie lewej,a pętle jelita krętego w dolnej

części piętra jelitowego głównie po stronie prawej.Jelito kręte uchodzi do

j.grubego na granicy kątnicy i okrężniczy wstępującej i jest zamknięte

zastawką krętniczo-kątniczą Bauhina.

2.Wlk.i wymiary -

długość korzenia krezki jelita cienkiego 15-17 cm,długość jelita jest różna

3-11 m przeciętnie na zwłokach 6-8 m,przyjmuje się że jelito czcze to 2/5

górne a kręte 3/5 dolne jelita cienkiego.

3.Sąsiedztwo - ?

4.Budowa -

wyróżniamy brzeg krezkowy - miejsce przyczepu krezki i leżący naprzeciwko

brzeg wolny.W świetle jelita czczego i krętego widoczne są liczne fałdy

okrężne,których wysokość i gęstość ułożenia stopniowo maleje w kierunku jelita

grubego.Ponadto w błonie śluzowej widoczne są liczne grudki chłonne samotne,a

w jelicie krętym dodatkowo grudki chłonne skupione,ułożone osią długą wzdłuż

długiej osi jelita naprzeciwko przyczepu jej krezki,są szerokie na 1-2 cm i

dlugie 3-4 cm..

5.Umocowanie - krezka.

krezka jelita czczego i krętego potocznie krezka jelita cienkiego jest to

przejście otrzewnej ściennej w trzewną.Jest to jeden z rodzajów otrzewnej je

łączący.Jest zbudowana z 2 blaszek między,którymi biegną naczynia i nerwy do i

od jelita.Między blaszkami krezki jelita czczego i krętego biegną:

1.T.krezkowa górna z rozgałęzieniami:

- tt.jelita czczego

- tt.jelita krętego

- końcowy odcinek t.krętniczo-okrężniczej

2.Ż.krezkowa górna z analogicznymi dopływami

3.Nn.chłonne i ww.chłonne krezkowe w tym pień jelitowy

4.Splot autonomiczny krezkowy górny,wtórny od splotu trzewnego

5.Tkanka tłuszczowa - jej największy magazyn w organizmie

Krezka jelita czczego i krętego przyczepia się korzeniem krezki [radix

mesenterii] do tylnej ściany brzucha oraz do brzegu krezkowego jelita czczego

i krętego.Przyczep na jelicie sięga od zgięcia XII-czczego do zastawki

krętniczo-kątniczej Bauhina.

Przyczep do tylnej ściany brzucha rozpoczyna się po lewej stronie trzonu

kręgu L2,biegnie skośnie w dół i na prawo i kończy się na prawym talerzu

biodrowym,na wysokości stawu krzyżowo-biodrowego prawego.

Korzeń krezki jelita czczego i krętego ma długość 15-17 cm a przyczep krezki

do jelita jest równy długości jelita krezkowego.

Korzeń krezki jelita czczego i krętego krzyżuje (w kolejności !)

1.Część wstępującą XII

2.Aortę brzuszną

3.Kręgosłup

4.Żyła główna dolna

5.Pień sympatyczny prawy [truncus symphaticus dexter]

6.M.lędzwiowy większy prawy a na nim:

7.Moczowód prawy

8.Naczynia jądrowe lub jajnikowe prawe [vasa testicularis seu ovarica dex]

9.N.płciowo-udowy prawy

10.Naczynia biodrowe wspólne prawe [vasa iliacae communes dex]

6.Unaczynienie -

w nasadzie krezki jelita czczego i krętego biegnie t.krezkowa górna.Od jej

wypukłej strony odchodzą tętnice jelita czczego [aa.ieiunales] i tt.jelita

krętego [aa.ilei].Sumaryczna liczba tych tętnic wynosi 10-18.Biegną one w

kierunku ściany jelita objęte krezką.Każda z nich dzieli się dychotomicznie,po

czym ich gg.zespalają się,by ponownie podzielić się dychotomocznie.

Tworzy się w ten sposób układ przypominający arkady.W krezce jelita czczego i

krętego leży w sumie 2-5 rzędów arkad.Obecność arkad ma zapewnić dobre

ukrwienie ściany jelita i zapobiec martwicy odcinka jelita w razie

zaczopowania którejś z tętnic.Ponadto jelito kręte otrzymuje jeszcze gałąź

krętniczą t.krętniczo-okrężniczej dochodząca do końcowego odcinka jelita

krętego.

7.Krew żylna odpływa -

żyły towarzyszą tętnicom i uchodzą do ż.krezkowej górnej,która łącząc się z

żyłą śledzionową tworzą ż.wrotną.

8.Odpływ chłonki (całe jelito cienkie) -

w każdym kosmku znajduje się 1 ślepo zakończone naczynie mleczonośne

[vaschyloferum].Z naczyń mleczonośnych kosmków chłonka (mlecz) płynie do sieci

naczyń chłonnych w błonie śluzowej,zgrupowanych wokół grudek chłonnych

samotnych i skupionych.Z nich płynie do sieci naczyń chłonnych w błonie

podśluzowej,a z nich do sieci leżących pod błoną surowiczą.

Naczynia chłonne wychodzące z tych sieci biegną do ww.chł.krezkowych

ułożonych w 3 piętra: - przyjelitowe

- pośrednie

- główne - centralne

Z węzłów głównych wychodzi pień lub pnie jelitowe [truncus intestinalis],

który uchodzi do zbiornika mleczu.

9.Unerwienie -

do ściany jelita dochodzą włókna autonomiczne biegnące w splocie krezkowym

górnym wtórnym od splotu trzewnego.

Włókna sympatyczne biegnące w nim są pozazwojowe - komórki macierzyste mają w

zwoju krezkowym górnym oraz zwojach pni sympatycznych.

Włókna parasympatyczne są przedzwojowe - komórki macierzyste w jądrach

skrzydeł popielatych obu nerwów błędnych.Mają one synapsy w zwojach ściennych

na terenie splotów uzwojonych Auerbacha i Meissnera.

Wszystkim włóknom autonomicznym towarzyszą włókna viscerosensoryczne,mające

komórki macierzyste w zwojach międzykręgowych oraz zwojach czuciowych nerwów

błędnych - ggl.iugulare i ggl.nodosum.

3.Uchyłek Meckela [diverticulum ilei Meckeli]

Występuje u 2 % ludzi częściej u kobiet.Jest pozostałością po ductus

emphaloentericus.Odchodzi od jelita krętego ok.50 cm - 1 m od zastawki

krętniczo-kątniczej Bauhina.Ma długość 3-10 cm.Jego śluzówka może zawierać

ektopiczną śluzówkę żołądka lub miąższ zewnątrzwydzielniczy trzustki.W związku

z czym oprócz stanów zapalnych może dojść do owrzodzenia jego śluzówki i

następowego krwawienia a nawet perforacji.

II.ZASTAWKA KRĘTNICZO-KĄTNICZA BAUHINA [VALVULA ILEOCAECALIS BAUHINI] -

1.Położenie -

w ujściu jelita krętego do grubego na granicy kątnicy i okrężnicy wstępującej,

kształt szczelinowaty.

2.Budowa (w tym histologiczna) -

warga górna należąca do okrężnicy wstępującej

warga dolna należąca do kątnicy

wargi sa obustronnie połączone wędzidełkiem [frenulum valvae ileocecalis

anterius et posterius]

Histologicznie: warga jest zbudowana z błony śluzowej,błony podśluzowej i

mięśniowki okrężnej,która wytwarza sphincter valvulae coli.

3.Funkcja -

1.Przepuszcza okresowo treść z jelita cienkiego do grubego

2.Zapobiega cofaniu się treści j.grubego

III.JELITO GRUBE [INTESTINUM CRASSUM]

W opisie uwzględniono odbytnicę - należy do składu miednicy mniejszej.

Wśród odcinków jelita grubego wyróżniamy:

1.Kątnicę albo jelito ślepe - z wyrostkiem robaczkowym [appendix vermiformis]

2.Okrężnicę [colon] - wyróżniamy w niej następujące części -

a.okrężnicę wstępujacą [colon ascendens]

b.zgięcie wątrobowe albo prawe [flexura coli hepatica seu dextra]

c.okrężnicę poprzeczną [colon transversum]

d.zgięcie śledzionowe albo lewe [flexura coli lienalis seu sinistra]

e.okrężnicę zstępującą [colon descendens]

f.okrężnicę esowatą [colon sigmoideum]

3.Odbytnicę albo prostnicę [rectum]

Budowa ściany jelita grubego

Jest analogiczna do budowy ściany jelita krętego.Zasdnicza różnicą jest

nierównomierne rozłożenie mięśniówki o przebiegu podłużnym.W jelicie grubym

mięśniówka podłużna z wyjątkiem wyrostka robaczkowego i prostnicy tworzy 3

skupienia zwane tasmami [teniae].

Taśmy te są widoczne na zewnątrz poprzez otrzewną.Wyróżniamy taśmę wolną

[tenia libera],sieciową [tenia omentalis] i krezkową [tenia mesocolica seu

mesenteralis].Taśmy są krótsze o 1/6 od długości jelita grubego,co powoduje

wystąpienie charakterystycznych uwypukleń okrężnicy [haustra coli],oddzielonych

wcięciami półksiężycowatymi [incisurae semilunares].Ze względu na przyczynę ich

powstania zarówno wypuklenia jak i wcięcia półksiężycowate biegną od 1 taśmy do

2 czyli obejmują 1/3 obwodu jelita.

W świetle jelita grubego widoczne są fałdy półksiężycowate,które odpowiadają

leżącym na zewnątrz wcięciom.Plicae semilunares również obejmują 1/3 obwodu

jelita.

Wypukleń,wcięc i fałdów półksiężycowatych nie ma na wyrostku robaczkowym i

prostnicy,gdyż nie mają taśm.

Błona śluzowa jelita grubego nie tworzy fałdów - wymienione fałdy

półksiężycowate są zbudowane z całej grubości ściany jelita czyli z błony

śluzowej,błony podśluzowej,mięśniówki podśluzowej,mięśniówki okrężnej i

otrzewnej.Nie spotykamy też kosmków w błonie śluzowej jelita grubego.Widoczne

są natomiast nieliczne grudki chłonne samotne.Duża ilość tkanki chłonnej

obserwuje się jedynie w błonie śluzowej wyrostka robaczkowego,stąd nawet mówi

się o grudkach chłonnych skupionych w tym narządzie.

W tych odcinkach jelita grubego,które posiadają taśmy na zewnątrz występują

tzw.przyczepki sieciowe [appendices epiploicae].Są to uwypuklenia otrzewnej

wypełnione tkanką tłuszczową.Przyczepiają się do ściany jelita wzdłuż taśmy

wolnej.Przyczepki sieciowe występują tylko na jelicie grubym,mimo mylącej nazwy

- nie ma ich na sieci większej.

Odpływ chłonki z jelita grubego

Chlonka z wyrostka robaczkowego,kątnicy i okrężnicy wstępującej odpływa do

nodi lymphatici ileoceliaci a stąd do węzłów trzewnych.Chłonka z pozostałej

części j.grubego odpływa do ww.chł okrężniczych prawych i środkowych leżących

wzdłuż t.okrężniczej prawej i środkowej,a stąd do ww.chł.trzewnych.

1.Jelito ślepe [cecum]

1.Położenie -

leży w jamie brzusznej,wewnątrzotrzewnowo,na mięśniu biodrowo-lędźwiowym,w

prawym dole biodrowym (na prawym talerzu biodrowym).W rzucie na ścianę brzucha

położenie kątnicy określa punkt McBurneya.Leży on w lini łączącej kolec

biodrowy przedni górny z pępkiem,w odległości ok.5 cm od kolca.Najczęściej nie

posiada krezki - ponieważ rozwija się z jelita środkowego naprzeciwko

przyczepu krezki grzbietowej wspólnej,jest to tzw.kątnica ruchoma [cecum

mobile].W niektórych przypadkach jest połączona krezką ze ścianą dołu

biodrowego - kątnica wolna [cecum liberum].Może też leżeć wtórnie zaotrzewnowo

- kątnica przytwierdzona [cecum fixum].

Zmienność położenia

Położenie kątnicy jest bardzo zmienne ze względu na jej rozwój - w trakcie

rozwoju kątnica najbardziej ze wszystkich odcinkow jelita zmienia swoje

położenie.stąd w zależności od rodzaju zaburzenia rozwojowego położenie

kątnicy może być różne:

1.Może zwisać swobodnie nad brzegiem miednicy mniejszej lub też do niej

zstępować

2.W wypadku zaburzeń zstępowania kątnicy może leżeć pod wątrobą [cecum

subhepaticum]

3.W przypadku odwrotnego położenia trzewi [viscerum inversus] lub odwróconego

zwrotu kątnica leży na lewym talerzu biodrowym.

4.W związku z tym,że kątnica w czasie rozwoju przebywała drogę wyznaczającą

późniejsze położenie poszczególnych odc.jelita grubego,w wypadku wad

rozwojowych może leżeć w każdym odcinku tej drogi.

5.W przypadku wad złożonych zaburzenia zstępowania może być w lewej górnej

części piętra jelitowego.

6.Również w warunkach prawidłowych może się przesuwać,ponieważ nie jest

umocowane przy pomocy krezki.

Jeżeli dodatkowo wystąpi zaburzenie w postaci przetrwałej krezki okrężnicy

wstępjącej ruchomość może być duża.

2.Wlk.i wymiary - średnica = długość 7-8 cm

3.Sąsiedztwo - ?

