Ministerstwo Edukacji Narodowej i Sportu

734[02]/ZSZ/MENiS/2002.08.

PROGRAM NAUCZANIA

INTROLIGATOR 734[02]

Zatwierdzam

Minister Edukacji Narodowej i Sportu

Warszawa 2002

Autorzy:

dr inż. Janusz Figurski
dr inż. Henryk Godlewski
inż. Urszula Łobejko
mgr inż. Janina Dretkiewicz-Więch
mgr inż. Dorota Mazur-Dulęba

Recenzent:
mgr inż. Marek Jędra


Opracowanie redakcyjne:
mgr inż. Dorota Mazur-Dulęba

1

Spis treści

I. Plan

nauczania

3

II.

Programy nauczania przedmiotów zawodowych

4

1.

Podstawy

techniki

4

2.

Podstawy projektowania graficznego

13

3.

Materiałoznawstwo 18

4.

Technologia

24

5.

Maszyny

i

urządzenia 33

6.

Zajęcia praktyczne

39

2

I. PLAN NAUCZANIA

Zasadnicza szkoła zawodowa
Zawód: Introligator 734 [02]

Szkoła

dla młodzieży

Szkoła dla dorosłych

Liczba godzin

tygodniowo

w trzyletnim

okresie

nauczania

Liczba godzin

tygodniowo

w trzyletnim

okresie

nauczania

Liczba godzin

w trzyletnim

okresie

nauczania

Semestr I–VI

Lp. Przedmioty

nauczania

Klasy I–III

Forma

stacjonarna

Forma

zaoczna

1. Podstawy

techniki

3

2

41

2.

Podstawy projektowania
graficznego

2 1,5 27

3. Materiałoznawstwo 2

1,5

27

4. Technologia

12

9

165

5. Maszyny i urządzenia 6

4,5

82

6. Zajęcia praktyczne

26

20,5

360

Razem 51 39 702

3

II. PROGRAMY NAUCZANIA PRZEDMIOTÓW

ZAWODOWYCH

PODSTAWY TECHNIKI

Szczegółowe cele kształcenia

W wyniku procesu kształcenia uczeń/słuchacz powinien umieć:
– wykonać szkice w rzutach aksonometrycznych i prostokątnych,
– odczytać i sporządzić proste rysunki wykonawcze,
– odczytać i sporządzić dokumentację technologiczną,
– wykonać rysunki techniczne prostych elementów maszyn i urządzeń

poligraficznych

– rozróżnić rysunki techniczne: wykonawcze, złożeniowe,

zestawieniowe,

– zastosować technikę komputerową do tworzenia szkiców i prostych

rysunków technicznych, odtwarzania i powielania technicznej
informacji rysunkowej,

– rozróżnić podstawowe wielkości elektryczne i ich jednostki miar,
– rozróżnić materiały przewodzące, półprzewodzące (półprzewodniki),

izolacyjne, magnetyczne oraz wskazać ich zastosowanie,

– wyjaśnić zjawisko powstawania prądu elektrycznego oraz rozróżnić

jego źródła i rodzaje,

– rozróżnić podstawowe elementy obwodu elektrycznego,
– rozróżnić typowe rodzaje maszyn elektrycznych,
– rozróżnić podstawowe przyrządy pomiarowe, ich symbole i

oznaczenia,

– zmierzyć: napięcie, natężenie prądu, moc i rezystancję,
– rozróżnić podstawowe elementy elektroniczne i automatyki,
– wykazać różnicę między uziemieniem a zerowaniem,
– odczytać schematy prostych układów elektrycznych, elektronicznych
i automatyki,
– rozróżnić rodzaje więzów, wskazać w nich kierunki reakcji oraz

określić warunki równowagi ciała sztywnego,

– obliczyć: prędkość obrotową, pracę mechaniczną, moc, energię
i sprawność,
– rozróżnić rodzaje odkształceń i naprężeń oraz wyjaśnić pojęcie

naprężenia dopuszczalnego,

– wyjaśnić pojęcie tarcia tocznego i ślizgowego,
– scharakteryzować siłę bezwładności,
– rozróżnić wyważanie statyczne i dynamiczne,
– obliczyć dla prostych przypadków naprężenia w elementach

ściskanych i rozciąganych,

4

– obliczyć naprężenia gnące i skręcające wału,
– scharakteryzować połączenia stosowane w maszynach
i urządzeniach,
– rozróżnić: osie, wały, łożyska, sprzęgła, hamulce, przekładnie,

mechanizmy oraz wskazać ich zastosowanie,

– rozróżnić napędy pneumatyczne i hydrauliczne oraz wskazać ich

zastosowanie,

– posłużyć się PN, PN-ISO,
– posłużyć się posłużyć się Dokumentacją Techniczno-Ruchową,

dokumentacją konstrukcyjną maszyn i urządzeń,

–

posłużyć się literaturą techniczną oraz katalogami wyrobów,

– współpracować w zespole,
– skorzystać z różnych źródeł informacji.

Materiał nauczania

1. Dokumentacja techniczna
Rola rysunku technicznego w pracy zawodowej. Materiały i przybory
rysunkowe. Organizacja stanowiska kreślarskiego. Normalizacja w
rysunku technicznym. Znormalizowane arkusze, linie i tabliczki
rysunkowe. Wykreślanie podstawowych konstrukcji geometrycznych.
Rzutowanie aksonometryczne i prostokątne. Wymiarowanie. Widoki i
przekroje. Oznaczanie i kreskowanie przekrojów. Szkicowanie
przedmiotów. Uproszczenia rysunkowe połączeń. Tolerancje,
pasowania, odchyłki kształtu i położenia. Oznaczanie chropowatości
powierzchni i powłok. Rysunek złożeniowy. Rysunki wykonawcze.
Rysunki schematyczne.

