lasy w polsce 2008

LASY

W POLSCE

2008

LASY

W POLSCE

2008

Lasy w Polsce 2008

Ustawa z dnia 28 wrzeÊnia 1991 r. o lasach

(Dz.U. nr 45 z 2005 r., poz. 435 z póên. zm.)

zobowiàza∏a Lasy Paƒstwowe do corocznego

sporzàdzania raportu o stanie lasów.

Niniejsza broszura jest skrótem

„Raportu o stanie lasów w Polsce 2007”,

opracowanego na zlecenie Dyrekcji Generalnej

Lasów Paƒstwowych przez Instytut Badawczy

LeÊnictwa w Warszawie na podstawie

materia∏ów w∏asnych, Ministerstwa

Ârodowiska, Dyrekcji Generalnej Lasów

Paƒstwowych, G∏ównego Urz´du

Statystycznego, Biura Urzàdzania Lasu

i Geodezji LeÊnej oraz statystyk

mi´dzynarodowych. Raport przedstawia

stan lasów wszystkich w∏asnoÊci w roku 2007.

Dla lepszego zobrazowania tego stanu, dane

statystyczne odnoszàce si´ do roku 2007

ukazano na tle danych z ostatnich lat, a tam,

gdzie by∏o to mo˝liwe i celowe, porównano

z wielkoÊciami wyst´pujàcymi w 15 innych

krajach, których warunki naturalne mogà byç

porównywalne z polskimi. Sà to: Francja;

kraje niemieckoj´zyczne (Austria, Niemcy,

Szwajcaria); paƒstwa Europy Ârodkowej

(Republika Czeska, Rumunia, S∏owacja

i W´gry); kraje, z którymi Polska graniczy

na wschodzie (Bia∏oruÊ, Litwa, Ukraina),

oraz paƒstwa skandynawskie (Finlandia,

Norwegia, Szwecja), reprezentujàce odmienny

typ leÊnictwa wobec Êrodkowoeuropejskiej

gospodarki leÊnej.

LAS

Y W POLSCE 2008

Zasoby lasów w Polsce

1. Powierzchnia lasów i lesistoÊç

Lasy w naszej strefie klimatyczno-geograficznej sà najmniej
zniekszta∏conà formacjà przyrodniczà. B´dàc niezb´dnym
czynnikiem równowagi ekologicznej, sà jednoczeÊnie formà
u˝ytkowania gruntów, która zapewnia produkcj´ biologicznà,
przedstawiajàcà wartoÊç rynkowà. Lasy sà dobrem ogólnospo-
∏ecznym, kszta∏tujàcym jakoÊç ˝ycia cz∏owieka.
W przesz∏oÊci lasy wyst´powa∏y niemal na ca∏ym obszarze na-
szego kraju. W nast´pstwie historycznych procesów spo∏ecz-
no-gospodarczych, w których dominowa∏y cele ekonomiczne,
przede wszystkim na skutek ekspansji rolnictwa i popytu na
surowce drzewne, lasy Polski uleg∏y znacznym przeobra˝e-
niom. LesistoÊç Polski, wynoszàca jeszcze pod koniec XVIII
wieku oko∏o 40% (w ówczesnych granicach), zmala∏a do 20,8%
w 1945 r. Wylesienia i towarzyszàce im zubo˝enie struktury ga-
tunkowej drzewostanów spowodowa∏y zmniejszenie ró˝norod-
noÊci biologicznej w lasach oraz zubo˝enie krajobrazu, erozj´
gleb i zak∏ócenie bilansu wodnego kraju. Odwrócenie tego pro-
cesu nastàpi∏o w latach 1945–1970, kiedy to w wyniku zalesie-
nia 933,5 tys. ha lesistoÊç Polski wzros∏a do 27,0%. Âredni
roczny rozmiar zalesieƒ wynosi∏ wtedy 35,9 tys. ha, a w szczy-
towym okresie 1961–1965 – ponad 55 tys. ha.

LAS

Y W POLSCE 2008

Pomorskie

36,0

Warmiƒsko-mazurskie

30,2

Zachodnio-
pomorskie

34,9

Kujawsko-
-pomorskie

23,2

Wielkopolskie

25,5

Lubuskie

48,8

Podlaskie

30,3

Mazowieckie

22,3

¸ódzkie

20,9

Lubelskie

22,6

Âwi´tokrzyskie

27,8

Podkarpackie

36,8

Ma∏opolskie

28,5

Âlàskie

31,8

DolnoÊlàskie

29,4

Opolskie

26,4

do 25

LesistoÊç [%]

25,1–30
30,1–35

35,1–40
powy˝ej 40

Rys. 1. LesistoÊç Polski wed∏ug województw (GUS)

Obecnie powierzchnia lasów w Polsce wynosi 9048 tys. ha (we-
d∏ug GUS – stan w dniu 31 grudnia 2007 r.), co odpowiada lesi-
stoÊci 28,9% (rys. 1).
Wed∏ug standardu przyj´tego dla ocen mi´dzynarodowych,
uwzgl´dniajàcego grunty zwiàzane z gospodarkà leÊnà, po-
wierzchnia lasów Polski na dzieƒ 31 grudnia 2005 r. wynosi∏a
9,2 mln ha. WielkoÊç ta zalicza Polsk´ do grupy krajów o naj-
wi´kszej powierzchni lasów w regionie (po Francji, Niemczech
i Ukrainie), (rys. 2).

LesistoÊç paƒstw przyj´tych do analizy (w odniesieniu do po-
wierzchni làdowej bez wód Êródlàdowych, wed∏ug standardu
mi´dzynarodowego) jest znacznie mniej zró˝nicowana ni˝ bez-
wzgl´dna wielkoÊç powierzchni leÊnej. W grupie analizowa-
nych paƒstw wyraênie wy˝szà lesistoÊcià charakteryzujà si´
przede wszystkim kraje o du˝ym udziale terenów nieprzydat-
nych do innych rodzajów u˝ytkowania ni˝ leÊnictwo, m.in. ob-
szarów bagiennych i górskich (kraje skandynawskie, Austria,
S∏owacja). Ni˝szà od Polski lesistoÊç majà m.in. Ukraina, W´-
gry i Rumunia, a z krajów zachodnich – Francja i Wielka Bryta-
nia. OkreÊlona wed∏ug standardu mi´dzynarodowego lesistoÊç
Polski na koniec roku 2005 wynosi∏a 30,0% i by∏a ni˝sza od
Êredniej europejskiej (33,8% bez Federacji Rosyjskiej), (rys. 3).
LesistoÊç Polski (wed∏ug standardu mi´dzynarodowego) na
koniec roku 2007 wynosi∏a 30,2%.

LAS

Y W POLSCE 2008

Ukraina

Bia∏oruÊ

Litwa

Polska

S∏owacja

Rumunia

W´gry

Rep. Czeska

Szwajcaria

Niemcy

Austria

Francja

Szwecja

Norwegia

Finlandia

[tys. ha]

5000

10 000

15 000

20 000

25 000

30 000

Rys. 2. Ca∏kowita powierzchnia leÊna (SoEF 2007

)

SoEF 2007 –

State of Europe’s Forests 2007. Raport o stanie lasów

Europy, opracowany na potrzeby konferencji w Warszawie, odbywajà-
cej si´ w roku 2007 w ramach Ministerialnego Procesu Ochrony Lasów
w Europie (

Ministerial Conference on the Protection of Forests in Eu-

rope – MCPFE).

Porównanie powierzchni leÊnej przypadajàcej na jednego
mieszkaƒca z ogólnà powierzchnià làdowà przedstawia rys. 4.
Wyraênie wy˝sze wielkoÊci wyst´pujà w krajach o mniejszym
zaludnieniu; lesistoÊç tych krajów jest wi´ksza od przeci´tnej.
Powierzchnia leÊna przypadajàca na jednego mieszkaƒca Pol-
ski (0,24 ha) jest jednà z ni˝szych w regionie.

LAS

Y W POLSCE 2008

LesistoÊç [%]

do 10,0

10,1–20,0
20,1–30,0
30,1–40,0
40,1–50,0
50,1–80,0

Rys. 3. LesistoÊç analizowanych krajów (SoEF 2007)

Ukraina

Bia∏oruÊ

Litwa

Polska

S∏owacja

Rumunia

W´gry

Rep. Czeska

Szwajcaria

Niemcy

Austria

Francja

Szwecja

Norwegia

Finlandia

[ha/mieszk.]

0,0

pow. làdowa

las

1,0

2,0

3,0

4,0

5,0

6,0

7,0

Rys. 4. WielkoÊç powierzchni leÊnej na tle powierzchni làdowej przy-
padajàcej na jednego mieszkaƒca (SoEF 2007)

LAS

Y W POLSCE 2008

2. Struktura w∏asnoÊci lasów

W strukturze w∏asnoÊciowej lasów w Polsce (tab. 1) dominujà
lasy publiczne – 82,1%, w tym lasy pozostajàce w zarzàdzie
Paƒstwowego Gospodarstwa LeÊnego Lasy Paƒstwowe –
78,1% (rys. 5).

Struktura w∏asnoÊci lasów w ca∏ym okresie powojennym
zmieni∏a si´ w niewielkim stopniu. W porównaniu z rokiem
1990 o 0,9% wzrós∏ udzia∏ lasów w∏asnoÊci prywatnej i o t´ sa-
mà wartoÊç zmala∏ udzia∏ lasów w∏asnoÊci publicznej. W ob-
r´bie w∏asnoÊci publicznej zauwa˝alny jest wzrost udzia∏u po-
wierzchni lasów parków narodowych – z 1,3% w 1990 r. do
2,0% w roku 2007, g∏ównie w wyniku utworzenia w tym okre-
sie szeÊciu nowych parków. Zwi´kszenie udzia∏u lasów gmin-
nych jest efektem zaliczenia do nich lasów komunalnych.

osób fizycznych

16,9%

inne prywatne

1,0%

gminne

0,9%

inne Skarbu Paƒstwa

1,1%

parki narodowe

2,0%

Lasy Pa

Lasy Paƒstwowe

stwowe

78,1%

Rys. 5. Struktura w∏asnoÊci lasów w Polsce (GUS)

Ukraina*

Bia∏oruÊ

Litwa

Polska

S∏owacja*

Rumunia

W´gry*

Rep. Czeska*

Szwajcaria*

Niemcy

Austria

Francja*

Szwecja*

Norwegia*

Finlandia*

[%]

udzia∏ lasów publicznych

100

Rys. 6. Udzia∏ lasów publicznych w ogólnej powierzchni lasów (SoEF 2007)
* dane dotyczà lasów i tzw. innych gruntów zalesionych (niespe∏niajà-

cych definicji lasu); dla Rumunii, Niemiec i Austrii brak danych.

LAS

Y W POLSCE 2008

Tab.1. Struktura w∏asnoÊci lasów w Polsce

a) wart

oÊci lasów: ogó∏em, publiczny

ch i Skarbu P

aƒs

twa – w wyniku sumowania dany

ch niezaokràgl

ony

ch dla poszczególny

ch f

orm w∏

asnoÊci

b) ponadt

o grunty zwiàzane z gospodarkà l

eÊnà: 2000 r

. – 194 tys. ha, 2006 r

. – 203 tys. ha, 2007 r

. – 206 tys. ha

c) ponadt

o grunty zwiàzane z gospodarkà l

eÊnà: 2000 r

. – 189 tys. ha, 2006 r

. – 196 tys. ha, 2007 r

. – 199 tys. ha

∏àcznie z grunt

ami zwiàzanymi z gospodarkà l

eÊnà: 2000 r

. – 0,2 tys. ha we wszys

tkich w∏asnoÊciach prywatny

ch, 2006 r

. – 0,4

tys. ha, 2007 r

. – 0,4 tys. ha

Wyszczególnienie

31.12.1990

31.12.2000

31.12.2006

31.12.2007

tys. ha

OGÓ¸EM

8694

100,0

8865

100,0

9026

100,0

9048

100,0

Lasy publiczne

7219

83,0

7341

82,8

7419

82,2

7426

82,1

W∏asnoÊç Skarbu P

aƒs

twa

7174

82,5

7262

81,9

7337

81,3

7343

81,2

z t

ego: w zarzàdzie LP

6805

78,3

6953

78,4

7053

78,2

7060

78,1

parki nar

odowe

113

1,3

181

2,0

182

2,0

184

2,0

pozos

ta∏e

256

2,9

128

1,4

101

1,1

100

1,1

W∏asnoÊç gmin

0,5

0,9

Lasy prywatne

1475

17,0

1524

17,2

1606

17,8

1623

17,9

z t

ego: osób fizy

czny

1376

15,8

1428

16,1

1509

16,7

1526

16,9

wspólnot grunt

0,8

0,7

rolniczy

ch spó∏dzielni pr

od.

0,3

0,1

inne

0,0

0,2

0,3

0,2

Porównanie udzia∏u lasów publicznych w ogólnej powierzchni la-
sów w grupie paƒstw wybranych do analizy wykazuje zró˝nicowa-
nie tej wielkoÊci. Wyraênie daje si´ tu wyodr´bniç podzia∏ na trzy
grupy krajów: Wspólnot´ Niepodleg∏ych Paƒstw (WNP), gdzie
100% lasów jest w∏asnoÊcià paƒstwa; kraje skandynawskie wraz
z Francjà – tam zdecydowana wi´kszoÊç lasów znajduje si´ w r´-
kach prywatnych; pozosta∏e kraje o zró˝nicowanej strukturze
w∏asnoÊci z przewa˝ajàcym udzia∏em lasów publicznych.
W Polsce udzia∏ lasów w∏asnoÊci prywatnej jest zró˝nicowany
przestrzennie (rys. 7), najwi´kszy w województwach: ma∏opol-
skim – 43,3% ogólnej powierzchni lasów województwa, czyli
187,2 tys. ha, mazowieckim – 42,8% (339,4 tys. ha) i lubelskim –
39,5% (224,3 tys. ha). Województwami o najni˝szym udziale la-
sów prywatnych sà: lubuskie – 1,2% (8,2 tys. ha), zachodniopo-
morskie – 1,5% (12,2 tys. ha) i dolnoÊlàskie – 2,5% (14,7 tys. ha).

3. Struktura siedlisk

Lasy w Polsce wyst´pujà w zasadzie na terenach o najs∏ab-
szych glebach, co znajduje odzwierciedlenie w uk∏adzie typów
siedliskowych lasu (rys. 8). W strukturze siedliskowej lasów
przewa˝ajà siedliska borowe, wyst´pujàce na 55,1% po-
wierzchni lasów; siedliska lasowe zajmujà 44,9%, z czego olsy
i ∏´gi – 3,4%.

LAS

Y W POLSCE 2008

Udzia∏ lasów
prywatnych (%)

do 10,0

10,1–20,0

20,1–30,0

30,1–40,0

ponad 40,0

Zachodnio-

pomorskie

1,5

Ma∏opolskie

43,3

Podkarpackie

15,3

¸ódzkie

33,3

Âwi´tokrzyskie

27,4

DolnoÊlàskie

2,5

Opolskie

4,5

Âlàskie

20,1

Mazowieckie

42,8

Podlaskie

31,8

Lubelskie

39,5

Wielkopolskie

10,4

Lubuskie

1,2

Kujawsko-

-pomorskie

10,9

Pomorskie

10,7

Warmiƒsko-mazurskie

5,6

Rys. 7. Udzia∏ lasów prywatnych w ogólnej powierzchni leÊnej woje-
wództw (GUS)

4. Struktura gatunkowa

Przestrzenne rozmieszczenie siedlisk w du˝ym stopniu znaj-
duje odzwierciedlenie w strukturze przestrzennej gatunków
panujàcych. Poza obszarem górskim, gdzie w sk∏adzie gatun-
kowym dominujà Êwierk (zachód) oraz Êwierk z bukiem
(wschód), i kilkoma mniejszymi obszarami o zró˝nicowanej
strukturze gatunkowej, w wi´kszoÊci kraju przewa˝ajà drze-
wostany z sosnà jako gatunkiem panujàcym.
Gatunki iglaste dominujà na ponad 3/4 powierzchni lasów
Polski (rys. 9, tab. 2). Sosna (69% powierzchni w PGL LP
i 63% w lasach prywatnych i gminnych) znalaz∏a w Polsce
najkorzystniejsze warunki klimatyczne oraz siedliskowe
w swoim eurazjatyckim zasi´gu, dzi´ki czemu zdo∏a∏a wytwo-
rzyç wiele cennych ekotypów (np. sosna taborska lub augu-
stowska). Do du˝ego udzia∏u gatunków iglastych przyczyni∏o
si´ równie˝ ich preferowanie, poczàwszy od XIX w., przez
przemys∏ przerobu drewna.
W latach 1945–2007 struktura gatunkowa polskich lasów ule-
g∏a istotnym przemianom, wyra˝ajàcym si´ mi´dzy innymi
zwi´kszeniem udzia∏u drzewostanów z przewagà gatunków li-
Êciastych. W wypadku Lasów Paƒstwowych, gdzie mo˝liwe

LAS

Y W POLSCE 2008

Lwy˝, LMG,
LMwy˝, LG, L∏G

12,2%

Ol, Olj

3,4%

0,8%

LMw, LMb, Lw

5,2%

LÊw

8,3%

LMÊw

15,8%

BMwy˝, BG,

BWG, BMG

1,0%

BMÊw

22,8%

BÊw

24,4%

Bb, Bw, BMb, BMw

6,1%

Legenda
Bb

– bór bagienny

– bór górski

BMb

– bór mieszany bagienny

BMG

– bór mieszany górski

BMÊw

– bór mieszany Êwie˝y

BMw

– bór mieszany wilgotny

BMwy˝

– bór mieszany wy˝ynny

– bór suchy

BÊw

– bór Êwie˝y

– bór wilgotny

BWG

– bór wysokogórski

– las górski

L∏

– las ∏´gowy

LMb

– las mieszany bagienny

LMG

– las mieszany górski

LMÊw

– las mieszany Êwie˝y

LMw

– las mieszany wilgotny

LMwy˝

– las mieszany wy˝ynny

LÊw

– las Êwie˝y

– las wilgotny

Lwy˝

– las wy˝ynny

– ols

OlJ

– ols jesionowy

Rys. 8. Udzia∏ powierzchniowy siedliskowych typów lasu w Lasach
Paƒstwowych, parkach narodowych, lasach prywatnych i gminnych
(BULiGL, GUS)