4.Budowa -

ściana kątnicy jest zbudowana od wewnątrz z błony śluzowej błony podśluzowej,

błony mięśniowej u otrzewnej.Błona mięśniowa jest zbudowana z mięśniówki o

przebiegu podłużnym.Na zewnętrznej pow.kątnicy widoczne są uwypuklenia

[heustra] i wcięcia półksiężycowate pincisura semilunares].Od

tylno-przyśrodkowej ściany odchodzi wyrostek robaczkowy.

Na powierzchni kątnicy biegną taśmy:

- z przodu wolna

- na pow.tylnej - przyśrodkowo - krezkowa

- bocznie - sieciowa

W świetle kątnicy widoczne są:

- fałdy półksiężycowate odpowiadające wcięciom

- warga dolna zastawki Bauhina stanowiąca górną granicę kątnicy

- na tylno-przyśrodkowej ścianie widoczne jest ujście do kątnicy wyrostka

robaczkowego przesłonięte zastawką Gerlacha [valvula appendicularis

vermiformis Gerlachi].

5.Umocowanie - ?

6.Unaczynienie -

gałąź kątnicza przednia i tylna t.krętniczo-okrężniczej od t.krezkowej górnej

2.Wyrostek robaczkowy [appendix vermiformis]

1.Położenie -

leży w jamie brzusznej wewnątrzotrzewnowo,w piętrze jelitowym,odchodzi od

tylno-przyśrodkowej ściany kątnicy,jego ujście do kątnicy jest przesłonięte

zastawką Gerlacha.Wyrostek posiada krezeczkę [mesenteriolum],która rozpoczyna

się od krezki jelita krętego i przyczepia się wzdłuż taśmy krezkowej kątnicy.

Krezeczka zawiera t.wyrostka robaczkowego [a.appendicularis] od a.ileocolica,

towarzyszącą żyłę i naczynia chłonne i splot nerwowy autonomiczny.Rozwojowo

jest zwężoną końcową częścią kątnicy.Odchodzi z tylno-przyśrodkowej ściany

kątnicy i zwisa swobodnie do miednicy mniejszej.Takie prawidłowe położenie

nazywamy położeniem miednicznym [positio pelvina].

W rzucie na przednią ścianę brzucha położenie wyrostka najściślej określa

punkt Lanca,leży on w 1/3 prawej części lini łączącej kolce biodrowe przednie

górne.

Zmienność położenia

1.Położenie zakątnicze

2.Położenie do przodu od kątnicy

3.Położenie boczne od kątnicy

4.Położenie przyśrodkowe od kątnicy,pomiędzy nia a końcowym odcinkiem jelita

krętego,wzdłuż krezki jelita cienkiego.

5.Między pętlami jelita krętego (gdy jest za długi).

6.Inne - związane z zaburzeniami położenia kątnicy - w/w.

2.Wlk.i wymiary - przeciętna długość wyrostka wynosi 8-9 cm (wahania od 0.5 do

33 cm),ale może mieć do 30 cm,co powoduje zmienność jego położenia.

3.Sąsiedztwo - u kobiet sąsiaduje z jajnikiem

4.Funkcja - ? stwierdzono,że osoby którym usunięto wyrostek w okresie

niemowlęcym posiadają obniżoną odporność w wieku dorosłym - prawdopodobnie

ważne ognisko namnażania limfocytów B.

3.Okrężnica wstępujaca [colon ascendens]

1.Położenie -

leży w jamie brzusznej,wtórnie zaotrzewnowo,w piętrze jelitowym na tylnej

ścianie jamy brzusznej,w rowku pomiędzy m.lędźwiowym większym a

m.czworobocznym lędzwi po stronie prawej.

Rozpoczyna się od wargi górnej zastawki Bauhina,a kończy się zgięciem

wątrobowym okrężnicy przechodząc w okrężnicę poprzeczną.Układ taśm na

okrężnicy wstępującej jest taki sam jak na kątnicy.

2.Wlk.i wymiary - dł.15-20 cm

3.Sąsiedztwo -

powierzchnia tylna sąsiaduje z wymienionymi mięśniami a w górnej części

dochodzi do dolnego bieguna prawej nerki,powierzchnia przednia sąsiaduje z

pętlami jelita cienkiego.

4.Umocowanie - ?

5.Unaczynienie -

t.okrężnicza prawa od t.krezkowej górnej - dzieli się na g.wstępującą i

zstępującą.Gałęzie te biegną wzdłuż przyśrodkowego brzegu okrężnicy

wstępującej,oddając gałęzie do jej ściany.Gałąź zstępująca zespala się z

g.okrężniczą t.krętniczo-okrężniczej.

4.Zgięcie wątrobowe okrężnicy [flexura coli hepatica seu dextra]

Leży na wysokości 1/3 dolnej części powierzchni przedniej prawej nerki.

Sąsiaduje z prawą nerką i prawym płatem wątroby.Możemy je rzutować na VIII

żebro w lini pachowej środkowej prawej.Zmienność położenia zgięcia wątrobowego

w stosunku do prawej nerki:

5.Okrężnica poprzeczna [colon transversum]

1.Położenie -

leży w jamie brzusznej wewnątrzotrzewnowo,zawieszona na krezce,na granicy

piętra gruczołowego i jelitowego.Sięga od zgięcia wątrobowego do

śledzionowego.Przebiega od okolicy podżebrowej prawej łukiem wypukłym ku

dołowi,biegnie powyżej pępka i dochodzi do okolicy podżebrowej lewej.Zgięcie

edzionowe leży wyżej i głębiej niż wątrobowe.

2.Wlk.i wymiary - średnia długość 50-60 cm (od 30-85 cm)

3.Sąsiedztwo -

- powierzchnia górna sąsiaduje z: prawym płatem hepar,pęcherzykiem żółciowym i

krzywizną większą żołądka

- powierzchnia tylna a ściślej krezka krzyżuje część zstępująca XII,głowę

trzustki i dochodzi do przedniej powierzchni lewej nerki.

- powierzchnia dolna sąsiaduje z pętlami jelita cienkiego.

4.Budowa -

taśmy - wolna biegnie na powierzchni dolnej

krezkowa na powierzchni tylnej

sieciowa na powierzchni górnej

5.Umocowanie - ?

6.Unaczynienie -

t.okrężnicza środkowa [a.colica media] od t.krezkowej górnej biegnie w krezce

okrężnicy poprzecznej i dzieli się przed dojściem do ściany jelita na gałęzie

lewą i prawą.Gałąź lewa biegnie wzdłuż taśmy krezkowej w stronę lewą i zespala

się z g.wstępującą t.okrężniczej lewej.Gałąź prawa unaczynia okrężnicę

poprzeczna do 1/3 lewej od zgięcia śledzionowego i zespala się z g.wstępującą

t.okrężniczej prawej.Podsumowujac:

2/3 prawe unaczyniają g.prawa i lewa t.okrężniczej środkowej od

a.mesenterica sup.

1/3 lewą unaczynia gałąź wstępująca t.okrężniczej lewej od t.krezkowej dolnej

6.Zgięcie śledzionowe okrężnicy [flexura coli lienalis seu sinistra]

Leży wyżej i bardziej ku tyłowi,niż zgięcie wątrobowe.Okrężnica tworzy kąt

ostry tak,że często końcowy odcinek okręznicy poprzecznej sąsiaduje z

początkowym odcinkiem okrężnicy zstępującej.

Zgięcie to jest umocowane więzadłem przeponow-okrężniczym

[lig.phrenicocolicum],które przyczepia się do miejsca przyczepu przepony do X

żebra i dochodzi do zgięcia śledzionowego.Na tym więzadle spoczywa biegun

przedni śledziony.

Zmienność położenia zgięcia śledzionowego w stosunku do nerki lewej.

7.Okrężnica zstępująca [colon descendens]

1.Położenie -

leży wtórnie zaotrzewnowo,biegnie od lewego zgięcia okrężnicy do wysokości

lewego grzebienia biodrowego,gdzie przechodzi w okrężnicę esowatą.Biegnie w

rowku pomiędzy m.lędzwiowym większym a m.czworobocznym lędzwi.Układ taśm jak w

okrężnicy wstępującej.

2.Wlk.i wymiary - dł.15-20 cm

3.Sąsiedztwo - ?

4.Umocowanie - ?

5.Unaczynienie -

t.okrężnicza lewa od t.krezkowej dolnej,biegnie zaotrzewnowo i przed dojściem

do ściany jelita dzieli się na gałąź wstępującą,która zespala się z gałęzią

lewa t.okrężniczej środkowej i zstępującą,która biegnie ku dołowi i zespala

się z pierwszą t.okrężnicy esowatej.

8.Okrężnica esowata [colon sigmoideum]

1.Położenie -

leży w jamie brzusznej wewnątrzotrzewnowo,w dole biodrowym lewym,zawieszona na

krezce,część pętli schodzi do miednicy mniejszej gdzie na wysokości granicy

między S2 a S3 przechodzi w odbytnicę.Położenie okrężnicy esowatej jest bardzo

zmienne,zależy od jej długości - 15-90 cm (średnio 40 cm),długości krezki,

stanu wypełnienia odbytnicy i pęcherza moczowego.W skrajnych przypadkach pętla

okrężnicy esowatej może sięgać prawego talerza biodrowego a nawet sąsiadować z

prawym płatem wątroby lub krzywizną większą żołądka.

2.Sąsiedztwo -

z pętlami jelita cienkiego,odbytnicą,u O+ z macicą,u O-> z pęcherzem moczowym

3.Umocowanie -

Przyczep krezki okreznicy esowatej

rozpoczyna się od lewego kolca biodrowego przedniego górnego,biegnie po

t.biodrowej ku dołowi i przyśrodkowo,krzyżując n.skórny boczny uda

[n.cutaneus femoris lateralis].Dochodzi do bocznego brzegu m.lędzwiowego

większego i zmienia kierunek pod kątem ostrym - kieruje się ku górze,krzyżuje

naczynia jądrowe lub jajnikowe lewe,a następnie lewy moczowód i

n.płciowo-udowy lewy [n.genitofemoralis sinister] i zawraca pod kątem ostrym,

kieruje się ku dołowi,krzyżuje naczynia biodrowe wspólne lewe i schodzi do

miednicy małej,gdzie kończy się na powierzchni miednicznej kości krzyżowej na

granicy między S2 a S3.

4.Unaczynienie -

tt.okrężnicy esowatej [aa.sigmoideae] w liczbie 2-3,odchodzą od t.krezkowej

dolnej,dochodzac do ściany jelita oddają gałęzie zespalające się wzajemnie ze

sobą

9.Odbytnica [rectum]

1.Położenie

w miednicy małej,podotrzewnowo,na k.krzyżowej i guzicznej, dostosowana do nich swoimi krzywiznami.U kobiet do tyłu od macicy i pochwy,u mężczyzn pęcherza moczowego i sterczu.

2.Wlk.i wymiary - kształt rury wygiętej w 2 płaszczyznach.Bańka odbytnicy -

dł.12-15 cm,szerokość 3-6 cm,wymiar strzałkowy 1.5 do 8 cm,pojemność 500 ml.

Kanał odbytowy - dł.3 cm,kształt szczeliny w płaszczyznie strzałkowej

3.Sąsiedztwo -

4.Budowa (w tym histologiczna) i czynność -

kształt rury wygiętej w 2 płaszczyznach,w płaszczyźnie strzałkowej - krzyżową i kroczową,w czołowej - 2-4 wygięć.Końcowy odcinek jest skierowany ku dołowi i tyłowi. Zbudowana jest z bańki odbytnicy i kanału odbytowego,który kończy się otworem odbytowym czyli odbytem.Bańka odbytnicy [ampulla recti] jest to część miedniczna. W bańce widoczne są 3-5 fałdów - przeciętnie 3.Fałd górny 10-11 cm,fałd środkowy Kohlrauscha 7-8 cm,fałd dolny 5-6 cm od odbytu.Palec w czasie badania per rectum dochodzi na głębokość 8 cm do fałdu środkowego Kohlrauscha.Kanał odbytowy [canalis analis] jest to cz.odbytowa.Wyróżniamy w nim 3 strefy:

1.Strefa słupów odbytowych [zona collumnaris] -

zawiera 5-10 słupów odbytowych o wysokości ok.2 cm,są to podłużne fałdy błony

śluzowej,wywołane przez sploty żylne i mięśniówkę o przebiegu podłużnym.Dolne

końce słupów łączą się ze sobą za pomocą zastawek odbytowych [valvulae

anales] odgraniczającymi zatoki odbytowe [sinus anales] - ich śluzówka może

pękać przy zaparciach chorobowych.

2.Strefa splotu odbytniczego [zona haemorrhoidalis] - jest uwypuklona do

światła kanału odbytowego co wynika z napięcia mm.zwieraczy odbytu.

3.Strefa skórna [zona cutanea] - miejsce przejścia śluzówki w skórę.Przypomina

budową wargę.

Budowa ściany:

1.Błona śluzowa [tunica mucosa] - mało grudek chłonnych,duża liczba gruczołów

chłonnych.

2.Błona podśluzowa [tunica submucosa] - zawiera plexus venosus hemorrhoidalis

internus

3.Błona mięśniowa [tunica muscularis] -

a.wewnątrz warstwa okrężna,mięśniówka gładka tej warstwy tworzy m.zwieracz

wewnętrzny odbytu

b.zewnętrznie warstwa podłużna

4.Przydanka [tunica adventitia - zawiera plexus venosus haemorrhoidalis

externus]

Od zewnątrz na wysokości zona haemorhoidalis jest m.poprzecznie prążkowany - m.zwieracz zewnętrzny odbytu - otacza od zewnątrz kanał odbytowy i wpukla do wnętrza te strefę.Ściana odbytnicy jest nieco odmienna od ściany jelita grubego - brak taśm - warstwa mięśniówki podłużnej jest równomierna,z tego powodu brak też jest haustra i wcięć półksiężycowatych,brak również przyczepek sieciowych.