Ćwiczenia:
• Wykonywanie szkicu bryły geometrycznej w rzutach prostokątnych.

• Wykonywanie szkicu bryły geometrycznej w rzucie aksonometrycz-

nym.

• Ustalanie liczby i rodzaju rzutów na arkuszu, wymiarowanie rysunku.

• Wykonywanie szkiców prostych elementów maszyn z uwzględnieniem

różnego rodzaju przekrojów, linii przenikania i oznaczeniem wymia-
rów tolerancji, pasowania, odchyłek kształtu i położenia, chropowa-
tości powierzchni i obróbki powierzchni.

• Wykonywanie rysunku przedmiotu w przekrojach.

• Czytanie rysunków technicznych.

5

2. Podstawy elektrotechniki
Zjawisko powstawania prądu elektrycznego. Prąd stały. Prąd przemie-
nny. Prawo Ohma i prawa Kirchhoffa. Obwody prądu stałego. Łączenie
źródeł prądu. Praca i moc prądu elektrycznego. Pole magnetyczne.
Indukcja magnetyczna i elektromagnetyczna. Obwody magnetyczne.
Prąd przemienny. Elementy obwodu prądu przemiennego. Połączenie
odbiorników w gwiazdę i trójkąt. Podział odbiorników energii elektrycznej.
Urządzenia grzewcze. Transformatory i ich zastosowanie. Silniki prądu
stałego. Silniki indukcyjne. Zabezpieczenie silników elektrycznych przed
przeciążeniem i zwarciem. Elementy składowe instalacji. Przewody i
kable. Osprzęt elektryczny. Elementy zabezpieczające. Instalacje
sygnalizacyjne, alarmowe, sterujące. Bhp podczas eksploatacji
odbiorników elektrycznych.

Ćwiczenia:
• Identyfikowanie materiałów przewodzących i izolacyjnych.

• Obliczanie natężenia i napięć prądów w obwodach prądu stałego.

• Wykonywanie pomiarów podstawowych wielkości elektrycznych
w obwodach prądu stałego.
• Rozróżnianie na schematach elementów obwodów elektrycznych.

• Obliczanie mocy i energii w obwodzie prądu.

• Obliczanie parametrów obwodów elektrycznych.

• Dokonywanie odczytów wskazań przyrządów pomiarowych.

• Dokonywanie pomiaru napięcia, natężenia prądu, mocy i rezystancji.

• Porównanie źródeł światła pod względem poboru mocy i natężenia

oświetlenia

• Odczytywanie parametrów odbiornika z tabliczki znamionowej.

• Rozpoznawanie rodzaju silnika indukcyjnego na podstawie danych

tabliczki znamionowej.

• Rozpoznawanie gniazdek i wtyczek jednofazowych i trójfazowych.

• Rozróżnianie poszczególnych elementów instalacji elektrycznej,

sprzętu izolacyjnego, zabezpieczeń przeciwporażeniowych.

6

3. Podstawy elektroniki i automatyki
Zjawisko półprzewodnictwa, półprzewodniki. Prąd elektryczny w
półprzewodnikach. Podstawowe elementy elektroniczne, właściwości,
budowa, zastosowanie, symbole graficzne. Podstawowe układy
prostownicze. Wzmacniacze, zasada działania, wykorzystanie. Układy
scalone, rodzaje , zastosowanie.
Sterowanie automatyczne. Podział układów sterowania automatycznego.
Aparatura sterująca. Układy sterowania stycznikowo-przekaźnikowego.
Regulacja automatyczna. Regulatory. Człony układów automatycznej
regulacji. Rodzaje układów automatycznej regulacji. Mikroprocesory i
sterowniki mikroprocesorowe.

Ćwiczenia:
• Rozróżnianie elementów elektronicznych na podstawie wyglądu
i symboli graficznych
• Odczytywanie parametrów elementów elektronicznych z katalogu.

• Określanie funkcji elementów elektronicznych w obwodach

elektrycznych.

• Analizowanie schematów blokowych automatycznego sterowania.
– Analizowanie schematów blokowych automatycznej regulacji.

4. Podstawy mechaniki i wytrzymałości materiałów.
Siła i jej właściwości. Jednostki siły. Rodzaje i układy sił. Moment siły.
Para sił i jej właściwości. Warunki równowagi: punkt materialny i ciało
sztywne. Praca. Moc. Energia. Sprawność. Rodzaje ruchów. Ruch
obrotowy. Naprężenia i odkształcenia. Prawo Hooke'a. Statyczna próba
rozciągania metali. Naprężenia dopuszczalne. Podstawowe przypadki
obciążeń elementów konstrukcyjnych: rozciąganie i ściskanie, ścinanie,
zginanie, skręcanie. Wytrzymałość zmęczeniowa.

Ćwiczenia:
• Wyznaczanie reakcji podpór.

• Wyznaczanie dla prostych przypadków warunków równowagi sił

działających na punkt materialny i ciało sztywne.

• Wyznaczanie warunków równowagi sil w układzie przestrzennym.

• Obliczanie: mocy, energii kinetycznej.

• Obliczanie: prędkości obwodowej, prędkości obrotowej.

• Obliczanie: wydłużenia, naprężeń rozciągających, naprężeń

zginających, momentu skręcającego.