LAS

Y W POLSCE 2008

Topola****

Osika

Olsza

Brzoza

Grab

Buk

Dàb***

Jod∏a**

Âwierk

Sosna*

[%]

PGL LP

lasy prywatne i gminne

parki narodowe

Rys. 9. Udzia∏ powierzchniowy gatunków panujàcych w Lasach Paƒ-
stwowych (stan na 1 stycznia 2007 r.), lasach prywatnych i gminnych
(1 stycznia 1999 r.) oraz w parkach narodowych (31 grudnia 1998 r.),
(BULiGL, GUS)
* ∏àcznie z modrzewiem, ** z daglezjà, *** z jesionem, klonem, jawo-
rem, wiàzem, **** z lipà i wierzbà

Wyszczególnienie

Lasy

Parki Lasy

prywatne

Paƒstwowe

narodowe

i gminne

tys. ha

OGÓ¸EM

7053,1

100,0

180,0

100,0

1590,6

100,0

Drzewa iglaste

5393,3

76,4

107,4

59,7

1170,4

73,6

Sosna i modrzew

4869,1

69,0

68,2

37,9

1008,9

63,4

Âwierk

381,7

5,4

30,1

16,7

89,2

5,6

Jod∏a i jedlica

142,5

2,0

9,1

5,0

72,3

4,6

Drzewa liÊciaste

1659,9

23,6

72,6

40,3

420,2

26,4

Dàb, jesion, klon,
jawor, wiàz

520,3

7,4

8,4

4,7

65,4

4,1

Buk

362,1

5,1

37,2

20,7

45,2

2,8

Grab

19,7

0,3

1,0

0,5

17,2

1,1

Brzoza
i robinia akacjowa

407,3

5,8

11,1

6,2

131,7

8,3

Olcha

307,3

4,4

13,4

7,4

143,1

9,0

Osika, lipa,
wierzba

15,9

0,2

1,5

0,8

15,7

1,0

Topola

27,3

0,4

1,9

0,1

Tab. 2. Powierzchnia lasów wed∏ug grup rodzajowych drzew

a) Lasy Paƒstwowe, stan na 1 stycznia 2007 r.
b) parki narodowe, stan na 31 grudnia 1998 r.
c) lasy prywatne i gminne, stan na 1 stycznia 1999 r.
èród∏o: BULiGL: Wyniki aktualizacji stanu powierzchni leÊnej i zasobów drzewnych
w Lasach Paƒstwowych – stan na dzieƒ 1 stycznia 2007 r.
BULiGL: Ocena stanu powierzchni leÊnej i zasobów drzewnych w lasach nie
stanowiàcych w∏asnoÊci Skarbu Paƒstwa – stan na dzieƒ 1 stycznia 1999 r.
GUS: LeÊnictwo 1999, za Ryszard Sumiƒski „Parki Narodowe” nr 3/1999.

jest przeÊledzenie tego zjawiska, powierzchnia drzewostanów
liÊciastych wzros∏a z 13 do 24%. Mimo to, ich udzia∏ jest cià-
gle ni˝szy od potencjalnego, wynikajàcego ze struktury sie-
dlisk leÊnych.

5. Struktura wiekowa

W wiekowej strukturze lasu w PGL LP dominujà drzewostany
III i IV klasy wieku, wyst´pujàce odpowiednio na 25 i 19% po-
wierzchni. W lasach prywatnych i gminnych (stan z 1999 r.)
35% powierzchni zajmowa∏y drzewostany w wieku 21–40 lat,
25% – drzewostany III klasy wieku. Drzewostany ponadstulet-
nie wraz z KO, KDO i BP (klasa odnowienia, klasa do odnowie-
nia, budowa przer´bowa) wyst´pujà w PGL Lasy Paƒstwowe
na 14% powierzchni, w lasach prywatnych i gminnych – na za-
ledwie 2%. Oko∏o 5% wynosi udzia∏ powierzchni niezalesionej
w lasach prywatnych i gminnych, nieco ponad 1% – w PGL LP
(rys. 10, tab. 3).

Wskaênikiem zmian struktury wiekowej drzewostanów jest sta-
∏y wzrost udzia∏u drzewostanów w wieku powy˝ej 80 lat, z oko∏o
0,9 mln ha w 1945 r. do blisko 1,6 mln ha w roku 2007 (bez KO,
KDO). Przeci´tny wiek drzewostanów w roku 2007 w Lasach
Paƒstwowych nie zmieni∏ si´ w porównaniu z rokiem poprzed-
nim i wynosi∏ 60 lat; w lasach prywatnych w 1999 r. – 40 lat.

LAS

Y W POLSCE 2008

pow. leÊna

niezalesiona

KO, KDO, SP

VII i wy˝ej

(ponad 120)

VI (101–120)

V (81–100)*

IV (61–80)

III (41–60)

II (21–40)

I (1–20 lat)

[%]

PGL LP

lasy prywatne i gminne

Rys. 10. Struktura udzia∏u powierzchniowego drzewostanów wed∏ug
klas wieku w Lasach Paƒstwowych (1 stycznia 2007 r.) oraz w lasach
prywatnych i gminnych (1 stycznia 1999 r.), (BULiGL)
* w lasach prywatnych i gminnych ∏àcznie V i starsze klasy wieku

6. Zmiany powierzchni leÊnej

W roku 2007, wed∏ug danych GUS, nastàpi∏ w porównaniu z ro-
kiem poprzednim wzrost powierzchni lasów o 22 tys. ha. Od
roku 1990 powierzchnia lasów w Polsce (wed∏ug stanu ewiden-
cyjnego) zwi´kszy∏a si´ o 354 tys. ha (tab. 1). Wzrostu po-
wierzchni lasów w latach 1990–2007 nie nale˝y uto˝samiaç
wy∏àcznie z zalesieniami wykonanymi w tym okresie. Jest on
równie˝ efektem porzàdkowania stanu ewidencyjnego – ujaw-
niania zalesieƒ z lat wczeÊniejszych.
Podstawà prac zalesieniowych w Polsce jest „Krajowy program
zwi´kszania lesistoÊci” (KPZL). Z inicjatywy i na zlecenie Mini-
sterstwa Ochrony Ârodowiska, Zasobów Naturalnych i LeÊnic-
twa program ten zosta∏ opracowany przez Instytut Badawczy
LeÊnictwa i 23 czerwca 1995 r. zaakceptowany do realizacji
przez Rad´ Ministrów. Zebrane doÊwiadczenie zwiàzane
z praktycznà realizacjà „Krajowego programu zwi´kszania
lesistoÊci” wykaza∏o koniecznoÊç jego modyfikacji, którà za-
koƒczono w roku 2002. W wyniku zmian KPZL, zwi´kszono
przewidywany uprzednio rozmiar zalesieƒ na lata 2001–2020
o 100 tys. ha, do 680 tys. ha, oraz zweryfikowano preferencje
zalesieniowe dla wszystkich gmin w kraju.
G∏ównym celem KPZL jest wzrost lesistoÊci kraju do 30%
w 2020 r. i 33% w roku 2050 oraz zapewnienie optymalnego
przestrzenno-czasowego rozmieszczenia zalesieƒ, a tak˝e

LAS

Y W POLSCE 2008

Wyszczególnienie

Lasy

Lasy prywatne

Paƒstwowe

i gminne

tys. ha

OGÓ¸EM

7053,1

100,0

1590,6

100,0

w tym pow. zalesiona

6960,3

98,7

1510,6

95,0

I kl. w. (1–20 lat)

783,6

11,1

282,7

17,8

II kl. w. (21–40 lat)

1173,0

16,6

552,9

34,8

III kl. w. (41–60 lat)

1744,1

24,7

402,2

25,3

IV kl. w. (61–80 lat)

1357,6

19,2

174,1

10,9

V kl. w. (81–100 lat)

935,2

13,3

71,2

4,5

VI kl. w. (101–120 lat)

389,1

5,5

VII kl. i wy˝ej

191,4

2,7

KO, KDO, SP

386,4

5,5

27,5

1,7

Tab. 3. Powierzchnia lasów wed∏ug klas wieku

stan na 1 stycznia 2007 r.

stan na 1 stycznia 1999 r.

w lasach prywatnych i gminnych V i starsze klasy wieku

èród∏o: BULiGL: Wyniki aktualizacji stanu powierzchni leÊnej i zasobów drzewnych
w Lasach Paƒstwowych – stan na dzieƒ 1 stycznia 2007 r.
BULiGL: Ocena stanu powierzchni leÊnej i zasobów drzewnych w lasach nie
stanowiàcych w∏asnoÊci Skarbu Paƒstwa – stan na dzieƒ 1 stycznia 1999 r.

ustalenie priorytetów ekologicznych i gospodarczych oraz in-
strumentów realizacyjnych. Przy okreÊlaniu preferencji zale-
sieniowych gmin ustalono i uzasadniono wybór 12 kryteriów
preferencyjnych (przewa˝ajà kryteria Êrodowiskowe) oraz wyli-
czono syntetyczne wskaêniki preferencji zalesieniowych gmin.
Najwi´cej gmin o du˝ych preferencjach zalesieniowych wyst´-
puje w dziewi´ciu województwach – lubelskim, ∏ódzkim, ku-
jawsko-pomorskim, ma∏opolskim, mazowieckim, podlaskim,
Êwi´tokrzyskim, warmiƒsko-mazurskim i wielkopolskim.
W roku 2007 wykonano zalesienia sztuczne na 13 287 ha gruntów
wszystkich kategorii w∏asnoÊci. Najwi´ksze powierzchnie zale-
siono w województwach warmiƒsko-mazurskim – 3268 ha i za-
chodniopomorskim – 1614 ha, najmniejsze – w Êlàskim – 132 ha
i ma∏opolskim – 158 ha (rys. 11). Powierzchnia zalesieƒ w 2007 r.
by∏a o 3646 ha (22%) ni˝sza w porównaniu z rokiem 2006.
Ponadto, wed∏ug danych GUS, w roku 2007 ponad 359 ha (w ro-
ku 2006 – 447 ha) uznano za zalesienia powsta∏e w wyniku suk-
cesji naturalnej.

W pierwszym etapie realizacji „Krajowego programu zwi´ksza-
nia lesistoÊci” (lata 1995–2000) zalesiono ∏àcznie 111,3 tys. ha
(program zak∏ada∏ wykonanie zalesieƒ na 100 tys. ha). W latach
2001–2005 (II etap) przewidziano zalesienie 120 tys. ha gruntów
porolnych i nieu˝ytków. Za∏o˝enia II etapu programu zrealizo-
wano w 81% – zalesiono 95,3 tys. ha; 1,7 tys. ha wynosi∏a po-
wierzchnia zalesieƒ powsta∏ych w wyniku sukcesji naturalnej.
W kolejnym okresie (2006–2010) program zak∏ada wykonanie

LAS

Y W POLSCE 2008

zalesienia w 2007 r.

1614

730

783

382

370

3268

780

549

725

841

834

269

132

158

786

868

Êrednia z lat 1999–2007

lasy publiczne

lasy prywatne

do 500 ha

501–1000

1001–1500
1501–2000
powy˝ej 2000 ha

Rys. 11. Powierzchnia zalesieƒ sztucznych w 2007 r. (w ha) wed∏ug wo-
jewództw, na tle Êredniej wielkoÊci zalesieƒ z lat 1999–2007 (GUS, IBL)

zalesieƒ na powierzchni 160 tys. ha – Êrednio 32 tys. ha na rok.
Zalesienia wykonane w 2007 r. odpowiadajà 42% Êredniorocz-
nych oczekiwaƒ.
Ârodki z bud˝etu paƒstwa oraz po˝yczka Europejskiego Banku
Inwestycyjnego umo˝liwi∏y Lasom Paƒstwowym, poczàwszy od
1994 r., zwi´kszanie rozmiaru zalesieƒ w stosunku do lat po-
przednich (1988–1993), kiedy to zalesiano Êrednio w roku
3,9 tys. ha gruntów porolnych i nieu˝ytków. W latach 1994–2004
Êrednia powierzchnia zalesieƒ w Lasach Paƒstwowych wynosi-
∏a oko∏o 10,8 tys. ha. Poczàwszy od 2005 r. rozmiar zalesieƒ wy-
konywanych na gruntach PGL LP systematycznie si´ zmniejsza.
W roku 2005 w Lasach Paƒstwowych zalesiono 6,1 tys. ha,
w 2006 – 4,4 tys. ha, w 2007 – zaledwie 2,9 tys. ha (rys. 12).

W latach 1995–2000 KPZL przewidywa∏ zalesienie 50 tys. ha
gruntów w∏asnoÊci Skarbu Paƒstwa; zalesienia wykonano na
70,1 tys. ha, czyli w 140% planowanej wielkoÊci. Za∏o˝enia
II etapu programu w odniesieniu do w∏asnoÊci paƒstwowej zre-
alizowano prawie w 96%, zalesiajàc sztucznie 46,3 tys. ha; oko-
∏o 1,7 tys. ha zalesieƒ powsta∏o w wyniku sukcesji naturalnej.
W latach 2006–2007 zalesiono sztucznie 7,4 tys. ha gruntów
w∏asnoÊci paƒstwowej (0,8 tys. ha w wyniku sukcesji natural-
nej), tym samym zrealizowano 52% za∏o˝eƒ KPZL (okreÊlonych
jako przeci´tna dla dwóch lat). ¸àcznie w latach 1995–2007 za-
lesiono sztucznie 123,8 tys. ha gruntów w∏asnoÊci Skarbu Paƒ-
stwa, z czego 122,5 tys. ha w PGL Lasy Paƒstwowe. Oko∏o
2,5 tys. ha wynios∏a powierzchnia zalesieƒ powsta∏ych w wyni-
ku sukcesji naturalnej (prawie 99% w PGL LP). Nadwy˝ka za-
lesieƒ z I etapu programu powoduje, ˝e do roku 2007 w sekto-

LAS

Y W POLSCE 2008

ogó∏em

Lasy Paƒstwowe

[tys. ha]

1988

1990

1992

1994

1996

1998

2000

2002

2004

2006 2007

1989

1991

1993

1995

1997

1999

2001

2003

2005

Rys. 12. Rozmiar zalesieƒ sztucznych w Polsce, w latach 1986–2007
(GUS)

rze paƒstwowym za∏o˝enia KPZL zrealizowano w blisko 109%.
W roku 2007, w porównaniu z rokiem poprzednim, odnotowa-
no zmniejszenie powierzchni zalesieƒ na gruntach stanowià-
cych w∏asnoÊç prywatnà. W roku 2006 zalesiono 12 365 ha
gruntów tej w∏asnoÊci, w roku 2007 – 10 243 ha (dane wg GUS,
wg nieoficjalnych danych Agencji Restrukturyzacji i Moderni-
zacji Rolnictwa – 14 645 ha).
Poza zalesieniami terenów rolnych i nieu˝ytków, uprawy leÊne
sà zak∏adane na odnawianych powierzchniach, z których usu-
ni´to drzewostany dojrza∏e. Odnowienia lasu w 2007 r. wykona-
no na 47 469 ha gruntów wszystkich kategorii w∏asnoÊci,
w tym na 4416 ha (9,3%) by∏y to odnowienia naturalne. Po-
wierzchnia odnowieƒ w 2007 r. by∏a o prawie 1,3 tys. ha mniej-
sza ni˝ w roku 2006.
Na uwag´ zas∏uguje obserwowany od drugiej po∏owy lat sie-
demdziesiàtych ubieg∏ego stulecia wzrost udzia∏u odnowieƒ
naturalnych w ca∏kowitej powierzchni odnowieƒ. W latach
1976–1980 udzia∏ odnowieƒ naturalnych w odnawianej po-
wierzchni ogó∏em wynosi∏ 3,4%, w latach 2001–2007 – ju˝
10,5% (rys. 13).

7. Mià˝szoÊciowa struktura zasobów

drzewnych

Podstawowym êród∏em informacji o zasobach drzewnych
w PGL Lasy Paƒstwowe jest wykonywana przez BULiGL i Lasy
Paƒstwowe „Aktualizacja stanu powierzchni leÊnej i zasobów
drzewnych”. Wed∏ug ostatniej aktualizacji na dzieƒ 1 stycznia

LAS

Y W POLSCE 2008

powierzchnia w tys. ha/rok

1961-

1965

1966-

1970

1971-

1975

1976-

1980

1981-

1985

1986-

1990

1991-

1995

1996-

2000

2001-

2005

2006

2007

odnowienia sztuczne

odnowienia naturalne

Rys. 13. Rozmiar odnowieƒ w latach 1961–2007 (GUS).

2007 r. zasoby drzewne w lasach zarzàdzanych przez PGL LP
osiàgn´∏y 1646,4 mln m

grubizny brutto. Zasoby drzewne

w lasach prywatnych i gminnych wynosi∏y 188,6 mln m

grubi-

zny brutto (stan na dzieƒ 1 stycznia 1999 r.), (BULiGL). Ostatnie
informacje o zasobach drzewnych kraju (dane GUS) sà dla ro-
ku 1997. Z zestawienia wielkoÊci zasobów drzewnych w PGL
LP i w pozosta∏ych formach w∏asnoÊci (szacunek ekspercki),
zaktualizowanych na dzieƒ 1 stycznia 2007 r., wynika, ˝e ∏àcz-
na ich wielkoÊç w lasach Polski wynosi∏a oko∏o 1914 mln m

grubizny brutto.
Poczàwszy od 1967 r., kiedy to w Lasach Paƒstwowych wyko-
nano pierwszà aktualizacj´ zasobów drzewnych, rejestrowany
jest ich sta∏y wzrost (rys. 14).