5.Umocowanie - ?

6.Unaczynienie - 1.T.odbytnicza górna od t.krezkowej dolnej

2.Tt.odbytnicze środkowe od tt.biodrowych wewnętrznych

3.Tt.odbytnicze dolne od tt.sromowych wewnętrznych

7.Krew żylna odpływa - krew odpływa analogicznymi żyłami

8.Odpływ chłonki -

bańka - ww.chł.krzyżowe

kanał odbytowy - ww.chł.biodrowe wewnętrzne

z zona cutanea - ww.chł.pachwinowe powierzchowne

9.Unerwienie - od splotów miednicznych

10.Twory anatomiczne dostępne badaniem per rectum

U obu płci: - śluzowka odbytnicy

- przestrzeń zaodbytnicza

- doły kulszowo-odbytnicze

- kość krzyżowa

U ♀: - jama Douglasa ( w wypadku obecności płynu w jamie otrzewnej tu się

zbiera - chełbocze pod palcem ).

- tylne sklepienie pochwy

- część pochwowa szyjki macicy

U ♂: - stercz

- gruczoły pęcherzykowe

- bańki nasieniowodów

- dno pęcherza moczowego

- opuszka prącia

UNERWIENIE JELITA GRUBEGO

1.Wyrostek robaczkowy,kątnica,okrężnica wstępująca i 2/3 prawe okrężnicy

poprzecznej są unerwione autonomicznie przez splot krezkowy górny,który oplata

t.krezkową górną i jej gałęzie.Splot ten jest wtórny od splotu trzewnego i

zawiera:

1.Włókna sympatyczne pozazwojowe,których komórki macierzyste leżą w zwoju

krezkowym górnym oraz zwojach pni sympatycznych.

2.Włókna parasympatyczne przedzwojowe,których komórki macierzyste leżą w

jądrach skrzydeł popielatych obu nerwów błędnych.Włókna te mają synapsy w

zwojach śródściennych leżących na terenie uzwojonych splotów Auerbacha i

Meissnera.

3.Włókna wiscerosensoryczne,które towarzyszą włóknom sympatycznym i

parasympatycznym.Mają one komórki macierzyste w zwojach międzykręgowych

oraz zwojach czuciowych nn.błędnych - ggl.iugulare i ggl.nodosum.

2.Zgięcie śledzionowe,okrężnica zstępująca,okrężnica esowata i 1/3 górna

odbytnicy,są unerwione autonomicznie przez splot krezkowy dolny.Splot ten

dochodzi do ściany tych odcinków jelita oplatając t.krezkową dolną i jej

gałęzie.Splot ten zawiera włókna:

1.Włókna sympatycne pozazwojowe,których komórki macierzyste leżą w zwoju

krezkowym dolnym i zwojach pni sympatycznych.Zwój krezkowy dolny jest

zwojem przedkręgowym leżącym w pobliżu miejsca odejścia od aorty

t.krezkowej dolnej.

2.Włókna parasympatyczne przedzwojowe,pochodzące od splotów miednicznych.Ich

komórki macierzyste leżą obustronnie w jądrze pośrednio-przyśrodkowym rogu

bocznego RK,w odcinku S2-S4.Włókna te mają synapsy w zwojach śródściennych

leżących na terenie splotów uzwojonych Auerbacha i Meissnera

3.Włókna viscerosensoryczne towarzyszące obu rodzajom włókien autonomicznych.

Ich komórki macierzyste leżą w zwojach międzykręgowych.

Pobudzenie układu parasympatycznego przyspiesza perystaltykę a sympatycznego hamuje ją. Oprócz takich ruchów jakie wykonuje mięśniówka jelita cienkiego,w jelicie grubym występują również skurcze masowe - kilka razy w ciągu doby kurczy się cały odcinek jelita,co ułatwia przesunięcie mas kałowych w kierunku odbytnicy.

Różnice pomiędzy j.cienkim a j.grubym

I.Różnice zewnętrzne

Jelito grube	Jelito cienkie
1.W jelicie grubym mięśniówka podłużna jest zgrupowana w 3 taśmach.Brak ich na wyrostku robaczkowym i prostnicy.	1.W jelicie cienkim mięśniówka jest ułożona równomiernie
2.Ponieważ taśmy są krótsze o 1/6 niż długość jelita krętego powstają wypuklenia okrężnicy tzw. haustra colli,oddzielone wcięciami półksiężycowatymi	brak
3.Na jelicie grubym wzdłuż taśmy wolnej znajdują się przyczepki sieciowe [appendices epiploicae].Są to uwypuklenia otrzewnej zawierające tkankę tłuszczową.	brak

II.Różnice wewnętrzne

Jelito cienkie	Jelito grube
1.W jelicie cienkim są fałdy okrężne [plicae circulares] zbudowane z błony śluzowej i podśluzowej obejmujące 4/5 obwodu jelita	1.W jelicie grubym są fałdy półksiężycowate [plicae semilunares],zbudowane z całej grubości ściany jelitaobejmują 1/3 obwodu.
2. W jelicie czczym są grudki chłonne samotne [folliculi solitarii] wielkości główki od szpilki,są bardzo liczne. W jelicie krętym są grudki chłonne samotne i skupione - kępki Peyera,grudki są ułożone osią długą wzdłuż brzegu wolnego jelita krętego.	2.W jelicie grubym są tylko grudki chłonne samotne z wyjątkiem wyrostka robaczkowego.
3.Tylko w jelicie cienkim są niewidoczne gołym okiem kosmki.	brak

Morfologiczne i czynnościowe cechy mięśniówki przewodu pokarmowego

Warstwa mięśniowa ściany przewodu pokarmowego jest zbudowana w większości z mięśni gładkich typu visceralnego.Mięśniówka prążkowana występuje tylko w ścianach jamy ustnej,gardła i 2/3 górnych przełyku a także tworzy m.zwieracz zewnętrzny odbytu.

Mięśniówka gładka tworzy błony mięsne - drobne wrzecionowate komórki,ciasno ułożone,połączone mostkami łączącymi,przyczym występują zwykle 2 błony - wewnętrzna o okrężnym i zewnętrzna o podłużnym układzie włókien.

W żołądku występuje ponadto warstwa skośna - niepełna,leżąca do wewnątrz od warstwy okrężnej.

W jelicie grubym zewnętrzna podłużna warstwa mięśniówki jest zgrupowana w 3 taśmach z wyjątkiem wyrostka robaczkowego i prostnicy.

Ponadto zgrubienia warstwy okrężnej mięśniówki tworzą zwieracze - np.zwieracz odźwiernika czy sphincter valvulae coli.

MIEDNICA

(J.W.)

Miednica, jako całość składa się z miednicy większej (pelvis major) i miednicy mniejszej (pelvis minor). Miednica większa stanowi górną część całości i jest włączona w obręb jamy brzusznej. Jest ona częściowo ograniczona przez powierzchnie krzyżowo-miedniczne talerzy kk. biodrowych

i górne odcinki części bocznych kości krzyżowej. Granicą między miednicą większą i mniejszą jest płaszczyzna wchodu miednicy (planum aditus pelvis).

Miednica mniejsza stanowi dolną część całości i jest zawarta w pierścieniu kostnym, złożonym z kości krzyżowej oraz obu kości miednicznych (z wyłączeniem wspomnianych wyżej talerzy kk. biodrowych). Kości tego pierścienia są połączone ze sobą stawowo za pomocą stawów krzyżowo-biodrowych (art. sacroiliacae) oraz spojeniem łonowym (symphysis pubica).

Zawartość miednicy większej stanowią narządy jamy brzusznej, podczas gdy zawartością miednicy mniejszej są zarówno narządy jamy brzusznej jak i narządy właściwe miednicy. Również narządy miednicy mniejszej mogą okresowo przemieszczać się do jamy brzusznej (np. ciężarna macica, wypełniony pęcherz moczowy).

Dno miednicy :

Dno miednicy jest utworzone przez przeponę miedniczną, uzupełnioną w przednim odcinku przeponą moczowo-płciową. Przepona moczowo-płciowa (diaphragma urogenitalis) leży poniżej przedniej części przepony miednicznej, zamykając od dołu tzw. wrota mięśnia dźwigacza odbytu (pora musculi levatoris ani), które są otworem w przeponie miednicznej. Przechodzi przez nie u mężczyzn cewka moczowa, a u kobiet cewka moczowa i pochwa.

Przepona miedniczna (diaphragma pelvis) składa się z :

1. dwóch mięśni dźwigaczy odbytu (prawy i lewy)

2. dwóch mięśni guzicznych (prawy i lewy) oraz

górnej i dolnej powięzi przepony miednicznej (fascia diaphragmatis pelvis superior et inferior).

M. dźwigacz odbytu (m. levator ani) można podzielić na cztery części :

1). m. łonowo-odbytniczy (m. puborectalis)

2). m. łonowo-guziczny (m. pubococcygeus)

3). m. biodrowo-guziczny (m. iliococcygeus)

4). m. odbytniczo-guziczny (m. rectococygeus)

M. łonowo-odbytniczy rozpoczyna się na dolnej gałęzi k. łonowej, bocznie od spojenia łonowego i biegnie ku tyłowi i dołowi (łukiem uwypuklonym do boku), dochodzi do przedniej i bocznej ściany odbytnicy.

M. łonowo-guziczny biegnie również od dolnej gałęzi k. łonowej, ale zaczyna się bocznie od m. łonowo-odbytniczego. Kieruje się ku tyłowi, omija od boku odbytnicę i dochodzi do przedniej powierzchni kości guzicznej.

M. biodrowo-guziczny biegnie od łuku ścięgnistego mięśnia dźwigacza odbytu (arcus tendineus musculi levatoris ani - jest to pogrubiałe pasmo włókien powięzi zasłonowej, czyli pokrywającej zasłaniacz wewnętrzny) ku tyłowi i dołowi, do przedniej powierzchni kości guzicznej.

M. odbytniczo-guziczny biegnie strzałkowo ku tyłowi i górze, od tylnej ściany odbytnicy do przedniej powierzchni kości guzicznej.

M. guziczny (m. coccygeus) biegnie od bocznego brzegu kości guzicznej wzdłuż ligamentum sacrospinale do kolca kulszowego.

Mięśnie przepony są unerwione przez gałęzie n. sromowego i n. guzicznego.

Przepona moczowo-płciowa (diaphragma urogenitalis) składa się z :

1). m. poprzecznego głębokiego krocza (m. transversus perinei profundus)

2). dwóch mięśni poprzecznych powierzchownych krocza (mm. transversi perinei superficiales dex. et sin.) oraz

3). górnej i dolnej powięzi przepony moczowo-płciowej.

M. poprzeczny głęboki krocza wytwarza u płci męskiej m. zwieracz zewnętrzny cewki moczowej (m. sphincter urethrae externus), a u płci żeńskiej m. zwieracz cewki moczowej i pochwy

(m. sphincter urethrovaginalis).

Przepona moczowo-płciowa sięga ku przodowi do więzadła poprzecznego krocza (lig. transversum perinei) a ku tyłowi do środka ścięgnistego krocza (centrum tendineum perinei).

M. poprzeczny głęboki krocza jest rozpięty między dolnymi gałęziami kk. łonowych oraz między gałęziami kk. kulszowych; sięga ku tyłowi do guza kulszowego.

M. poprzeczny powierzchowny krocza biegnie od przyśrodkowej powierzchni guza kulszowego do środka ścięgnistego przepony.

Mięśnie przepony moczowo-płciowej są unerwione przez n. sromowy.

Przestrzeń zawartą między dnem miednicy a skórą określa się mianem przestrzeni podskórnej (spatium subcutaneum). Jest ona najniższym piętrem w jamie miednicy. Powyżej dna miednicy leży przestrzeń podotrzewnowa (spatium subperitoneale), ograniczona od góry otrzewną ścienną i łączącą się przestrzeniami za- i przedotrzewnową. Powyżej otrzewnej ściennej leży najwyższe piętro jamy miednicy - przestrzeń wewnątrzotrzewnowa (spatium intraperitoneale).

Przestrzeń podskórna (spatium subcutaneum) jest zawarta między przeponą miedniczną,

a ścianami miednicy pokrytymi mięśniami.

W przestrzeni podskórnej leżą m.in. doły kulszowo-odbytnicze (prawy i lewy).

Dół kulszowo-odbytniczy (fossa ischiorectalis) ma kształt klina zwróconego podstawą ku dołowi. Od góry i przyśrodkowo ogranicza go dolna powierzchnia przepony miednicznej (a właściwie dolna powięź przepony miednicznej), przyśrodkowo leży m. zwieracz zewnętrzny odbytu, bocznie powierzchnia przyśrodkowa guza kulszowego i gałęzi k. kulszowej oraz powięź zasłonowa. Ku przodowi sięga do m. poprzecznego powierzchownego krocza, ale oddaje zachyłek łonowy biegnący między przeponą miedniczną a moczowo-płciową do spojenia łonowego. Ku tyłowi sięga do więzadła odbytowo-guzicznego (ligamentum anococcygeum), ale łączy się przez otwór kulszowy mniejszy z przestrzenią podpośladkową (spatium subgluteale). Dolnym ograniczeniem jest skóra krocza. Dwa doły kulszowo-odbytnicze nie łączą się ze sobą; oddziela je więzadło odbytowo-guziczne (lig. anococcygeum).