7

5. Podstawy konstrukcji elementów mechanicznych
Klasyfikacja i cechy użytkowe części maszyn. Normalizacja części
maszyn. Materiały konstrukcyjne. Tolerancje, pasowania i chropowatość
powierzchni. Połączenia nierozłączne: spawane, zgrzewane, lutowane,
klejone, kitowane, połączenie przez odkształcenia trwałe. Połączenia
rozłączne: cierne, kołkowe, sworzniowe, gwintowe. Elementy
sprężynujące. Połączenia rurowe i zawory. Osie i wały. Ułożyskowania.
Przekładnie: cierne, cięgnowe, zębate. Sprzęgła. Hamulce. Mechanizmy
funkcjonalne: dźwigniowe, krzywkowe, śrubowe. Układy hydrauliczne i
pneumatyczne.

Ćwiczenia:
• Rozpoznawanie na podstawie oznaczenia: stali, staliwa, żeliwa,

metali nieżelaznych i ich stopów.

• Posługiwanie się PN określającymi skład chemiczny, znakowanie
i zastosowanie stopów żelaza.
• Obliczanie tolerancji, wymiarów granicznych luzów i tolerancji

pasowania dla zadanych pasowań ruchowych, mieszanych

i spoczynkowych.
• Rozpoznawanie połączeń rozłącznych i nierozłącznych.

• Rozpoznawanie części maszyn na rysunkach.

• Czytanie rysunków prostych części maszyn w rzutach prostokątnych.

• Czytanie przekrojów części maszyn.

• Czytanie rysunków wykonawczych wybranych części maszyn.

• Czytanie rysunków złożeniowych prostych urządzeń.

• Czytanie schematycznych rysunków mechanicznych.

Środki dydaktyczne

Komplet materiałów rysunkowych.
Komplet przyborów kreślarskich.
Wzory pisma znormalizowanego.
Rysunki: złożeniowe, wykonawcze, montażowe, schematyczne.

Zestaw elementów elektrycznych, elektronicznych i automatyki.
Mierniki wielkości elektrycznych.
Układy elektryczne i elektroniczne.
Podstawowe maszyny i urządzenia elektryczne.
Materiały dydaktyczne ilustrujące:
– szeregowe i równoległe połączenia rezystorów,
– łączenie odbiorników w trójkąt i gwiazdę,
– budowę maszyn elektrycznych,
– przyrządy pomiarowe,
– diodę, tranzystor i tyrystor,

8

– układy wzmacniaczy tranzystorowych,
– schematy instalacji elektrycznych.
Modele i eksponaty:
– eksponaty połączeń nierozłącznych,
– modele i eksponaty części maszyn z połączeniami kształtowymi,
– modele i eksponaty wałów i osi z łożyskami tocznymi i ślizgowymi,
– modele i eksponaty sprężyn i innych elementów podatnych.
– modele zaworów z przekrojami,
– modele sprzęgieł, hamulców, kół

zębatych, przekładni

mechanicznych,

– modele mechanizmów, maszyn, urządzeń.
Schematy maszyn i urządzeń.
Instrukcje obsługi maszyn i urządzeń.
Dokumentacja Techniczno-Ruchowa.
Foliogramy, fazogramy.
Filmy dydaktyczne.
Symulacyjne programy komputerowe.
PN, PN-ISO.
Literatura techniczna.

Uwagi o realizacji programu

Program nauczania przedmiotu ”Podstawy techniki” obejmuje
zintegrowane treści z zakresu: dokumentacji technicznej, elektrotechniki i
elektroniki, mechaniki i wytrzymałości oraz podstaw konstrukcji
elementów mechanicznych. Celem programu jest przygotowanie ucznia
do prawidłowego użytkowania oraz obsługiwania maszyn i urządzeń
stosowanych w introligatorstwie. W procesie nauczania-uczenia się
należy wiązać teorię z praktyką przez odpowiedni dobór ćwiczeń
obliczeniowych, wykorzystywać wiadomości i umiejętności z innych
przedmiotów oraz rozwijać u uczniów umiejętności samokształcenia
i korzystania spoza podręcznikowych źródeł informacji.
Materiał teoretyczny należy wyselekcjonować i ograniczyć do
niezbędnego minimum. Ćwiczenia podane w poszczególnych działach
tematycznych stanowią propozycję, która może być wykorzystana w
czasie zajęć. Nauczyciel powinien przygotować ćwiczenia o różnym
stopniu trudności, które może realizować w warunkach swojej szkoły.
Program nauczania wskazane jest realizować metodą opisu
i wyjaśnienia w połączeniu z pokazem, dyskusji dydaktycznej, ćwiczeń
praktycznych oraz metod aktywizujących. Dla lepszego zrozumienia
i utrwalenia wiadomości z zakresu podstaw techniki zaleca się
przeprowadzanie dużej ilości pokazów oraz ćwiczeń. Właściwe
wykorzystanie podczas lekcji odpowiednich filmów i komputerowych
programów symulacyjnych wpłynie w dużym stopniu na szybsze

9

przyswajanie nowych informacji przez uczniów oraz rozwój
samodzielnego myślenia.
Zajęcia należy prowadzić w pracowni wyposażonej w niezbędne środki
dydaktyczne

.

Uczniowie powinni mieć możliwość korzystania z różnych

źródeł informacji (Internet, normy, DTR, rysunki, poradniki).

Na realizację poszczególnych działów tematycznych proponuje się
następujący podział godzin.