Ponad 51% zasobów drzewnych w Lasach Paƒstwowych przy-
pada na drzewostany w wieku 41–80 lat (rys. 15). W lasach pry-
watnych i gminnych ponad 2/3 zasobów znajduje si´ w drzewo-
stanach II i III klasy wieku (21–60 lat). Mià˝szoÊç drzewostanów
powy˝ej 100 lat wraz z KO, KDO i SP w Lasach Paƒstwowych
wynosi 18%.
W uk∏adzie mià˝szoÊciowym na sosn´ w PGL LP przypada 70%
zasobów drzewnych; w lasach prywatnych i gminnych udzia∏
tego gatunku w ogólnych zasobach wynosi nieca∏e 55%. W po-
równaniu ze strukturà zasobów w PGL LP, lasy prywatne cha-
rakteryzujà si´ wi´kszym udzia∏em mià˝szoÊciowym gatunków
liÊciastych.
Wed∏ug stanu na 1 stycznia 2007 r., w odniesieniu do po-
wierzchni leÊnej (bez gruntów zwiàzanych z gospodarkà leÊnà),
przeci´tna zasobnoÊç drzewostanów w lasach zarzàdzanych

LAS

Y W POLSCE 2008

[mln]

1967 1970 1975 1980 1985 1990 1995 2000 2005 2007

ogó∏em

Lasy Paƒstwowe

ogó∏em (szacunek)

200

400

600

800

1000

1200

1400

1600

1800

2000

Rys. 14. WielkoÊç zasobów drzewnych w lasach Polski w latach
1967–2007, w mln m

grubizny brutto (GUS, BULiGL)

LAS

Y W POLSCE 2008

pozosta∏e

KO, KDO, SP

VII i wy˝ej

(ponad 120)

VI (101–120)

V (81 i wi´cej)*

IV (61–80)

III (41–60)

II (21–40)

I (1–20 lat)

[%]

PGL LP

lasy prywatne i gminne

Rys. 15. Struktura udzia∏u mià˝szoÊciowego drzewostanów wed∏ug
klas wieku w Lasach Paƒstwowych oraz lasach prywatnych i gmin-
nych (BULiGL)
* dla lasów prywatnych i gminnych równie˝ starsze

/ha]

1967

1978

1985

1990

1995

1999

2000

2005

2007

Lasy Paƒstwowe

lasy prywatne i gminne

120

160

200

240

Rys. 16. Przeci´tna zasobnoÊç drzewostanów w lasach Polski, w la-
tach 1967–2007, w m

/ha grubizny brutto (GUS, BULiGL)

LAS

Y W POLSCE 2008

Rys. 17. ZasobnoÊç drzewostanów w wybranych krajach (SoEF 2007)

Ukraina

Bia∏oruÊ

Litwa

Polska

S∏owacja

Rumunia*

W´gry

Rep. Czeska

Szwajcaria*

Niemcy**

Austria

Francja

Szwecja

Norwegia

Finlandia

[mln m

]

500

dost´pne do u˝ytkowania

niedost´pne/nieu˝ytkowane

1000

1500

2000

2500

Rys. 18. Zasoby drzewne w wybranych krajach (SoEF 2007)
* brak danych odnoÊnie do zasobów niedost´pnych do u˝ytkowania,
** brak danych o zasobach drzewnych

ZasobnoÊç [m

/ha]

1–50
51–100
101–150
151–200
201–250
251–300
brak danych

przez PGL LP wynosi∏a 236 m

/ha, natomiast w lasach prywat-

nych i gminnych – 119 m

/ha, ale wed∏ug stanu na 1 stycznia

1999 r. (rys. 16 na s. 17).
Polskie lasy zaliczajà si´ do czo∏ówki europejskiej pod wzgl´-
dem zasobnoÊci drzewostanów (rys. 17). Ârednia dla Polski
w statystykach SoEF 2007 (206 m

/ha) jest prawie dwukrotnie

wy˝sza od przeci´tnej dla ca∏ej Europy (106 m

/ha, bez Federa-

cji Rosyjskiej – 131 m

/ha). Ârednia dla Europy nie uwzgl´dnia

zasobów drzewnych Niemiec i Szwajcarii – krajów nieuj´tych
w statystykach SoEF 2007.
W ocenie SoEF 2007, Polska – kraj o stosunkowo du˝ej po-
wierzchni bezwzgl´dnej lasów oraz wy˝szej od przeci´tnej eu-
ropejskiej zasobnoÊci – dysponuje znaczàcymi co do wielkoÊci
zasobami drzewnymi w regionie, prawie 1,9 mld m

(rys. 18).

8. Zmiany zasobów drzewnych

Brak aktualnych i wiarygodnych danych dotyczàcych zasobów
drzewnych w lasach prywatnych, gminnych oraz Skarbu Paƒ-
stwa, poza PGL LP, uniemo˝liwia przeÊledzenie zmian w wiel-
koÊci zasobów lasów ca∏ego kraju. Na podstawie informacji
o wielkoÊci zasobów na koƒcu i poczàtku roku, przy uwzgl´d-
nieniu pozyskania w danym roku, mo˝liwe jest natomiast okre-
Êlenie przyrostu zasobów drzewnych w PGL Lasy Paƒstwowe.
W okresie ostatnich 20 lat, tj. od stycznia 1987 r. do stycznia ro-
ku 2007, w lasach zarzàdzanych przez PGL Lasy Paƒstwowe
przyrost grubizny drewna brutto wyniós∏ 993 mln m

. W tym

LAS

Y W POLSCE 2008

350

300

250

200

150

100

1-20 lat

21-40

41-60

61-80

81-100

101-120 powy˝ej

120 lat

KO/KDO

/ha ]

1967

1978

1988

1998

2007

Rys. 19. Zmiana zasobnoÊci w klasach wieku w PGL LP (BULiGL)

czasie pozyskano 545 mln m

grubizny, co oznacza, ˝e

448 mln m

grubizny brutto, odpowiadajàce 45% ca∏kowitego

przyrostu, zwi´kszy∏o zasoby drzewne na pniu.
Bie˝àcy przyrost roczny mià˝szoÊci grubizny brutto, liczony
z ostatnich 20 lat (1987–2006), z ró˝nicy mià˝szoÊci na koƒcu
(styczeƒ 2007) i poczàtku okresu (styczeƒ 1987), z uwzgl´dnie-
niem pozyskania i w przeliczeniu na 1 ha gruntów leÊnych
zarzàdzanych przez PGL Lasy Paƒstwowe, wynosi 7,2 m

/ha.

Natomiast przyrost bie˝àcy roczny grubizny brutto, obliczony
w ten sam sposób, z ostatnich pi´ciu lat wynosi w Lasach Paƒ-
stwowych 9,1 m

/ha.

O tym, ˝e ogólny wzrost zasobów drzewnych nie jest tylko skut-
kiem zwi´kszenia powierzchni lasu Êwiadczà zmiany zasobno-
Êci (mià˝szoÊci na hektar) analizowanych klas wieku (rys. 19
na s. 19). We wszystkich klasach wieku (oprócz KO/KDO) ob-
serwowany jest sta∏y wzrost tego wskaênika.
Wzrost zasobów drzewnych jest wynikiem pozyskania drewna
w Lasach Paƒstwowych zgodnie z zasadà trwa∏oÊci lasów
i konsekwentnego powi´kszania powierzchni lasów. W pew-
nym stopniu zarejestrowany wzrost zasobów wynika ze stoso-
wania dok∏adniejszych metod inwentaryzacji.

LAS

Y W POLSCE 2008

Lasy spe∏niajà w sposób naturalny lub w wyniku dzia∏aƒ cz∏o-
wieka ró˝norodne funkcje, które kwalifikuje si´ nast´pujàco:
– funkcje ekologiczne (ochronne), wyra˝ajàce si´ m.in. ko-

rzystnym wp∏ywem lasów na kszta∏towanie klimatu global-
nego i lokalnego, regulacj´ obiegu wody w przyrodzie, prze-
ciwdzia∏anie powodziom, lawinom i osuwiskom, ochron´
gleb przed erozjà i krajobrazu przed stepowieniem;

– funkcje produkcyjne (gospodarcze), polegajàce g∏ównie na

zdolnoÊci do odnawialnej produkcji biomasy, w tym przede
wszystkim drewna i u˝ytków ubocznych;

– funkcje spo∏eczne, które m.in. kszta∏tujà korzystne warunki

zdrowotne i rekreacyjne dla spo∏eczeƒstwa i wzbogacajà ry-
nek pracy.

1. Ekologiczne funkcje lasu

Lasy, dzi´ki swej zró˝nicowanej strukturze, wywierajà dobro-
czynny wp∏yw na Êrodowisko ˝ycia cz∏owieka, b´dàc cz´sto
sprzymierzeƒcem w podejmowanych przez niego dzia∏aniach.
Pokrywa roÊlinna, z∏o˝ona w g∏ównej cz´Êci z roÊlinnoÊci drze-
wiastej, wp∏ywa korzystnie na kszta∏towanie klimatu, zarówno
lokalnego, jak i globalnego. Ekosystemy leÊne, jedne z najbar-
dziej zró˝nicowanych zbiorowisk organizmów ˝ywych na Êwie-
cie, poch∏aniajà ogromne iloÊci dwutlenku w´gla, przez co
zmniejszajà jego udzia∏ w atmosferze i ∏agodzà skutki efektu
cieplarnianego. Lasy ograniczajà równie˝ st´˝enie wielu in-
nych zanieczyszczeƒ gazowych oraz filtrujà powietrze z py∏ów.
W skali lokalnej wyst´powanie lasów wp∏ywa na zmniejszenie
amplitudy temperatur (zarówno dobowych, jak i rocznych)
i pr´dkoÊci wiatru. Specyficzne cechy klimatu wn´trza lasu
oraz du˝e zdolnoÊci retencyjne wp∏ywajà na spowolnienie top-
nienia Êniegów i sp∏ywu wód opadowych, ograniczajàc w ten
sposób zagro˝enie powodziowe. Zmniejszenie pr´dkoÊci wia-
tru oraz d∏u˝sze przetrzymywanie wody przyczynia si´ nie tyl-
ko do zapobiegania erozji gleb, ale równie˝ os∏abia dynamik´
procesów stepowienia krajobrazu. Ponadto wyst´powanie
zwartej roÊlinnoÊci drzewiastej wyhamowuje si∏´ wiatru i tym
samym wp∏ywa na ograniczenie zagro˝eƒ dla infrastruktury,
takiej jak maszty czy linie energetyczne.
Szczególnego znaczenia nabierajà lasy w rejonach górskich,
gdzie p∏ytkie gleby nara˝one sà nie tylko na erozj´ eolicznà, ale
przede wszystkim na erozj´ wodnà. Systemy korzeniowe ro-
Êlin, wià˝àc czàstki gleby i odprowadzajàc z niej nadmiar wody,
nie dopuszczajà do zmywania wierzchnich warstw gruntu, za-

LAS

Y W POLSCE 2008

Funkcje lasu

LAS

Y W POLSCE 2008

pobiegajà powstawaniu osuwisk oraz lawin kamiennych. Lasy
w znacznym stopniu stabilizujà te˝ pokryw´ Ênie˝nà, przez co
ograniczajà mo˝liwoÊç powstawania lawin.
Uwzgl´dnianie w gospodarce leÊnej ekologicznych i spo∏ecz-
nych funkcji lasu, okreÊlanych cz´sto jako pozaprodukcyjne,
znalaz∏o wyraz w wyró˝nianiu od 1957 r. lasów o charakterze
ochronnym, okreÊlanych do 1991 r. jako lasy grupy I. ¸àczna
powierzchnia lasów ochronnych w Lasach Paƒstwowych, we-
d∏ug stanu na dzieƒ 31 grudnia 2007 r., wynosi∏a 3275 tys. ha,
co stanowi∏o 46,4% ca∏kowitej powierzchni leÊnej, a przy
uwzgl´dnieniu równie˝ powierzchni leÊnej rezerwatów – 48,1%
(rys. 20). Najwi´cej lasów ochronnych wyodr´bniono na tere-
nach górskich oraz obszarach pod wp∏ywem oddzia∏ywania
przemys∏u.
Powierzchnia lasów prywatnych uznanych za ochronne jest
szacowana na 71,9 tys. ha, co stanowi 4,4% ich ca∏kowitej po-
wierzchni; lasy gminne tych kategorii zajmujà 25,5 tys. ha
(30,3%).

Polska, w porównaniu z krajami naszego regionu, charaktery-
zuje si´ stosunkowo wysokim udzia∏em lasów ochronnych
(oko∏o 36%). Jedynie Ukraina posiada wi´kszy area∏ tych la-
sów (40,7%), natomiast w S∏owacji, Czechach i na W´grzech
nie przekracza on 18%. Porównywalnym z Polskà udzia∏em
lasów ochronnych charakteryzujà si´ równie˝ Niemcy, przy
czym kraj ten nie raportuje powierzchni leÊnej ukierunkowa-
nej na Êwiadczenie funkcji socjalnych, takich jak lasy uzdrowi-
skowe czy lasy wokó∏ miast. W paƒstwach skandynawskich
i Êródziemnomorskich powierzchnia lasów ochronnych nie
przekracza na ogó∏ 10%. Wyjàtkiem jest Norwegia, gdzie ich
udzia∏ wynosi 21,6%.
W lasach ochronnych, w zale˝noÊci od ich dominujàcych funk-
cji, stosuje si´ zmodyfikowane post´powanie, polegajàce na
ograniczaniu stosowania r´bni zupe∏nych, podwy˝szaniu wieku
r´bnoÊci, dostosowywaniu sk∏adu gatunkowego do pe∏nionych
funkcji, zagospodarowaniu rekreacyjnym itp.

o dominujàcej funkcji

gospodarczej

51,9%

rezerwaty

1,7%

pozosta∏e

kategorie

3,3%

obronne

1,8%

glebochronne

4,9%

uszkodzone

przez przymys∏

7,2%

wodochronne

19,8%

wokó∏ miast

9,4%

Rys. 20. Udzia∏ lasów ochronnych w Lasach Paƒstwowych w 2007 r.
(DGLP)

LAS

Y W POLSCE 2008

Wiàzanie w´gla

Ocena iloÊci w´gla wiàzanego przez ekosystemy (równie˝ leÊ-
ne) mia∏a do niedawna charakter niemal wy∏àcznie badawczy.
Wzrost zagro˝enia spowodowanego zwi´kszaniem si´ iloÊci
CO

w atmosferze, zw∏aszcza uÊwiadomienie tego faktu przez

spo∏eczeƒstwa, nada∏ temu zagadnieniu znaczenie praktyczne
– znalaz∏o ono swój wyraz w tzw. Protokole z Kioto. Wymienio-
ne w nim dzia∏ania z zakresu leÊnictwa, sprzyjajàce zwi´kszo-
nemu wiàzaniu w´gla, zosta∏y wycenione. Mo˝liwe sta∏o si´
wi´c ich uwzgl´dnienie w ca∏kowitym bilansie emisji i poch∏a-
niania gazów cieplarnianych pod warunkiem opracowania no-
wych, precyzyjniejszych ni˝ dotychczas metod kwantyfikacji
w´gla, wiàzanego zarówno przez biomas´, jak i gleby leÊne.
Ogólne zasady bilansowania wielkoÊci sekwestrowanego w´-
gla w lasach oraz mo˝liwoÊci jego uwzgl´dnienia w ca∏kowitym
bilansie emisji CO

opierajà si´ na decyzjach podejmowanych

na Konferencjach Paƒstw-Stron Konwencji Klimatycznej oraz
Protoko∏u z Kioto. Ostatnie takie spotkanie odby∏o si´ w grud-
niu 2007 r. w indonezyjskim Bali; by∏a to zarazem trzecia kon-
ferencja dotyczàca Protoko∏u z Kioto. Kolejna odb´dzie si´
w 2008 r. w Polsce – w Poznaniu, a najwa˝niejszym punktem
jej programu b´dzie propozycja koncepcji zrównowa˝onego
rozwoju Êwiata.
Na podstawie dost´pnych danych dotyczàcych zasobów drzew-
nych, zawartoÊç w´gla w biomasie drzewnej lasów Polski zo-
sta∏a oszacowana na 736 mln ton, z czego 562 mln ton przypa-
da na biomas´ nadziemnà, 168 mln ton – na biomas´ pod-
ziemnà, a 6 mln ton – na drewno martwe. IloÊç w´gla zwiàza-
nego w biomasie drzewnej lasów Polski na tle wybranych kra-

Ukraina

Bia∏oruÊ

Litwa

Polska

S∏owacja

W∏ochy

Hiszpania*

W´gry

Rep. Czeska

Szwajcaria

Niemcy*

Austria

Francja*

Szwecja

Norwegia

Finlandia

[mln ton C]

1234

381

856

716

392

1165

158

1283

376

219

169

317

736

766

139

551

200

400

600

800

1000

1200

1400

Rys. 21. IloÊç w´gla zwiàzanego w biomasie drzewnej (SoEF 2007)
* bez drewna martwego

jów przedstawiono na rys. 21 (s. 23). Odzwierciedla on jedno-
czeÊnie wielkoÊç zasobów drzewnych.
Popraw´ w ograniczaniu iloÊci gazów cieplarnianych mo˝na
m.in. osiàgnàç dzi´ki odpowiednim dzia∏aniom zwiàzanym
z prowadzeniem gospodarki leÊnej, m.in. poprzez zwi´kszanie
powierzchni leÊnej w wyniku zalesiania gruntów porolnych, od-
nawianie lasu z udzia∏em gatunków szybko rosnàcych, zabiegi
hodowlane zwi´kszajàce zapas na pniu, przed∏u˝anie ˝ywotno-
Êci produktów z drewna oraz ich recykling, redukcj´ emisji ze
êróde∏ kopalnych i energetyczne wykorzystywanie drewna,
zwi´kszanie retencji w´gla w glebie. Zadania PGL Lasy Paƒ-
stwowe, wynikajàce z ustawy o lasach, sà zbie˝ne z celami za-
wartymi w Protokole z Kioto, czego wyrazem mo˝e byç wzrost
w ostatnim dziesi´cioleciu powierzchni leÊnej o 162 tys. ha
i zasobów znajdujàcych si´ w zarzàdzie Lasów Paƒstwowych
o 276 mln m

2. Spo∏eczne funkcje lasu

Lasy sà naturalnym miejscem rekreacji i wypoczynku, szcze-
gólnie dla mieszkaƒców du˝ych aglomeracji miejskich. Sà te˝
celem licznych wycieczek, organizowanych g∏ównie przez
szko∏y, podczas których dzieci i m∏odzie˝ majà sposobnoÊç
osobistego kontaktu z przyrodà. Wypoczynek w lesie jest wi´c
doskona∏à okazjà do realizacji celów edukacji leÊnej.
Zdrowotne w∏aÊciwoÊci ekosystemów leÊnych sprzyjajà roz-
wojowi turystyki i rekreacji, przede wszystkim na obszarach
uznanych za uzdrowiskowe. Szczególnymi w∏aÊciwoÊciami
zdrowotnymi, ze wzgl´du na korzystne stymulowanie uk∏adu
oddechowo-krà˝eniowego, charakteryzujà si´ takie zbiorowi-
ska leÊne, jak gràdy, dàbrowy Êwietliste, bory mieszane, bory
sosnowe i suche, a nawet ∏´gi topolowo-wierzbowe. Ponadto
lasy uczestniczà w procesie oczyszczania powietrza z metali
ci´˝kich i py∏ów, t∏umià ha∏as, przez co wp∏ywajà korzystnie
na mikroklimat obszarów zurbanizowanych.
Las to tak˝e miejsce pracy dla blisko 50 tys. ludzi zajmujàcych
si´ bezpoÊrednio dzia∏alnoÊcià gospodarczà i ochronnà. Sty-
muluje równie˝ produkcj´ przemys∏owà i utrzymanie wielu
miejsc pracy w innych sektorach gospodarki, takich jak np.
przemys∏ drzewny, przemys∏ celulozowo-papierniczy czy
energetyka.

