ZESZYTY NAUKOWE WSOWL

Nr 3 (161) 2011 ISSN 1731-8157

Ziemowit Bernard KAYZER

∗∗∗∗

Bernard KAYZER

KADRY URZĘDÓW BEZPIECZEŃSTWA PUBLICZNEGO

I ICH ROZMIESZCZENIE W AUTONOMICZNYM

WOJEWÓDZTWIE ŚLĄSKIM W LATACH 1922-1939

W artykule przedstawiono charakterystykę kadrową urzędów bezpieczeństwa państwowego

w autonomicznym województwie śląskim w latach 1922-1939, jak i dyslokację oraz ewolucję ustroju
wewnętrznego urzędów w okresie II Rzeczypospolitej.

Słowa kluczowe: bezpieczeństwo publiczne 1922-1939 r., województwo śląskie 1922 – 1939 r.,
Policja Województwa Śląskiego 1922 – 1939 r., urząd bezpieczeństwa publicznego 1922 – 1939 r.

WSTĘP

Przywoływanie Drugiej Rzeczypospolitej jako wzoru państwa stało się dzisiaj

rzeczą pospolitą, by nie powiedzieć nagminną, również przez – jak się wydaje – ludzi
wykształconych, w tym historyków. Przywoływanie to stało się modne szczególnie
w sytuacji deprecjonowania ciągłości podmiotowości państwa polskiego okresu
Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej, a szczególnie instytucji zajmujących się
bezpieczeństwem publicznym. Co gorsza, dano temu wyraz w licznej prawotwórczości
„wybrańców narodu”, czy orzecznictwie polskich sądów i trybunałów korygowanych
przez trybunały międzynarodowe. Nobilitacja instytucji bezpieczeństwa państwowego
Drugiej Rzeczypospolitej, w kontekście permanentnej dyskredytacji podobnych
instytucji po 1944 roku wydaje się być wysoce nieuzasadniona. Okazuje się bowiem, że
zarówno metody, jak i sposoby działania niewiele przez dekady się zmieniły. Ba, wiele
z nich było przejętych przez powojenne służby, o czym może świadczyć porównanie
stosownych instrukcji działania policji politycznych okresu międzywojennego oraz
powojennego. Okazuje się wszak, że zmieniali się tylko ludzie i techniczne środki.
Pragmatyka i konsekwencje jej stosowania dla ludzi, w tym obywateli
Rzeczypospolitych lat 1921 – 2010, były podobne, by nie powiedzieć tożsame. Można

∗

mgr Ziemowit Bernard KAYZER, dr Bernard KAYZER

Ziemowit Bernard KAYZER, Bernard KAYZER

276

zatem śmiało postawić tezę, że istnieje tutaj kontynuacja; istnieje tradycja instytucji
bezpieczeństwa bez względu na to czy nazywamy je policją polityczną, defensywą,
urzędami bezpieczeństwa, służbą bezpieczeństwa, urzędem ochrony państwa albo czy
konstytucji, czy agencjami bezpieczeństwa, a jedynie laicy (albo po prostu nieuki) nie
mają o tym większego pojęcia i uznają którąś z instytucji za zbrodniczą bądź
szlachetną. W służbach tego typu szlachetność w znaczeniu moralnym nie istnieje, liczy
się jedynie interes państwa w całej jego złożoności warunkowanej sytuacją zewnętrzną
i wewnętrzną.

Powołanie rozporządzeniem województwa śląskiego z 17 czerwca 1922 r. Policji

Wojewódzkiej

1

przyczyniło się do przejęcia w jej struktury polskich urzędów

bezpieczeństwa z okresu powstań górnośląskich i plebiscytu. W taki to sposób Oddział
Polityczny Naczelnej Rady Ludowej dla Górnego Śląska oraz Oddział Polityczny
Wydziału Bezpieczeństwa Publicznego Województwa Śląskiego (później Urzędu
Województwa Śląskiego) znalazł się jako Oddział Polityczny przy Głównej Komendzie
Policji Województwa Śląskiego w strukturze Policji Województwa Śląskiego (dalej
PWŚl.) formalnie od 20 czerwca 1922 r. Pod tą nazwą funkcjonował do 14 lipca 1922 r.
Często zwany Oddziałem IV-Defensywy,

2

a także Wydziałem IV D. [Defensywy] przy

GK PWŚl. Faktycznie od 12 lipca 1922 do 30 września 1923 r. był w strukturze PWŚl.
Od 1 października 1923 r. tajnym reskryptem wojewody śląskiego przeniesiony z etatu
PWŚl. „na etat i pod wyłączną kompetencję władz administracyjnych Ekspozytury i jej
agentur”

3

. Stanowił zatem wyodrębniony Oddział IV-D. przy Wojewodzie Śląskim od

1 do 31 października 1923 r. w strukturze administracji cywilnej ogólnej, a więc poza
strukturą organizacyjną PWŚl. Z dniem 1 listopada 1923 r. wojewoda nadał
podporządkowanej sobie policji politycznej nazwę Śląski Oddział pozostawiając
w strukturze administracji cywilnej, tj. przy Wojewodzie Śląskim do 14 listopada, a od 15
listopada 1923 przenosząc do Głównej Komendy PWŚl

4

. Pod taką nazwą funkcjonował

do 15 czerwca 1924 r. Wówczas to zmieniono urzędom bezpieczeństwa nazwę na Śląski
Urząd Policji Politycznej, pod którą występował od 16 czerwca 1924 r.

5

. Jesienią 1926 r.

zaczęto tworzyć Wydział V Głównej Komendy PWŚl. jako oddział techniki operacyjnej
i obserwacyjny. Powierzono to ówczesnemu szefowi śląskiej „bezpieki”, w następstwie
czego policja polityczna została z wydziałem tym zintegrowana nie tylko personalnie i od

1

Wszyscy inni autorzy piszący o akcie erygującym Policję Województwa Śląskiego przypisują błędnie

to uprawnienie wojewodzie. Wojewoda jednak takich kompetencji wówczas jeszcze nie posiadał.
Natomiast prawo wydawania aktów prawnych (w tym rozporządzeń z mocą ustawy – reskryptów jak
to wówczas z niemiecka nazywano) posiadała Tymczasowa Rada Województwa Śląskiego na mocy
ustawy Sejmu z 30.07.1921 r. uzupełniającej Statut Organiczny Województwa Śląskiego (Dz.U.R.P.
1921 r., nr 69, poz. 449).

2

W mat. archiwalnych dopiero 4.08.1922 r. po raz pierwszy pojawia się nazwa Oddział IV-D za:

Archiwum Państwowe w Katowicach, zespół Policja Województwa Śląskiego (dalej: APK PWŚl.),
sygn. 309, pp. 79.

3

Tajny reskrypt wojewody śląskiego z 1.10.1923 r., nr 101. opublikowany w: rozkaz GKPWŚl.

z 16.10.1923 r., nr 121 [za:] Archiwum Państwowe w Katowicach, zespół Policja Województwa
Ś

ląskiego (dalej APK PWŚl.). sygn. 1, pp. 483.

4

Reskryptem tajnym z 9.11.1923 r. wojewoda śląski anulował swój tajny reskrypt z 1.10.1923 r.,

nr 101. Opublikowany w: rozkaz GKPWŚl. z 19.12.1923 r. [za:] APK PWŚl. sygn. 1, pp. 590.

5

Reskryptem tajnym wojewody śląskiego z 16.06.1924 r. powołano Śląski Urząd Policji Politycznej

funkcjonujący na podstawie instrukcji akceptowanej reskryptem tajnym wojewody śląskiego
z 9.08.1924 r.

KADRY URZĘDÓW BEZPIECZEŃSTWA W WOJEWÓDZTWIE ŚLĄSKIM 1922 - 1939

277

29 września 1926 r. występowała już pod nazwą Wydział V – Śląski Urząd Policji
Politycznej. Stan ten przetrwał w województwie do 15 grudnia 1926 r.

6

. Od 16 grudnia

1926 r. śląskie urzędy bezpieczeństwa publicznego włączono do Śląskiego Urzędu
Ś

ledczego i jego wydziałów, jako głęboko utajnione brygady polityczne. Nazwy policja

polityczna, urząd bezpieczeństwa państwowego czy publicznego zniknęły z życia
publicznego i instytucji państwowych. Faktycznie policja polityczna funkcjonowała
jednak nadal do 1939 r.