Lp. Działy tematyczne

Liczba
godzin

1. Dokumentacja

techniczna

35

2. Podstawy

elektrotechniki

20

3.

Podstawy elektroniki i automatyki

10

4.

Podstawy mechaniki i wytrzymałości 14

5.

Podstawy konstrukcji elementów mechanicznych

35

Razem

114

Podane w tabeli liczby godzin mają charakter orientacyjny. Nauczyciel
może wprowadzić pewne zmiany, mające na celu lepsze dostosowanie
programu do specyfiki szkoły.

Dokumentacja techniczna – realizacja treści programowych ma na celu
ukształtowanie umiejętności wykonania i czytania rysunków oraz
dokumentacji technicznej w stopniu pozwalającym na posługiwanie się
nimi w pracy zawodowej.
Podstawy elektrotechniki – ważne jest opanowanie przez uczniów
umiejętności poprawnego posługiwania się terminologią techniczną,
rozróżniania maszyn elektrycznych oraz przyrządów pomiarowych.
Należy uświadomić zagrożenia związane z prądem elektrycznym oraz
wskazać środki ochrony przeciwporażeniowej.
Podstawy elektroniki i automatyki – należy przedstawić typowe układy
elektroniczne wskazać na ich zastosowanie oraz demonstrować
elementy elektroniczne, elementy automatyki i urządzenia elektroniczne.
Podstawy mechaniki i wytrzymałości – podczas procesu nauczania-
uczenia należy odwoływać się do wiadomości i umiejętności uczniów
nabytych wcześniej na lekcjach fizyki. Szczególnie ważne jest
opanowanie przez uczniów umiejętności rozróżniania podstawowych
wielkości mechanicznych i ich jednostek oraz obliczania prędkości
obrotowej, pracy mechanicznej, mocy, energii, sprawności oraz
naprężeń.
Podstawy konstrukcji elementów mechanicznych – należy
skoncentrować się na budowie, charakterystycznych cechach
i zastosowaniu elementów maszyn. Bardzo ważne jest kształtowanie

10

umiejętności rozróżniania materiałów konstrukcyjnych, czytania
dokumentacji technicznej oraz identyfikowania rysunku z obiektem
rzeczywistym.

Propozycje metod sprawdzania i oceny osiągnięć
edukacyjnych ucznia

Sprawdzanie postępów ucznia powinno odbywać się w trakcie realizacji
programu na podstawie kryteriów określonych na początku zajęć.
Kryteria oceniania powinny dotyczyć poziomu oraz zakresu opanowania
przez ucznia wiadomości i umiejętności, określonych w szczegółowych
celach kształcenia. Na podstawie analizy celów kształcenia należy
przeprowadzić ich hierarchizację i opracować wymagania edukacyjne na
poszczególne stopnie szkolne.
Proces oceniania powinien obejmować:
− diagnozę poziomu wiadomości i umiejętności uczniów pod kątem

założonych celów kształcenia,

− identyfikowanie postępów ucznia w toku realizacji treści kształcenia

oraz wykrywanie trudności w osiąganiu założonych celów kształcenia,

− sprawdzanie wiadomości i umiejętności ucznia po zrealizowaniu treści

programowych.

Podczas realizacji programu należy oceniać uczniów w

zakresie

wyodrębnionych celów kształcenia na podstawie:
− ustnych sprawdzianów poziomu wiadomości i umiejętności,

− pisemnych sprawdzianów,

− obserwacji pracy ucznia podczas wykonywania zadań.
Podczas procesu kształcenia należy sprawdzać na bieżąco postępy
uczniów. Ma to na celu monitorowanie stopnia osiągnięcia założonych
celów kształcenia oraz daje możliwość dobierania skutecznych metod
pracy z uczniem.
Dokonując kontroli i oceny w formie ustnej należy zwracać uwagę na
operowanie zdobytą wiedzą, merytoryczną jakość
wypowiedzi, właściwe stosowanie pojęć technicznych, poprawność
wnioskowania. Umiejętności praktyczne uczniów proponuje się
sprawdzać przez obserwację czynności wykonywanych podczas
realizacji ćwiczeń.
Ocena po zakończeniu realizacji programu nauczania przedmiotu
powinna uwzględniać wyniki wszystkich stosowanych przez nauczyciela
sposobów sprawdzania osiągnięć ucznia.

11

Literatura

Bożenko L. : Maszynoznawstwo dla Zasadniczych Szkół Zawodowych.
WSiP, Warszawa 1998
Mac S., Leowski J.: Bezpieczeństwo i Higiena Pracy. Podręcznik dla
szkół zasadniczych. WSiP, Warszawa 1999.
Nowicki J. Podstawy elektrotechniki i elektroniki dla zasadniczych szkół
nieelektrycznych. WSiP, Warszawa 1999
Przybyłowska-Łomnicka A.: Pomiary elektryczne. Obwody
prądu przemiennego. Wydawnictwa szkolne PWN, Warszawa, Łódź
2000
Kurdziel R.: Podstawy elektrotechniki dla szkoły zasadniczej cz. I i II.
WSiP, Warszawa 1999
Rutkowski A.: Części maszyn. WSiP, Warszawa 1996
Stattler H. : Elektrotechnika w zarysie. WSiP, Warszawa 1982
Wojtkun F., Bukała W.: Materiałoznawstwo cz. I i 2. WSiP, Warszawa
1999


Wykaz literatury należy aktualizować w miarę ukazywania się nowych
pozycji wydawniczych.