Dół jest wypełniony tkanką łączną i tłuszczową, a na jego bocznej ścianie, w tzw. kanale sromowym Alcocka, biegną naczynia sromowe wewnętrzne i nerw sromowy.

Kanał ten jest ograniczony od dołu przez wyrostek sierpowaty więzadła kulszowo-guzowego.

W przestrzeni wewnątrzotrzewnowej w miednicy mniejszej męskiej leżą pętle jelita cienkiego, wyrostek robaczkowy i dolna pętla okrężnicy esowatej.

W miednicy żeńskiej leżą w/w twory, a dodatkowo jajowody i jajniki. Jajniki leżą nie tylko w przestrzeni wewnątrzotrzewnowej, a wręcz w jamie otrzewnowej (!) gdyż nie są pokryte otrzewną trzewną.

Zawartość przestrzeni podotrzewnowej

I. U obu płci

1. Pęcherz moczowy

2. Miedniczne części moczowodów

3. Część cewki moczowej

4. Prostnica (odbytnica)

5. Tętnice biodrowe wewnętrzne z odgałęzieniami

6. Żyły biodrowe wewnętrzne z dopływami

7. Naczynia chłonne i węzły chłonne krzyżowe, biodrowe wewnętrzne i miedniczne.

8. Sploty krzyżowe i nerwy z nich wychodzące

9. Miedniczne części pni współczulnych i włókna odchodzące od nich

10. Nerwy podbrzuszne (prawy i lewy)

11. Nerwy trzewne miedniczne

12. Sploty podbrzuszne dolne i sploty wtórne od nich

13. Nerwy zasłonowe (prawy i lewy)

II. Ponadto u płci męskiej

1. Gruczoł sterczowy

2. Miedniczne części nasieniowodów

3. Pęcherzyki nasienne

4. Przewody wytryskowe

III. U płci żeńskiej

1. Macica wraz aparatem więzadłowym

2. Część pochwy

Pęcherz moczowy (vesica urinaria)

Pochodzenie rozwojowe :

Pęcherz moczowy rozwija się z części moczowo-płciowej steku (oprócz niego rozwijają się : wyjście przewodu omoczni, zatoka moczowo-płciowa i cewka moczowa właściwa).

Położenie :

Leży w miednicy mniejszej, w przestrzeni podotrzewnowej, za spojeniem łonowym; u płci męskiej na gruczole krokowym i do przodu od odbytnicy, a u płci żeńskiej na przeponie moczowo-płciowej

i przedniej części przepony miednicznej, do przodu od macicy i częściowo pochwy.

Sąsiedztwo :

Przednia powierzchnia pęcherza moczowego sąsiaduje z przednią ścianą brzucha i tzw. przestrzenią załonową (spatium retropubicum s. prevesicale).

W miednicy męskiej do tyłu od pęcherza leży odbytnica, na tylnej ścianie pęcherza leżą pęcherzyki nasienne, bańki nasieniowodów i przewody wytryskowe. Górna powierzchnia pęcherza sąsiaduje

z pętlami jelita cienkiego i dolną pętlą okrężnicy esowatej.

W miednicy żeńskiej tylna powierzchnia pęcherza sąsiaduje z pochwą i częścią nadpochwową szyjki macicy, a górna powierzchnia z przednią powierzchnią trzonu macicy. Między trzonem macicy, a tylną ścianą pęcherza znajduje się zagłębienie pęcherzowo-maciczne (excavatio vesicouterina). Przednia powierzchnia szyjki macicy i przednia ściana pochwy są zrośnięte z tylną ścianą i dnem pęcherza w okolicy trójkąta pęcherza; w tej okolicy końcowe odcinki moczowodów stykają się z przednią ścianą pochwy.

W miednicy męskiej miejsce sąsiedztwa dna pęcherza z bańką odbytnicy nosi nazwę trójkąta odbytniczo-pęcherzowego (trigonum rectovesicale). Trójkąt ten jest zawarty między bańkami nasieniowodów, stąd jego druga nazwa - trójkąt międzybańkowy (trigonum interampullare).

Budowa :

W budowie anatomicznej pęcherza można wyodrębnić szczyt, trzon i dno. Szczyt jest zwrócony ku górze i przodowi, dno ku dołowi i tyłowi. Od szczytu do pępka biegnie więzadło pępkowe pośrodkowe - pozostałość moczownika (urachus), zdążające do pępka. Do dna pęcherza uchodzą moczowody,

a wychodzi z niego cewka moczowa. Ściana pęcherza moczowego ma budowę warstwową - od wewnątrz wyścielony jest błoną śluzową, spoczywającą na błonie podśluzowej, bardziej zewnętrznie leży trójwarstwowa mięśniówka gładka i przydanka łącznotkankowa, a na górnej powierzchni pęcherza -

otrzewna ścienna. Otrzewna schodzi na pęcherz z przedniej ściany odbytnicy, dochodzi doń na poziomie linii łączącej ujścia moczowodów (linea interureterica), pokrywa trzon i schodzi ze szczytu na przednią ścianę brzucha; bocznie nie sięga poniżej zanikłych tętnic pępkowych i więzadeł pępkowych bocznych; otrzewna wyściela zagłębienie między odbytnicą i pęcherzem tj. zagłębienie odbytniczo-pęcherzowe (excavatio rectovesicalis).

Błona śluzowa jest obficie pofałdowana, wyjątkiem jest obszar tzw. trójkąta pęcherza (trigonum vesicae), gdzie jest gładka. Przyczyną tego jest brak błony podśluzowej w obszarze trójkąta. Podstawę trójkąta wyznaczają ujścia pęcherzowe moczowodów, połączone fałdem międzymoczowodowym. Szczyt trójkąta tworzy ujście wewnętrzne cewki moczowej. Błona śluzowa trójkąta wpukla się do tego ujścia, tworząc języczek pęcherza (uvula vesicae).

Błona mięśniowa jest ułożona w 3 warstwach - 2 podłużnych i między nimi leżącej warstwy okrężnej. Mięśniówkę podłużną określa się mianem mięśnia wypieracza moczu (m. detrusor urinae).

Wokół śródściennej części cewki moczowej mięśniówka tworzy okrężne zgrubienie zwane u płci żeńskiej m. zwieraczem cewki moczowej, a u płci męskiej m. zwieraczem wewnętrznym cewki moczowej (należy go odróżniać od zewnętrznego zwieracza, który jest mięśniem poprzecznie prążkowanym, leżącym w przeponie moczowo-płciowej).

Unaczynienie :

Unaczynienie pęcherza pochodzi od : tt. pęcherzowych górnych od tt. pępkowych (zaopatrują górną część trzonu i szczyt), gałęzi pęcherzowych tt. odbytniczych środkowych od tt. biodrowych wewnętrznych i tt. pęcherzowych dolnych od tt. biodrowych wewnętrznych (zaopatrują dno i trzon).

Żyły pęcherza tworzą parzysty splot pęcherzowy (plexus vesicalis) leżący przy dnie pęcherza i łączą się z leżącym z przodu splotem pęcherzowo-sterczowym (plexus vesicoprostaticus), a ku tyłowi łączą się ze splotami odbytniczymi (plexus rectales). Część splotu pęcherzowego leżąca z przodu nosi nazwę splotu sromowego (plexus pudendus) i przyjmuje jako główny dopływ ż. grzbietową prącia (v. dorsalis penis). Naczynia żylne uchodzą do żż. biodrowych wewnętrznych.

Chłonka uchodzi do węzłów chłonnych biodrowych wewnętrznych, wspólnych i lędźwiowych; częściowo z dna pęcherza do węzłów zaodbytniczych (leżących na k. krzyżowej).

Unerwienie :

Unerwienie pochodzi od splotów pęcherzowych (prawego i lewego), które są wtórnymi od splotów podbrzusznych dolnych (miednicznych). Istotna jest różnica unerwienia mięśniówki - m. wypieracz moczu jest pobudzany do skurczu włóknami przywspółczulnymi, natomiast m. zwieracz wewnętrzny cewki moczowej - włóknami współczulnymi.

Cewka moczowa męska (urethra masculina)

Pochodzenie rozwojowe :

1). - z przedniej części steku rozwija się cewka moczowa właściwa, z której pochodzi odcinek śródścienny i sterczowy do poziomu wzgórka nasiennego.

2). - z zatoki moczowo-płciowej (z części przedniej steku) rozwija się odcinek sterczowy poniżej poziomu wzgórka nasiennego i odcinek błoniasty.

3). - z fałdów płciowych rozwija się część gąbczasta do poziomu żołędzi prącia.

4). - z ektodermy rozwija się część gąbczasta w obrębie żołędzi prącia.

Wyróżnia się w niej cztery odcinki :

- odcinek śródścienny (pars intramuralis)

- odcinek sterczowy (pars prostatica)

- odcinek błoniasty (pars membranacea)

- odcinek gąbczasty (pars spongiosa)

Rozpoczyna się ujściem wewnętrznym (ostium urethrae internum) w dnie pęcherza moczowego. Ujście to prowadzi do części śródściennej, przechodzącej przez dno pęcherza, otoczonej m. zwieraczem wewnętrznym cewki moczowej. Poniżej pęcherza wchodzi do gruczołu krokowego - część sterczowa cewki moczowej. Następnie, po wyjściu z gruczołu kieruje się łukiem uwypuklonym ku tyłowi przez przeponę moczowo-płciową (część błoniasta cewki, mająca odcinek przeponowy i podprzeponowy)

i wchodzi przez opuszkę prącia do ciała gąbczastego prącia (część gąbczasta). W żołędzi poszerza się, tworząc dół łódkowaty (fossa scaphoidea) i kończy się ujściem zewnętrznym cewki w szczycie żołędzi. W części sterczowej, na tylnej ścianie biegnie fałd błony śluzowej - grzebień cewki moczowej (crista urethrae), który jest przedłużeniem języczka pęcherza moczowego. W obrębie tego grzebienia występuje wzniesienie zwane wzgórkiem nasiennym (colliculus seminalis). Po bokach od wzgórka leżą zagłębienia - zatoki sterczowe (sinus prostatici) - miejsce ujść przewodów gruczołu krokowego.

Na szczycie wzgórka leży otwór prowadzący do łagiewki sterczowej (utriculus prostaticus). Jest to uchyłek błony śluzowej objęty miąższem gruczołu krokowego, o głębokości do 14 mm, jest rozwojowym odpowiednikiem pochwy (pochodzi z przewodów przypranerczowych).

Po bokach od otworu łagiewki sterczowej leżą ujścia przewodów wytryskowych (ductus ejaculatorii)

W przebiegu cewki moczowej męskiej leżą dwie krzywizny : podłonowa (curvatura subpubica)

i przedłonowa (curvatura prepubica). Krzywizna podłonowa przypada na część błoniastą i jest uwypuklona ku tyłowi, a krzywizna przedłonowa, uwypuklona ku przodowi i górze leży w części gąbczastej (można ją zniwelować unosząc prącie).

Gruczoł krokowy - stercz (prostata)

Położenie :

Leży na przeponie moczowo-płciowej, poniżej dna pęcherza moczowego, do przodu od odbytnicy, do tyłu od spojenia łonowego. Powierzchnie boczne sąsiadują z mięśniami dźwigaczami odbytu. Jest przebity przez przewody wytryskowe (na granicy podstawy i powierzchni tylnej) oraz cewkę moczową (wchodzi w środek podstawy sterczu i wychodzi przez szczyt). Stercz jest ułożony podstawą ku górze, szczyt jest skierowany do przepony moczowo-płciowej.

Budowa :

W budowie zewnętrznej można wyodrębnić powierzchnie : przednią, tylną i dwie boczne; podstawę oraz szczyt. Gruczoł jest otoczony torebką i ma budowę płatową, składa się z 2 płatów bocznych i tzw. cieśni (isthmus prostatae). Cieśń, zwana też płatem środkowym, leży pomiędzy przewodami wytryskowymi w tylnej części gruczołu, ku przodowi dochodzi do części sterczowej cewki moczowej.

Unaczynienie :

Unaczynienie sterczu pochodzi od gałęzi sterczowych tętnic pęcherzowych dolnych i odbytniczych środkowych.

Krew żylna uchodzi do splotu żylnego pęcherzowo-sterczowego.

Chłonka uchodzi do węzłów chłonnych biodrowych zewnętrznych, wewnętrznych i krzyżowych.

Unerwienie :

Pochodzi ze splotu sterczowego wtórnego do splotu miednicznego (podbrzusznego dolnego).

Pęcherzyki nasienne (vesiculae seminales, glandulae vesiculosae)

Leżą na tylnej ścianie pęcherza moczowego otoczone razem z nim i sterczem silną blaszką przegrody odbytniczo-pęcherzowej (septum rectovesicale), która oddziela je od przedniej ściany odbytnicy. Szczyty pęcherzyków są pokryte otrzewną wyścielającą zagłębienie odbytniczo-pęcherzowe, pozostała część pęcherzyków nie styka się z otrzewną. Od strony przyśrodkowej pęcherzyki nasienne sąsiadują

z bańkami nasieniowodów, od strony bocznej szczyty pęcherzyków sąsiadują z końcowymi odcinkami moczowodów. Pęcherzyki leżą ukośnie, odcinki dolne zbliżają się do siebie i przechodzą w cienkie krótkie przewody wydalające (ductus excretorius), które łączą się w obrębie sterczu z nasieniowodami w przewody wytryskowe (ductus ejaculatorius). Przewody wytryskowe przebijają stercz i uchodzą do cewki moczowej na wzgórku nasiennym.