1. KADRY

Kadry bezpieczeństwa w autonomicznym województwie śląskim przejęte były

z wywiadu Polskiego Komisariatu Plebiscytowego oraz Naczelnej Rady Ludowej dla
Górnego Śląska. Oficjalne ich przejęcie następowało w zasadzie wraz z przejmowaniem
powiatów

górnośląskich

pod

administrację

polską.

Pierwsi

funkcjonariusze

bezpieczeństwa wpisani zostali na etat struktur policji politycznej 20 czerwca 1922 r.
Funkcjonariuszami kontynuującymi agenturalną służbę w ramach powołanej PWŚl. byli:
Stanisław Brodniewicz, Leon Błaszak (faktycznie przeszedł między 31 października
a 19 grudnia 1923 r.), Karol Bogdoll vel Bogdoł od 24 czerwca 1922 r., Piotr Chwila od
30 czerwca 1922 r., Franciszek Ciesinger od 20 czerwca 1922 r,. Paweł Gajda od
20 czerwca 1922 r., Karol Grzeja od 1 lipca 1922 r., Paweł Hadyk od 18 czerwca 1922 r.,
Natalia Januszkiewiczówna od 1 lipca 1922 r., Alojzy Kowol od 3 lipca 1922 r., Ryszard
Lasek od 1 lipca 1922 r., Jan Mitręga od 1 sierpnia 1922 r., Karol Miś od 20 czerwca
1922 r., Emanuel Nocoń od 1 lipca 1922 r., Jan Pukała od 29 czerwca 1922 r., Alojzy
Rajwa od 20 czerwca 1922 r., Emil Skowronek od 20 czerwca 1922 r., Kazimierz
Szarzyński od 20 czerwca 1922 r., Helena Szwamberg od 1 listopada 1922 r., Emanuel
Tomanek od 20 czerwca 1922 r. oraz Ignacy Wrona od 20 czerwca 1922 r. Byli oni
kreatorami aparatu bezpieczeństwa publicznego w części Śląska przyznanej w traktacie
wersalskim Polsce. Stanowili jego trzon zarówno w katowickiej centrali, jak
i w powiatach. W większości stanowili kadrę kierowniczą w powiatach lublinieckim,
tarnogórskim, katowickim miejskim i wiejskim, świętochłowickim, pszczyńskim,
rybnickim, bielskim, cieszyńskim oraz w mieście Chorzów. Kierowali wywiadem
przygranicznym w rejencji opolskiej, jak i na tzw. Śląsku zaolziańskim.

Faktycznym kierownikiem Oddziału Politycznego, choć formalnie zastępcą, był

Jerzy Antoni Konnes, as wywiadu Polskiej Organizacji Wojskowej. Zyskał on
mianowanie na szefa śląskiego urzędu bezpieczeństwa państwowego z dniem 1 lipca
1922 r. dopiero w listopadzie,

7

bowiem dopiero wówczas został oficjalnie delegowany

przez ministra spraw wewnętrznych na Śląsk, choć przebywał tu od maja 1922 r.
Kierował policją polityczną do października 1923 r., po czy powrócił do służby
w Policji Państwowej w Warszawie.

Z dniem 1 listopada 1923 r. szefem śląskiej „bezpieki” został nadkomisarz

Policji Państwowej Józef Szeryński pochodzenia żydowskiego (nazwisko rodowe

6

Reskryptem tajnym wojewody śląskiego z 29.09.1926 r. z dniem 30.09.1926 r. Śląski Urząd Policji

Politycznej rozpoczął funkcjonowanie jako Brygada Polityczna Śląskiego Urzędu Śledczego
równolegle z Wydziałem V. i z nakazem likwidacji odrębności do 15.12.1926 r.

7

Reskrypt województwa śląskiego z 30.11.1922 r., nr L.Prom. 2721/10 i dodatek do rozkazu GKPWŚl.

z 27.08.1922 r., nr 16.

Ziemowit Bernard KAYZER, Bernard KAYZER

278

Szenkman)

8

. Ten, zaledwie absolwent gimnazjum, bez jakiegokolwiek doświadczenia

wojskowego, delegowany był do dyspozycji wojewody śląskiego ,,dekretem” ministra
spraw wewnętrznych z 14 listopada 1923 r., nr 13153. Wojewoda nie mianował go,
niemniej jednak jako kierownik Oddziału Informacyjnego (policji politycznej) przy
Wojewodzie Śląskim oraz Śląskiego Urzędu Policji Politycznej pracował do 31 stycznia
1924 r. Ostatecznie na etat PWŚl. nie był przyjęty, a reskryptem wojewody śląskiego
z 22 stycznia 1924 r. oddalony do Komendy Głównej Policji Państwowej

9

.

Kierownictwo nad urzędami bezpieczeństwa państwowego w autonomicznym

województwie śląskim z dniem 1 lutego 1924 r. objął Stanisław Ryczkowski

10

. Od roku

8

Józef SZERYŃSKI właśc. SZENKMAN (8.11.1893-01.1943) Podinspektor Policji Państwowej.

Urodzony 8 listopada 1893 r. Ukończył siedem klas gimnazjum. W wojsku, nawet polskim, nie służył.
W Policji Państwowej od 26 marca 1921 do 31 stycznia 1922 r., ostatnio jako nadkomisarz służby
ś

ledczej Policji Państwowej. Delegowany do dyspozycji Wojewody Śląskiego ,,dekretem” MSWewn.

z 14 listopada 1923 r., nr 13153. W PWŚl. od 1 listopada 1923 r. jako kierownik Oddziału
Informacyjnego (policji politycznej) przy Wojewodzie Śląskim oraz Śląskiego Urzędu Policji
Politycznej od 1 listopada 1923 do 31 stycznia 1924 r. Następnie oficer inspekcyjny PP na
województwo lubelskie. Powrócił do Głównej Komendy Policji Państwowej. Mianowany
podinspektorem PP. Komendant żydowskiej policji porządkowej (zw. Jüdischer Ordnungsdienst -
ż

ydowska służba porządkowa) w warszawskim getto - oficjalna nazwa Ghettopolizei. Za gorliwość

wykazaną w czasie likwidacji tzw. pierwszego getto warszawskiego skazany na śmierć wyrokiem
Ż

ydowskiej Organizacji Bojowej. Wykonanie wyroku (zamach) 25 sierpnia 1942 nie udało się, gdyż

został tylko ciężko ranny. Wyleczony z ran po rozpoczęciu pierwszych walk ŻOB z Niemcami
w styczniu 1943 r. popełnił samobójstwo. (Za: ) Rozkaz Komendanta Głównego Policji Państwowej
z 19.01.1924 r., nr 237, (w:) Archiwum Akt Nowych w Warszawie (dalej AAN), zespół Komenda
Główna Policji Państwowej (dalej KGPP), sygn. 4.); AAN KGPP sygn. 81, p. 25; sygn. 305, p. 7
(nkom. od 19.03.1921); na etat PWŚl. nie przyjęty, a reskryptem wojewody śląskiego z 22.01.1924 r.
oddalony do KGPP (w:) APK PWŚl. sygn. 1, p. 675 oraz APK PWŚl.sygn. 24, p. 1 (od 1.11.1923 r.);
Celel Perechodnik, Czy ja jestem mordercą. Warszawa 1995, pp. 258.

9

Rozkaz Komendanta Głównego Policji Państwowej z 19.01.1924 r., nr 237, (w:) Archiwum Akt

Nowych (dalej AAN), zespół Komenda Główna Policji Państwowe (dalek KGPP)j, sygn. 4; AAN
KGPP sygn. 81, pp. 25; sygn. 305, pp. 7; Także w: APK PWŚl. sygn. 1, pp. 675 oraz APK PWŚl.
sygn. 24, pp. 1.