12

PODSTAWY PROJEKTOWANIA GRAFICZNEGO

Szczegółowe cele kształcenia

W wyniku procesu kształcenia uczeń/słuchacz powinien umieć:
– wyjaśnić budowę pisma drukarskiego,
– rozpoznać pisma drukarskie,
– sklasyfikować pisma drukarskie,
– scharakteryzować pisma dwuelementowe, jednoelementowe

i pisanki,

– rozróżnić podgrupy i odmiany pism drukarskich,
– dokonać analizy obrazu typograficznego,
– dokonać analizy kompozycji obrazu,
– scharakteryzować reprodukcję oryginałów wielotonalnych,
– rozróżnić systemy identyfikacji wizualnej,
– zaprojektować małe formy graficzne,
– zaprojektować materiały reklamowe,
– skonstruować reklamę prasową,
– zastosować komputerowe programy graficzne w projektowaniu,
– skorzystać z różnych źródeł informacji.

Materiał nauczania

1.

Budowa pism drukarskich

Pismo, jego budowa i pochodzenie. Klasyfikacja i rozpoznawanie pism
drukarskich. Pisma dwuelementowe, jednoelementowe, pisanki, inne
pisma. Podgrupy i odmiany pism drukarskich.

2.

Atrybuty obrazu typograficznego i graficznego

Analiza obrazu typograficznego (wyraz, wiersz, kolumna). Zagadnienia
kompozycyjne (kontrast, rytm, balans, kolor). Grafika książki. Podstawy
reprodukcji oryginałów wielotonalnych. Addytywna i subtraktywna
synteza barw.

3. Obsługa komputera
Podstawy obsługi programów edytorskich i graficznych.

4.

Projektowanie grafiki użytkowej

Systemy identyfikacji wizualnej. Logo – znak graficzny jako nośnik
informacji. Projektowanie małych form graficznych (bilet wizytowy, papier
firmowy). Projektowanie materiałów reklamowych (folder reklamowy,
opakowanie). Działanie i konstruowanie reklamy prasowej. Zastosowanie
komputerowych programów graficznych w projektowaniu.

13

Ćwiczenia:

Przeglądanie i analizowanie przykładów technik plastycznych na
płaszczyźnie: rysunek, malarstwo, grafika, fotografia i inne.

•

•
•

•
•
•
•
•
•

Analizowanie środków wyrazu plastycznego.
Analizowanie wpływu narzędzi i materiałów na formy pojedynczych
środków wyrazu i formę końcową dzieła plastycznego.
Komponowanie formy i treści.
Analizowanie budowy liter i „świateł”.
Konstruowanie liter.
Projektowanie papieru firmowego, wizytówki, folderu, okładki.
Projektowanie reklamy prasowej.
Wykonywanie prac projektowych z wykorzystaniem komputerowych
programów graficznych.

Środki dydaktyczne

Katalogi i plansze krojów pism.
Plansze poglądowe kompozycji graficznych.
Przykłady prac uczniów.
Programy edytorskie i graficzne: Quark X Press, Adobe Indesign, Corel
Draw, Adobe Ilustrator.

Uwagi o realizacji programu

Program przedmiotu należy realizować w ścisłym powiązaniu zagadnień
teoretycznych z praktycznym wykonywanie zadań. W procesie
nauczania-uczenia się wskazane jest stosowanie metody przewodniego
tekstu, metody projektów i ćwiczeń praktycznych. Szczególny nacisk
należy kłaść na samokształcenie, wyszukiwanie i selekcjonowanie
materiałów dla potrzeb projektowania – tworzenie podbudowy warsztatu
projektanta. Ćwiczenia powinny mieć charakter sprawdzający, wdrażać
do stosowania wiedzy teoretycznej w pracy zawodowej.
Materiał nauczania stanowiący informację wykorzystywaną do realizacji
szczegółowych celów kształcenia przedmiotu został podzielony na cztery
części. Pierwsza to wiadomości z zakresu budowy pisma drukarskiego.
Nauczyciel powinien zapoznać uczniów z pochodzeniem pisma, dokonać
analizy pism drukarskich, omówić cechy charakterystyczne
poszczególnych grup i odmian pisma. Druga część obejmuje wybrane
wiadomości o atrybutach obrazu typograficznego i graficznego.
Realizując program należy przede wszystkim wytworzyć płaszczyznę
porozumienia, wprowadzając w sposób zrozumiały dla ucznia zasób