Unaczynienie : Naczynia pęcherzyków nasiennych są wspólne z gruczołem krokowym, pochodzą od tętnic pęcherzowych dolnych i odbytniczych środkowych. Żyły uchodzą do splotu pęcherzowego. Naczynia chłonne biegną razem z naczyniami z pęcherza do węzłów chłonnych biodrowych wewnętrznych.

Unerwienie : Pochodzi ze splotu podbrzusznego dolnego.

Tętnica biodrowa wewnętrzna (a. iliaca interna)

Powstaje z podziału t. biodrowej wspólnej na poziomie dolnego brzegu trzonu kręgu L5, do przodu od stawu krzyżowo-biodrowego. Kieruje się po tylno-bocznej ścianie miednicy mniejszej, w kierunku

otworu kulszowego większego. Dzieli się na 2 pnie - przedni i tylny.

Pień tylny oddaje wyłącznie odgałęzienia ścienne :

- t. biodrowo-lędźwiowa (a. iliolumbalis),

- tt. krzyżowe boczne - górna i dolna (aa. sacrales laterales superior et inferior)

- t. pośladkowa górna (a. glutea superior)

Pień przedni oddaje gałęzie ścienne i trzewne. Odgałęzienia ścienne :

- t. pośladkowa dolna (a. glutea inferior)

- t. zasłonowa (a. obturatoria)

Gałęzie trzewne :

- tętnica pępkowa (a. umbilicalis)

- t. odbytnicza środkowa (a. rectalis media)

- t. maciczna (a. uterina) lub. t. nasieniowodu (a. ductus deferentis)

- t. pęcherzowa dolna (a. vesicalis inferior)

- t. sromowa wewnętrzna (a. pudenda interna)

Splot podbrzuszny dolny (plexus hypogastricus inferior)

Zwany także splotem miednicznym (plexus pelvinus) jest parzystym splotem autonomicznym, leżącym w przestrzeni podotrzewnowej miednicy mniejszej. Sięga od kości krzyżowej do pęcherza moczowego, leży bocznie od odbytnicy, a u płci żeńskiej - bocznie od odbytnicy i pochwy.

Do splotu dochodzą :

1). włókna współczulne przedzwojowe drogą nn. trzewnych krzyżowych (włókna, które przeszły tranzytem przez zwoje krzyżowe pnia współczulnego) i nerwu podbrzusznego (od splotu podbrzusznego górnego).

2). włókna przywspółczulne przedzwojowe droga nerwów trzewnych miednicznych (nn. splanchnici pelvini), odchodzących od gałęzi przednich nerwów rdzeniowych S2, S3 i S4.

3). włókna czuciowe, towarzyszące wszystkim włóknom autonomicznym. Na terenie splotu leżą zwoje współczulne przedkręgowe i zwoje przywspółczulne.

Od splotu podbrzusznego dolnego odchodzą włókna poprzez :

1). nerw podbrzuszny - wzdłuż tętnicy biodrowej wewnętrznej i następnie t. biodrowej wspólnej

2). sploty wtórne, oplatające tętnice

Sploty wtórne od splotu podbrzusznego dolnego :

1). splot odbytniczy środkowy

2). splot odbytniczy dolny

3). splot pęcherzowy

Ponadto u płci męskiej : 4) splot nasieniowodowy

5). splot sterczowy

6). sploty jamiste prącia, które często są pochodnymi splotu sterczowego

U płci żeńskiej :

4). splot maciczno-pochwowy

5). sploty jamiste łechtaczki, często odchodzące od maciczno-pochwowego.

Zakres unerwienia splotów podbrzusznych dolnych (prawego i lewego łącznie) :

1/3 lewa okrężnicy poprzecznej, okrężnica zstępująca i esowata, odbytnica, pęcherz moczowy, miedniczne części moczowodów, cewka moczowa, mięśniówka gładka i gruczoły narządów płciowych zewnętrznych.

Ponadto u płci męskiej : nasieniowody, pęcherzyki nasienne, przewody wytryskowe, gruczoł krokowy, gruczoły opuszkowo-cewkowe.

U płci żeńskiej : macica, pochwa, jajowody, gruczoły przedsionkowe większe i mniejsze, gruczoły przycewkowe.

Moszna (scrotum)

Jest workiem skórno-powięziowym, powstającym z wałów płciowych dla zstępujących jąder. Warstwy jej ściany odpowiadają warstwom ściany brzucha.

Moszna Ściana brzucha

1. Skóra 1. Skóra

2. Błona kurczliwa (tunica dartos) 2. Powięź podskórna

3. Powięź nasienna zewnętrzna (fascia spermatica externa) 3. Powięź podskórna

4. Powięź m. dźwigacza jądra (fascia cremasterica) 4. Powięź powierzchowna brzucha

i rozcięgno m. skośnego brzucha zewnętrznego

5. M. dźwigacz jądra (m. cremaster) 5. m. skośny wewnętrzny brzucha i

m. poprzeczny brzucha

6. Powięź nasienna wewnętrzna (fascia spermatica interna)6. Powięź poprzeczna (fascia transversalis)

7. Osłonka pochwowa jądra (tunica vaginalis testis) 7. Otrzewna

Unaczynienie i unerwienie :

Mosznę unaczyniają : gałęzie mosznowe tylne (rr. scrotales posteriores) od t. sromowej wewnętrznej oraz gałęzie mosznowe przednie od tt. sromowych zewnętrznych. Krew żylna analogicznymi żyłami uchodzi do żył sromowych wewnętrznych i żył odpiszczelowych. Unerwienie skórne pochodzi od gałęzi płciowej nerwu płciowo-udowego i gałęzi mosznowych nerwu sromowego. Nerwy autonomiczne pochodzą ze splotu miednicznego.

Zawartość :

Worek mosznowy jest podzielony na dwie odrębne części zawierające :

- jądra

- najądrza

- części mosznowe nasieniowodów

Jądro (testis, orchos)

Pochodzenie rozwojowe :

Powstaje z pragonady (patrz rozwój jajnika); jego różnicowanie rozpoczyna się w połowie 2 m-ca życia zarodka. Sznury płciowe rozrastają się na długość i tworzą zawiązki późniejszych zrazików i cewek nasiennych jądra. Końcowe odcinki sznurów łączą się ze sobą w pobliżu krezki jądra i tworzą zawiązek sieci jądra. Tkanka mezenchymatyczna przedzielająca sznury tworzy przegródki jądra i błonę białawą. W 3 miesiącu część komórek mezenchymatycznych zrazików przekształca się w komórki śródmiąższowe. W zawiązkach cewek występują dwa rodzaje komórek : komórki podporowe i płciowe.

Zstępowanie jąder (Descensus testium) :

W 2 m-cu życia jądro ma kształt wrzecionowaty; jego biegun górny sięga do wysokości Th6, dolny do okolicy krzyżowej. Jest oddzielone od śródnercza krezką jądra (mesorchium). W 3 miesiącu jądro zmniejsza się wskutek zaniku górnego i dolnego odcinka. Z powodu szybkiego rozrostu tylnej ściany jamy brzusznej (na której leży) przemieszcza się w dół; jest to tzw. zstępowanie wewnętrzne. Już

w 2 miesiącu dolny biegun jądra jest połączony z dolnym odcinkiem ściany brzusznej (w miejscu późniejszego pierścienia pachwinowego głębokiego) za pomocą jądrowodu (gubernaculum testis) - jego część górna powstaje z dolnego odcinka więzadła płciowo-pachwinowego, część dolna wyrasta z okolicy pachwinowej. Jądrowód następnie drąży w głąb wałów płciowych (z których później powstaje moszna). W 3 miesiącu w miejscu późniejszego pierścienia pachwinowego głębokiego powstaje wyrostek pochwowy otrzewnej (processus vaginalis peritonei).W 7 miesiącu przenika on przez ścianę brzucha do moszny; jądrowód ulega skróceniu, a związane z nim jądro z najądrzem zstępują wzdłuż tylnej ściany wyrostka pochwowego otrzewnej do moszny (zstępowanie zewnętrzne). Górny odcinek wyrostka pochwowego zarasta, a dolny tworzy osłonkę surowiczą jądra.

Położenie :

Leży w mosznie, objęte osłonką pochwową. Do tylnego brzegu jądra przyczepia się krezka jądra (mesorchium). Dolny koniec jądra jest przymocowany do moszny więzadłem mosznowym (lig. scrotale), które jest pozostałością po jądrowodzie Huntera (gubenaculum testis), rozwijającym się

z więzadła płciowo-pachwinowego (ligamentum genitoinquinale). Lewe jądro jest położone niżej niż prawe. Oś długa jądra biegnie od góry i przodu do dołu i tyłu.

Na górnym końcu jądra leży głowa najądrza, wzdłuż tylnego brzegu jądra biegnie trzon i ogon najądrza, a pod dolnym końcem jądra ogon najądrza zakręca i przechodzi w nasieniowód.

Zewnętrzną warstwę jądra stanowi osłonka biaława (tunica albuginea), od której odchodzą przegrody dzielące jądro na ok. 200 zrazików. Przegrody te zmierzają w kierunku śródjądrza (mediastinum testis), które leży pod osłonką białawą, przy tylnym brzegu jądra, pod jego górnym końcem. W śródjądrzu leży sieć jądra (rete testis), do której dochodzą cewki nasienne proste (tubuli seminiferi recti). Każda z nich powstaje u szczytu zrazika z połączenia 1 - 4 cewek nasiennych krętych (tubuli seminiferi contorti) wychodzących ze zrazika. Z sieci jądra wychodzą przewodziki odprowadzające jądra (ductuli efferentes testis), które dochodzą do głowy najądrza i w niej przechodzą w zraziki najądrza.

Unaczynienie i unerwienie :

Do jądra dochodzi tętnica jądrowa (a. testicularis) odgałęziająca się od aorty brzusznej na wys. L1. Zaopatruje ona także głowę najądrza.. Tętnica jądrowa zespala się z rozgałęzieniami tętnicy nasieniowodu (a. deferentalis) i tętnicy dźwigacza jądra (a. cremasterica). Żyły jądra i najądrza tworzą splot wiciowaty (plexus pampiniformis), który podobnie jak tętnica wchodzi w skład powrózka nasiennego. Po przejściu przez kanał pachwinowy wychodzi ze splotu pojedyncza żyła jądrowa, która po stronie prawej wpada do żyły głównej dolnej, a po lewej do żyły nerkowej lewej.

Naczynia chłonne uchodzą do węzłów chłonnych lędźwiowych.

Unerwienie jąder pochodzi od splotu jądrowego, wtórnego od splotu trzewnego.

Z przewodów śródnercza (Wolffa) u mężczyzny rozwijają się :

1. przewód najądrza

2. nasieniowód

3. przewód wytryskowy

4. pęcherzyk nasienny

5. pączek moczowodowy (moczowód, miedniczka nerkowa, kielichy większe i mniejsze (12 generacji), przewody brodawkowe, cewki zbiorcze).

Z kanalików pranercza u mężczyzny rozwijają się :

1. przewodziki odprowadzające jądra (ductuli efferentes testis)

2. przyjądrze i przyczepek przyjądrza

3. przewodziki zbaczające (ductuli aberrantes)

Najądrze (epididymis)

Jest zbudowane w głowy, trzonu i ogona. Głowa ma budowę zrazikową, a trzon i ogon są zbudowane

z poskręcanego przewodu najądrza (ductus epididymidis). Przewód najądrza, opuszczając ogon najądrza, przechodzi w nasieniowód.

Unaczynienie jądra i najądrza jest wspólne - od t. jądrowej od aorty brzusznej. Krew żylna odpływa splotem żylnym wiciowatym (plexus venosus pampiniformis), z którego wychodzą początkowo 2 żyły jądrowe, one następnie łączą się w 1 żyłę, która po stronie prawej uchodzi do vena cava inferior, a po stronie lewej do vena renalis sinistra.

Chłonka z najądrza odpływa do węzłów chłonnych pachwinowych powierzchownych.

Unerwienie również jest wspólne dla jądra i najądrza - przez splot jądrowy od splotu trzewnego.

Nasieniowód (ductus deferens)

Biegnie w przedłużeniu przewodu najądrza. Jego przebieg dzielimy na 4 części : jądrową, powrózkową, pachwinową i miedniczną.

W mosznie leży część jądrowa i powrózkowa. W powrózku nasiennym biegnie część powrózkowa

i pachwinowa.

Część jądrowa (p.testicularis) biegnie do góry wzdłuż tylnego brzegu jądra, przylegając do najądrza.

Część powrózkowa (p. funicularis) leży powyżej górnego końca jądra, kieruje się do pierścienia pachwinowego powierzchownego.

Część pachwinowa (p. inquinalis) biegnie przez kanał pachwinowy i wychodzi pierścieniem pachwinowym głębokim.

Część miedniczna (p. pelvina) kieruje się początkowo ku dołowi i przyśrodkowo po wewnętrznej powierzchni przedniej ściany brzucha i następnie miednicy. Krzyżuje naczynia nabrzuszne dolne i następnie tętnicę pępkową (lub więzadło pępkowe boczne) od tyłu i zakręca, kierując się po ścianie bocznej miednicy do boku i tyłu. Krzyżuje od przodu naczynia biodrowe zewnętrzne, następnie nerw zasłonowy, a następnie naczynia zasłonowe i ponownie się odgina, kieruje się przyśrodkowo i ku górze na pęcherz moczowy. Wchodząc na pęcherz krzyżuje od przodu moczowód, a następnie zakręca i po tylnej ścianie pęcherza biegnie ku dołowi i przyśrodkowo. Poszerza się tworząc bańkę (ampulla ductus deferentis), która łączy się z przewodem wydalającym pęcherzyka nasiennego (ductus excretorius vesiculae seminalis) w przewód wytryskowy, który uchodzi do części sterczowej cewki moczowej na wzgórku nasiennym.