Edukacja leÊna spo∏eczeƒstwa

Powo∏anie leÊnych kompleksów promocyjnych na terenach La-
sów Paƒstwowych by∏o elementem realizacji polityki leÊnej
paƒstwa i zapisów ustawy o lasach (mapka na wewn´trznej
stronie ok∏adki). Dzi´ki LKP mo˝liwy sta∏ si´ szerszy kontakt
pomi´dzy spo∏eczeƒstwem a leÊnikami, celem dzia∏alnoÊci
edukacyjnej na terenie LKP jest bowiem promowanie w spo∏e-

LAS

Y W POLSCE 2008

czeƒstwie, szczególnie wÊród dzieci i m∏odzie˝y, proekologicz-
nej i wielofunkcyjnej gospodarki leÊnej.
Nie mniej wa˝ne jest kszta∏towanie ÊwiadomoÊci ekologicznej
oraz w∏aÊciwego stosunku do lasu i leÊnictwa, a tak˝e rozwój
wielostronnej i racjonalnej wspó∏pracy z organizacjami ochro-
ny przyrody i stowarzyszeniami ekologicznymi. Osiàgni´cie
tych celów sta∏o si´ mo˝liwe dzi´ki stworzeniu w LKP rozwi-
ni´tej infrastruktury dydaktyczno-turystycznej, udost´pnianej
spo∏eczeƒstwu najcz´Êciej bezp∏atnie. Sà to: oÊrodki edukacji
ekologicznej (18), izby przyrodniczoleÊne (44), wiaty edukacyjne
– tzw. zielone klasy (62), Êcie˝ki dydaktyczne (141), punkty edu-
kacyjne (195), parki i ogrody dendrologiczne (18), „zielona
szko∏a” i – dodatkowo – baza noclegowa.
LeÊne kompleksy promocyjne mo˝na uznaç równie˝ za szcze-
gólne obszary o znaczeniu naukowym i badawczym, gdzie
dzi´ki pe∏nemu rozpoznaniu Êrodowiska leÊnego prowadzone
sà interdyscyplinarne badania. Wyniki badaƒ pozwalajà na do-
skonalenie metod gospodarowania lasem i okreÊlenie dopusz-
czalnych granic ingerencji gospodarczych w ekosystemy leÊne.
LeÊne kompleksy promocyjne sà ponadto alternatywà dla nad-
miernie przecià˝onych ruchem turystycznym parków narodo-
wych, w których turystyka odbywa si´ wed∏ug rygorystycznych,
ÊciÊle okreÊlonych zasad. Dzi´ki promocji lasów i ich otwarciu
na spo∏eczne potrzeby, Lasy Paƒstwowe dajà mo˝liwoÊç nie
tylko zapoznania si´ z zasadami ekologicznej gospodarki leÊ-
nej, ale równie˝ ˝ywego kontaktu z przyrodà – bez wi´kszych
ograniczeƒ wst´pu i poruszania si´ po lesie, co jest niezmier-
nie istotne w edukacji dzieci i m∏odzie˝y.
Prowadzona przez Lasy Paƒstwowe polityka promocji ekolo-
gicznej gospodarki leÊnej pozwoli∏a na utworzenie we wszyst-
kich 17 regionalnych dyrekcjach Lasów Paƒstwowych 19 LKP,
których ∏àczna powierzchnia wynosi obecnie 993 tys. ha, w tym
w PGL Lasy Paƒstwowe – 973 tys. ha, co odpowiada blisko 14%
powierzchni znajdujàcej si´ w zarzàdzie Lasów Paƒstwowych.
W roku 2007 o 2729 ha zwi´kszy∏a si´ powierzchnia LKP Pusz-
cza Âwi´tokrzyska.
Dzia∏alnoÊç edukacyjna w Lasach Paƒstwowych finansowana
by∏a w 2007 r. g∏ównie ze Êrodków w∏asnych nadleÊnictw oraz
z funduszu leÊnego (12 mln z∏) i Êrodków bud˝etowych
(1,6 mln z∏). Pozyskano tak˝e 1,3 mln z∏ z WFOÂiGW, 100 tys. z∏
z NFOÂiGW oraz 400 tys. z∏ z innych êróde∏. Nak∏ady te umo˝-
liwi∏y tworzenie nowych obiektów edukacyjnych, prowadzenie
szkoleƒ, zakup materia∏ów i Êrodków dydaktycznych oraz wy-
dawanie materia∏ów informacyjno-edukacyjnych.
Odwiedzajàcy dziÊ lasy administrowane przez PGL Lasy Paƒ-
stwowe majà do dyspozycji m.in.: 40 oÊrodków edukacji, 235
izb leÊnych, 458 wiat i zielonych klas, w których prowadzone sà
tzw. zielone lekcje, 833 Êcie˝ki dydaktyczne, 84 parki i ogrody
dendrologiczne oraz 1498 punktów edukacyjnych i 1635 innych
obiektów. W sumie w roku 2007 przyby∏o ponad 1000 nowych

LAS

Y W POLSCE 2008

obiektów edukacyjnych, co Êwiadczy o du˝ym otwarciu Lasów
Paƒstwowych na edukacj´ m∏odszej cz´Êci spo∏eczeƒstwa
i jednoczeÊnie o du˝ym zainteresowaniu szkó∏ tà formà na-
uczania.
Uzupe∏nieniem aktywnoÊci edukacyjnej Lasów Paƒstwowych
jest szeroka oferta turystyczna skierowana do wszystkich grup
wiekowych i spo∏ecznych. Do dyspozycji osób wypoczywajàcych
na terenach leÊnych przygotowano bazà rekreacyjnà, obejmu-
jàcà m.in.: 22 728 km szlaków pieszych, 20 591 km szlaków
rowerowych, 2798 km szlaków konnych, 307 leÊnych pól biwa-
kowych, 620 miejsc biwakowania, 1107 parkingów ÊródleÊ-
nych, 2760 miejsc postoju pojazdów, 216 obozowisk, 186 wiat
w szkó∏kach, 92 obiekty sportowe, 645 innych obiektów.
Z kolei leÊna baza noclegowa, liczàca ∏àcznie blisko 4,5 tys.
miejsc, obejmuje oÊrodki wypoczynkowo-szkoleniowe, pokoje
goÊcinne przy nadleÊnictwach, kwatery myÊliwskie oraz miej-
sca biwakowania.

Dzia∏alnoÊç edukacyjna
i turystyczna poza Lasami Paƒstwowymi

Dzia∏alnoÊç edukacyjna i turystyczna jest realizowana równie˝
w parkach narodowych oraz w lasach innych w∏asnoÊci, g∏ów-
nie w lasach miejskich.
Oferta edukacyjna parków narodowych skierowana jest przede
wszystkim do dzieci i m∏odzie˝y. To g∏ównie z myÊlà o nich
w oÊrodkach edukacyjnych przygotowywane sà wystawy,
warsztaty, konkursy, zagrody pokazowe, a na Êcie˝kach eduka-
cyjnych (od kilku do kilkunastu w ka˝dym z parków) prowadzo-
ne sà zaj´cia terenowe, których tematyka nawiàzuje do specy-
fiki przyrodniczej danego parku. A ˝e lasy w parkach narodo-
wych zajmujà ponad 60% ich powierzchni, dlatego te˝ zaj´cia
cz´sto tematycznie sà zwiàzane ze Êrodowiskiem leÊnym, jego
ochronà oraz biologià roÊlin i zwierzàt wyst´pujàcych w tym
Êrodowisku.
W lasach miejskich realizowane sà przede wszystkim cele re-
kreacyjne, lasy te bowiem sà miejscem wypoczynku mieszkaƒ-
ców miast i aglomeracji miejskich. Mogà oni korzystaç ze spe-
cjalnie przygotowanych Êcie˝ek leÊnych (pieszych, rowero-
wych, konnych, motokrosowych, Êcie˝ek zdrowia), miejsc od-
poczynku oraz placów zabaw. Mogà równie˝ uczestniczyç
w ró˝nego rodzaju imprezach masowych, organizowanych na
terenach leÊnych nale˝àcych do miast. Dzia∏alnoÊç edukacyjna
w lasach miejskich ogranicza si´ praktycznie do tworzenia
Êcie˝ek przyrodniczoleÊnych. Forma ta nie jest jeszcze bardzo
rozpowszechniona i dotyczy tylko nielicznych miast. Najwi´cej
Êcie˝ek udost´pniajà obecnie lasy miejskie Warszawy – 7;
Êcie˝ki utworzono tak˝e m.in. w ¸odzi – 3, w Krynicy Zdroju –
2, w Szczecinie – 1. W tym ostatnim mieÊcie ca∏oÊç lasów miej-
skich (2780 ha) od 2003 r. jest w∏àczona do LKP Lasy Szczeciƒ-
skie, dzi´ki czemu edukacja leÊna jest tu prowadzona w spo-

LAS

Y W POLSCE 2008

LAS

Y W POLSCE 2008

sób programowy ze szczególnym uwzgl´dnieniem roli lasów
jako miejsca odpoczynku. Cele edukacyjne realizowane sà po-
nadto w lasach komunalnych ¸odzi i Torunia.
Ciekawà ofert´ edukacyjnà prezentuje równie˝ Instytut Ba-
dawczy LeÊnictwa, który w Izbie Edukacji LeÊnej oraz na Êcie˝-
kach edukacyjnych, po∏o˝onych w S´kocinie Starym pod War-
szawà, prowadzi zaj´cia dla zorganizowanych grup szkolnych
dzieci i m∏odzie˝y z województwa mazowieckiego.

3. Produkcyjne funkcje lasu

Produkcyjne funkcje lasu wyra˝ajà si´ przede wszystkim wy-
twarzaniem, si∏ami przyrody i pracà cz∏owieka, surowców
drzewnych i innych produktów u˝ytecznych i przyjaznych cz∏o-
wiekowi oraz b´dàcych podstawà wielu dzia∏ów produkcji, za-
wodów, tradycji i kultur. U˝ytkowanie lasu jest realizowane na
poziomie okreÊlonym przyrodniczymi warunkami produkcji,
wymogami hodowlanymi i ochronnymi, a przede wszystkim za-
sadà trwa∏oÊci lasów i zwi´kszania ich zasobów.
Ustalona na 10 lat w planie urzàdzenia lasu wielkoÊç pozyska-
nia drewna (grubizny) okreÊlana jest jako etat ci´ç. Planowana
wielkoÊç pozyskania drewna w drzewostanach dojrza∏ych do
odnowienia, okreÊlana jako etat ci´ç r´bnych, traktowana jest
jako wielkoÊç maksymalna dla nadleÊnictwa. WielkoÊç tzw.
u˝ytków przedr´bnych, przewidywanych do pozyskania w drze-
wostanach m∏odszych w ramach zabiegów piel´gnacyjnych,
ma charakter przybli˝ony i mo˝e ulegaç zmianie w zale˝noÊci
od bie˝àcych potrzeb hodowlanych i sanitarnych.
Dla celów statystycznych okreÊla si´ tzw. przeci´tny roczny
etat mià˝szoÊciowy ci´ç w PGL Lasy Paƒstwowe jako sum´
1/10 etatów ci´ç r´bnych i przedr´bnych, okreÊlonych w pla-
nach urzàdzenia lasu wszystkich nadleÊnictw Lasów Paƒstwo-
wych. WielkoÊç tak okreÊlona, s∏u˝àca do analiz porównaw-
czych, ma charakter orientacyjny i nie powinna byç uto˝samia-
na z obowiàzkowà rocznà normà wielkoÊci u˝ytkowania dla ca-
∏ych Lasów Paƒstwowych w danym roku, przede wszystkim
z uwagi na przybli˝ony sposób ustalania rozmiaru u˝ytkowania
przedr´bnego oraz labilny stan lasu z powodu zagro˝eƒ abio-
tycznych, biotycznych i antropogenicznych.
W roku 2007 pozyskano w Polsce 34 146 tys. m

grubizny drew-

na netto, z czego w lasach prywatnych 1349 tys. m

, a w par-

kach narodowych 234 tys. m

. W PGL Lasy Paƒstwowe pozy-

skano w 2007 r. 32 314 tys. m

grubizny drewna netto (oko∏o

112,4% orientacyjnego etatu mià˝szoÊciowego ci´ç), z czego
w ramach ci´ç r´bnych 13 378 tys. m

(94,1% etatu), natomiast

w ci´ciach przedr´bnych – 18 936 tys. m

(130,3% etatu). Mià˝-

szoÊç zrealizowana w ramach porzàdkowania stanu sanitarne-
go lasu, wynikajàca z pozyskania posuszu, z∏omów i wywrotów
powsta∏ych w procesach naturalnych oraz na skutek oddzia∏y-

wania wiatrów, gradacji szkodliwych owadów, zak∏óceƒ sto-
sunków wodnych, zanieczyszczeƒ powietrza oraz anomalii po-
godowych, wynios∏a w 2007 r. 11,9 mln m

, co stanowi∏o a˝

36,9% ca∏oÊci pozyskania grubizny. Tak du˝y wymiar u˝ytkowa-
nia sanitarnego odnotowano ostatni raz w pierwszej po∏owie
lat osiemdziesiàtych minionego stulecia (rys. 22).

LAS

Y W POLSCE 2008

35 000

30 000

25 000

20 000

15 000

10 000

5000

tys. m

1985

pozyskanie grubizny

w tym posusz, z∏omy i wywroty

1990 1995 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007

Rys. 22. Udzia∏ pozyskania posuszu, z∏omów i wywrotów w u˝ytkowa-
niu ogó∏em w Lasach Paƒstwowych, w okresie 1985–2007, w tys. m

grubizny netto (DGLP)

tys. ha

1980 1985 1990 1995 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007

Rys. 23. Powierzchnia zr´bów zupe∏nych w Lasach Paƒstwowych,
w okresie 1980–2007, w tys. ha (DGLP)

W 2007 r. w ramach ci´ç zupe∏nych pozyskano 5,2 mln m

gru-

bizny, co stanowi∏o 16,0% pozyskania ogó∏em. Powierzchnia
zr´bów zupe∏nych wynios∏a w tym roku 22,1 tys. ha. By∏a to
najni˝sza wielkoÊç od poczàtku lat osiemdziesiàtych ubieg∏ego
wieku, kiedy to powierzchnia zr´bów zupe∏nych wynosi∏a blisko
43 tys. ha (rys. 23); w ostatnim 10-leciu wielkoÊç ta kszta∏towa-
∏a si´ na poziomie ponad 28 tys. ha. Ograniczanie powierzchni
zr´bów zupe∏nych Êwiadczy wymownie o post´pie w ekologiza-
cji gospodarki leÊnej.
Porównanie wieloletnich danych dotyczàcych pozyskania
drewna dowodzi wzgl´dnej stabilnoÊci procesu u˝ytkowania
lasu (tab. 4). Zwraca uwag´ du˝a dysproporcja mi´dzy inten-
sywnoÊcià u˝ytkowania w Lasach Paƒstwowych oraz w gospo-
darstwach prywatnych, a tak˝e stosunkowo wysokie wartoÊci
tego wskaênika w parkach narodowych. Wed∏ug opinii eks-
perckich, niski poziom u˝ytkowania w lasach prywatnych mo-
˝e wynikaç z niekompletnoÊci danych êród∏owych.
Ostatnio w Lasach Paƒstwowych obserwuje si´ nieznaczny
wzrost wielkoÊci pozyskania drewna, wyra˝onej w mià˝szoÊci
grubizny netto, przypadajàcej na jeden hektar powierzchni leÊ-
nej (w 1998 r. – 3,11 m

/ha, w 2000 – 3,47 m

/ha, w 2005 r.