10

Stanisław Ryczkowski Podinspektor PWŚl.(12.1925) i PP, Urodził się 2 kwietnia 1886 r.
w Krakowie. Studiował prawo na Uniwersytecie Jagiellońskim. Od 15 lutego 1913 r. pracował
w austriackiej Dyrekcji Policji w Krakowie. Od 1915 do 1 października 1918 r. urzędnik cywilny
armii (pracownik kancelaryjny), po czym przeszedł z dniem 1 listopada 1918 r. na etat polskiej policji
jako nadkomisarz policji śledczej. Komisarz w Oddziale III Dyrekcji Policji w Krakowie [3.10.1919].
Koncypista policji w dziale policji kryminalnej w Krakowie [18.02.1921], zajmował się również
reorganizacją i wydzieleniem działu bezpieczeństwa publicznego wraz z defensywą polityczną
w zakresie krakowskiej Dyrekcji Policji w 1919 r. tj. gdy oddziały policji wojskowej w Krakowie
z Dyrekcji Policji przekazywano Policji Państwowej tworząc Komendę PP Kraków-Miasto.
W Dyrekcji Policji do 15 sierpnia 1921 r. Szef IV inspekcji policji w Krakowie - później kierownik
komisariatu IV w Krakowie od 16 sierpnia 1921 r. Kierownik Ekspozytury Śledczej w Krakowie
w randze nadkomisarza. Naczelnik Urzędu Śledczego na okręg (VII) krakowski Policji Państwowej
do 31 grudnia 1923, a właściwie do 24 stycznia 1924 r. Przeniesiony do PWŚl. od 1 stycznia 1924 r.
(początkowo odwołany z przeniesienia dekretem MSWewn. z 12.01.1924 r., nr 1332). W Policji
Województwa Śląskiego służył od 25 stycznia 1924 r. jako: kierownik Oddziału Informacyjnego
Województwa Śląskiego od 31 stycznia 1924 r., a następnie naczelnik Wydz. V. GKPWŚl.
a jednocześnie naczelnik Śląskiego Urzędu Policji Politycznej (02.-10.1925) [13.04.1926]. W czasie
tym wykładał (1.04.1925) przedmioty fachowe na kursach śledczych i kursach policji politycznej
w województwie śląskim. naczelnik Wydziału Bezpieczeństwa Publicznego Urzędu Województwa
Ś

ląskiego od 1 stycznia 1928 do [22.06.1935] września 1939 r. Odznaczony Złotym Krzyżem Zasługi

(1927), wniosek z 6.02.1939 r. do Prezydenta RP o zgodę na przyjęcie węgierskiego Orderu Zasługi.

KADRY URZĘDÓW BEZPIECZEŃSTWA W WOJEWÓDZTWIE ŚLĄSKIM 1922 - 1939

279

1925 tworzył on także Wydział V Głównej Komendy PWŚl. jako oddział techniki
operacyjnej i obserwacji, w kilka miesięcy później połączony z Urzędem Policji
Politycznej. Od grudnia 1926 r. zakamuflowany, wraz z podległymi sobie służbami
bezpieczeństwa, w Śląskim Urzędzie Śledczym Policji Województwa Śląskiego.

Terenowe agentury ulokowane były z reguły w siedzibach władz powiatowych

i podlegały procesom ewolucji organizacyjnej, wynikającej zarówno ze zmian w ich
katowickiej centrali, jak i zmian w strukturze politycznej w województwie i powiatach.
Zasadą było, że właściwość miejsc owa agentur powiatowych rozciągała się na powiat,
wraz z jego zmianami terytorialnymi. Dopiero po „wtłoczeniu” – ładnie zwanym
w literaturze przedmiotu „uśledczeniem” - policji politycznej do struktur śledczych,
które dzisiaj zwalibyśmy kryminalno-dochodzeniowymi, doszło do znaczniejszych
zmian. Przynajmniej na obszarze autonomicznego województwa śląskiego. Utworzono
bowiem wyspecjalizowane brygady polityczne w wyodrębnionych strukturach
Ś

ląskiego Urzędu Śledczego jako centrali policji dochodzeniowo-śledczej, kryminalnej

i politycznej na województwo oraz w dwóch wydziałach śledczych ulokowanych
w Królewskiej Hucie a od 1934 r. w Chorzowie (po zmianach administracyjnych) oraz
Katowicach. Od października 1938 r. powołany też został Wydział Śledczy
w Cieszynie. Właściwość miejscowa, czyli terytorialna tego ostatniego obejmowała
obok powiatu cieszyńskiego, obszar okupowanego przez Polskę Śląska zaolziańskiego
tj. dawne czeskie powiaty: cieszyński, frysztadzki, rydecki i ostrawski. Inkorporowaną
część Słowacczyzny włączono natomiast do powiatu cieszyńskiego, łącząc dawny
powiat czeski z polskim. Katowicki Wydział Śledczy objął zakresem swej
odpowiedzialności katowicki powiat wiejski i miejski, zaś Wydział chorzowski
obejmował powiat świętochłowicki, miasto Królewska Huta oraz te obszary, które od
roku 1934 połączono tworząc miasto Chorzów, z uwzględnieniem dalszej jego ewolucji
terytorialnej do roku 1939. Ponieważ konsekwencją stopniowego włączania
okolicznych miast i osiedli do Chorzowa było uszczuplanie obszaru powiatu wiejskiego
katowickiego, zakres terytorialny odpowiedzialności katowickiej służby bezpieczeństwa
rozciągnięty był stopniowo po 1934 r. także na powiat pszczyński. Tym bardziej, że od
1924 r. wiejski powiat katowicki zyskiwał terytorialnie najpierw w skutek likwidacji
powiatu rudzkiego, a następnie włączania gmin z powiatu pszczyńskiego do powiatu
katowickiego.

Konsekwencją tak znacznych zmian granic administracyjnych powiatów, jak

i zmian w strukturze wewnętrznej policji śledczej, w tym służby bezpieczeństwa, było
obok wyodrębnienia brygad politycznych we wspomnianych wydziałach śledczych,
lokowanie funkcjonariuszy policji tajnej przy komendantach powiatowych. Na terenach
zamieszkiwanych przez większą populację zdecydowano nawet o tym, by zarówno
funkcjonariusze bezpieczeństwa, jak i kryminalni, lokowani byli przy kierownikach
komisariatów (do marca 1924 r. zwanych komisarzami bez względu na posiadany
stopień służbowy). Dla tych ostatnich potworzone zostały specjalne rejony
odpowiedzialności zwane koordynacyjnymi, w zależności od przypisanej obsady

/Kalendarzyk PWŚl. 1926, p. 70; Rozkaz KGPP z 13.03.1924 r. nr 245 (w:) AAN KGPP. sygn. 4;
AAN MSW sygn. 276; APK PWŚl.: sygn. 309, p. 758; APK PWŚl. sygn. 19, p. 6; APK PWŚl. sygn.
107, nie pag.; sygn. 144, p. 208; sygn. 166, p. 54; Archiwum Państwowe w Krakowie (dalej APKr,
zespół Sarostwo Grodzkie Kraków (dalej St.Gr.Kr.), sygn. 4, pb.; sygn. 10, pb.; APKr. St.Gr.Kr. sygn.
10, pp. 6.

Ziemowit Bernard KAYZER, Bernard KAYZER

280

etatowej funkcjonariuszy bezpieczeństwa na daną jednostkę. Wówczas wszystkie
sprawy oficjalne zmuszony był załatwiać za funkcjonariuszy policji tajnej (politycznej
i kryminalnej) wyznaczony funkcjonariusz zewnętrzny czyli służby mundurowej, albo
kierownik komisariatu, bądź posterunku (gdy taki status posiadała jednostka PWŚl.
lokowana w stolicy powiatu).

Tabela 1.Tabela dyslokacyjna oddziałów i kadr bezpieczeństwa państwowego

w autonomicznym województwie śląskim w latach 1922 – 1939

Oddział Polityczny przy Głównej Komendzie Policji Województwa Śląskiego

(20.06.-14.07.1922r.)

Wydział IV Defensywy przy GK PWŚl. (12.07.1922r. - 30.09.1923r.)

Oddział IV-D. przy Wojewodzie Śląskim (1-31.10.1923r.)

Śląski Oddział Informacyjny przy Wojewodzie Śląskim (1-14.11.1923r.)

Śląski Oddział Informacyjny w Głównej Komendzie PWŚl. (15.11.1923r. - 16.06.1924r.)

Śląski Urząd Policji Politycznej (16.06.1924r.-29.09.1926r.)

Wydział V - Śląski Urząd Policji Politycznej (30.09-15.12.1926r.) od 16.12.1926r.

włączony do Śląskiego Urzędu Śledczego jako Brygada Polityczna.

1.

Maksymilian Baetz ( ) 1.09.1922r.-;

2.

Stanisław Brodniewicz (pkom) 19.06.1922r. - 11.02.1924r., 1.07.1924r. - [9.02.
i 3.09.1925r.];

3.

Leon Błaszak (st.przod.wyw-VII) 20.06./3.08.1922r.-31.10.1923r. (faktycznie między
31.10. a 19.12.1923r.), [21.08.1925r.] [18.02.1928r.];

4.

Karol Bogdoll (Bogdoł) (st.wyw-V) 24.06.1922r.-;

5.

Wiktor Buliński (kom.) [17.01. i 21.08.1925r.] (nadkom.) zca nacz. Śl. Urz. Śled.
[3.08.1933r.];

6.

Marian Chomrański (kom. PP) 17.12.1923r. - 29.09.1926r.;

7.