Powrózek nasienny (funiculus spermaticus)

Jest to zespół tworów wchodzących do moszny i wychodzących z niej. Można go podzielić na dwie części : mosznową i pachwinową. Część mosznowa jest otoczona osłonkami : fascia spermatica externa, fascia cremasterica, m. cremaster et fascia spermatica interna. W trakcie przebiegu powrózka

osłonki te stopniowo przechodzą w swoje odpowiedniki w ścianie brzucha i dlatego część pachwinowa powrózka na całej długości jest objęta tylko fascia spermatica interna.

Skład powrózka nasiennego :

1). nasieniowód (ductus deferens)

2). t. i ż. nasieniowodu (a. et v. ductus deferentis)

3). t. jądrowa (a. testicularis)

4). splot żylny wiciowaty (plexus venosus pampiniformis) przechodzący w ż. jądrową

5). t. i ż. mięśnia dźwigacza jądra (a. et v. cremasterica)

6). naczynia chłonne

7). gałąź płciowa n. płciowo-udowego (ramus genitalis nervi genitofemoralis)

8). splot jądrowy (plexus testicularis) od splotu trzewnego

9). splot nasieniowodowy (plexus deferentialis) od splotu podbrzusznego dolnego

10). szczątek wyrostka pochwowego otrzewnej (vestigium processus vaginalis peritonei) - pozostałość górnej części tego wyrostka.

Droga plemnika :

1. Cewki nasienne kręte (tubuli seminiferi contorti)

2. Cewki nasienne proste (tubuli seminiferi recti)

3. Sieć jądra (rete testis)

4. Przewodziki wyprowadzające jądra (ductuli efferentes testis)

5. Przewód najądrza (ductus epididymidis)

6. Nasieniowód (ductus deferens) i bańka nasieniowodu (ampulla ductus deferentis)

7. Przewód wytryskowy (ductus ejaculatorius)

8. Część sterczowa cewki moczowej męskiej (pars prostatica urethrae masculinae)

9. Część błoniasta cewki moczowej męskiej (pars membranacea urethrae masculinae)

10. Część gąbczasta cewki moczowej męskiej (pars spongiosa urethrae masculinae)

11. Ujście zewnętrzne cewki moczowej (ostium externum urethrae masculinae)

Narządy płciowe żeńskie wewnętrzne

Do narządów tych zaliczamy :

1. macicę

2. pochwę

3. jajniki

4. jajowody

Rozwój dróg odprowadzających jajnika :

Drogi odprowadzające jajnika, czyli drogi rodne żeńskie rozwijają się w przewodów przyśródnerczowych (M*llera), natomiast przewody śródnerczy (Wolffa), jak i same śródnercza prawie całkowicie zanikają.

Z przewodów śródnerczy (Wolffa) u kobiety zachowują się :

1. kanały Gartnera

2. nadjajnik (epoophoron)

3. przyjajnik (paroophoron) (odp. przyjądrzu i najądrzu męskiemu)

4. przyczepek pęcherzykowaty (appendix vesiculosa)

5. nasieniowód szczątkowy (ductus deferens vestigialis) - jego górny odcinek stanowi tzw. przewód podłużny nadjajnikowy.

6. wg. niektórych źródeł tzw. sieć jajnika.

Macica (uterus, hystera, metra)

Pochodzenie rozwojowe :

Rozwija się z górnego odcinka kanału maciczno-pochwowego (powstającego z połączenia dolnych połówek przewodów przyśródnerczowych - M*llera). Ponadto w górną część trzonu są włączone również końcowe odcinki niezrośniętych części przewodów M*llera, stąd odcinek ten początkowo rozwija się jako rozwidlony i w przypadku zaburzeń rozwojowych stan ten może się utrzymywać w różnym stopniu

Położenie :

Leży w miednicy mniejszej żeńskiej, pośrodkowo, wzdłuż osi miednicy, do tyłu od pęcherza moczowego i do przodu od odbytnicy, powyżej pochwy, podotrzewnowo, w przodozgięciu i przodopochyleniu, często lekko zrotowana na prawą stronę.

Przodozgięcie (anteflexio uteri) jest to zgięcie trzonu macicy względem szyjki.

Przodopochylenie (anteversio uteri) jest to pochylenie szyjki macicy względem pochwy.

Oś miednicy jest to wyimaginowana linia łącząca środki wymiarów prostych wszystkich czterech płaszczyzn miednicy.

Budowa :

Anatomicznie macica składa się z szyjki, trzonu i dna. W szyjce biegnie kanał szyjki macicy (canalis cervicis uteri), otwierający się do pochwy ujściem macicy (ostium uteri), a z jamą macicy jest połączony cieśnią (isthmus uteri). W błonie śluzowej kanału szyjki występują fałdy pierzaste (plicae palmatae). W trzonie macicy leży jama macicy, mająca na przekroju czołowym kształt trójkątny. Szczyt tego trójkąta przypada na cieśń macicy, a na kątach podstawy leżą ujścia maciczne jajowodów.

Szyjkę macicy dzieli się na część pochwową (portio vaginalis cervicis uteri) i nadpochwową (portio supravaginalis). Część pochwowa jest otoczona sklepieniem pochwy. Jest ono najgłębsze z tyłu (sklepienie tylne pochwy - fornix vaginae posterior, zwane zbiorniczkiem nasienia - receptaculum seminis). Część nadpochwowa sąsiaduje od przodu z pęcherzem moczowym i cewką moczową, od tyłu przez zagłębienie maciczno-odbytnicze z bańką odbytnicy. Trzon od dołu sąsiaduje z pęcherzem moczowym, a od góry z pętlami jelita cienkiego. Do bocznego brzegu trzonu macicy, bezpośrednio poniżej ujścia jajowodu przyczepiają się dwa więzadła : własne jajnika i obłe macicy.

Więzadło własne jajnika (ligamentum ovarii proprium) jest pozostałością po górnej części ligamentum genitoinguinale, biegnie od macicznego końca jajnika do bocznego brzegu trzonu macicy, tuż poniżej ujścia jajowodu.

Więzadło obłe macicy (ligamentum teres uteri) jest pozostałością dolnej części lig. genitoinguinale, biegnie od bocznego brzegu macicy (bezpośrednio poniżej ujścia jajowodu), następnie jest otoczone przednią blaszką więzadła szerokiego macicy, przechodzi przez kanał pachwinowy i dochodzi do wargi sromowej większej.

Ściana macicy jest zbudowana z : błony śluzowej (endometrium),

błony mięśniowej (myometrium)

otrzewnej, zwanej omaciczem (perimetrium).

Otrzewna pokrywa dno i trzon macicy oraz tylną powierzchnię części nadpochwowej szyjki. Czyli nie pokryte otrzewną pozostają : część pochwowa szyjki i przednia powierzchnia części nadpochwowej.

Mięśniówka macicy ma układ trójwarstwowy : dwie wewnętrzne warstwy mają przebieg spiralny, są ułożone do siebie prostopadle, w szyjce przechodzą one w układ okrężny. Warstwa zewnętrzna występuje tylko w trzonie - ma ona przebieg promienisty. Włókna biegną od części nadpochwowej szyjki wachlarzowato w kierunku dna macicy.

Unaczynienie i unerwienie :

Unaczynienie macicy pochodzi od tt. macicznych (od tt. biodrowych wewnętrznych).

T. maciczna biegnie przyśrodkowo, objęta więzadłem szerokim macicy, dochodzi do ściany macicy na poziomie sklepienia pochwy, oddaje t. pochwową i zakręca ku górze. Biegnie wzdłuż brzegu bocznego macicy silnie wężowato, oddając liczne gałęzie do macicy. Dochodzi do rogu macicy (przy ujściu macicznym jajowodu) i dzieli się na gałąź jajowodową i jajnikową (gałąź ta zespala się z tętnicą jajnikową od aorty brzusznej).

Krew żylna odpływa parzystym splotem żylnym maciczno-pochwowym i dalej żyłami macicznymi do żył biodrowych wewnętrznych.

Pod względem odpływu chłonki dzieli się na 4 obszary :

1). z dna i górnej części trzonu chłonka płynie do węzłów chłonnych lędźwiowych

2). z rogu macicy - do węzłów chłonnych pachwinowych powierzchownych (wzdłuż ligamentum teres uteri)

3). z trzonu macicy i części nadpochwowej szyjki - do węzłów przymacicza, a z nich do węzłów biodrowych wewnętrznych.

4). z części pochwowej szyjki macicy do węzłów biodrowych wewnętrznych, zewnętrznych oraz lędźwiowych.

Unerwienie macicy pochodzi od splotów maciczno-pochwowych od splotów podbrzusznych dolnych (miednicznych).

Umocowanie :

Umocowanie macicy zapewniają dwa układy : wieszadłowy i podporowy. W skład układu wieszadłowego macicy wchodzą więzadła :

1). podstawowe (ligg. cardinalia) - biegnące od części nadpochwowej szyjki w płaszczyźnie czołowej do bocznych ścian miednicy.

2). łonowo-pęcherzowo-maciczne (ligg. pubovesicouterina) - biegną od tylnej powierzchni spojenia łonowego i dolnych gałęzi kk. łonowych ku tyłowi, omijają pęcherz moczowy, łącząc się pasmami tkanki łącznej z jego przydanką i dochodzą do części nadpochwowej szyjki macicy.

3). krzyżowo-odbytniczo-maciczne (ligg. sacrorectouterina) biegną od powierzchni miednicznej kości krzyżowej ku przodowi, łączą się pasmami tkanki łącznej z przydanką na bocznych ścianach bańki odbytnicy i dochodzą do części nadpochwowej szyjki macicy, wywołując na otrzewnej fałdy odbytniczo-maciczne.

Układ podporowy jest utworzony przez pochwę wraz z jej umocowaniem. Pochwa obejmuje sklepieniem cześć pochwową szyjki macicy. Do tworów mocujących pochwę należy : m. zwieracz cewki moczowej i pochwy (w przeponie moczowo-płciowej), pasma tkanki łącznej, które łączą ją z odbytnicą, pęcherzem i cewką moczową oraz więzadło poprzeczne krocza.

Więzadło szerokie macicy (lig. latum uteri) albo fałd szeroki (plica lata) jest zbudowane z dwóch blaszek otrzewnej, zwisającej z jajowodu. Ułożone jest w płaszczyźnie czołowej. Ku dołowi sięga do dna miednicy, bocznie do jej bocznej ściany, przyśrodkowo do macicy, ku górze do jajowodu. Od tylnej blaszki więzadła szerokiego macicy odgałęzia się kolejne zdwojenie otrzewnej, dochodzące do przedniego brzegu jajnika, noszące nazwę krezki jajnika (mesovarium). Linia odejścia tej krezki wyznacza granice między częścią górną fałdu szerokiego, zwaną krezką jajowodu (mesosalpinx), a częścią dolną, zwaną krezką macicy (mesometrium).

Krezka jajnika zawiera : więzadło własne jajnika (lig. ovarii proprium)

gałąź jajnikową t. macicznej (ramus ovaricus a. uterinae)

żyłę i naczynia chłonne towarzyszące tej tętnicy

włókna nerwowe autonomiczne

Krezka jajowodu zawiera : gałęzie jajowodowe od t. macicznej i t. jajnikowej

żyły i naczynia chłonne

splot autonomiczny od splotu maciczno-pochwowego

nadjajnik (epoophoron)

przyjajnik (paroophoron)

przewód podłużny nadjajnika Gartnera (ductus epoophori

longitudinalis )

Krezka macicy zawiera tzw. przymacicze (parametrium) :

Ograniczenia przymacicza :

od przodu i tyłu - przednia i tylna blaszka fałdu szerokiego

ku górze sięga do krezki jajowodu

ku dołowi do lig. cardinale

przyśrodkowo dochodzi do bocznego brzegu trzonu macicy

bocznie do bocznej ściany miednicy

Zawartość przymacicza :

1). t. maciczna z odgałęzieniami

2). splot żylny maciczno-pochwowy z dopływami i wychodząca z niego ż. maciczna

3). naczynia i węzły chłonne przymacicza

4). splot autonomiczny maciczno-pochwowy od splotu podbrzusznego dolnego (miednicznego)

5). końcowy odcinek moczowodu

6). wiotka tkanka łączna

Jajnik (ovarium)

Pochodzenie rozwojowe :

Podobnie jak jądro powstaje z gonady niezróżnicowanej. Gruczołu płciowe powstają u człowieka

w postaci symetrycznych listew płciowych, powstających z nabłonka jamy ciała na powierzchni przyśrodkowej śródnercza. Mezodermalny nabłonek listew płciowych zostaje zasiedlony pierwotnymi komórkami płciowymi tzw. gonocytami, powstającymi nieco wcześniej z endodermy tylnego odcinka jelita; nastepnie nabłonek ten wrasta w głąb mezenchymy leżącej pod nim i tworzy w niej sznury płciowe. Różnicowanie jajnika rozpoczyna się ok. 2 miesiąca życia, przy czym do 5 m-ca polega głównie na rozroście sznurów płciowych gonady na grubość. W pobliżu wnęki jajnika sznury są cieńsze

i tworzą zawiązek sieci jajnika. Ok. 5 m-ca do wnęki jajnika wnika mezenchyma, dzieląca masę sznurów płciowych na grupy komórek nabłonkowych i płciowych. Część miąższu jajnika w pobliżu wnęki

i krezki jajnika przekształca się w rdzeń. W rdzeniu kształtują się grupy komórek złożone z oogonii

i otaczającej je jednej warstwy komórek nabłonkowych; w ten sposób powstają pęcherzyki jajnikowe pierwotne. Proces ten postępuje ku obwodowi, ku korze pierwotnej, zbudowanej z nabłonka sznurów płciowych i komórek płciowych. W ostatnich miesiącach ciąży, czasem dopiero po urodzeniu zachodzą w korze zmiany podobne jak w rdzeniu. Równocześnie tkanka łączna wnika pod zewnętrzny nabłonek otrzewnowy jajnika tworząc osłonkę białawą.