14

terminów i pojęć związanych z zagadnieniami typograficznymi i
kompozycyjnymi. W materiale nauczania uwzględniono także podstawy
reprodukcji oraz tematykę syntezy barw. W trzeciej części materiału
nauczania zatytułowanej „Obsługa komputera” największy nacisk
położono na posługiwanie się programami edytorskimi i graficznymi.
Dobra, bezbłędna i sprawna obsługa tych programów wpłynie
zdecydowanie na realizację czwartej części materiału nauczania –
projektowanie grafiki użytkowej. Realizacji tych treści programowych nie
można sobie wyobrazić – w dzisiejszym świecie – bez znajomości
obsługi edytorów tekstu i programów graficznych. Próby praktycznego
rozwiązania problemów przez uczniów mogą ujawnić wiele aspektów i
zagadnień szczegółowych wymagających rozwiązania w korektach
indywidualnych. Korekta nie może przekreślać wymogu indywidualnego
rozwiązywania problemów przez ucznia, powinna mieć charakter
naprowadzający, korygujący kierunek poszukiwań, wskazywać
alternatywne możliwości. Ćwiczenia powinny kształtować pomysłowość
plastyczną oraz pokazywać możliwości różnorodnych rozwiązań dla tego
samego problemu. W procesie projektowania można wyróżnić trzy
podstawowe etapy: określenie formy plastycznej wyrobu, dobieranie
materiałów i dobieranie technologii wykonania grafiki.
Zajęcia dydaktyczne powinny odbywać się w pracowni projektowania
graficznego i sali komputerowej. Decydujące znaczenie dla jakości
kształcenia ma wyposażenie dydaktyczne pracowni. Należy stworzyć
uczniom możliwości swobodnego przemieszczania się w pracowni.
Zajęcia powinny odbywać się w grupach 16-18 osobowych,
z zapewnieniem indywidualnego dostępu ucznia do komputera.
Rozwiązaniem optymalnym jest, by proces nauczania był serią ćwiczeń.
Projektując ćwiczenia, nauczyciel powinien dokonać analizy treści
kształcenia i wybrać jedynie te treści, które są niezbędne do wykonania
zaplanowanych ćwiczeń.
Zaleca się grupować jednostki lekcyjne w bloki 2–4 godzinne, co
umożliwia realizację ćwiczeń projektowych w całości oraz zwiększa
efektywność kształcenia.
Dobierając tematy poszczególnych zajęć należy wybrać takie zestawy
treści, aby uczeń mógł samodzielnie wykonać prosty projekt.
Szczególnie istotne jest, by po zakończeniu zadania uczeń mógł na
forum klasy zaprezentować swój projekt, uzasadniając zastosowane w
nim rozwiązania.

15

Proponuje się następujący podział godzin na realizację poszczególnych
działów programu nauczania.

Lp. Działy tematyczne

Liczba godzin

1.

Budowa pism drukarskich

8

2. Atrybuty

obrazu

typograficznego i graficznego

10

3. Obsługa komputera

20

4.

Projektowanie grafiki użytkowej 38

Razem 76

Podane w tabeli godziny mają charakter orientacyjny. Nauczyciel może
wprowadzić zmiany mające na celu lepsze dostosowanie programu do
specyfiki szkoły.

Propozycje metod sprawdzania i oceniania edukacyjnych
osiągnięć uczniów

Podczas oceniania wiedzy ucznia należy wziąć pod uwagę umiejętności
teoretyczne i praktyczne. Szczególny nacisk należy położyć na twórcze
podejście ucznia do danego zagadnienia projektowego. Ocena wiedzy
powinna dotyczyć zapamiętania, zrozumienia i zastosowania pojęć,
definicji w konkretnych sytuacjach ćwiczeniowych. Sprawdzenie
umiejętności praktycznych dotyczy kolejności działań, sposobu używania
przyborów, szybkiego i właściwego stosowania narzędzi i programów
komputerowych.
Ocenianie powinno uświadamiać uczniowi poziom jego osiągnięć w
stosunku do wymagań edukacyjnych, wdrażać do systematycznej pracy,
samokontroli i samooceny
Sprawdzanie osiągnięć i postępów w opanowywaniu wiedzy
i umiejętności można przeprowadzić różnymi metodami. Najlepiej
ocenianie osiągnięć ucznia można realizować za pomocą sprawdzianów
(ustnych, pisemnych i praktycznych), testów osiągnięć szkolnych.
Wymaga to od nauczyciela określenia kryteriów i norm oceniania,
opracowania testów osiągnięć szkolnych, arkuszy obserwacji i arkuszy
oceny postępów. Bezpośrednia rozmowa ucznia z nauczycielem
pozwala na precyzyjne ustalenia, czy uczniowie rozumieją i stosują w
praktyce zdobytą wiedzę i umiejętności.

16

Literatura

Praca zbiorowa: Poligrafia ogólna. WSiP, Warszawa 1993.
Magdzik S., Jakucewicz S.: Podstawy poligrafii. WSiP, Warszawa 1999.
Trzaska F.: Podstawy techniki wydawniczej. Instytut Wydawniczy
Związków Zawodowych, Warszawa 1987.
Bojko S.: Polska sztuka plakatu. Wydawnictwo Artystyczno-Graficzne,
Warszawa 1971.
Jurkiewicz A.: Podręcznik metod grafiki artystycznej. Arkady, Warszawa
1975.
Werner J.: Podstawy techniki malarstwa i grafiki. PWN, Warszawa-
Kraków 1989.
Praca zbiorowa: Grafika wczoraj i dziś. PWN, Warszawa 1974.
Czasopisma: Poligrafika, Poligrafia polska, Print & Publishing, Przegląd
papierniczy, Opakowania, Świat druku.

Wykaz literatury należy aktualizować w miarę ukazywania się nowych
pozycji wydawniczych.

17

MATERIAŁOZNAWSTWO

Szczegółowe cele kształcenia

W wyniku procesu kształcenia uczeń/słuchacz powinien umieć:
– określić właściwości fizyczne, chemiczne, mechaniczne
i technologiczne materiałów stosowanych w poligrafii,
– określić przeznaczenie materiałów poligraficznych,
– zakwalifikować materiały poligraficzne do produkcji,
– określić znaczenie wody w poligrafii,
– scharakteryzować materiały smarne,
– rozróżnić metale i ich stopy,
– określić znaczenie związków wielkocząsteczkowych w poligrafii,
– dokonać klasyfikacji klejów,
– dokonać klasyfikacji i charakterystyki wyrobów papierowych,
– dobrać papier i tekturę do produkcji,
– scharakteryzować właściwości drukowe i użytkowe farb,
– wyjaśnić mechanizmy utrwalania się farb,
– sklasyfikować farby drukarskie i lakiery,
– sklasyfikować materiały pokryciowe używane w introligatorstwie,
– sklasyfikować materiały do laminowania, impregnowania, gumowania

i brązowania,

– dobrać folie do tłoczenia,
– sklasyfikować materiały pomocnicze stosowane w introligatorstwie,
– wyjaśnić wymagania stawiane formom drukowym,
– porównać właściwości form drukowych,
– skorzystać z PN i literatury technicznej