Piotr Chwila (wyw-V) 30.06.1922r./15.03.-31.10.1923r., [17.01 i 21.08.1925r.];

8.

Franciszek Ciesinger (st.przod.wyw) 20.06.1922r.-14.11.1923r.;

9.

Franciszek Duda (pkom.) [31.08.1924r. Wydz. V.] 1.09.1924r. Wydz. IV;

10.

Paweł Duława (Buława?) (asp.) [17.01.1925r.] - [2.09.1926r.];

11.

Paweł Gajda (st. przod. wyw.-VII) 20.06.1922r. - [13.12.1922r.];

12.

Karol Grzeja (st. wyw-VI) 1.07.1922r. - [brak in. dat];

13.

Paweł Hadyk (st. przod. wyw.-VII) 18.06.1922r.- [brak in. dat];

14.

Jan Jabłonka (st.wyw) [17.01 i 21.08.1925r.];

15.

Jan Janus (wyw) 17.08.1922r.- [13.12.1922r.];

16.

Natalia Januszkiewicz [ówna] (kobieta, urz., stenotypistka) 1.07.1922r. - [1.10.
i 15.11.1923r., 24.02.1924r., 17.01.1925r.];

17.

Zygmunt Kiszka (urz.-XI, referat III) [17.01. i 21.08.1925r.];

18.

Józef Kocur ( ) 1.09.1922r.-;

19.

Jan Kołodziej (wyw) [21.08.1925r.];

20.

Jerzy Konnes

*

kierownik Oddz. Politycznego;

21.

Alojzy Kowol (przod. wyw) 3.07.1922r. - 1.03.1924r.;

22.

Jan Kozikiewicz (przod. wyw) [21.08.1925r.];

23.

Józef Kuczmiński (asp.) 25.05.-26.06.1924r.;

24.

Józef Kurek (st. wyw) [13.12.1922r.];

25.

Jan Lacheta (pkom.) 1.06.1924r.-;

26.

Ryszard Lasek (st. przod. wyw.-VII) 1.07.1922r. -;

KADRY URZĘDÓW BEZPIECZEŃSTWA W WOJEWÓDZTWIE ŚLĄSKIM 1922 - 1939

281

27.

Marta Lożanka (kobieta, urz., kancelistka) [17.01.1925r.];

28.

Jan Manzel (przod. wyw);

29.

Paweł Masoń (st. wyw) 17.01.-???.1925r. (kurs inf-śled.);

30.

Paweł Matula (st. przod.) [17.01.1925r.];

31.

Jan Mitręga (przod. wyw.-VI) 1.08.1922r. -;

32.

Karol Miś (st. przod. wyw.-VII) 20.06.1922r. -;

33.

Brunon Musioł ( ) 16.02.1926r. -;

34.

Emanuel Nocoń (przod.wyw.-VI) 1.07.1922r. -;

35.

Halina Nowicka (kobieta, urz., stenotypistka) 11-30.05.1923r.;

36.

Mieczysław Pieczyrak (przod. wyw) [13.12.1922r.], 1-31.10.1923r.;

37.

Jakub Pierchała (wyw) 1.08.1922r. - [1.10. i 15.11.1923r., 24.02.1924r.];

38.

Teodor Pinocy ( ) -14.08.1922r.;

39.

Józef Polnik (przod.wyw) [21.08.1925r.];

40.

Władysław Presz (asp.) 1.07.1922r.- ; (asp., kier. ref. I) 1.11.1923r. -;

41.

Jan Pukała (st. wyw) 29.06.1922r. -;

42.

Alojzy Rajwa (st. przod. wyw., kier. ref. III) 20.06.1922r.-31.10.1923r.;

43.

Erwin Richter (urz.wew.) 7.09.1922r.-15.08.1923r., (st. wyw) 16.08.-31.10.1923r.
(faktycznie do 15.12.1923r.);

44.

Stanisław Ryczkowski (nkom. PP/pinsp. PP i PWŚl., naczelnik oraz naczelnik
Wydz. V [1926r.]) 1.02.1924r. -;

45.

Irena Skorupska (kobieta, urz., kancelistka) -31.10.1923r.;

46.

Emil Skowronek (st. przod. wyw./asp.) 20.06.1922r. - [13.12.1922r., 21.08.1925r.
(asp.), 2.09.1926r.];

47.

Bolesław Stachowski (st. wyw) - 28.02.1923r.;

48.

Antoni Stern (st. wyw) 15.11.1922r.-31.10.1923r.;

49.

Kazimierz Szarzyński (st. przod. wyw) 20.06.1922r.-28.02.1924r., [17.01.1925r.];

50.

Józef Szeryński (nkom. PP) p.o. kierownika 01.11.1923r. – 22/31.01.1924r.;

51.

Józef Szewczyk (asp. PP) 1.02.1924r. -;

52.

Jan Szoblik (st. wyw) - 7.12.1923r. (faktycz. do 27.12.1923r.);

53.

Franciszek Szewieczek (pkom.) [17.01.1925r.] - [2.05.1926r.], w Wydz. V
[28.12.1926r.];

54.

Helena Szwamberg (kobieta, urz., stenotypistka) 1.11.1922r.-31.10.1923r.;

55.

Emanuel Tomanek (st. przod. wyw) 20.06.1922r.-[13.12.1922r., 1.11.1923r.];

56.

Rafał Trębaczowski (Trembaczowski) (st. wyw) [21.08.1925r.];

57.

Ignacy Wieczorek ( ) 15.08.1922r. - przed 12.1923r.;

58.

Władysław Wieczorek ( ) 15.09.1922r. -;

59.

Jan Wieliczka (urz.-IX, w referacie III) [17.01. i 21.08.1925r.];

60.

Henryk Woźniak (wyw) -31.10.1923r.;

61.

Ignacy Wrona (st. przod. wyw) 20.06.1922r. [13.12.1922r.]-[24.02.1924r.];

62.

Antoni Zipser (Cypser) (st. przod. - IX-X) 1.07.1922r.-31.08.1927r.

Katowice miasto i powiat - Agentura Oddziału (Wydziału) IV-D. (14.07.1922r. -

31.10.1923r.); Agentura Informacyjna (1.11.1923r.-) (nr utajniający jednostki XXX)

Ekspozytura Policji Politycznej (-1926r.), (Do 30.09.1923r. na etacie PWŚl., z dn.

1.10.1923r. przeszła na etat Dyrekcji Policji Katowice, by z dniem 15.11.1923r. przejść

ponownie na etat PWŚl.). 1.10.1924r. etat 19 policjantów i urzędników

1.

Leon Błaszak (st. przod. wyw)

***

1.11.1923r.-[1 i 15.11.1923r.];

Ziemowit Bernard KAYZER, Bernard KAYZER

282

2.

Stanisław Brodniewicz

**

(pkom.-IX) kierownik 12.02.-30.06.1924r., [9.02. i 3.09.1925r.,

7.08.1926r.];

3.

Stanisław Brychczy (Brychcy) () -30.04.1923r.;

4.

Jan Chmiel (wyw.) (formal. 18.11.) 26.11.1925r. -;

5.

Piotr Chuszla (Huszla) (wyw) 10.03.1924r. -;

6.

Piotr Chwila (wyw) 1.11.1923r. - [15.11.1923r., 17.01. i 21.08.1925r.];

7.

Stanisław Ciesielski (wyw.) (formal. 18.11.) 26.11.1925r. -;

8.

Franciszek Ciesinger (st. przod. wyw. - VII) 1.10.1923r./12.02.1924r.-31.12.1927r.,
kierownik 1.10.-30.09.1923r. (faktycznie do 11.02.1924r.);

9.

Sylwester Czosnowski (pkom.) 1.06.1924r. - [21.08.1925r.], kierownik ekspozytury
[14.12.1925r.];

10.

Antoni Dziurosz (asp.) kierownik 1.07.1924r. -;

11.

Józef Hachuła (Chachuła) (st. wyw) (formal. 18.11.) 26.11.1925r. -;

12.

Franciszek Hyrdel (st. post.) (formal. 18.11.) 26.11.1925r. -;

13.

Roman Jokiel (st. wyw) [21.08.1925r.];

14.

Franciszek Kost (przod. wyw) 15.06.1924r.-29.09.1926r.;

15.

Alojzy Kowol (przod. wyw) [1.06.1923r.], 2.03.1924r. -;

16.

Józef Kurek (st. wyw. - V) [1.10., 1 i 15.11.1923r., 30.06.1925r.];

17.

Antoni Lewan ( ) 1.09.1922r. -;

18.