– 4,00 m

/ha, a w 2007 r. – 4,58 m

/ha). Poziom pozyskania nie

przekracza jednak dopuszczalnych mo˝liwoÊci u˝ytkowania.
O intensywnoÊci u˝ytkowania lasów w Polsce Êwiadczyç mo˝e
porównanie odpowiednich wskaêników dla grupy paƒstw
o zbli˝onych warunkach geograficznych. Na wykresie (rys. 24)
zestawiono mià˝szoÊç drewna przyrastajàcego i pozyskiwanego

LAS

Y W POLSCE 2008

Ukraina

Bia∏oruÊ

Litwa

Polska

S∏owacja

W∏ochy

Hiszpania

W´gry

Rep. Czeska

Szwajcaria*

Niemcy*

Austria*

Francja

Szwecja

Norwegia

Finlandia

/ha/rok]

przyrost netto po uwzgl´dnieniu pozyskania

pozyskanie

Rys. 24. Udzia∏ pozyskania drewna w rocznym przyroÊcie (SoEF 2007)
* dane z roku 2000

LAS

Y W POLSCE 2008

Tab. 4. Pozyskanie drewna (grubizny netto) w wybranych formach w∏asnoÊci w latach 1980–2007

a) do 1997 r

. dane szacunk

b) w odniesieniu do powierzchni l

eÊnej pod ochr

onà cz´Êciowà

èr

ód∏o: GUS, DGLP

Lata

Lasy P

aƒs

arki nar

odo

Lasy prywatne

tys. m

/ha

tys. m

/ha

tys. m

/ha

1980

19 184

2,85

1,39

1293

0,83

1985

21 435

3,16

164

2,75

1173

0,79

1990

15 906

2,34

103

1,23

1345

0,91

1995

18 774

2,73

200

1,71

1470

0,98

1996

18 615

2,71

188

1,43

1298

0,87

1997

19 942

2,89

170

1,26

1327

0,88

1998

21 474

3,11

174

1,28

1221

0,81

1999

22 688

3,27

178

1,31

1174

0,77

2000

24 097

3,47

231

1,77

1432

0,94

2001

471

3,37

172

1,31

1153

0,75

2002

25 593

3,66

192

1,47

1111

0,72

2003

135

3,87

209

1,61

1157

0,74

2004

699

4,08

196

1,49

1268

0,81

2005

164

4,00

198

1,72

1124

0,71

2006

28 700

4,07

200

1,41

1099

0,68

2007

32 313

4,58

234

1,60

1349

0,84

LAS

Y W POLSCE 2008

na powierzchni 1 ha w ciàgu roku z okresu 2001–2005. Analiza
wykresu wskazuje, ˝e podobnie jak w Polsce (55%), w wi´kszo-
Êci paƒstw regionu pozyskuje si´ ponad 50% przyrostu. Wyjà-
tek wÊród wymienionych na rysunku krajów stanowià W∏ochy
(26%) oraz Niemcy (40%).

4. Lasy w ochronie przyrody i krajobrazu

Lasy i ich elementy stanowià najcenniejszy i najliczniej repre-
zentowany sk∏adnik wszystkich form ochrony przyrody i kraj-
obrazu.
Najwy˝szà formà ochrony przyrody sà parki narodowe, które
obecnie – w liczbie 23 – zajmujà 317,3 tys. ha (dane GUS we-
d∏ug stanu na dzieƒ 31 grudnia 2007 r.), w tym lasy wyst´pujà
na 194,9 tys. ha (61,4%), (tab. 5).
Wed∏ug danych GUS, rezerwaty przyrody, w liczbie 1423, obejmu-
jà powierzchni´ 168,8 tys. ha, w tym 103,1 tys. ha to powierzch-
nia leÊna (z czego 42,4 tys. ha w rezerwatach nieleÊnych).
Decyzjami wojewodów powo∏ano 120 parków krajobrazowych
o ∏àcznej powierzchni 2603,3 tys. ha, w tym 1331,0 tys. ha
(51,1%) powierzchni leÊnej. Do obszarów chronionego krajobra-
zu zaliczono 413 obiektów przyrodniczych o ∏àcznej powierzchni
7049,7 tys. ha, w tym 2252,9 tys. ha (32,0%) powierzchni leÊnej
(dane GUS wed∏ug stanu na dzieƒ 31 grudnia 2007 r.).
¸àczna powierzchnia parków narodowych i krajobrazowych
oraz obszarów chronionego krajobrazu zwi´kszy∏a si´ w latach
1980–2006 o oko∏o 30% (z 3,2% do 31,9% powierzchni admini-
stracyjnej kraju) i w 2007 r. wynosi∏a 9970,3 tys. ha (dane GUS).

100

parki narodowe
parki krajobrazowe

obszary chronionego krajobrazu

lasy nie obj´te ˝adnà z powy˝szych form ochrony

1980

1990

2000

2001

2002

2003

2004

2005

2006

2007

Rys. 25. Lasy na obszarach chronionych oraz nie obj´te ochronà praw-
nà w okresie 1980–2007 (dane GUS, stan na 31 grudnia 2007 r.)

LAS

Y W POLSCE 2008

Tab. 5. Formy ochrony przyrody i krajobrazu w Polsce

a) – ze wzgl´du na br

ak pe∏nej dokument

acji dla kilku park

ów kr

ajobr

azowy

ch, nie wykazano w zes

tawieniu ich powierzchni wed∏ug

u˝ytk

ów grunt

owy

ch – s

tàd zmiana powierzchni lasów;

– zmiany w powierzchni obszar

chr

onionego kr

ajobr

azu sà wynikiem eliminacji obiektó

w êl

e zaklasyfik

wany

ch lub dublujàcy

ch si

èr

ód∏o: GUS, s

tan na 31 grudnia 2006 r

Rok

arki nar

odo

Rezerwaty przyr

ody

arki kr

ajobr

azo

Obszary chr

onionego kr

ajobr

azu

liczba

wierzchnia

liczba

wierzchnia

liczba

wierzchnia

liczba

wierzchnia

(tys. ha)

ogó∏em

w tym lasó

ogó∏em

w tym lasó

ogó∏em

w tym lasó

ogó∏em

w tym lasó

1960

74,6

55,9

366

23,9

1970

94,7

66,9

550

52,6

1980

118,9

82,9

759

75,3

16,7

236,4

109,8 60

642,3

283,4

1990

165,9

118,8

1001

117,0

35,9

1215,4

687,7

214

4574,8

2113,8

1995

270,1

169,5

1122

121,3

39,1

102

1971,5

1085,5

344

5820,9

2513,8

2000

306,5

190,9

1307

148,7

47,4

120

2531,0

1345,9

407

7213,1

2856,5

2001

314,5

190,7

1345

147,7

51,6

120

2552,8

1365,5

412

7353,8

2874,4

2002

314,5

191,2

1354

149,0

52,2

120

2569,2 1372,4

409

7349,1

2868,6

2003

314,6

192,1

1368

160,6

60,9

120

2573,0

1367,7

448

7165,3

2348,4

2004

317,4

190,4

1385

162,4

61,7

120

2603,7 1391,7

445

7129,2

2325,5

2005

317,2

193,7

1395

165,2

61,9

120

2603,6 1403,4

449

7130,4

2327,6

2006

317,2

193,8

1407

166,8

102,1

120

2602,1

1325,3

411

6990,8

2279,5

2007

317,3

194,9

1423

168,8

103,1

120

2603,3

1331,0

413

7049,7

2252,9

LAS

Y W POLSCE 2008

W odniesieniu do powierzchni leÊnej wzrost ten by∏ jeszcze
wi´kszy, odpowiednio z 5,5 do 41,8% powierzchni lasów (dane
GUS), a jego nasilenie przypad∏o na lata osiemdziesiàte i dzie-
wi´çdziesiàte ubieg∏ego stulecia (rys. 25 na s. 31).
Szczególnà rol´ w ochronie przyrody na terenach leÊnych od-
grywajà Lasy Paƒstwowe, gdy˝ to w∏aÊnie na zarzàdzanym
przez nie obszarze zlokalizowana jest wi´kszoÊç najbardziej
wartoÊciowych i najatrakcyjniejszych krajobrazowo form
i obiektów ochrony rodzimej przyrody, które w po∏àczeniu
z licznie wyst´pujàcà tu florà i faunà Êwiadczà o pozytywnej ro-
li gospodarki leÊnej w zachowaniu ró˝norodnoÊci biologicznej
na naszym kontynencie.
Wed∏ug stanu na dzieƒ 31 grudnia 2007 r. w PGL LP zewiden-
cjonowano:
– 1211 rezerwatów przyrody o powierzchni 118 037 ha;
– 10 757 pomników przyrody, w tym:

– 8477 pojedynczych drzew,
– 1363 grupy drzew,
– 218 alei,
– 460 g∏azów narzutowych,
– 239 ska∏ek, grot i jaskiƒ, w tym 167 pomników powierzch-

niowych o powierzchni 308 ha;

– 9038 u˝ytków ekologicznych o powierzchni 28 096 ha;
– 197 stanowisk dokumentacyjnych o powierzchni 1343 ha;
– 121 zespo∏ów krajobrazowo-przyrodniczych o ∏àcznej po-

wierzchni 32 833 ha.

Ponadto utworzono 2774 strefy ochronne dla wybranych ga-
tunków zwierzàt. ¸àczny area∏ stref wynosi 159 271 ha, w tym
38 162 ha nale˝y do stref ochrony Êcis∏ej.

Lasy Paƒstwowe podejmujà równie˝ w∏asne inicjatywy s∏u˝àce
zachowaniu ró˝norodnoÊci biologicznej i odtwarzaniu zagro˝o-
nych gatunków flory i fauny. Zaliczyç do nich nale˝y przede
wszystkim „Program zachowania leÊnych zasobów genowych”
oraz m.in.: „Program restytucji jod∏y w Sudetach Zachodnich”,
„Program restytucji cisa” oraz „Program reintrodukcji g∏uszca”.
Wyrazem bogactwa gatunkowego fauny leÊnej sà zwierz´ta ∏ow-
ne, których liczebnoÊç w Polsce (tab. 6) nale˝y do najwy˝szej
w Europie. W odniesieniu do wi´kszoÊci gatunków kopytnych,
ich liczebnoÊç utrzymuje si´ na wysokim poziomie, a nawet
wzrasta (∏oÊ, jeleƒ, daniel), stwarzajàc sta∏e zagro˝enie dla lasu.
W latach 2006–2007 w Lasach Paƒstwowych przeprowadzono
inwentaryzacj´ przyrodniczà gatunków i siedlisk chronionych
w ramach sieci Natura 2000, znajdujàcych si´ w za∏àcznikach
do dwóch dyrektyw unijnych tworzàcych t´ sieç. Ogó∏em zin-
wentaryzowano 48 gatunków zwierzàt, 23 gatunki roÊlin i 76 ty-
pów i podtypów siedlisk na powierzchni 7,5 mln ha, zarzàdza-
nej przez Lasy Paƒstwowe. Wykazana powierzchnia chronio-
nych siedlisk wynios∏a blisko 1,5 mln ha, co stanowi 19,6% po-
wierzchni Lasów Paƒstwowych.

LAS

Y W POLSCE 2008

Tab. 6. Wyst´powanie wa˝niejszych zwierzàt ∏ownych w Polsce

Uwaga: dane szacunk

owe wed∏ug s

tanu populacji wiosenny

ch.

èr

ód∏o: Minis

two Âr

odowiska, P

olski Zwiàzek ¸owiecki.

Lata

¸oÊ Daniel

Mufl

Jel

eƒ

Sarna

Dzik

Lis

Zajàc

Ba˝ant

Kur

opatwa

szt.

tys. szt.

1980

5 797

4 010

455

72,7

402,2

85,1

60,5

1 455,9

620,6

872,8

1985

4 406

4 094

540

74,4

476,5

57,1

49,0

1 346,8

348,5

1 033,8

1990

5 374

5 384

933

92,2

560,8

79,9

55,8

1 153,8

377,0

920,2

1995

3 099

7 478

1 742

99,8

514,9

81,0

67,4

925,7

312,3

960,7

2000

2 076

9 050

1 725

117,5

597,1

118,3

145,1

551,4

263,7

345,6

2001

2 188

9 240

1 616

120,2

614,4

123,4

160,7

471,8

258,2

313,4

2002

2 242

10 180

1 514

123,3

623,2

138,1

163,6

462,3

280,0

328,9

2003

2 813

11 365

1 529

130,2

652,6

163,3

184,8

493,9

314,9

363,0

2004

3 413

12 130

1 559

133,4

667,6

160,5

187,2

480,2

321,7

350,0

2005

3 896

13 115

1 684

140,7

691,6

173,5

201,2

475,4

333,1

346,6

2006

4 620

14 966

1 935

147,4

706,5

177,1

218,8

506,9

361,0

366,9

2007

5 414

15 423

1 811

154,2

705,8

178,6

215,4

515,8

367,6

374,0

2007 : 2006 [%]

117,2

103,1

93,6

104,6

99,9

100,8

98,4

101,7

101,8

101,9

2007 : 1990 [%]

100,7

286,5

194,1

167,2

125,9

223,5

386,0

44,7

97,5

40,6

Sieç Natura 2000

Na mocy postanowieƒ Dyrektywy 92/43/EWG (tzw. Siedlisko-
wej lub Habitatowej), a wczeÊniej Dyrektywy 79/409/EWG (tzw.
Ptasiej), paƒstwa cz∏onkowskie Unii Europejskiej zobowiàza∏y
si´ do utworzenia sieci obszarów chronionych zwanych siecià
Natura 2000. Realizacja tego zadania ma umo˝liwiç przekaza-
nie dziedzictwa przyrodniczego przysz∏ym pokoleniom przez
zachowanie w stanie naturalnym lub zbli˝onym do naturalne-
go obszarów wyst´powania wartoÊciowych przyrodniczo sie-
dlisk oraz rzadkich roÊlin i zwierzàt; obszary takie nazwano
w programie ostojami. W sk∏ad sieci wchodzà specjalne ob-
szary ochrony siedlisk (SOO) oraz obszary specjalnej ochrony
ptaków (OSO).
Zgodnie z postanowieniami Traktatu Akcesyjnego oraz artyku-
∏em 3. Dyrektywy Siedliskowej, prace nad utworzeniem sieci
obszarów w Polsce powinny by∏y si´ zakoƒczyç w ciàgu trzech
lat od przystàpienia naszego kraju do Unii Europejskiej (artyku∏
4. Dyrektywy), czyli do kwietnia 2007 r. W dalszym ciàgu jednak
trwajà procedury zwiàzane z zatwierdzaniem specjalnych ob-
szarów ochrony siedlisk, w zwiàzku z czym termin zakoƒczenia
tworzenia polskiej cz´Êci sieci b´dzie musia∏ byç przed∏u˝ony.
Tak si´ dzieje równie˝ w tzw. starych krajach Wspólnoty,
a przecie˝ proces tworzenia sieci Natura 2000 rozpoczà∏ si´
tam w 1992 r. i jak do tej pory te˝ nie zosta∏ zakoƒczony.
Wed∏ug stanu na 31 grudnia 2007 r. rzàd Polski ustanowi∏
124 obszary specjalnej ochrony ptaków (16,1% powierzchni
kraju) oraz przekaza∏ do Komisji Europejskiej, celem akcep-
tacji, propozycje 364 specjalnych obszarów ochrony siedlisk
(9,1% powierzchni kraju). Szacuje si´, ˝e obecnie zg∏oszone
obszary SOO i OSO mogà objàç do 16–17% terytorium Polski.
W wypadku Lasów Paƒstwowych zaproponowana do koƒca
2007 r. sieç obejmuje oko∏o 1,5 mln ha obszarów ptasich
(20,5% powierzchni LP) i blisko 1 mln ha (13,2%) obszarów
siedliskowych.

LAS

Y W POLSCE 2008

LAS

Y W POLSCE 2008

Zagro˝enia Êrodowiska leÊnego

Zagro˝enie Êrodowiska leÊnego w Polsce nale˝y do najwy˝-
szych w Europie. Wynika to ze sta∏ego, równoczesnego oddzia-
∏ywania wielu czynników powodujàcych niekorzystne zjawiska
i zmiany w stanie zdrowotnym lasów. Negatywnie oddzia∏ujàce
czynniki, okreÊlane cz´sto jako stresowe, mo˝na sklasyfiko-
waç z uwzgl´dnieniem:
– pochodzenia, jako abiotyczne, biotyczne i antropogeniczne;
– charakteru oddzia∏ywania, jako fizjologiczne, mechaniczne

i chemiczne;

– d∏ugotrwa∏oÊci oddzia∏ywania, jako chroniczne i okresowe;
– roli, jakà odgrywajà w procesie chorobowym, jako predyspo-

zycyjne, inicjujàce i wspó∏uczestniczàce.

Oddzia∏ywanie czynników stresowych na Êrodowisko leÊne ma
charakter z∏o˝ony, cz´sto cechuje je synergizm. Ponadto reak-
cja od momentu wystàpienia bodêca bywa przesuni´ta w cza-
sie. Stwarza to wielkà trudnoÊç w interpretacji obserwowanych
zjawisk, zw∏aszcza dotyczàcych bezpoÊrednich relacji przyczy-
nowo-skutkowych.

1. Zagro˝enia abiotyczne

W roku 2007 w Lasach Paƒstwowych szkody spowodowa-
ne czynnikami abiotycznymi stwierdzono na powierzchni
365 tys. ha drzewostanów w wieku powy˝ej 20 lat. Ponad
273 tys. ha drzewostanów uleg∏o uszkodzeniu w wyniku dzia∏a-
nia wiatru. Na prawie 65 tys. ha zarejestrowano szkody zwiàza-
ne z wahaniem poziomu wód gruntowych, na 17 tys. ha
– z opadami Êniegu, na 9 tys. ha – z wystàpieniem niskich i wy-
sokich temperatur; na powierzchni 184 ha drzewostany zosta-
∏y uszkodzone przez grad.
Powierzchnia drzewostanów uszkodzonych przez wiatr zwi´k-
szy∏a si´ w porównaniu z rokiem poprzednim prawie dziesi´-
ciokrotnie. Najbardziej ucierpia∏y lasy RDLP Wroc∏aw i Kato-
wice, gdzie na terenach podgórskich i górskich wyrobiono
odpowiednio 947 tys. m

i 219 tys. m

drewna z wywrotów

i z∏omów. Najwi´kszy wp∏yw na wielkoÊç szkód mia∏ huragan
Cyryl. Przeszed∏ on nad Polskà w dniach 18–19 stycznia
2007 r., a pr´dkoÊç wiatru w po∏udniowo-zachodniej cz´Êci
kraju dochodzi∏a do 150 km/h.
Na rys. 26 przedstawiono powierzchni´ wyst´powania szkód
spowodowanych przez czynniki abiotyczne w latach 2004–2007.
Z danych wynika, ˝e lasy nara˝one sà na sta∏à presj´ zwiàzanà
ze skrajnie niekorzystnymi warunkami termicznymi i z waha-
niami poziomu wód gruntowych oraz na losowe wyst´powanie
pozosta∏ych czynników.