Położenie :

Leży w miednicy mniejszej żeńskiej, na jej tylno-bocznej ścianie, w jamie otrzewnowej (nie jest pokryty otrzewną, gdyż przekształciła się w nabłonek płciowy), spoczywa w dołku jajnikowym, leżącym na powięzi zasłonowej. Dołek jajnikowy (fossa ovarica) jest ograniczony od góry przez podział

t. biodrowej wspólnej, od góry i przodu przez t. biodrową zewnętrzną, od tyłu przez t. biodrową wewnętrzną i od dołu przez t. zasłonową. Przez dołek przebiega n. zasłonowy.

Anatomicznie jajnik ma 2 końce : maciczny i jajowodowy, 2 brzegi : przedni (krezkowy) i tylny (wolny) oraz 2 powierzchnie : boczną (ścienną) i przyśrodkową (trzewną). W budowie wewnętrznej odróżnia się rdzeń, zawierający naczynia, nerwy i tkankę łączną, oraz korę, w której leżą pęcherzyki jajnikowe na różnych etapach rozwoju. Na przednim brzegu jajnika leży wnęka, przez którą przechodzą naczynia i nerwy.

Sąsiedztwo :

Jajnik sąsiaduje z lejkiem jajowodu i jego strzępkami, z naczyniami otaczającymi dołek jajnikowy

(p. wyżej), prawy z wyrostkiem robaczkowym, a lewy z dolną pętlą okrężnicy esowatej. Brzeg przedni jajnika sąsiaduje z krezką jajnika. Koniec jajowodowy jest miejscem przyczepu więzadła wieszadłowego jajnika. Koniec maciczny (zwłaszcza u wieloródek) zstępuje na dno miednicy, nawet do zagłębienia odbytniczo-macicznego. Może się wówczas stykać z odbytnicą, a nawet pochwą.

Unaczynienie :

Unaczynienie pochodzi od t. jajnikowej od aorty brzusznej oraz od gałęzi jajnikowej t. macicznej.

Unaczynienie i unerwienie :

Do jajnika dochodzi tętnica jajnikowa odchodząca na wysokości L2 od aorty brzusznej (biegnie zaotrzewnowo, dochodzi do miednicy, biegnie w więzadle wieszadłowym jajnika, następnie w krezce jajnika i wchodzi przez wnękę do narządu) oraz gałąź jajnikowa tętnicy macicznej (odchodzi na wysokości dna macicy, wchodzi w więzadło własne jajnika i zespala się z tętnicą jajnikową).

Krew odpływa głównie żyła jajnikową - prawa do v. cava inferior, lewa do v. renalis sinistra; ponadto żyła towarzyszącą gałęzi jajnikowej t. macicznej do splotu żylnego maciczno-pochwowego.

Chłonka odpływa do węzłów lędźwiowych.

Unerwienie pochodzi od splotu jajnikowego od splotu trzewnego (dociera z tętnicą jajnikową) lub od splotu miednicznego (z gałęzią jajnikową tętnicy macicznej).

Umocowanie :

1). Krezka jajnika (mesovarium) - zdwojenie tylnej blaszki fałdu szerokiego biegnie od fałdu szerokiego (wzdłuż granicy między mesosalpinx a mesometrium) i dochodzi do przedniego brzegu jajnika. Przez krezkę wchodzą do wnęki jajnika naczynia i nerwy.

2). Więzadło własne jajnika (lig. ovarii proprium) - pozostałość po górnej części ligamentum genitoinguinale, łączy koniec maciczny jajnika z brzegiem bocznym macicy, do którego dochodzi bezpośrednio poniżej ujścia jajowodu. Więzadło to biegnie w krezce jajnika, wzdłuż niego biegnie gałąź jajnikowa

t. macicznej z żyłą.

3). Więzadło wieszadłowe jajnika (lig. suspensorium ovarii) - jest to fałd otrzewnej, w którym biegną naczynia jajnikowe. Fałd ten odchodzi od ściany miednicy w miejscu podziału t. biodrowej wspólnej

i dochodzi do jajowodowego końca jajnika.

4). Więzadło lejkowo-jajnikowe (lig. infundibuloovaricum) - jest najdłuższym strzępkiem jajowodu, dochodzi do jajowodowego końca jajnika.

Jajowód (oviductus, salpinx, tuba uterina)

Pochodzenie rozwojowe :

Powstaje z niezrośniętych górnych połówek przewodów przyśródnerczowych (M*llera).

Budowa :

Na przekroju wyróżniamy warstwy : błonę śluzową, błonę mięśniową i otrzewną.

Odcinki : 1. śródścienny (maciczny) - rozpoczynający się ujściem macicznym

2. cieśń (isthmus)

3. bańka (ampulla)

4. lejek z ujściem brzusznym (ostium abdominale), otoczonym strzępkami.

Rozpoczyna się w rogu jamy macicy ujściem macicznym (ostium uterinum tubae), które prowadzi do części śródściennej, biegnącej między trzonem a dnem macicy. Część śródścienna przechodzi w cieśń (isthmus tubae), która biegnie poziomo do boku i dochodzi do macicznego końca jajnika. Następnie zakręca pod katem prostym ku górze, jednocześnie przechodząc w bańkę jajowodu. Bańka biegnie ku górze wzdłuż przedniego brzegu jajnika, dochodzi do końca jajowodowego, zakręca i kieruje się ku dołowi wzdłuż brzegu tylnego, kończy się ujściem brzusznym, które prowadzi do lejka (infundibulum). Lejek jest zbudowany z 10 - 15 strzępków.

Sąsiedztwo :

Po prawej stronie jajowód sąsiaduje z wyrostkiem robaczkowym, po lewej z esicą. Oba jajowody mogą się stykać z pętlami jelita cienkiego.

Unaczynienie i unerwienie :

Unaczynienie jajowodu pochodzi od gałęzi jajowodowych od t. macicznej i jajnikowej, krew żylna

uchodzi do splotu maciczno-pochwowego; chłonka do węzłów chłonnych lędźwiowych; unerwienie od splotu maciczno-pochwowego od splotu podbrzusznego dolnego (miednicznego)

Przedsionek pochwy (vestibulum vaginae)

Jest ograniczony po bokach przez wargi sromowe mniejsze, od przodu przez wędzidełko łechtaczki, od tyłu przez wędzidełko warg sromowych. Między nim a pochwą znajduje się błona dziewicza (hymen). Do przedsionka pochwy uchodzą : pochwa, cewka moczowa, gruczoły przedsionkowe większe i mniejsze oraz gruczoły przycewkowe.

Łechtaczka (clitoris), odpowiednik prącia, jest zbudowana z dwóch ciał jamistych, które rozpoczynają się odnogami (crura), łączą się w trzon biegnący pod spojeniem łonowym i zakończony żołędzią.

Cewka moczowa, podobnie jak u mężczyzny może być podzielona na cztery odcinki (choć niektórzy wyróżniają tylko dwa : śródścienny i jamisty) :

- część śródścienna (pars intramuralis)

- część nadprzeponowa (pars supradiaphragmatica)

- część przeponowa (pars diaphragmatica)

- część podprzeponowa (pars infradiaphragmatica) - uchodzi do przedsionka pochwy w miejscu zwanym brodawką cewkową (papilla urethralis).

Pochwa (vagina, kolpos)

Pochodzenie rozwojowe :

Powstaje z dolnego odcinka kanału maciczno-pochwowego (powstającego ze zrośnięcia dolnych połówek przewodów przyśródnerczowych - M*llera), początkowo wysłanego nabłonkiem mezodermalnym. Do końcowego odcinka kanału wrasta nabłonek endodermalny zatoki moczowo-płciowej. W 4 m-cu nabłonek ten wypełnia światło pochwy całkowicie, a także część szyjki macicy. W 5 m-cu pojawia się światło.

Sięga od ujścia zewnętrznego macicy (ostium uteri externum)do ujścia zewnętrznego w obrębie sromu. Stanowi przewód leżący pośrodkowo w miednicy, biegnący skośnie od tyłu i góry, ku przodowi i dołowi. Ściana przednia i tylna przylegają do siebie.

Sąsiedztwo :

Ściana przednia jest zrośnięta z tylną ścianą pęcherza moczowego i cewką moczową przy pomocy tkanki łącznej. Ściana tylna jest oddzielona od przedniej ściany odbytnicy przez tkankę łączną przegrody odbytniczo-pochwowej (septum rectovaginale) i zagłębienie odbytniczo-maciczne (excavatio rectouterina).

Ściana przednia pochwy jest krótsza niż tylna, stąd w miejscu otaczającym ujście macicy tworzą się dwa sklepienia : przednie (fornix anterior) - mniejsze i płytsze oraz tylne (fornix posterior) - głębsze

i wyższe. Uwaga : sklepienie tylne jest pokryte otrzewną zagłębienia odbytniczo-macicznego.

W budowie wewnętrznej wyróżniamy warstwy :

- błonę śluzową

- błonę mięśniową (warstwa okrężna i podłużna)

- przydankę łącznotkankową

Anatomicznie w pochwie wyróżniamy dwie części :

- śródmiedniczną (pars intrapelvina)

- przeponową (pars diaphragmatica)

Znany jest także podział na trzy odcinki :

- górny (sąsiaduje przez zagłębienie odbytniczo-maciczne z odbytnicą)

- środkowy (otoczony pasmami mięśnia dźwigacza odbytu)

- dolny (przechodzi przez przeponę moczowo-płciową między wiązkami mięśnia poprzecznego głębokiego krocza).

W błonie śluzowej pochwy widoczne są grupy zmarszczek (columnae rugarum), na ogół wyraźniejsze na ścianie przedniej.

Unaczynienie i unerwienie :

Pochwa otrzymuje unaczynienie za pośrednictwem parzystej tętnicy pochwowej od tt. macicznych

i gałęzi pochwowych od tt. pęcherzowych dolnych i odbytniczych środkowych.

Krew żylna odpływa do splotu żylnego maciczno-pochwowego i dalej żyłą sromową wewnętrzną do żyły biodrowej wewnętrznej.

Chłonka z górnej części pochwy uchodzi do węzłów chłonnych biodrowych wewnętrznych, a z dolnego odcinka do węzłów chłonnych pachwinowych powierzchownych.

Unerwienie pochwy pochodzi ze splotu nerwowego maciczno-pochwowego.

Krocze (perineum)

Obszar ograniczony od tyłu wierzchołkiem kości guzicznej, od boków więzadłami krzyżowo-guzowymi, gałęziami dolnymi kk. łonowych i gałęziami kk. kulszowych, a z przodu spojeniem łonowym stanowi okolicę kroczową (regio perinealis).

W okolicy kroczowej wyróżnia się węższe pojęcie krocza (perineum), które sięga od otworu odbytowego do narządów płciowych zewnętrznych.

W przednim odcinku dno miednicy jest zamknięte przez przeponę moczowo-płciową (diaphragma urogenitale), rozpiętą miedzy spojeniem łonowym, dolnymi gałęziami kości łonowych i gałęziami kości kulszowych, dochodzącą do guzów kulszowych. Przepona moczowo-płciowa ma kształt trójkąta, którego podstawa jest linią biegnącą przez najszerszą część krocza między guzami kulszowymi. Linia ta dzieli okolicę kroczową na dwa trójkąty o wspólnej podstawie : przedni - trójkąt moczowo-płciowy (trigonum urogenitale) oraz tylny - trójkąt odbytowy (trigonum rectale) lub okolicę odbytowa (regio analis).

Trójkąt moczowo-płciowy (trigonum urogenitale)

W trójkącie moczowo-płciowym znajduje się przestrzeń międzypowięziowa, zawarta między dolną powięzią przepony moczowo-płciowej, a powięzią powierzchowną krocza (fascia perinei superficialis). W przestrzeni tej znajdują się u mężczyzny : ciała jamiste prącia (corpora cavernosa penis), ciało gąbczaste prącia (corpus spongiosum penis), pokrywające je mięśnie kulszowo-jamiste (mm. ischiocavernosi) i opuszkowo-gąbczasty (m. bulbospongiosus), rozgałęzienia tętnicy sromowej wewnętrznej, towarzyszące naczynia żylne i chłonne oraz nerw sromowy.

Powierzchownie na przeponie moczowo-płciowej leżą ciała jamiste prącia i ich mięśnie. Ciała jamiste prącia (corpora cavernosa penis) biegną od guzów kulszowych, wzdłuż gałęzi kk. kulszowych, zbieżnie w kierunku spojenia łonowego. Ciało gąbczaste prącia (corpus spongiosum penis) leży w linii środkowej krocza pod przepona moczowo-płciową. Z tyłu jest grubsze, tworząc opuszkę (bulbus penis), ku przodowi stopniowo cieńczeje i układa się między ciałami jamistymi prącia w rowku od dołu.