Wilhelm Makselon (st. wyw) [9.07 i 21.08.1925r.];

19.

Emanuel Nocoń (przod. wyw. - VI) [1.10.1923r.] - [17.01.1925r.];

20.

Józef Olszowski (st. przod. wyw) [21.08.1925r.];

21.

Maksymilian Oltinger (st. wyw) 10.03.1924r. -;

22.

Maksymilian Ottenburger (st. wyw) [13.12.1922r.] - [21.08.1925r.];

23.

Mieczysław Pieczyrak (przod. wyw) [1.06.1923r.], 1.11.1923r.- [15.11.1923r.];

24.

Paweł Piernau (st. przod.) [21.08.1925r.];

25.

Teodor Pinocy ( ) 14.08.1922r. -;

26.

Józef Piróg (st.wyw) [2.07 i 21.08.1925r.];

27.

Seweryn Przywara (wyw) [21.08.1925r.];

28.

Juliusz Pypłac (przod. wyw) [1.10., 1 i 15.11.1923r.];

29.

Alojzy Rajwa (st. przod. wyw)

***

1.11.1923r. (faktycznie od 19.12.1923r.)-

[19.12.1923r., 21.08.1925r.];

30.

Erwin Richter (urz.) 1.11. (faktycz. od 15.12.).1923r. - , (st. wyw) 10.03.1924r. -;

31.

Irena Skorupska (stenotypistka, kobieta) 1.11.1923r. -;

32.

Antoni Stern (st. wyw) 1.11.1923r. - [21.08.1925r.];

33.

Józef Stobik (przod.) [1.06.1923r.] - 31.05.1923r.;

34.

Kazimierz Szarzyński (st. przod. wyw) 1.03.1924r.-;

35.

Helena Szwamberg (stenotypistka, kobieta) 1.11.1923r. -;

36.

Wincenty Terakowski (st. przod. wyw-VII) [1.10.1923r.];

37.

Leopold Wieczorek (st. post. prób) 26.11.1925r. -;

38.

Szymon Wieczorek (st. post. prób) 26.11.1925r. -;

39.

Henryk Woźniak ( ) 1.11.1923r. - [21.08.1925r.].

APK PWŚl.

*

sygn. 1, pp. 483, 539, 590;

**

sygn. 12, pp. 80;

***

L. Błaszak, A. Rajwa

i F. Ciesinger podani 1.11.1923 r. jako kierownicy Agentury Informacyjnej
w Katowicach (za:) APK PWŚl. sygn. 1, pp. 539-540; sygn. 309, p. 719;

KADRY URZĘDÓW BEZPIECZEŃSTWA W WOJEWÓDZTWIE ŚLĄSKIM 1922 - 1939

283

Królewska Huta - Ekspozytura Oddziału (Wydziału) IV-D (14.07.1922r.-

31.10.1923r.) Agentura Informacyjna (1.11.1923r.-1924r.)/Ekspozytura Policji

Politycznej (1924r.- 29.09.1926r.) od 30.09.1926r. do Wydziału Śledczego Królewska

Huta jako Brygada Polityczna. (Od 1.10. do 15.11./15.12.1923r. w Dyrekcji Policji.

1.10.1924r., etat 5 policjantów)

1.

Franciszek Bartosik (wyw) 1.08.1925r. - [5.09.1925r.];

2.

Stanisław Franciszek Borek (urz. adm./asp. PP) 2.01.1924r. - 31.01.1925r.;

3.

Lucjan Drzewiecki ( ) - 3.08.1922r.;

4.

Stanisława Falasiewiczówna (stenotypistka) [1.12.1924r.];

5.

Karol Grzeja (st. wyw./przod. wyw) [13.12.1922r.] - [5.09.1925r.];

6.

Jan Kański (wyw) [14.03.1925r.];

7.

Józef Kuczmiński (asp. wyw) p.o. kierownika -24.05.1924r.;

8.

Franciszek Lorenz (st. wyw) -31.05.1923r.;

9.

Eugeniusz Makselon (st. wyw) [14.08. i 5.09.1925r.];

10.

Franciszek Mamok (wyw) [14.08. i 5.09.1925r.];

11.

Alojzy Mróz ( ) -15.03.1923r.;

12.

Wincenty Nowak (wyw./st. wyw.) [06.1924r.] - [5.09.1925r.];

13.

Piotr Sitko (st. wyw) 1.12.1924r.-30.03.1926r.;

14.

Bronisław Szczerbicki (st. wyw) [17.01.1925r.] - [5.09.1925r.];

15.

Jan Szelong (wyw) - 1.06.1923r.;

16.

Marian Świtkowski ( ) - 3.08.1922r.;

17.

Tomala (st. wyw.) [1926r.];

18.

Emanuel Tomanek (st. przod. wyw.) kierownik - 1.10.1923r.; 1.10.-14.11.1923r.
w Dyr. Policji, 15.11/15.12.1923r. - 30.06.1924r.;

19.

Rajmund Włodarczyk (st. wyw) [14.08. i 5.09.1925r.];

20.

Paweł Zientek (pkom.) kierownik 1.07.1924r.-29.09.1926r.

Cieszyn - Agentura Wydziału IV-D/

Agentura Informacyjna/Ekspozytura Policji Politycznej (-15.12.1926r.)

1.

Franciszek Bartosik (st. post. wyw.) [1.08.1925r., późn. Bielsko];

2.

Alojzy Gleic (st. wyw.) [14.08 i 2.09.1925r.];

3.

Stanisław Grabowski (wyw) [14.08. i 2.09.1925r.];

4.

Paweł Hanzel ( ) 06.1924r. -;

5.

Jan Konderla (st.wyw.) 28.09.1922r. - [2.09.1925r.];

6.

Józef Macura (przod. wyw.) kierownik 1.09.1922r. - 10.02.1924r. (faktycz. do
30.06.1924r.); p.o. kierownika [14.08 i 2.09.1925r.]

**

; (przod. wyw./asp., z-ca kier.)

11.02./1.07.1924r. - [8.02.1930r., 11.09.1933r., 1935r.]

**

;

7.

Klemens Preisner (asp., kier. albo z-ca) 1.07.1924r.-

**

;

8.

Jerzy Śliwka (wyw.) [14.08 i 2.09.1925r.];

9.

Paweł Zientek (pkom., kier.) [1.01.1924r.] – {11.02.-30.06.1924r. zawieszony na
etacie kier.}-[2.09.1925r.].

**

APK PWŚl. sygn. 309, pp. 690-694, 705;

Świętochłowice - Agentura Oddziału (Wydziału) IV-D./Agentura

Informacyjna/Ekspozytura Śląskiego Urzędu Policji Politycznej do 29.09.1926r.

1.

Józef Boroński (asp.) kierownik 02.01.1924r. - [11.02.1926r.];

2.

Franciszek Janeczko (przod. wyw.) [11.10.1924r.; 11.02.1926r.];

Ziemowit Bernard KAYZER, Bernard KAYZER

284

3.

Wincenty Kasperowicz (post. próbny) 14.01.1924r.-31.03.1925r.;

4.

Filip Kołodziejczyk (st. wyw.) [3.09.1925r.; 11.02.1926r.];

5.

Józef Konka (st. wyw.) [3.09.1925r.]; [11.02.1926r. brak];

6.

Ryszard Krawiec (przod. wyw.) [13.05.1924r.; 11.02.1926r.];

7.

Sylwester Księżyk (st. wyw.) [14 i 21.08.1925r. jest; a 03.09.1925r. już brak];

8.

Jerzy Kuzia ( ) 12.1924r. -;

9.

Ryszard Lasek (st. przod. wyw.) 01.04.1924r. - [11.10.1924r.];

10.

Teofil Orszulik (st. wyw.) [11.10.1924r.; 11.02.1926r.];

11.

Franciszek Richter (st. wyw.) 01.04.1924r. -;

12.

Karol Saternus (przod. wyw.) [11.10.1924r.; 11.02.1926r.];

13.

Stanisław Uher {Ucher} (wyw.) 01.04.1924r. - [3.09.1925r.; 11.02.1926r.];

14.

Leon Woźnica (st. wyw.) [11.10.1924r.; 11.02.1926r.];

15.

Ignacy Wrona (st. przod. wyw., z-ca kier.) [11.10.1924r.; 11.02.1926r.].

Ruda - Agentura Oddziału IV D. zlikwidowana 31.03.1924r.

1.

Ryszard Lasek (st. przod. wyw., kierownik) [01.10.1923r.] -31.03.1924r.;

2.

Franciszek Richter (st. wyw.) [13.12.1922r.] - 31.03.1924r.;

3.