2. Zagro˝enia biotyczne

Polska nale˝y do krajów, w których niekorzystne zjawiska w la-
sach, zwiàzane z masowymi pojawami szkodników owadzich
oraz grzybowych chorób infekcyjnych, wyst´pujà w du˝ej ró˝-
norodnoÊci i nasileniu. W efekcie oddzia∏ywania czynników
stresowych, w ostatnich dziesi´cioleciach wystàpi∏y w Êrodowi-
sku leÊnym niekorzystne zjawiska, takie jak:
– uaktywnienie nowych i ma∏o poznanych gatunków owadów

i grzybów, nie wyrzàdzajàcych dotychczas szkód;

– skrócenie okresów mi´dzy gradacjami najgroêniejszych, od

dawna wyst´pujàcych szkodników owadzich;

– powstanie nowych i poszerzenie starych ognisk gradacyjnych

szkodliwych owadów, a tym samym zwi´kszenie zasi´gu ich
wyst´powania;

– pogorszenie stanu zdrowotnego drzew gatunków liÊciastych,

uwa˝anych dotychczas za bardziej odporne na zanieczysz-
czenia przemys∏owe i lokalnie iglastych (Êwierk).

Zagro˝enia lasów przez owady

W latach 1961–1990 stopniowo zwi´ksza∏a si´ liczba gatunków
owadów zagra˝ajàcych drzewostanom oraz powierzchnia
drzewostanów obj´tych zabiegami ratowniczymi. I tak, je˝eli
w dziesi´cioleciu 1961–1970 zaobserwowano masowy pojaw
38 gatunków (zwalczaniem obj´to 20), a zabiegi ratownicze wy-
konano na ∏àcznej powierzchni oko∏o 600 tys. ha, to w latach

LAS

Y W POLSCE 2008

300

250

200

150

100

wiatr

zak∏ócenia

stosunków wodnych

2004

2005

2006

2007

Ênieg

niskie i wysokie

temperatury

tys. ha

Rys. 26. Powierzchnia wyst´powania szkód spowodowanych przez
czynniki abiotyczne w Lasach Paƒstwowych, w latach 2004–2007

1981–1990 masowo w formie gradacji wystàpi∏o ju˝ 56, z cze-
go zabiegami ratowniczymi obj´to 46 gatunków na ∏àcznej po-
wierzchni ponad 7 mln ha. Z lasu wywieziono wówczas prawie
70 mln m

drewna iglastego i liÊciastego, zasiedlonego przez

owady. Podobnie, chocia˝ nie na takà skal´, kszta∏towa∏y si´
zagro˝enia drzewostanów sosnowych przez brudnic´ mniszk´
i drzewostanów Êwierkowych przez szkodniki wtórne w latach
dziewi´çdziesiàtych minionego stulecia.
Najwi´kszà dynamik´ na terenie Polski wykazujà szkodniki li-
Êcio˝erne drzewostanów sosnowych, przede wszystkim brud-
nica mniszka, boreczniki, barczatka sosnówka, poproch cety-
niak, strzygonia choinówka i osnuja gwiaêdzista. Dostrzegana
jest przy tym cyklicznoÊç gradacji owadów. Najwi´ksze grada-
cje pierwotnych szkodników owadzich wystàpi∏y w latach
1979–1984 i 1992–1994, a szkodników wtórnych – w latach
1981–1985 i 1993–1994. Owady, wyst´pujàce dotychczas mar-
ginalnie, nabra∏y gospodarczego znaczenia, np. powierzchnia,
na której ograniczano liczebnoÊç szkodników upraw i m∏odni-
ków w latach 1975–1994, zwi´kszy∏a si´ pi´ciokrotnie, osiàga-
jàc ponad 50 tys. ha.
Przestrzenny rozk∏ad stref zagro˝enia lasów przez szkodniki
owadzie (rys. 27) wskazuje, ˝e drzewostany najbardziej zagro-
˝one znajdujà si´ w pó∏nocnej cz´Êci Polski (w zachodniej cz´-
Êci Pojezierza Mazurskiego), pó∏nocno-zachodniej (na Pojezie-
rzu Pomorskim i Wielkopolskim) oraz w trzech rejonach po∏u-
dniowej cz´Êci kraju (w Sudetach, na Âlàsku Opolskim i w Be-
skidzie Wysokim). Zagro˝enie w stopniu silnym lasów Polski
po∏udniowej determinowane jest niemal wy∏àcznie przez

LAS

Y W POLSCE 2008

Rys. 27. Strefy zagro˝enia lasów Polski przez szkodniki owadzie (∏àcz-
nie – pierwotne i wtórne), (IBL)

zagro˝enie niskie

zagro˝enie Êrednie

zagro˝enie wysokie

szkodniki wtórne, gdy tymczasem na pozosta∏ych obszarach
przez szkodniki pierwotne (g∏ównie brudnic´ mniszk´).
AktywnoÊç szkodliwych owadów w 2007 r. uleg∏a dwukrotnemu
zwi´kszeniu w porównaniu z rokiem poprzednim. Zabiegi ra-
townicze ograniczajàce liczebnoÊç populacji blisko 60 gatun-
ków owadów wykonano na ∏àcznej powierzchni niemal 118,5
tys. ha, o prawie 63 tys. ha wi´kszej ni˝ w roku 2006. Zasadni-
czy wp∏yw na zwi´kszenie powierzchni drzewostanów zagro˝o-
nych przez owady mia∏ przede wszystkim wzrost liczebnoÊci
populacji barczatki sosnówki, strzygoni choinówki oraz imagi-
nes chrabàszczy. WielkoÊç powierzchni zagro˝onych przez
wa˝niejsze gatunki owadów podaje tabela 7.
Na najwi´kszej powierzchni zwalczano barczatk´ sosnówk´ –
na 54 804 ha, imagines chrabàszczy – na 20 599 ha, strzygo-
ni´ choinówk´ – na 9410 ha, brudnic´ mniszk´ – na 6582 ha
oraz osnuj´ gwiaêdzistà – na 1245 ha (rys. 28).

Zagro˝enie lasów przez grzybowe choroby infekcyjne

W 2007 r. wyst´powanie chorób infekcyjnych stwierdzono na
∏àcznej powierzchni 505,1 tys. ha drzewostanów, co w porów-
naniu z 2006 r. stanowi wzrost o 37,8 tys. ha (o 8%). Zwi´ksze-
nie powierzchni wyst´powania chorób zanotowano w wypadku
wi´kszoÊci chorób, w najwi´kszym jednak stopniu dotyczy∏o to
osutek sosny (ponadpi´ciokrotny wzrost) i skr´taka sosny
(wzrost o 67%), w nieco mniejszym – zjawiska zamierania d´-
bów i buków (odpowiednio o 12 i 17%), màczniaka d´bu (o 16%)
oraz opieƒkowej zgnilizny korzeni (o 12%). W wypadku pozosta-
∏ych chorób, powierzchnia ich wyst´powania pozosta∏a na po-

LAS

Y W POLSCE 2008

osnuja

gwiaêdzista

zwójki

d´bowe

brudnica

mniszka

strzygonia

choinówka

chrabàszcze

(owad dosk.)

barczatka

sosnówka

10 000

20 000

30 000

40 000

50 000

60 000

[tys. ha]

Rys. 28. Powierzchnia drzewostanów obj´tych zabiegami ochronnymi
przeciwko wa˝niejszym szkodnikom liÊcio˝ernym w 2007 r.

LAS

Y W POLSCE 2008

Tab. 7. Zestawienie powierzchni drzewostanów obj´tych zabiegami ochronnymi przeciwko wa˝niejszym leÊnym szkodnikom owadzim w PG

L Lasy Paƒstwowe,

w latach 2004–2007

Gatunek

2004

2005

2006

2007

Liczba P

Liczba

RDLP

w ha

RDLP

w ha

RDLP

w ha

RDLP

w ha

Szk

odniki liÊcio˝erne drze

tanó

w sosno

Bar

czatka sosnówka

12 793

505

619

54 804

Strzygonia choinówka

–

410

Brudnic

a mniszka

54 308

692

131

582

Osnuje

663

690

034

245

Bor

eczniki

0,5

49 055

070

767

opr

och c

etyniak

014

13 972

–

650

OpaÊlik sosnowiec

–

350

Szk

odniki liÊcio˝erne drze

tanó

w Êwierk

ch i modrze

wio

obik modrzewiowiec

154

Âmietka modrzewiowa

Obia∏ka p´dowa

–

Ochojniki

263

Zawodnic

a Êwierk

owa

LAS

Y W POLSCE 2008

Szk

odniki drze

tanó

w liÊcias

Chr

abàszcze – imago

3 544

5 307

3 677

20 599

Zwójki d´bowe

21 032

13 622

11 957

141

Kupr

wka rudnic

–

780

NaliÊciaki

110

109

Mszy

buk

101

Hurmak ol

chowiec

208

101

Ogr

odnic

a niszczylis

tka

Szk

odniki k

orzeni drze

w l

eÊny

´dr

aki poÊwi´tnik

waty

687

597

559

751

Szk

odniki upr

aw, m∏odnik

i dràgo

win sosno

Szeliniak sos. i Êwierk

wiec

14 023

15 847

18 118

14 507

Smolik dràgowinowiec

744

269

499

900

Smolik znaczony

148

951

1 410

1 857

Zwójki sosnowe

1 407

648

307

182

Rozwa∏ek k

wiec

–

168

oczogonki

Choinek, sieciech, zmienniki

114

Cd. tab. 7

ziomie z roku poprzedniego lub uleg∏a zmniejszeniu, choç
w ró˝nym stopniu – najwi´ksza poprawa stanu zdrowotnego
wiàza∏a si´ z zamieraniem p´dów sosny i rdzà na ig∏ach i li-
Êciach oraz zjawiskiem zamierania olszy i chorób topól. Po-
wierzchnia wyst´powania tych chorób zmniejszy∏a si´ odpo-
wiednio o 70%, 47%, 42% i 34%. Niezmienionà w wi´kszym
stopniu powierzchni´ wyst´powania szkód zanotowano w wy-
padku huby korzeni, obwaru sosny, chorób k∏ód i strza∏ oraz
zamierania brzozy i jesionu.
W szkó∏kach powierzchnia wyst´powania chorób wzros∏a
o prawie 25% i wynosi∏a 738 ha. Wyst´powanie chorób w drze-
wostanach w wieku do 20 lat zanotowano na obszarze zbli˝o-
nym do stanu z roku poprzedniego (wzrost jedynie o 2,9%).
Zwi´kszony wymiar zagro˝enia zanotowano jedynie w wypad-
ku osutek sosny i màczniaka d´bu (odpowiednio 250% i 124%
stanu z 2006 r.). ¸àcznie choroby aparatu asymilacyjnego wy-
stàpi∏y na powierzchni 19,4 tys. ha upraw i m∏odników, co sta-
nowi 139% stanu z roku 2006. Nieznacznie zmniejszy∏y si´
szkody ze stron chorób korzeni (o 6%); ∏àczny area∏ ich wyst´-
powania wynosi∏ w roku 2007 blisko 26 tys. ha. Proces zamie-
rania drzew w m∏odszych drzewostanach liÊciastych przebie-
ga∏ w mniejszym nasileniu – powierzchnia szkód zmala∏a
o prawie 2,4 tys. ha. Choroby aparatu asymilacyjnego w drze-
wostanach dojrza∏ych wyst´powa∏y na powierzchni ponad-
dwukrotnie wi´kszej, a to z uwagi na bardzo du˝y (17-krotny)
wzrost zagro˝enia osutkà sosny. Zwi´kszy∏a si´ powierzchnia
szkód wyrzàdzonych przez choroby korzeni, g∏ównie opieƒko-
wà zgnilizn´ korzeni (∏àcznie o 13 tys. ha), a w drzewostanach

LAS

Y W POLSCE 2008

jesion

olsza

inne gatunki

brzoza

buki

d´by

huby

huba korzeni

obwar

opieƒki

màczniak Db

skr´tak So

zam. p. So

osutki So

0,0

527%

20,0

40,0

60,0

80,0 100,0 120,0 140,0 160,0 180,0 200,0

Rys. 29. Zmiany powierzchni chorób infekcyjnych w 2007 r. w porów-
naniu z rokiem 2006 (%)

LAS

Y W POLSCE 2008

liÊciastych – przez zjawisko zamierania d´bów, buków, brzozy
i jesionu. Powierzchnia drzewostanów olszowych z sympto-
mami zamierania zmala∏a o 2,3 tys. ha; ∏àczny area∏ wyst´po-
wania zjawiska zamierania drzewostanów liÊciastych zwi´k-
szy∏ si´ o 7,8 tys. ha. W nieco wi´kszym nasileniu wystàpi∏y
w drzewostanach dojrza∏ych choroby k∏ód i strza∏, obwar
sosny zanotowano zaÊ na powierzchni zbli˝onej do stanu z ro-
ku 2006 (rys. 29).
W porównaniu z rokiem 2006 w ró˝nym stopniu pogorszy∏ si´
stan zdrowotny drzewostanów wi´kszoÊci gatunków drzew;
powierzchnia szkód zmniejszy∏a si´ jedynie w wypadku olszy,
w mniejszym nasileniu wyst´powa∏y równie˝ choroby topól.
Oceniono, ˝e zak∏ócenia o charakterze wieloczynnikowym
w drzewostanach wystàpi∏y na ∏àcznej powierzchni 82 610 ha,
wi´kszej o 7% w porównaniu z rokiem poprzednim (77 175 ha
w 2006 r.).

Szkody wyrzàdzane przez zwierzyn´

W 2007 r. uszkodzenia drzew w odnowieniu lasu wystàpi∏y na
∏àcznej powierzchni 154 743 ha, w tym na 66 583 ha upraw,
65 811 ha m∏odników i 22 349 ha drzewostanów starszych klas
wieku. W porównaniu z rokiem 2006 uszkodzenia spowodowa-
ne zgryzaniem lub spa∏owaniem zaobserwowano na po-
wierzchni mniejszej o 31 503 ha.
W roku 2007 odnowiono i zalesiono blisko 55 tys. ha gruntów
w Lasach Paƒstwowych. W tym samym czasie zabezpieczono
(ró˝nymi sposobami) przed dost´pem zwierzyny blisko
99,4 tys. ha upraw leÊnych. Z roku na rok powierzchnia chro-
nionych odnowieƒ przed jeleniowatymi jest, jak widaç, coraz
wi´ksza, blisko dwukrotnie wi´ksza ni˝ ca∏kowita powierzch-
nia nowo powsta∏ych odnowieƒ. Sytuacja taka wynika z ko-
niecznoÊci zabezpieczania zarówno nowo powsta∏ych upraw,
jak i odnowieƒ zak∏adanych w poprzednich latach.

3. Zagro˝enia antropogeniczne

Po˝ary lasów

W roku 2007 powsta∏o 7049 po˝arów lasu, a spaleniu uleg∏o
2455 ha. Najwi´cej po˝arów (24% ogólnej liczby) zarejestrowa-
no na terenie województwa mazowieckiego, najmniej w woje-
wództwach opolskim i warmiƒsko-mazurskim (rys. 30).
W Lasach Paƒstwowych w roku 2007 wystàpi∏o 2818 po˝arów
(40% po˝arów lasu w Polsce) na powierzchni 550 ha (22% ogó-
∏u). Najwi´cej po˝arów w PGL LP wybuch∏o na terenie RDLP
Katowice (545), Zielona Góra (450), Wroc∏aw (296). Najwi´kszà
powierzchni´ obj´∏y po˝ary na terenie RDLP Katowice (153 ha),
Wroc∏aw (69 ha), Lublin (62 ha) i Radom (57 ha). W roku 2007
w PGL LP nie wystàpi∏y po˝ary du˝e (o powierzchni powy˝ej
10 ha). W stosunku do roku poprzedniego znacznie obni˝y∏a si´

LAS

Y W POLSCE 2008

Tab. 8. Statystyka po˝arów lasu w Polsce w latach 2001–2007

Lata

Liczba po˝ar

wierzchnia

wierzchnia Êr

ednia

Udzia∏ pr

ento

wy w LP

lasu

spal

ona [ha]

jednego po˝aru [ha]

wÊr

ód ogó∏u kr

ajo

ogó∏em

w tym

ogó∏em

w tym

ogó∏em

w tym

pozos

ta∏e

liczby

wierzchni

po˝ar

spal

onej

2001

4 480

2 044

3 333

685

0,74

0,33

1,09

2002

10 101

3 760

5 083

1 180

0,50

0,31

0,62

2003

17 088

8 209

21 500

4 182

1,26

0,51

1,95

2004

7 006

3 445

3 781

998

0,54

0,29

0,78

2005

12 169

4 501

5 826

1 197

0,48

0,27

0,60

2006

11 828

4 726

5 912

1 250

0,50

0,26

0,66

2007

7 049

2 818

2 455

550

0,35

0,20

0,45

Êrednia powierzchnia jednego po˝aru w lasach wszystkich ka-
tegorii w∏asnoÊci – wynosi∏a 0,35 ha (w Lasach Paƒstwowych –
0,20 ha, w lasach niepaƒstwowych – 0,45 ha).
G∏ównymi przyczynami po˝arów w PGL Lasy Paƒstwowe by∏y
podpalenia (46%) oraz nieostro˝noÊç doros∏ych (24%). Blisko
2,5% po˝arów w 2007 r. wybuch∏o w wyniku przerzutów ognia
z gruntów nieleÊnych. Ciàgle znacznà pozycj´ stanowià po˝ary,
których przyczyn nie ustalono (23% po˝arów i 29% powierzch-
ni spalonych drzewostanów).
W roku 2007 najbardziej palnym miesiàcem by∏ kwiecieƒ,
w którym powsta∏o 2767 po˝arów, czyli 39% ich ogó∏u. Oko∏o
26% po˝arów wybuch∏o w maju, 10% w czerwcu. Najmniej po-
˝arów w sezonie palnoÊci (od IV do IX) powsta∏o we wrzeÊniu
(195 po˝arów – 3% ogó∏u). W sezonie palnoÊci wybuch∏o 85%
po˝arów.