Materiał nauczania

1. Podstawy materiałoznawstwa
Klasyfikacja materiałów używanych w procesach poligraficznych.
Podstawowe grupy materiałów. Przykłady zastosowania materiałów.
Właściwości materiałów, ogólna budowa i charakterystyka głównych
grup materiałów. Elementarne badania wybranych materiałów. Ogólne
zasady dobierania materiałów poligraficznych. Ekologia i

utylizacja

odpadów.

2. Woda w przemyśle poligraficznym
Skład, zanieczyszczenia, twardość, uzdatnianie, neutralizacja.

18

3. Materiały introligatorskie
Wyroby papierowe. Kleje, farby i lakiery. Folie do laminowania, tłoczenia
i brązowania. Materiały pokryciowe, wzmacniające, usztywniające i
pomocnicze; właściwości i zakres zastosowania.

4. Materiały stosowane do wykonywania form drukowych
Materiały podłożowe metalowe i niemetalowe. Warstwy kopiowe
światłoczułe, termoczułe i fotoreliefowe.

5. Materiały stosowane w drukowaniu
Papiery, tektury. Folie z tworzyw sztucznych i aluminium. Folie
kompleksowe (laminaty). Papiery syntetyczne. Farby maziste i ciekłe,
typograficzne, offsetowe, wklęsłodrukowe, fleksodrukowe, sitodrukowe.
Charakterystyka podstawowych surowców. Produkcja, sposoby
utrwalania farb. Właściwości farb drukowych, stopień utarcia,
właściwości reologiczne, barwa, połysk, krycie i intensywność barwy.
Materiały pomocnicze.

6. Materiały konstrukcyjne
Żeliwa – właściwości i zakres zastosowania. Stale konstrukcyjne –
właściwości i zakres zastosowania Stopy metali nieżelaznych –
właściwości i zakres zastosowania. Materiały spiekane – właściwości i
zakres zastosowania. Tworzywa sztuczne konstrukcyjne – właściwości i
zakres zastosowania.

7. Materiały smarne
Oleje i smary – klasyfikacja, właściwości, zastosowanie.

Ćwiczenia:

Rozpoznawanie próbek materiałów.

•
•

•

•

•
•
•

Ocenianie jakości i przydatności próbek materiałów poligraficznych,
zgodnie z wymaganiami technologicznymi.
Określanie rodzajów materiałów poligraficznych, ich podstawowych
parametrów, cech, zastosowania i warunków przechowywania na
podstawie przedstawionych półproduktów i produktów
poligraficznych.
Dobieranie wyrobów papierowych do wykonania określonego rodzaju
produkcji.
Dobieranie materiałów okładkowych do wykonania okładek.
Identyfikowanie papieru na wkłady i wyklejki, zgodnie z wymaganiami.
Dobieranie farby do drukowania na różnych materiałach do
wykonania okładek oraz do drukowania na okładkach.

19

Dobieranie klejów do wykonania łączenia kartek we wkład i innych
elementów wymagających klejenia.

•

•

Dobieranie materiałów pomocniczych do wykonania półproduktów i
produktów.

Środki dydaktyczne

Próbki:
– wytworów papierowych,
– materiałów pokryciowych,
– klejów,
– folii do tłoczenia i laminowania,
– farb drukowych,
– tworzyw sztucznych,
– lakierów,
– materiałów pomocniczych.
Zestaw materiałów smarnych.
Grubościomierz, mikroskop, lupy, pH-metr.
Plansze dydaktyczne.
Filmy dydaktyczne.

Uwagi o realizacji programu

Celem nauczana przedmiotu Materiałoznawstwo jest wyposażenie
ucznia w wiedzę z zakresu budowy, właściwości oraz wykorzystania w
introligatorstwie różnych grup materiałów: papierowych, klejów, farb,
lakierów, folii, a także wody i materiałów konstrukcyjnych. Program
przedmiotu stanowi podbudowę teoretyczną do realizacji zadań
zawodowych w ramach zajęć praktycznych.
Proces kształcenia powinien być tak zorganizowany, aby wywołał
zainteresowanie uczniów problemami zawodowymi oraz uświadomił
potrzebę samokształcenia poprzez korzystanie z norm, poradników,
katalogu, Internetu.
Kształtowanie umiejętności wynikających ze szczegółowych celów
kształcenia wymaga stosowania różnych metod i form nauczania oraz
właściwego doboru rodzaju i liczby środków dydaktycznych. Szczególną
uwagę należy zwrócić na podstawowe dla zawodu materiały
poligraficzne. Każdy uczeń powinien mieć możliwość bezpośredniej
identyfikacji materiałów.
Efektywna realizacja programu nauczania wymaga zastosowania metod
podających, problemowych, eksponujących i praktycznych. Przede
wszystkim zaleca się metody aktywizujące: przypadków, sytuacyjną oraz
metodę projektów. Zastosowanie tych metod w procesie nauczania-
uczenia się umożliwi uczniowi pełne i podmiotowe uczestnictwo w
zajęciach edukacyjnych.