Ignacy Wieczorek (wyw.) [1922/23r.] -31.03.1924r.

Rybnik - Agentura Oddziału (Wydziału) IV-D./Agentura

Informacyjna/Ekspozytura Śląskiego Urzędu Policji Politycznej do 15.12.1926r.

1.

Piotr Korzeniowski (przod. wyw.) [1.10 i 10.11.1923r.];

2.

Rudolf Szturc-Szturmowiec (podkom.) 01.1924r. - [11.02.1925r.];

3.

Fryderyk Garborz (wyw.) 07.12.1924r. – [14 i 28.01.1925r.]; [03.09.1925r. brak];

4.

Jan Henzel (wyw.) [03.09.1925r.] [02.1926r.];

5.

Józef Magiera (wyw.) [3.09.1925r.; 11.02.1926r.];

6.

Henryk Mercik {Myrcik} (wyw.) [3.09.1925r.; 11.02.1926r.];

7.

Józef Podkowa (wyw.) [3.09.1925r.; 11.02.1926r.];

8.

Wincenty Śmieja (wyw.) [17.01 oraz 3.09.1925r.; 11.02.1926r.];

9.

Ignacy Wieczorek (wyw.) 01.07.1023r.- [11.02.1926r.];

10.

Franciszek Żymła {Żymełka} (wyw.) [10.03.1924r.; 11.02.1926r.].

Bielsko na powiat (bez pięciu gmin podporządk. Dyrektorowi Policji w Bielsku)

Agentura Oddziału (Wydziału) IV-D./Agentura Informacyjna/Ekspozytura

Śląskiego Urzędu Policji Politycznej przy staroście powiatu bielskiego

1.

Józef Bazgier (st. wyw./przod. wyw.) [17.01.1925r.], [03.09.1925r.];

2.

Karol Czech (st. wyw.) 01.08.1925r. - [15.08.1925r.] [03.09.1925r. brak];

3.

Karol Hanela (st. przod. wyw.) [28.11.1923r.];

4.

Adam Meresz (st. przod. wyw., kierownik) [30.11.1922r.];

5.

Franciszek Międzybrodzki (wyw.) [14 i 21.08.1925r.] [ale 03.09.1925r. brak];

6.

Antoni Mynarski urzędnik do 31.08.1925r.; wywiadowca od 01.09.1925r. -;

7.

Jan Niedziela (st. wyw.) [03.09.1925r.];

8.

Józef Pająk (asp./podkom) kierownik od 04.04./01.07.1924r. - [31.08.1924r.];
kierownik od 01.09.1925r. -;

9.

Klemens Preisner (asp., kierownik) do - 30.06.1924r.;

10.

Józef Stobik (przod. wyw.) w Dyrekcji Policji Bielsko 01.06.1923r. - 12.07.1923r. -
[03.09.1925r.];

11.

Antoni Szczęść (st. wyw.) z P.P. 03.09.1925r. -.

KADRY URZĘDÓW BEZPIECZEŃSTWA W WOJEWÓDZTWIE ŚLĄSKIM 1922 - 1939

285

Bielsko miasto i pięć okolicznych gmin

Agentura Oddziału (Wydziału) IV-D. ; Agentura Informacyjna przy Dyrekcji

Policji w Bielsku 13.07.1923r.-31.08.1925r.

1.

Józef Herlig (asp.) kierownik 13.02.1924r. -;

2.

Franciszek Lorenz (st. wyw.) 01.06.1923r./13.07.1923r. - [03.09.1925r.]

3.

Józef Stobik (przod. wyw., z-ca kier.) 13.07.1923r. - [03.09.1925r.] {do powiatu};

4.

Leopold Szelong 02.06.1923r. - 31.08.1925r. urzędnik; posterunkowy 01.09.1925r. -;

5.

Jan Szoblik (st. wyw.) 08.12.1923r. - [28.12.1923r.];

6.

Józef Sztwiertnia (st. przod. wyw.) [28.11.1923r.].

Tarnowskie Góry - Agentura Oddziału (Wydziału) IV-D. (14.07.1922r.-

31.10.1923r.); Agentura Informacyjna (1.11.1923r. -); Ekspozytura Policji

Politycznej (19.12.1926r.) w grudniu 1926r. włączona do policji śledczej jako Brygada

Polityczna (1.10.1924r. etat 4 policjantów i urzędników)

1.

Roman Dziembała (wyw) [14.08. i 4.09.1925r., 11.02.1926r.];

2.

Antoni Dziurosz (asp.) p.o. kier. 9.02.-30.06.1924r.; z-ca kier. [02.1924r.] -1.07.1924r.;

3.

Teodor Feliks (st. wyw./przod. wyw.) [14.08. i 4.09.1925r., 11.02.1926r.];

4.

Paweł Hadyk (st. przod. wyw., kierownik) 18.06.1922r.- [11.02.1926r.];

5.

Jan Janus (wyw-V) 17.08.1922r. - 26.05.1926r. - do Bryg.Politycz.;

6.

Franciszek Korfanty (przod. wyw)?;

7.

Antoni Lewon ( ) -31.08.1922r.;

8.

Józef Marcinek vel Marciniak (wyw) 1.09.1924r. - 30.11.1926r.;

9.

Jan Mitręga (przod. wyw.) 1.08.1922r. -14.01.1925r.

***

;

10.

Piotr Owczarek (wyw) [14.08. i 4.09.1925r., 11.02.1926r.];

11.

Paweł Pirnau (Piernau) (st. przod. wyw) [25.01.1925r.];

12.

Wawrzyn Śmiłowski (st. wyw./ST .przod. wyw, z-ca kier) [1.10.1922r.] -
24.01.1925r. {na kurs śled.};

13.

Ryszard Wolny (st. wyw,/przod. wyw.) 17.06.1922r. - ; 25.01.1925r.- przed 7.03.1928r.;

14.

Jerzy Zakrzewski (wyw) [15.12.1922r.] - po 11.02.1926r. a przed 1928r.

***

Organizator policji politycznej w powiecie tarnogórskim na etacie: Oddziału IV-D

Katowice 1.08.1922r.-29.09.1923r., Wojewódzkiego Oddziału Informacyjnego 30.09.-
18.12.1923r., Agentury Informacyjnej Tarnowskie Góry 19.12.1923r.-14.01.1925r.;

Lubliniec - Agentura Oddziału (Wydziału) IV-D.; Agentura Informacyjna;

/Ekspozytura Policji Politycznej do 15.12.1926r.

1.

Karol Bogdoł (st. wyw) [1.10., 1 i 15.11.1923r., 17.01. i 4.09.1925r.] -31.01.1928r.;
deleg. do starostwa 07.1927r.-31.03.1928r.;

2.

Paweł Gajda (st. przod. wyw.,) kierownik [1.10. i 1, 15.11.1923r.]; z-ca kier. [4.09.1925r.
– 1926r.];

3.

Karol Grycman (wyw) [14.08. i 4.09.1925r.];

4.

Roman Kozłowski (st. post.) 5.03.1925r. - 21.07.1926r.;

5.

Jan Pakuła {Pukała} (st. wyw) [1.10., 1 i 15.11.1923r., 4.09.1925r.];

6.

Józef Röhrich (przod. wyw) [14 i 21.08.1925r. brak] [4.09.1925r.];

7.

Jan Sikora (asp.) kierownik [6.06. i 1.09.1924r.]-[13.10.1925r.];

8.

Józef Śliwiński (wyw) [14.08. i 4.09.1925r.].

Ziemowit Bernard KAYZER, Bernard KAYZER

286

Pszczyna - Agentura Oddziału IV-D.; Agentura Informacyjna; Ekspozytura Policji

Politycznej [w dniu 1.10.1924r. już nie istniała, agenci samodzielni podlegali

komendantowi powiatowemu]

1.

Karol Gaszczyk (pkom.) kierownik [12.02.1924r., 9.02. i 09. i 13.10.1925r., 08.1926r.];

2.

Jan Kukla (wyw) [4.08. i 3.09.1925r.];

3.

Jan Manzel [albo Mantzel] (przod. wyw) [29.09. i 1.10.1923r.] - [12.1924r., 15.07.1928r.];

4.

Karol Miś (st. przod. wyw) kierownik [21.09., 1.10., 15.11. i 19.12.1923r.];

5.

Bernard Mróz (st. wyw) 15.06.1923r. - [3.09.1925r.];

6.

Emanuel Nocoń (przod. wyw) [4.08. i 3.09.1925r. z-ca kier.];

7.