Zanieczyszczenia powietrza

G∏ówne zanieczyszczenia powietrza pochodzà z emisji dwu-
tlenku siarki (SO

), tlenków azotu (NO

) oraz amoniaku (NH

Wi´kszoÊç antropogenicznych emisji kwasogennych powstaje
w wyniku spalania paliw kopalnych w zak∏adach przemys∏o-
wych i elektrowniach, w paleniskach domowych, a tak˝e
w sektorze handlu i us∏ug. Niebagatelnà rol´ w emisji dwu-
tlenku azotu odgrywa transport làdowy, morski oraz lotnictwo.
Emisja amoniaku jest zwiàzana z intensywnoÊcià produkcji rol-
nej – nawo˝eniem upraw i plantacji oraz z du˝ymi gospodar-
stwami hodowlanymi zwierzàt.

LAS

Y W POLSCE 2008

244

ZACHODNIOPOMORSKIE

72 ha

397

WIELKOPOLSKIE

86 ha

622

LUBUSKIE

86 ha

821

ÂLÑSKIE

367 ha

577

DOLNOÂLÑSKIE

242 ha

Liczba po˝arów lasu

244 – liczba po˝arów
72 ha – powierzchnia spalona

< 250
> 250 i < 500
> 500 i < 1000
> 1000

357

MA¸OPOLSKIE

173 ha

133

OPOLSKIE

47 ha

342

KUJAWSKO-POMORSKIE

45 ha

325

¸ÓDZKIE

81 ha

542

ÂWI¢TOKRZYSKIE

262 ha

448

PODKARPACKIE

369 ha

294

LUBELSKIE

142 ha

260

POMORSKIE

39 ha

1327

MAZOWIECKIE

370 ha

142

WARMI¡SKO-MAZURSKIE

24 ha

218

PODLASKIE

49 ha

Rys. 30. Liczba po˝arów i powierzchnia spalonych drzewostanów w ro-
ku 2007 wed∏ug województw

Obserwowane od koƒca lat osiemdziesiàtych XX wieku sta∏e
zmniejszanie si´ emisji SO

i NO

w Polsce potwierdzajà naj-

nowsze dane GUS z roku 2005 (rys. 31).
Szkodliwe gazy, które w postaci kwaÊnych roztworów lub aero-
zoli docierajà do ekosystemów leÊnych, inicjujà procesy choro-
bowe lasów, obni˝ajà przyrost drzewostanów, prowadzàc
w skrajnych przypadkach do ich ca∏kowitego zamierania. De-
pozycja azotanowych i amonowych sk∏adników wywo∏uje eu-
trofizacj´, czyli przenawo˝enie ekosystemu, co w efekcie mo˝e
doprowadziç do zmiany sk∏adu gatunkowego roÊlinnoÊci dna
lasu oraz przemiany siedlisk.
Rozk∏ad powierzchniowy i zmiennoÊç w czasie, zarówno kon-
centracji gazowych zanieczyszczeƒ powietrza, jak i depozytu
mineralnego docierajàcego do ekosystemu leÊnego wraz
z opadami atmosferycznymi, sà rejestrowane w ramach moni-
toringu lasu w 86 punktach pomiarowych nale˝àcych do euro-
pejskiej sieci Sta∏ych Powierzchni Obserwacyjnych II rz´du.
Przebieg Êrednich rocznych st´˝eƒ zanieczyszczeƒ gazowych
dla kraju w latach 1998–2007 przedstawia rys. 32.
Odnotowano dwa lata podwy˝szonego poziomu koncentracji
NO

(2002–2003) do rekordowego poziomu 9,0 μg

◊m

-3

◊rok

-1

W pozosta∏ych latach omawianego okresu wartoÊci koncentra-
cji NO

ulega∏y wahaniom w granicach 6,03–7,08 μg

◊m

-3

◊rok

-1

Zarysowuje si´ nieznaczny trend wzrostowy koncentracji tego
gazu w ostatnich latach na terenach leÊnych Polski. W roku
2007 poziom Êredniej koncentracji NO

dla kraju wyniós∏

6,48 μg

◊m

-3

◊rok

-1

W wypadku SO

rejestrowano konsekwentne obni˝anie si´

Êredniej koncentracji tego gazu od poczàtku badanego okresu
w roku 1998, kiedy wynosi∏a ona 7,5 μg

◊m

-3

◊rok

-1

, do poziomu

LAS

Y W POLSCE 2008

1987

1988

1989

1990

1991

1992

1993

1994

1995

1996

1997

1998

1999

2000

2001

2002

2003

2004

2005

700

1200

1700

2200

2700

3200

3700

4200

[tys. ton/rok]

Rys. 31. Emisja SO

i NO

do atmosfery z obszaru Polski w latach

1987–2005 (GUS)

1,86 μg

◊m

-3

◊rok

-1

w roku 2007. Tempo i kierunek zmiany kon-

centracji dwutlenku siarki dosyç dobrze sà skorelowane ze
zmianami poziomu emisji tego gazu do atmosfery na teryto-
rium Polski.

4. Zagro˝enia trwa∏oÊci lasu

Obserwowane od kilkudziesi´ciu lat pogarszanie si´ stanu
zdrowotnego drzewostanów Êwierkowych w rejonach górskich
oraz okreÊlana mianem kl´ski ekologicznej sytuacja w Sude-
tach w ostatnich dwu dekadach ubieg∏ego wieku zmobilizowa-
∏y Regionalnà Dyrekcj´ Lasów Paƒstwowych w Katowicach do
opracowania szeregu dzia∏aƒ zaradczych w odniesieniu do la-
sów Beskidu Âlàskiego i ˚ywieckiego. W roku 2003, jako ele-
ment Regionalnego Programu Operacyjnego Polityki LeÊnej
Paƒstwa, opracowano i wdro˝ono „Program dla Beskidów”.
W dokumencie okreÊlono strategi´ post´powania ochronnego
i hodowlanego w odniesieniu do lasów beskidzkich, upatrujàc
mo˝liwoÊç poprawy sytuacji w przebudowie drzewostanów.
W ramach programu obj´to przebudowà prawie 3 tys. ha drze-
wostanów Êwierkowych. Koszty jego realizacji w latach
2003–2006 wynios∏y prawie 61 mln z∏.
Mimo intensywnych dzia∏aƒ zaradczych, w ostatnich trzech la-
tach zaobserwowano wzmo˝one zamieranie drzew, a w konse-
kwencji rozpad drzewostanów lasów beskidzkich. Podobnie jak
w Sudetach, za przyczyn´ zjawiska uwa˝a si´ szereg czynni-
ków. W 2006 r. w lasach Beskidu Âlàskiego i ˚ywieckiego pozy-
skano – w Lasach Paƒstwowych – w ci´ciach sanitarnych
0,8 mln m

drewna. Sytuacj´ w Beskidach pogarsza znaczàcy

LAS

Y W POLSCE 2008

1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007

g/m

]

Rys. 32. Ârednie koncentracje NO

i SO

dla kraju w latach 1998–2007

(IBL)

udzia∏ lasów prywatnych – od ich w∏aÊcicieli trudno wyegze-
kwowaç niezb´dny poziom zabiegów sanitarnych.
Wyst´powanie wielu czynników stresowych uznaje si´ te˝ za
przyczyn´ wzmo˝onego w ostatnich latach zamierania drzew
liÊciastych.
Z ekstremalnymi warunkami klimatycznymi – skrajnie wyso-
kimi lub niskimi temperaturami, d∏ugotrwa∏à suszà, zmianà
poziomu wody gruntowej – wiàzano wyst´pujàce cyklicznie od
lat siedemdziesiàtych XX stulecia obumieranie d´bów. Ostat-
nie doniesienia naukowe sugerujà istotny udzia∏ grzybów ro-
dzaju

Phytophthora

w zamieraniu drzewostanów liÊciastych.

W roku 2007 zjawisko zamierania d´bów obserwowano na
powierzchni 55,3 tys. ha. Pogorszy∏ si´ wi´c stan drzewosta-
nów d´bowych w porównaniu z rokiem 2006 (49,5 tys. ha),
(rys. 33).
Od ponad dziesi´ciu lat obserwuje si´ w Polsce zjawisko za-
mierania jesionu. W 1999 r. obejmowa∏o ono powierzchni´ oko-
∏o 2,3 tys. ha, od roku 2001 rejestruje si´ je rokrocznie na po-
wierzchni 13–14 tys. ha. W 2007 r. powierzchnia drzewostanów
jesionowych dotkni´tych zjawiskiem zamierania tego gatunku
po raz pierwszy przekroczy∏a 15 tys. ha.
W ostatnich latach poprawia si´ sytuacja w drzewostanach bu-
kowych. W roku 2000 zamieranie buków zarejestrowano na po-
wierzchni 8,6 tys. ha, a w 2007 r. na 3 tys. ha.
Zamieranie olszy zarejestrowano po raz pierwszy w roku 1999
na powierzchni 31 tys. ha. W roku 2007 powierzchnia zagro˝o-
nych drzewostanów olszowych wynosi∏a 3,4 tys. ha. W wypad-

LAS

Y W POLSCE 2008

Brz

tys. ha

2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007

2000 2001 2002 2003 2004 2005

2007

2006

2000 2001 2002 2003 2004 2005

2007

2006

2000 2001 2002 2003 2004 2005

2007

2006

Rys. 33. Powierzchnia wyst´powania zjawiska zamierania wybranych
gatunków drzew liÊciastych w Lasach Paƒstwowych, w latach
2000–2007

ku olszy zamieraniu podlegajà g∏ównie drzewostany w wieku
powy˝ej 20 lat.
¸àcznie w roku 2007 zjawisko zamierania drzew zaobserwo-
wano na powierzchni 82,6 tys. ha.

5. Stan uszkodzenia lasów

Stan uszkodzenia lasów w Polsce oceniany jest corocznie od
1989 r. w ramach programu monitoringu lasu – jednego z ele-
mentów systemu Krajowego Monitoringu Ârodowiska. Pro-
gram ten jest wspó∏finansowany przez PGL Lasy Paƒstwowe,
Ministerstwo Ârodowiska, Narodowy Fundusz Ochrony Ârodo-
wiska i Gospodarki Wodnej oraz G∏ówny Inspektorat Ochrony
Ârodowiska.
W 2007 roku ocen´ defoliacji przeprowadzono na 38 200 drze-
wach w wieku powy˝ej 20 lat, znajdujàcych si´ na 1910 Sta∏ych
Powierzchniach Obserwacyjnych I rz´du.
Defoliacji nie stwierdzono (klasa defoliacji 0 – drzewa zdrowe)
u 25,1% drzew obj´tych pomiarami, w tym u 23,2% drzew igla-
stych i u 29,0% drzew liÊciastych. Najwy˝szy udzia∏ drzew bez
defoliacji odnotowano wÊród drzew iglastych u jod∏y (39,5%),
natomiast wÊród liÊciastych u buka (41,7%).
Udzia∏ drzew uszkodzonych (defoliacja powy˝ej 25%, klasy de-
foliacji 2–4) wynosi∏ 19,5%. Udzia∏ tych drzew wÊród gatunków
iglastych wyniós∏ 19,1%, wÊród gatunków liÊciastych – 20,1%.
Najwy˝szym udzia∏em drzew uszkodzonych wÊród iglastych

LAS

Y W POLSCE 2008

100

udzia∏ drzew w klasach defoliacji [%]

sosna

Êwierk

jod∏a

inne iglaste

buk

dàb

brzoza

olsza

inne liÊciaste

igalste razem

liÊciaste razem

gatunki razem

klasa 4

klasa 3

klasa 2

klasa 1

klasa 0

Rys. 34. Udzia∏ drzew monitorowanych gatunków na Sta∏ych Po-
wierzchniach Obserwacyjnych I rz´du (Monitoring Lasu) w klasach
defoliacji, w 2007 r. (IBL)

charakteryzowa∏ si´ Êwierk (25,5% drzew o defoliacji powy˝ej
25%), wÊród liÊciastych – dàb (30,4% drzew zaklasyfikowano
jako uszkodzone). Najni˝szym udzia∏em drzew uszkodzonych
(defoliacja powy˝ej 25%, klasy defoliacji 2–4) wÊród gatunków
iglastych charakteryzowa∏a si´ sosna (18,6% drzew), wÊród
gatunków liÊciastych – olsza (11,9% drzew), (rys. 34 na s. 49).
Najzdrowsze okaza∏y si´ drzewostany RDLP Szczecin. Dobrà
kondycjà zdrowotnà charakteryzowa∏y si´ drzewostany RDLP
Szczecinek, Pi∏a, Olsztyn i Bia∏ystok, znaczna cz´Êç drzewo-
stanów RDLP Zielona Góra, ¸ódê, Lublin, Krosno i Kraków oraz
drzewostany pó∏nocno-wschodniej cz´Êci RDLP Katowice.
Drzewostany uszkodzone najsilniej stwierdzono w RDLP War-
szawa oraz w po∏udniowej i po∏udniowo-zachodniej cz´Êci
RDLP Wroc∏aw.
ZmiennoÊç uszkodzenia drzewostanów w

pi´cioleciu

2003–2007 mo˝na by∏o przeanalizowaç na podstawie wyników
badaƒ przeprowadzonych na 148 Sta∏ych Powierzchniach Ob-
serwacyjnych II rz´du, gdy˝ sà to jedyne powierzchnie, na któ-
rych zachowano ciàg∏oÊç obserwacji.
Ogó∏em w kraju wartoÊci Êrednie defoliacji w pi´cioleciu dla
wszystkich gatunków ∏àcznie zawiera∏y si´ w przedziale mi´-
dzy 23,4% (w 2006 r.) a 27,1% (w 2004 r.). Do 2004 r. defoliacja
nieznacznie ros∏a; w latach 2004–2006 Êrednia defoliacja obni-
˝y∏a si´ z 27,1% do 23,0%, a w 2007 r. osiàgn´∏a wartoÊç 23,6%.
Porównanie drzewostanów ró˝nych pod wzgl´dem gatunku
panujàcego wykazuje, ˝e najwy˝szà Êrednià defoliacjà w pi´-
cioleciu charakteryzowa∏y si´ drzewostany d´bowe, najni˝szà
– drzewostany bukowe. Udzia∏ drzew w klasach defoliacji 2–4
(drzewa uszkodzone) w drzewostanach d´bowych waha∏ si´
w przedziale od 39,0% (w 2007 r.) do 58,7% (w 2004 r.), nato-
miast w drzewostanach bukowych – w przedziale od 9,6% (w
latach 2006–2007) do 20,0% (w 2003 r.).
Najwy˝szà Êrednià defoliacjà w pi´cioleciu charakteryzowa∏y
si´ drzewostany Krainy Karpackiej, najni˝szà – drzewostany
Krainy Ba∏tyckiej.
Porównania poziomu uszkodzenia drzewostanów w Polsce
z innymi krajami Europy dokonano na podstawie raportu

Fo-

rest Condition in Europe – 2008. Technical Report of ICP Fore-
sts

(UNECE, Hamburg 2008). W zestawieniu dotyczàcym

2007 r., szeregujàcym kraje Europy pod wzgl´dem udzia∏u
drzew w klasach defoliacji 2–4 (badane gatunki razem), Polska
znalaz∏a si´ w grupie krajów, w których ten udzia∏ by∏ Êredni –
20,2% (rys. 35). Wysokie uszkodzenie, powy˝ej 35% drzew
w klasach defoliacji 2–4, wystàpi∏o we Francji (35,4%), we W∏o-
szech (35,7%), w Andorze (47,2%) i w Czechach (57,1%).
Najni˝szy udzia∏ drzew uszkodzonych (poni˝ej 10% drzew
w klasach defoliacji 2–4) wykazywa∏y drzewostany Danii, Irlan-
dii, Estonii, Ukrainy, Bia∏orusi i Turcji. Ponad 65% drzew zdro-
wych (klasa 0 – do 10% defoliacji) zanotowano w drzewosta-
nach Irlandii, Ukrainy i Danii.

LAS

Y W POLSCE 2008

SpoÊród krajów Regionu Subatlantyckiego, reprezentujàcych
podobne jak w Polsce warunki klimatyczne, wyjàtkowo wysoki
poziom uszkodzenia drzewostanów utrzymuje si´ w Czechach.
We Francji zarysowuje si´ tendencja pogarszania si´ kondycji
drzewostanów. Niezmiennie od wielu ju˝ lat najzdrowsze
w Regionie Subatlantyckim sà drzewostany Austrii, niewiele
gorszà kondycjà charakteryzowa∏y si´ w ostatnim pi´cioleciu
drzewostany Belgii.