Każde ciało jamiste jest pokryte mięśniem kulszowo-jamistym (m. ischiocavernosus), który przyczepia się do guza kulszowego i biegnie na powierzchni przyśrodkowej i dolnej ciała jamistego przechodząc ostatecznie na grzbiet prącia.

Mięsień opuszkowo-jamisty (m. bulbocavernosus) biegnie od środka ścięgnistego krocza i od szwu na dolnej powierzchni opuszki, w bok i ku przodowi otaczając opuszkę prącia oraz ciało gąbczaste; część włókien tego mięśnia przechodzi na ciało jamiste prącia i w jego powięź grzbietową.

Unaczynienie okolicy pochodzi od tętnicy sromowej wewnętrznej (a. pudenda interna), która biegnie

w kanale sromowym, wzdłuż gałęzi k. kulszowej, następnie w kierunku spojenia łonowego pod ciałem jamistym (odnogą prącia) i pokrywającym je mięśniem kulszowo-jamistym oraz dochodzi do przedniego brzegu przepony moczowo-płciowej. W zakresie okolicy moczowo-płciowej tętnica sromowa wewnętrzna oddaje :

1. tętnicę opuszki prącia (a. bulbi penis) - biegnie poprzecznie przez przeponę do opuszki i wchodzi

w nią.

2. tętnicę cewki moczowej (a. urethralis) - wchodzi do ciała gąbczastego i dochodzi do żołędzi, gdzie zespala się z pozostałymi tętnicami prącia.

3. tętnica głęboka prącia (a. profunda penis) - jest jedną z gałęzi końcowych t. sromowej wewnętrznej; wchodzi w ciało jamiste tuż przy przednim brzegu przepony.

4. tętnica grzbietowa prącia (a. dorsalis penis) - jest druga gałęzią końcową; pod spojeniem łonowym przechodzi na grzbiet prącia i biegnie dobocznie do żyły grzbietowej prącia.

Nerw sromowy towarzyszy tętnicy sromowej wewnętrznej i oddaje gałęzie mięśniowe do mięśni i skóry krocza oraz narządów płciowych zewnętrznych (gałęzie mosznowe tylne i grzbietowe prącia).

Trójkąt odbytniczy (trigonum rectale)

W trójkącie odbytniczym znajdują się doły kulszowo-odbytnicze. W linii środkowej krocza, ok. 5 cm. od k. guzicznej leży odbyt (anus). Między odbytem a szczytem k. guzicznej biegnie więzadło odbytowo-guziczne (lig. anococcygeum), które służy za przyczep m. dźwigacza odbytu. Do przodu między odbytem i przeponą moczowo-płciową znajduje się środek ścięgnisty krocza (centrum tendineum perinei).

Środek ścięgnisty krocza jest wspólnym ścięgnem dla mięśni :

1). włókna przednie m. zwieracza zewnętrznego odbytu

2). oba powierzchowne poprzeczne mm. krocza

3). m. poprzeczny głęboki krocza

4). m. opuszkowo-gąbczasty

5). częściowo m. dźwigacz odbytu.

Odbyt jest otoczony mięśniem zwieraczem zewnętrznym (m. sphincter ani externus), który tworzy trzy warstwy ułożone kolejno od skóry w głąb ku górze. Część podskórna (pars subcutanea) leży tuż pod skórą i tworzy wydłużony strzałkowo owal, którego włókna krzyżują się ze sobą przed i za odbytem. Część środkowa (pars media) sięga od k. guzicznej i więzadła odbytowo-guzicznego do środka ścięgnistego krocza. Część głęboka (pars profunda) otacza warstwą okrężną odbyt, przylegając ściśle do mięśnia zwieracza odbytu wewnętrznego.

Okolica sromowa męska (regio pudendalis masculinum)

Okolica moczowo-płciowa przechodzi ku przodowi w okolicę sromową (regio pudendalis), w której

u mężczyzn znajdują się : worek mosznowy wraz z zawartością i prącie. Pośrodkowo na skórze krocza biegnie szew krocza (raphe perinei), który u mężczyzny przechodzi w szew moszny(raphe scroti).

Rozwój narządów płciowych męskich zewnętrznych :

Z górnego, większego odcinka przedniej części steku rozwija się pęcherz moczowy oraz cewka moczowa pierwotna. Z dolnej części steku powstaje zatoka moczowo-płciowa (sinus urogenitalis). Część bliższa zatoki znajduje się w miednicy (pars pelvina), natomiast część dalsza (pars phallica) bierze udział w wytwarzaniu wyrostka płciowego (phallus) (uwypuklenie dolnego odcinka ściany przedniej jamy brzusznej; powstaje z tzw. wzgórka stekowego).

Rozwój zewnętrznych narządów płciowych rozpoczyna się okresem niezróżnicowanym. W linii pośrodkowej wzgórka stekowego biegnie rowek stekowy, na dnie którego znajduje się błona stekowa. W tym czasie zstępująca z góry przegroda moczowo-odbytnicza zrasta się z brzegami rowka stekowego, oddzielając część przednią steku : moczowo-płciową, od części tylnej : odbytniczej; dzieląc równocześnie rowek stekowy na dwie części : szczelinę moczowo-płciową (fissura urogenitalis) i zagłębienie odbytowe. Następnie część przednia wzgórka stekowego rozrasta się w wyrostek płciowy (phallus),

a jego wierzchołek w żołądź wyrostka (glans phalli). Równocześnie szczelina moczowo-płciowa przedłuża się na tylną powierzchnię wyrostka płciowego, a jej brzegi przekształcają się (rosnąc) w fałdy płciowe (plicae genitales). Po obu stronach fałdów płciowych uwypuklają się skórne Wały płciowe (tori genitales). U zarodka męskiego wyrostek płciowy przekształca się w prącie (penis). Wały płciowe grubieją w zawiązki moszny. Ku tyłowi od zawiązku prącia zrastające się ze sobą fałdy płciowe tworzą krocze (perineum).

Prącie (penis)

Składa się z dwóch ciał jamistych i jednego ciała gąbczastego, otoczonych skórą. Wszystkie trzy ciała znajdują się w obrębie przestrzeni międzypowięziowej trójkąta moczowo-płciowego. Ciała jamiste tworzą odnogi prącia (crura penis). Są one przymocowane do gałęzi kk. kulszowych i gałęzi dolnych kk. łonowych tkanka łączną i pokryte mięśniami kulszowo-jamistymi.

Na przeponie moczowo-płciowej leży ciało gąbczaste, rozpoczynające się opuszką (bulbus), otoczone mięśniem opuszkowo-jamistym. Ciała jamiste prącia tworzą w przestrzeni międzypowięziowej jego korzeń (radix) = część ustalona (pars fixa).

Ciała jamiste łączą się ze sobą , układając się ponad ciałem gąbczastym.

Prącie jest umocowane :

1). przez więzadło wieszadłowe prącia (lig. suspensorium penis) - biegnie od dolnej powierzchni spojenia łonowego do grzbietu prącia.

2). więzadło procowate prącia (lig. fundiforme penis) - odchodzi od kresy białej powyżej spojenia łonowego, jako pasma powięzi powierzchownej brzucha, przechodząc na prącie w postaci dwóch odnóg, kończących się w powięzi głębokiej prącia.

Część ruchoma prącia (pars mobilis) zwisa pod spojeniem łonowym do przodu od moszny (część wisząca = pars pendula). Część ruchoma prącia nosi także nazwę trzonu prącia (corpus penis)

i zawiera cewkę moczową. Trzon jest zakończony żołędzią (glans penis) utworzoną przez zgrubienie

i rozszerzenie ciała gąbczastego. Żołądź jest pokryta podwójnym fałdem skóry zwanym napletkiem (preputium). W żołędzi możemy wyróżnić : szczyt otaczający ujście cewki moczowej, podstawę (zwaną koroną) i szyjkę.

Unaczynienie i unerwienie :

Unaczynienie tętnicze pochodzi od :

- tętnicy opuszki prącia

- tętnicy cewki moczowej

- tętnicy grzbietowej prącia

- tętnicy głębokiej prącia - są to gałęzie t. sromowej wewnętrznej.

- do skóry i osłon prącia dochodzą drobne tętnice mosznowe przednie, gałęzie tt. sromowych zewnętrznych.

Żyły prącia dzieli się na powierzchowne i głębokie. Żyły powierzchowne leżą na powierzchni prącia

w jego powięzi powierzchownej, biegnąc od żołędzi do żył sromowych zewnętrznych.

Żyły głębokie prącia zbierają się w ciałach jamistych i gąbczastym prącia, towarzysząc tętnicom okalającym, uchodząc do nieparzystej żyły grzbietowej prącia, która uchodzi do splotu żylnego pęcherzowego.

Naczynia chłonne również dzielimy na powierzchowne i głębokie. Obie grupy naczyń uchodzą głównie do węzłów chłonnych pachwinowych powierzchownych (także do biodrowych zewnętrznych).

Unerwienie ruchowe pochodzi od nerwu sromowego i jest przeznaczone dla mięśni ciał jamistych oraz ciała gąbczastego. Unerwienie czuciowe pochodzi również z nerwu sromowego (od nerwów mosznowych tylnych i nerwów grzbietowych prącia). Unerwienie autonomiczne pochodzi od splotu miednicznego, dochodzi wraz z tętnicami prącia).

Okolica sromowa żeńska (regio pudendalis femininum)

U kobiety krocze sięga od odbytu do szpary sromowej (ograniczonej od tyłu przez spoidło tylne warg sromowych większych).

W przestrzeni międzypowięziowej trójkąta moczowo-płciowego znajdują się ciała jamiste łechtaczki (corpora cavernosa clitoridis) i opuszki przedsionka (corpora cavernosa bulbi vestibuli). Ciała jamiste łechtaczki tworzą odnogi biegnące wzdłuż gałęzi dolnych kk. łonowych. Odnogi te łączą się pod spojeniem łonowym w trzon łechtaczki (corpus clitoridis). Odnogi są pokryte mięśniami kulszowo-jamistymi. Opuszki przedsionka są żeńskimi odpowiednikami ciała gąbczastego prącia. Leżą po obu stronach przedsionka pochwy. Każda opuszka dochodzi do cewki moczowej. Po stronie wewnętrznej opuszka jest przykryta mięśniem opuszkowo-jamistym (m. bulbocavernosus). Jest to parzysty mięsień - rozpoczyna się w środku ścięgnistym krocza, pokrywa opuszkę, dochodząc do bocznej powierzchni ciała jamistego łechtaczki, częściowo przechodzi pod łechtaczkę i łączy z mięśniem strony przeciwległej. Oba mięśnie opuszkowo-jamiste wraz z mięśniem dźwigaczem odbytu tworzą kształt wydłużonej strzałkowo cyfry „8”. Koniec tylny opuszki przylega do gruczołu przedsionkowego większego (glandula vestibularis major), odpowiednika gruczołu opuszkowo-cewkowego u mężczyzny. Końce przednie obu opuszek łączą się ze sobą.

Tętnica sromowa wewnętrzna w przestrzeni międzypowięziowej trójkąta moczowo-płciowego oddaje gałęzie :

1). tętnicę opuszki przedsionka (arteria bulbi vestibuli)

2). tętnicę głęboką łechtaczki (a. profunda clitoridis)

3). tętnicę grzbietową łechtaczki (a. dorsalis clitoridis)

Narządy płciowe zewnętrzne żeńskie

Do narządów płciowych zewnętrznych żeńskich zaliczamy :

- ujście pochwy

- ujście zewnętrzne cewki moczowej

- wargi sromowe większe (powstają z wałów płciowych)

- wargi sromowe mniejsze (powstają z fałdów płciowych)

- łechtaczkę (powstaje z żeńskiego wyrostka płciowego)

- wędzidełko łechtaczki

- napletek łechtaczki

- gruczoły przedsionkowe większe

- gruczoły przedsionkowe mniejsze

- gruczoły przycewkowe

- przedsionek pochwy (jest to w zasadzie przestrzeń) (powstaje ze szczeliny moczowo-płciowej, która rozwija się z części przedniej zatoki moczowo-płciowej)

- błonę dziewiczą

- wzgórek łonowy

- opuszki przedsionka

- spoidło przednie warg sromowych

- spoidło tylne warg sromowych

- wędzidełko warg sromowych

- gruczoły sutkowe

Odpowiednikiem moszny u kobiety są wargi sromowe większe (labia pudendi majora). Są to dwa fałdy skórne które z tyłu łączą się spoidłem tylnym warg (commissura labiorum posterior), a z przodu spoidłem przednim warg (commissura labiorum anterior). Ku przodowi wargi sromowe większe przechodzą we wzgórek łonowy (mons pubis).

Przyśrodkowo od warg sromowych większych znajdują się wargi sromowe mniejsze (labia pudendi minora), otaczające od przodu dwiema odnogami łechtaczkę. Odnogi leżące do przodu i powyżej od łechtaczki tworzą napletek łechtaczki (preputium clitoridis); leżące do tyłu i poniżej tworzą wędzidełko łechtaczki (frenulum clitoridis). Wargi sromowe większe są oddzielone od mniejszych bruzdami międzywargowymi (sulcus nympholabialis).

Unaczynienie :

Zarówno wargi sromowe większe, jak i mniejsze są unaczynione przez tętnice wargowe tylne (aa. labiales posteriores), pochodzące od tętnicy sromowej wewnętrznej i tętnice wargowe przednie (aa. labiales anteriores) od tętnic sromowych zewnętrznych. Naczynia chłonne uchodzą do węzłów chłonnych pachwinowych powierzchownych.

Anatomia 3 - I

5

eminentia iliopectinea

---