Wilhelm Śmietana (wyw) [14.08. i 3.09.1925r.];

8.

Robert Szczepek (wyw.) 6.06.-14.11.1924r.;

9.

Piotr Szymańda (vel Rzymańda) (przod. wyw) kierownik [17.01.1925r., 9.09.1925r.]

Komenda Powiatowa PWŚl. Frysztat

ul. Legionów 76 (w 1938r.) (sąd pow. na miejscu, sąd okr. i prok. (rej. IV.) Cieszyn 18 km.)
ETAT na 2.10.1938r.

**

4 (5) komisariaty i 18 (17) poster.: 4 (3) ofic., 18 st. przod., 38

przod., 72 st. post., 156 post. (232 szer.), 31 (18) wywiadowców
ETAT REZERWY 2 (3) of., 100 (35) policjantów, 197 kandydatów (i 45 szer. konnych)
początkowo utworzono 4 komisariaty i 19 posterunków

1.

Gustaw Krzystek (nkom., kdt pow.) 03.10.1938r. - 25.04.1939r.;

2.

Romuald Bargieł (kom.) z-ca kdta pow. 26.01.1939r.-25.04.1939r. kdt pow. 26.04.1939r. -
[2.07.1939r.] [PWŚl. 73, p. 48-; 103, p. 192] z-ca kdta pow. [25.08.1939r.];

3.

Leopold Potyka (nkom., kdt pow.) .05.1939r. -;

4.

Franciszek Atanowski (przod., kierowca) 17.11.1938r. -;

5.

Dominik Bylok (post.) (5.05.1939r. -);

6.

Franciszek Folek (st. post) (7.04.1939r. -);

7.

Juliusz Gołąb (kierowca z KRez. K-ce 18.08.1939r. -);

8.

Karol Łabudek (przod., oddz. gosp.-adm.) ( );

9.

Bronisław Mamot (przod.) (10.03.1939r. -);

10.

Jan Stonawski (post) (28.07.1939r. -);

11.

Paweł Tannenberg (przod.) 21.12.1938r. -.

Wydział Śledczy Frysztat ul. Legionów 76

ETAT na 2.10.1938r. 18 wywiadowców w jednostkach terenowych: Frysztat (w miejscu)
4; Karwina (komisariat) 4; Orłowa (komisariat) 5; Bogumin (komisariat) 5.

1.

Józef Dymalski (st. post. wyw.) (23.04.1939r. -);

2.

Arnold Kalina (post. wyw.) (27.12.1938r. -);

3.

Paweł Kłoda (post. wyw.) (z Lipin, 27.12.1938r. -);

4.

Józef Kubieniec (st. post. wyw.) (2.03.1939r. -);

5.

Franciszek Lenartowski (st. post. wyw.) (z Wydz. Śl. Chorzów, 23.02.1939r. -);

6.

Eugeniusz Makselon (przod. wyw.) (2.03.-18.07.1939r., do Bogumina Nw);

7.

Alfred Neffe (przod.wyw.) (23.02.1939r. -);

8.

Franciszek Panek (st. post. wyw.) (26.05.1939r. -);

9.

Franciszek Pauch (st. post. wyw.) (26.05.1939r. -);

10.

Alfons Sekta (post. wyw.) 27.12.1938r.- 09.1939r.;

11.

Wiktor Staś (przod. wyw.) (2.03.1939r. -);

KADRY URZĘDÓW BEZPIECZEŃSTWA W WOJEWÓDZTWIE ŚLĄSKIM 1922 - 1939

287

12.

Wiktor Swaczyna (przod. wyw.) 21.12.1938r. - 09.1939r.;

13.

Paweł Turoń (st. post.) (3.01.1939r. -);

14.

Jerzy Wojnar (post.wyw.) (28.01.1939r.-)

podkreślono nazwiska byłych wywiadowców Polskiego Komisariatu Plebiscytowego i Naczelnej
Rady Ludowej dla Górnego Śląska
Stan kadrowy ustalony został przez autorów na podstawie materiałów archiwalnych zgromadzonych
w Archiwum Państwowym w Katowicach i Archiwum Akt Nowych w Warszawie. [W nawiasach
kwadratowych podano ustalone daty służby]

©Bernard i Ziemowit Bernard Kayzer

Ź

ródło: Opracowanie własne

2.

STRUKTURA WEWNĘTRZNA

Struktura wewnętrzna śląskiego urzędu bezpieczeństwa publicznego w latach

1922 – 1939 poddana była ewolucji warunkowanej zmianami politycznymi, tudzież
odbiorem społecznym. O ile jej ustrój po 1926 r. przedstawiony był przed rokiem, to
obecnie godzi się wspomnieć o specyfice organizacyjnej lat wcześniejszych
zobrazowanej na poniższych trzech schematach. Choć można niektóre jej elementy
zaobserwować w tabeli dyslokacji (Tabela 1.).

Znamiennym jest to, że w wewnątrznym policyjnym obrocie nie posługiwano

się – zarówno w odniesieniu do ogniw policji politycznej, jak i kryminalnej oraz ich
funkcjonariuszy, czyli tam gdzie służba wykonywana była po cywilnemu przez
„tajniaków” – nazwami, a kryptonimami. Funkcjonariusze ci zwani byli urzędnikami
wewnętrznymi. Pełna struktura urzędu bezpieczeństwa publicznego możliwa jest do
zobrazowania na przykładzie jej katowickiej komórki, dla utajnienia ulokowanej
w Wydziale Śledczym. Szefem katowickiej „bezpieki” w kwietniu 1939 roku był
komisarz Sylwester Czosnowski kierujący tajną Brygadą Polityczną Wydziału
Ś

ledczego w Katowicach, a jednocześnie zastępca kierownika Wydziału. Sprawował on

ponadto nadzór merytoryczny nad referatami śledczymi Brygady Kryminalnej K III
oraz K IV, zajmującymi się sprzeniewierzeniem mienia (w tym publicznego)
i fałszerstwem oraz sprawami skarbowymi i granicznymi. Podlegało mu bezpośrednio
dwóch starszych przodowników służby zewnętrznej (umundurowanej), których
zadaniem było nadzorowanie referatów śledczych w pełnym zakresie. Brunon Musioł
nadzorował referaty śledcze: P I, P Ia oraz P II, zaś Roman Jokiel P IV, P IVa oraz P V.
Natomiast w zakresie merytorycznym, polegającym na takim operacyjnym, tajnym
zbieraniu materiału inwigilacyjnego, by był on łatwy do przekształcenia w materiał
procesowy, Brunon Musioł nadzorował jeszcze referat P III zajmujący się
szpiegostwem i kontrwywiadem. Głównym zadaniem B. Musioła i R. Jokiela było
przygotowanie spraw politycznych pod względem procesowym i występowanie na
zewnątrz. Byli to jedyni funkcjonariusze katowickiego bezpieczeństwa powołani do
oficjalnego występowania.

Ziemowit Bernard KAYZER, Bernard KAYZER

288

Organizacja Oddziału Politycznego i Oddziału IV - D. w autonomicznym województwie

śląskim od 20 czerwca 1922 do 30 września 1923 roku

Sejm Śląski

Rada Ministrów Rzeczypospolitej Polskiej

Minister Spraw Wewnętrznych

Ś

ląska

informowanie

Rada Wojewódzka

Wojewoda Śląski

Wydział IV-Defensywy MSW

Śląski Urząd Wojewódzki

Główny Komendant Policji

Wydział III

naczelnik

Województwa Śląskiego

Bezpieczeństwa

funkc.

Główna Komenda PWŚl.

Oddział Polityczny

20.06.-08.1922

Starostowie

Dyrektor

Kierownik Oddziału

Oddział / Wydział

Policji

służb.

IV - Defensywy Głównej Komendy

Dyrektor

na miasto

PWŚl.

Policji

Katowice,

Bielsko

z-ca kier. Oddz.

referat 3

Kierownik

referat 1.

Kierownik

referat 2.

Królewska

Huta

administracyjno-

prawny

informacyjno-

sprawozdawcz

.

rejestracyjno-

ś

ledczego

funkcjonalnie.

Komendanci

Komendant

powiatowi

miejskiego rejonu

(równorzędni)

Bielsko (+5 gmin)

Agentura Oddziału

Sł.

(Wydziału) IV - Defensywy

merytorycznie

Kierownik Agentury miasta Bielsko

Kierownik Agentury

wywiadowcy

wywiadowcy

referat informacyjno-sprawozd.

referat rejestracyjno-śledczy

konfidenci

ś

ciśle zakonspirowane - tajne - komórki lub osoby działające pod legendą

© Z. Bernard Kayzer na podstawie archiwaliów: APK PWŚl. Sygn. 107, paginacji brak.