LAS

Y W POLSCE 2008

Czechy

Andora

W∏ochy

Francja

Mo∏dawia

Bu∏garia

S∏owenia

Norwegia

Wlk. Brytania

S∏owacja

Chorwacja

Niemcy

Rumunia

Szwajcaria

W´gry

Polska

Szwecja

Hiszpania

Cypr

Belgia

Serbia

¸otwa

Litwa

Finlandia

Turcja

Bia∏oruÊ

Ukraina

Estonia

Irlandia

Dania

20%

40%

udzia∏ drzew [%]

klasa 0

klasa 1

klasy 2–4

60%

80%

100%

Rys. 35. Defoliacja drzewostanów w krajach Europy w 2007 r.; kraje
uszeregowano wed∏ug wzrastajàcego udzia∏u drzew w klasach defo-
liacji 2–4 (IBL za UNECE, 2008)
* ocenie poddano tylko gatunki iglaste

Podsumowanie

•

Lasy w klimatyczno-geograficznej strefie po∏o˝enia Polski sà
najbardziej naturalnà formacjà przyrodniczà. Stanowià nie-
zb´dny czynnik równowagi ekologicznej, ciàg∏oÊci ˝ycia, ró˝-
norodnoÊci krajobrazu, a tak˝e neutralizacji zanieczyszczeƒ,
przez co przeciwdzia∏ajà degradacji Êrodowiska. Zachowanie
lasów jest nieodzownym warunkiem ograniczania procesów
erozji gleb, zachowania zasobów wodnych i regulacji stosun-
ków wodnych oraz ochrony krajobrazu. Lasy w sposób nie-
rozdzielny sà formà u˝ytkowania gruntów, zapewniajàcà pro-
dukcj´ biologicznà o wartoÊci rynkowej, oraz dobrem ogólno-
spo∏ecznym, kszta∏tujàcym jakoÊç ˝ycia cz∏owieka.

•

Ekosystemy leÊne stanowià w Polsce najcenniejszy i najliczniej
reprezentowany sk∏adnik wszystkich form ochrony przyrody,
obejmujàcych prawie 32% powierzchni kraju. Prawie po∏ow´
(43,5%) powierzchni obszarów chronionych zajmujà lasy.

•

Zasoby drzewne kraju sukcesywnie si´ zwi´kszajà. Wyrazem
tego jest wzrost ich mià˝szoÊci do 1,9 mld m

grubizny brut-

to. Zasoby drzewne w PGL Lasy Paƒstwowe (1,6 mld m

) sà

najwi´ksze w kraju i wed∏ug dost´pnych danych – jakoÊciowo
lepsze ni˝ lasów innych w∏asnoÊci. Znajduje to swój wyraz
m.in. w zasobnoÊci wynoszàcej 236 m

/ha (w lasach prywat-

nych i gminnych 119 m

/ha, wed∏ug stanu na rok 1999) oraz

przeci´tnym wieku drzewostanów – 60 lat (40 lat w lasach
prywatnych i gminnych – w roku 1999). U˝ytkowanie zasobów
drzewnych w Lasach Paƒstwowych w 2007 r. przebiega∏o na
poziomie ni˝szym od przyrostu mià˝szoÊci, podobnie jak mia-
∏o to miejsce w ostatnich dwudziestu latach, kiedy pozyskiwa-
na mià˝szoÊç stanowi∏a oko∏o 55% wielkoÊci przyrostu.

•

W 2007 r. area∏ zalesieƒ gruntów porolnych i nieu˝ytków, re-
alizowanych w ramach „Krajowego programu zwi´kszania
lesistoÊci” – zak∏adajàcego wzrost lesistoÊci kraju do 30%
w 2020 r. i 33% w roku 2050 – uleg∏ zmniejszeniu w porówna-
niu z rokiem poprzednim. W roku 2007 powierzchnia zalesieƒ
wynios∏a 13,3 tys. ha gruntów porolnych i nieu˝ytków (w ro-
ku 2006 zalesiono 16,9 tys. ha). Pe∏na realizacja za∏o˝eƒ
„Krajowego programu zwi´kszania lesistoÊci” wymaga
wzmo˝enia dzia∏aƒ.

•

Lasy sà odnawialnym êród∏em surowców drzewnych, wa-
runkujàcym rozwój cywilizacyjny bez szkody dla Êrodowiska.
U˝ytkowanie zasobów drzewnych w ostatnich latach realizo-
wane jest na poziomie poni˝ej mo˝liwoÊci przyrodniczych,
okreÊlonych zgodnie z zasadà trwa∏oÊci lasów i zwi´kszania
zasobów drzewnych. W roku 2007 w Polsce pozyskano
34 146 tys. m

grubizny netto, w PGL Lasy Paƒstwowe –

32 314 tys. m

grubizny, czyli 112,4% wielkoÊci orientacyjne-

LAS

Y W POLSCE 2008

go, rocznego, mià˝szoÊciowego etatu ci´ç. W PGL Lasy Paƒ-
stwowe udzia∏ ci´ç przedr´bnych (piel´gnacyjnych) w ogól-
nym rozmiarze u˝ytkowania drzewostanów wyniós∏ blisko
59%, r´bnych zaÊ oko∏o 41%. Z powodu likwidacji skutków
zjawisk kl´skowych – usuwania posuszu kornikowego, wia-
trowa∏ów i Êniego∏omów – pozyskano 11,9 mln m

, co stano-

wi∏o a˝ 36,9% ca∏oÊci grubizny pobranej z drzewostanów. Po-
zyskanie w r´bniach zupe∏nych ograniczono do 5,2 mln m

grubizny, czyli do 16,0% ogólnego pozyskania grubizny; by∏a
to najni˝sza wartoÊç od poczàtku lat osiemdziesiàtych mi-
nionego stulecia.

•

Lasy polskie znajdujà si´ w sytuacji sta∏ego zagro˝enia przez
czynniki abiotyczne, biotyczne i antropogeniczne, co powodu-
je, ˝e zagro˝enie lasów w Polsce nale˝y do najwy˝szych
w Europie. Zanieczyszczenia powietrza atmosferycznego na-
dal stanowià istotne zagro˝enie dla ekosystemów leÊnych.
W Lasach Paƒstwowych zarejestrowano, ogólnie rzecz bio-
ràc, niewielki, jakkolwiek regionalnie i w poszczególnych
porach roku zró˝nicowany spadek koncentracji SO

i NO

w porównaniu z rokiem 2006. Poprawie uleg∏ równie˝ stan
zdrowotny lasów w Lasach Paƒstwowych, oceniany na pod-
stawie defoliacji koron drzew. Udzia∏ drzew uszkodzonych
(defoliacja powy˝ej 25%, klasy defoliacji 2–4) zmniejszy∏ si´
o 0,6% i wyniós∏ 19,5% (w 2006 r. – 20,1%).

•

Polska nale˝y do krajów, w których niekorzystne zjawiska
zwiàzane z masowymi pojawami szkodników owadzich (cz´-
sto o rozmiarach gwa∏townych i wielkoobszarowych gradacji)
wyst´pujà w wyjàtkowo du˝ej ró˝norodnoÊci i cyklicznym
nasileniu. AktywnoÊç najgroêniejszych szkodliwych owadów
w 2007 r. uleg∏a dwukrotnemu zwi´kszeniu w porównaniu
z rokiem poprzednim. Dotyczy to przede wszystkim barczat-
ki sosnówki, strzygoni choinówki i chrabàszczy, które wyst´-
powa∏y na powierzchni odpowiednio 99,5 tys. ha, 33,9 tys. ha
i 99,3 tys. ha (w roku 2006 – 15,6 tys. ha, 8 tys. ha
i 20,8 tys. ha), a ich zwalczanie przeprowadzono na
54,8 tys. ha, 941 ha i 20,6 tys. ha. Akcjà ograniczania li-
czebnoÊci brudnicy mniszki obj´to powierzchni´ 6,6 tys. ha
(w roku 2006 – 9,1 tys. ha). Area∏ wyst´powania grzybowych
chorób infekcyjnych zwi´kszy∏ si´ o oko∏o 8%, obejmujàc po-
wierzchni´ 505,1 tys. ha (w 2006 r. – 467,3 tys. ha).

•

Du˝e obawy budzi stan ochrony, zagospodarowania i u˝yt-
kowania lasów prywatnych. Sà one rozdrobnione, cz´sto
nieprawid∏owo zagospodarowane lub zaniedbane. Rozwià-
zania wymaga zapewnienie wystarczajàcej iloÊci Êrodków
finansowych na nadzór nad gospodarkà leÊnà w lasach nie-
paƒstwowych.

LAS

Y W POLSCE 2008

S∏owniczek

Budowa (struktura) przer´bowa (SP) – typ budowy pionowej drzewosta-

nów, polegajàcy na wzajemnym przenikaniu si´ grup i k´p drzew o ró˝-
nym wieku i wysokoÊci.

Defoliacja – ubytek liÊci lub igie∏ wzrastajàcy wraz z pogarszaniem si´

stanu zdrowotnego drzewa.

Drobnica – drewno okràg∏e o Êrednicy w grubszym koƒcu do 5 cm (bez

kory).

Emisje przemys∏owe – gazowe zwiàzki chemiczne i py∏y wydzielane do

atmosfery przez zak∏ady przemys∏owe, komunalne i inne.

Epifitoza – epidemiczne (masowe) wyst´powanie zachorowaƒ roÊlin na

okreÊlonym obszarze, powodowane przez jeden czynnik chorobotwór-
czy (np. grzyba), którego masowe wystàpienie u∏atwi∏ uk∏ad warunków
sprzyjajàcych jego rozwojowi.

Foliofagi – owady liÊcio˝erne.
Gradacja – masowe wyst´powanie owadów w wyniku korzystnego dla da-

nego gatunku uk∏adu czynników ekologicznych.

Grubizna – 1) mià˝szoÊç drzewa od wysokoÊci pniaka, o Êrednicy w cieƒ-

szym koƒcu co najmniej 7 cm w korze (dotyczy zapasu na pniu); 2)
drewno okràg∏e o Êrednicy w cieƒszym koƒcu bez kory co najmniej
5 cm (dotyczy drewna pozyskanego);
grubizna brutto – w korze;
grubizna netto – bez kory i strat na wyróbce przy pozyskaniu.

Imisje zanieczyszczeƒ – zanieczyszczenia gazowe i py∏owe powietrza at-

mosferycznego, oddzia∏ujàce na otoczenie, tj. docierajàce do organi-
zmów lub ekosystemów i wywierajàce na nie wp∏yw.

Klasa do odnowienia (KDO) – typ budowy pionowej drzewostanów, w któ-

rych ma miejsce równoczesne u˝ytkowanie i odnawianie pod os∏onà
drzewostanu macierzystego, o stanie odnowienia nie spe∏niajàcym
jeszcze zak∏adanych wymogów.

Klasa odnowienia (KO) – typ budowy pionowej drzewostanów, w których

ma miejsce równoczesne u˝ytkowanie i odnawianie pod os∏onà drze-
wostanu macierzystego, o stanie odnowienia pozwalajàcym przejÊç do
kolejnych etapów jego piel´gnacji.

Klasa wieku – umowny okres, zwykle 20-letni, umo˝liwiajàcy zbiorcze

grupowanie drzewostanów wed∏ug ich wieku; I klasa wieku obejmuje
drzewostany do 20 lat, II – drzewostany w wieku 21–40 lat itd.

Lasy ochronne – lasy szczególnie chronione ze wzgl´du na pe∏nione

funkcje lub stopieƒ zagro˝enia.

LesistoÊç (wskaênik lesistoÊci) – procentowy stosunek powierzchni la-

sów do ogólnej powierzchni geograficznej kraju (obszaru).

LeÊny kompleks promocyjny (LKP) – obszar funkcjonalny o znaczeniu

ekologicznym, edukacyjnym i spo∏ecznym, powo∏any w celu promocji
trwale zrównowa˝onej gospodarki leÊnej oraz ochrony zasobów przy-
rody w lasach.

Mià˝szoÊç drewna – obj´toÊç drewna, mierzona w metrach szeÊcien-

nych (m

Odnowienia – nowe drzewostany, powsta∏e w miejscu dotychczaso-

wych, usuni´tych w toku u˝ytkowania lub zniszczonych przez kl´ski
˝ywio∏owe;
odnowienia naturalne, gdy drzewostany powstajà z samosiewu lub
odroÊli;
odnowienia sztuczne, gdy sà zak∏adane przez cz∏owieka.

Patogeny – czynniki wywo∏ujàce choroby; pierwotne atakujà organizmy

˝ywe, wtórne atakujà drzewa uszkodzone.

pH – wskaênik kwasowoÊci, np. gleby.

LAS

Y W POLSCE 2008

Posusz – drzewa obumierajàce lub obumar∏e na skutek nadmiernego za-

g´szczenia w drzewostanie, opanowania przez szkodniki owadzie pier-
wotne lub wtórne, oddzia∏ywania emisji przemys∏owych, zmiany wa-
runków wodnych itp.

Przyrost (mià˝szoÊci) – zwi´kszenie z up∏ywem czasu mià˝szoÊci:

1) drzewa, 2) drzewostanu (z uwzgl´dnieniem pozyskania);
przyrost bie˝àcy – dokonuje si´ w okreÊlonym czasie; w zale˝noÊci od
d∏ugoÊci okresu wyró˝niamy:

– przyrost bie˝àcy roczny,
– przyrost bie˝àcy okresowy (d∏ugoÊç okresu wi´ksza ni˝ rok),
– przyrost bie˝àcy z ca∏ego wieku (od momentu powstania drzewa

do interesujàcego nas wieku);

przyrost przeci´tny – iloraz przyrostu bie˝àcego i d∏ugoÊci okresu:

– przyrost przeci´tny roczny w okresie,
– przyrost przeci´tny roczny z ca∏ego wieku.

Roczny etat mià˝szoÊciowy ci´ç w Lasach Paƒstwowych – rozmiar u˝yt-

kowania lasu w danym roku, okreÊlony na podstawie planów urzàdze-
nia lasu jako suma etatów ci´ç r´bnych i przedr´bnych poszczególnych
nadleÊnictw (orientacyjnie oko∏o 1/10 etatu u˝ytkowania ustalonego na
10-lecie). Jest to wielkoÊç zmienna, zale˝na od stanu lasu; suma eta-
tów rocznych w danym nadleÊnictwie musi byç bilansowana w 10-leciu,
czyli pod koniec obowiàzujàcego planu urzàdzenia lasu;
roczny etat mià˝szoÊciowy ci´ç r´bnych w Lasach Paƒstwowych –
suma, odniesiona przeci´tnie do jednego roku, etatów ci´ç r´bnych po-
szczególnych nadleÊnictw; etaty ci´ç r´bnych dla poszczególnych nad-
leÊnictw ustalane sà w planach urzàdzenia lasu jako wielkoÊci nieprze-
kraczalne w ca∏ych (w zasadzie 10-letnich) okresach obowiàzywania
tych planów;
roczny etat mià˝szoÊciowy ci´ç przedr´bnych w Lasach Paƒstwo-
wych – suma, odniesiona przeci´tnie do jednego roku, orientacyjnych
etatów ci´ç przedr´bnych poszczególnych nadleÊnictw.

Ró˝norodnoÊç biologiczna – rozmaitoÊç form ˝ycia na Ziemi lub na da-

nym obszarze, rozpatrywana zazwyczaj na trzech poziomach organiza-
cji przyrody jako:
– ró˝norodnoÊç gatunkowa – rozmaitoÊç gatunków,
– ró˝norodnoÊç ekologiczna – rozmaitoÊç typów zgrupowaƒ (bioce-

noz, ekosystemów),

– ró˝norodnoÊç genetyczna – rozmaitoÊç genów sk∏adajàcych si´ na

pul´ genetycznà populacji.

Spa∏owanie – zdzieranie z´bami przez zwierz´ta kopytne kory drzew sto-

jàcych lub Êci´tych w celu zdobycia pokarmu.

Typ siedliskowy lasu – uogólnione poj´cie grupy drzewostanów na siedli-

skach o podobnej przydatnoÊci dla produkcji leÊnej; podstawowa jed-
nostka klasyfikacji typologicznej w Polsce.

U˝ytkowanie przedr´bne – pozyskiwanie drewna, zwiàzane z piel´gno-

waniem lasu.

U˝ytkowanie r´bne – pozyskiwanie drewna, zwiàzane z odnowieniem

drzewostanu lub wylesieniem z powodu zmiany przeznaczenia gruntu;
drewno pozyskane w ramach u˝ytkowania r´bnego to u˝ytki r´bne.

Zalesienia – lasy za∏o˝one na gruntach nieleÊnych, dotychczas u˝ytkowa-

nych rolniczo lub stanowiàcych nieu˝ytki.

Zapas na pniu – mià˝szoÊç (obj´toÊç) wszystkich drzew ˝ywych na danym

obszarze (drzewostan, województwo, kraj itp.), o pierÊnicy powy˝ej
7 cm (w korze). Zapas na pniu w przeliczeniu na 1 ha nazywany jest za-
sobnoÊcià.

Zasoby drzewne – ∏àczna mià˝szoÊç drzew lasu, najcz´Êciej uto˝samia-

na z pomierzonà (oszacowanà) obj´toÊcià grubizny drzewostanów.

Z∏omy i wywroty – drzewa z∏amane lub powalone przez wiatr, Ênieg.
Zr´by zupe∏ne – powierzchnia, na której w ramach u˝ytkowania r´bnego

usuni´to ca∏y drzewostan, przewidywana do odnowienia w najbli˝szych
dwóch latach.

LAS

Y W POLSCE 2008

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Lasy w Polsce '07
Finansowanie nieruchomości przez banki w Polsce 2008
23 Lasy w Polsce; przestrzenne zróżnicowanie oraz gospodarcze znaczenie
polsce12 2008 pol
Lasy w Polsce '07
Rynek ubezpieczeniowy w Polsce w 2008 r
Aktualna sytuacja kurateli sądowej w Polsce (stan na 2008)
lasy panstwowe w liczbach 2008
Rezerwaty biosfery w Polsce, Prezentacje 2008
Prawo samorządu terytorialnego w Polsce wykłady 2008 2009
Energetyka w Polsce 01.04.2008, Studia, Politechnika
ZARYS SYSTEMU PODATKOWEGO W POLSCE, STUDIA, WZR I st 2008-2011 zarządzanie jakością, Finanse Publicz
Tendencje w kształceniu integracyjnym w Polsce w latach 03 2008
Kierunki zmian wielkości i struktury państwowego długu publicznego w Polsce w latach 1992 2008
2008 11 16 Historia mediów w Polsce wyklad(1)

więcej podobnych podstron