Rys. 1. Organizacja Oddziału Politycznego i Oddziału IV - D. w autonomicznym województwie

ś

ląskim od 20 czerwca 1922 do 30 września 1923 roku

Ź

ródło: Opracowanie własne na podstawie archiwaliów APK PWŚl

KADRY URZĘDÓW BEZPIECZEŃSTWA W WOJEWÓDZTWIE ŚLĄSKIM 1922 - 1939

289

Organizacja Oddziału przy Wojewodzie Śląskim od 1 do 15 listopada 1923 r. oraz w Głównej

Komendzie Policji Województwa Śląskiego od 16 listopada 1923 do 16 czerwca 1924 r.

Sejm Śląski

Rada Ministrów Rzeczypospolitej Polskiej

Minister Spraw Wewnętrznych

Ś

ląska

informowanie

Rada Wojewódzka

Wojewoda Śląski

Wydział Informacji MSW

Śląski Urząd Wojewódzki

Główny Komendant Policji

Wydział III

naczelnik

Województwa Śląskiego

Bezpieczeństwa

Publicznego

1-15.11.1923

16.11.1923-16.06.1924

Śląski Oddział Informacyjny

Kierownik

referat

referat

z-ca kier. Oddz.

Informacyjno- Rejestracyjno-

referat

sprawozdaw.

-śledczy

adm.-prawny

Starosta

Dyrektor Policji

Dyrektor Policji

w Bielsku

w Katowicach

i Królewskiej Hucie

Agentury

kierownicy

kierownik

kierownicy

informacyjne

Agentura

Agentury

Cieszyn, Ruda,

Informacyjna

Informacyjne

Bielsko, Rybnik

w

Katowicach

Królewska Huta

Świętochłowice

tylko

Pszczyna,

Czynności

AI m. Bielsko

Tarnowskie G-y

wykonawcze

(z 5 gminami)

Lubliniec
czynności

zaś Śląski

Oddz. Infor.

czynności

wykonawcze

wykonawcze i

adm.-prawne

czynności

adm.-prawne

i adm.-prawne

konfidenci

ś

ciśle zakonspirowane - tajne - komórki lub osoby działające pod legendą

© Z. Bernard Kayzer na podstawie archiwaliów: APK PWŚl. Sygn. 107, paginacji brak.

Rys. 2. Organizacja Oddziału przy Wojewodzie Śląskim od 1 do 15 listopada 1923 r. oraz

w Głównej Komendzie Policji Województwa Śląskiego od 16 listopada 1923 do 16 czerwca 1924 r.

Ź

ródło: Opracowanie własne na podstawie archiwaliów APK PWŚl

Ziemowit Bernard KAYZER, Bernard KAYZER

290

Organizacja Śląskiego Urzędu Policji Politycznej od 16 czerwca 1924 do 15 grudnia 1926**r.

Sejm Śląski

Rada Ministrów Rzeczypospolitej Polskiej

Minister Spraw Wewnętrznych

Ś

ląska

informowanie

Rada Wojewódzka

Wojewoda Śląski

Wydział V Policji Politycznej

MSW

Śląski Urząd Wojewódzki

Główny Komendant Policji

Wydział III

naczelnik

Województwa Śląskiego

Bezpieczeństwa

Publicznego

Wydział V GKPWŚl.

naczelnik

Śląski Urząd

Policji Politycznej

Dyrektor Policji

w Katowicach

starostowie

Referat

personalno-

organizacyjny

Referat

rejestracyjno-

pościgowy

Referat

ogólnoinform

acyjny

Komendanci powiatowi (miejscy) PWŚl.

kontrola od 24.04.1925

kierownik

Ekspozytura

kierownicy

Ekspozytury

Śląskiego Urzędu Policji

Politycznej na miasto i

powiat Katowice

referaty

Śląskiego Urzędu Policji Politycznej

Cieszyn, Pszczyna, Rybnik

Świętochłowice, Królewska Huta

Tarnowskie Góry, Lubliniec

informacyjny

rejestracyjno-

pościgowy

Referat

informacyjny

Referat rejestracyjno-

pościgowy

wywiadowcy

wywiadowcy

konfidenci

ś

ciśle zakonspirowane - tajne - komórki lub osoby działające pod legendą;

** formalnie do 29 września 1926 r.
© Z. Bernard Kayzer na podstawie archiwaliów: APK PWŚl. Sygn. 107, paginacji brak.

Rys. 3. Organizacja Śląskiego Urzędu Policji Politycznej od 16 czerwca 1924 do 15 grudnia 1926r.

Ź

ródło: Opracowanie własne na podstawie archiwaliów APK PWŚl

Brygada Polityczna podzielona była na referaty śledcze ukryte pod kryptonimem

„P” (Brygada Kryminalna używała kryptonimu – „K”). I tak funkcjonariusze referatu
ś

ledczego „P I” zajmowali się inwigilowaniem legalnych ruchów i partii politycznych,

związków zawodowych oraz wszelkich innych legalnych organizacji niebędących
w zainteresowaniu innych referatów. Ponadto referat zajmował się opiniowaniem dla
potrzeb wszelkich instytucji państwowych, jak i sprawami ogólnymi. Kierownikiem
referatu był przodownik wywiadowca Maksymilian Ottenburger, zaś zastępcą
przodownik wywiadowca Franciszek Łazinka. W zainteresowaniu operacyjnym referatu
ś

ledczego „P Ia” były radykalne organizacje narodowe (w tym legalne) oraz ludność

ż

ydowskiego pochodzenia. Ich inwigilacja odbywała się pod kierownictwem

przodownika wywiadowcy Teofila Wituckiego oraz jego zastępcy, starszego
wywiadowcy Ignacego Tomkalskiego. Sprawami nielegalnej i legalnej działalności
ludności niemieckiej zajmował się referat „P II”, badający m.in. nastroje wśród licznych

KADRY URZĘDÓW BEZPIECZEŃSTWA W WOJEWÓDZTWIE ŚLĄSKIM 1922 - 1939

291

w województwie Niemców. Zarządzał nim przodownik wywiadowca Piotr Chwila,
wraz z zastępcą przodownikiem wywiadowcą Pawłem Lepszym. Referatem śledczym
„P III” kierował przodownik wywiadowca Andrzej Nadobny. Zakresem jego
zainteresowania było szpiegostwo i prowadzenie działalności kontrwywiadowczej.
W referacie pracował jako zastępca referatu starszy wywiadowca Aleksander Tarnożek.
Inwigilacją ruchu komunistycznego i wszelkiego rodzaju działalnością wywrotową,
strajkami i zatargami na tle zarobkowym i pracowniczym zajmowali się
funkcjonariusze referatu śledczego „P IV”. Kierował nimi starszy przodownik
wywiadowca Józef Pisulski, wspierany przez zastępcę starszego wywiadowcę Leona
Krakowiaka. Ten drugi jednocześnie kierował referatem „P IVa” zajmującym się
rozpoznaniem oraz wydalaniem osób niepożądanych z pasa granicznego. W tym
przypadku wydalaniem z obszaru województwa śląskiego. Referat śledczy „P V”
kierowany przez starszego wywiadowcę Tomasza Szczurka zajmował się sprawami
ukraińskimi

11

.

Charakterystycznym jest to, że ówczesne metody działania wynikające

z „Instrukcji Politycznej dla Policji Województwa Śląskiego” wprowadzonej do użytku
służbowego reskryptem województwa śląskiego z dnia 6 listopada 1923 roku, ze
współczesnymi – stosowanymi w urzędach bezpieczeństwa publicznego, czyli policji
politycznej po 1944 roku - do dzisiaj, były bardzo podobne. Natomiast zmieniły się,
wraz z postępem techniki, stosowane w działaniach środki.

PERSONNEL AND DISPOSITION OF NATIONAL SECURITY SERVICES

IN SILESIA PROVINCE IN THE YEARS OF 1922-1939

Summary

The paper describes the personnel in the national security services in the autonomous Silesia
province from 1922 to 1939. Moreover, it presents the deployment and evolution of the internal
system of the departments in the Republic of Poland from 1922 to 1939.

Key words: public security of 1922-1939, Province of Silesia of 1922-1939, police of Province
of Silesia of 1922-1939, public security service of 1922-1939

Artykuł recenzował: dr hab. Henryk ĆWIĘK, prof. nadzw. UŚ

11

Archiwum Państwowe w Katowicach, zespół Policja Województwa Śląskiego, sygn. 547, pp. 349-350.