20

Ze względu na dużą różnorodność materiałów należy kształtować
umiejętność trafnego ich doboru z uwzględnieniem: jakości, trwałości,
przeznaczenia, ochrony środowiska oraz uwarunkowań ekonomicznych.
Wskazane jest korzystanie z Internetu do pozyskiwania informacji
dotyczących materiałów poligraficznych, zamieszczanych przez firmy
handlowe i producentów.
Organizowanie wycieczek do firm produkujących materiały poligraficzne
oraz stosujących te materiały w produkcji i usługach znacząco wpłynie
na zrozumienie treści przedmiotu i ukształtowanie założonych
umiejętności.

Proponuje się następujący podział godzin na realizację poszczególnych
działów programu nauczania.

Lp. Działy tematyczne

Liczba godzin

1. Podstawy

materiałoznawstwa 8

2. Materiały introligatorskie

44

3.

Woda w przemyśle poligraficznym

2

4. Materiały do wykonywania form drukowych

8

5. Materiały stosowane w drukowaniu

8

6. Materiały konstrukcyjne

4

7. Materiały smarne

2

Razem

76

Propozycje metod sprawdzania i oceniania edukacyjnych
osiągnięć uczniów

Sprawdzanie osiągnięć ucznia powinno odbywać się przez cały czas
realizacji programu, na podstawie ustalonych kryteriów. Podczas kontroli
i oceny osiągnięć uczniów należy zwracać uwagę na umiejętność
operowania zdobytą wiedzą, merytoryczną jakość wypowiedzi, poprawne
stosowanie pojęć technicznych i wnioskowanie.
Ocena osiągnięć szkolnych powinna aktywizować i mobilizować do pracy
zarówno ucznia, jak i nauczyciela.
Proces oceniania powinien obejmować:
– diagnozę stanu wiadomości i umiejętności uczniów pod kątem

założonych celów kształcenia,

– identyfikowanie postępów uczących się w toku realizacji treści

kształcenia oraz rozpoznawanie trudności w osiąganiu założonych
celów kształcenia,

21

– sprawdzanie wiadomości i umiejętności ucznia po zrealizowaniu treści

kształcenia.

W trakcie realizacji programu nauczania należy dokonywać oceny
osiągnięć uczniów w zakresie wyodrębnionych celów kształcenia na
podstawie: ustnych sprawdzianów poziomu wiadomości i umiejętności,
pisemnych sprawdzianów (testów osiągnięć szkolnych), obserwacji
ucznia podczas wykonywania ćwiczeń.
Obserwując czynności ucznia podczas ćwiczeń i dokonując oceny jego
pracy, należy zwrócić uwagę na:
– rozpoznawanie próbek materiałów,
– rozróżnianie grup materiałów poligraficznych,
– określanie przeznaczenia materiałów,
– charakteryzowanie właściwości materiałów.
W ocenie osiągnięć ucznia należy uwzględnić wyniki sprawdzianów oraz
poziom wykonania ćwiczeń. Ocenianie osiągnięć uczniów powinno być
dokonywane zgodnie z obowiązującą skalą ocen.

22

Literatura

Jakucewicz S., Magdzik S.: Materiałoznawstwo dla szkół poligraficznych.
WSiP, Warszawa 2001.
Jakucewicz S., Magdzik S., Struciński J.: Materiałoznawstwo
poligraficzne. WSiP, Warszawa 1990.
Magdzik S.: Ćwiczenia laboratoryjne z technologii introligatorstwa
przemysłowego. OWPW, Warszawa 2001.
Magdzik S.: Introligatorstwo przemysłowe. WSiP, Warszawa 1992.
Praca zbiorowa: ABC poligraficzno-komputerowo-wydawnicze. Kraków
1994.
Praca zbiorowa: Współczesne polskie introligatorstwo i papiernictwo.
Mały słownik encyklopedyczny. Ossolineum, Wrocław 1986.
Szczęsny R.: Materiałoznawstwo introligatorskie. WNT, Warszawa 1983.
Zadrożny Z.: Wklęsłodruk – fotografie, retusz i reprodukcje. WNT,
Warszawa 1980.
Praca zbiorowa: Podręcznik fleksografii. Zrzeszenie Polskich
Fleksografów, Warszawa 1998.
Gruszczyński Cz.: Farby graficzne. WSiP, Warszawa 1995.
Jakucewicz S.: Farby drukowe. Michael Huber Polska Sp. z o.o.,
Wrocław 2001.
Jakucewicz S.: Papier w poligrafii. Inicjał, Warszawa 1999.
Magdzik S., Jakucewicz S.: Podstawy poligrafii. WSiP, Warszawa 1999.
Praca zbiorowa: Poligrafia ogólna. WSiP, Warszawa 1993.
Czichon M., Magdzik S., Jakucewicz S., Mudrak E.: Formy drukowe.
WSiP, Warszawa 1996.
Czasopisma: Poligrafika, Poligrafia polska, Print & Publishing, Przegląd
papierniczy, Opakowania, Świat druku.

Wykaz literatury należy aktualizować w miarę ukazywania się nowych
pozycji wydawniczych.

23

TECHNOLOGIA

Szczegółowe celekształcenia

W wyniku procesu kształcenia uczeń/słuchacz powinien umieć:
– zinterpretować podstawowe akty prawne, prawa i obowiązki

pracownika oraz pracodawcy, związane z bezpieczeństwem i higieną
pracy,

– postąpić w przypadku pożaru zgodnie z instrukcją przeciwpożarową,
– dobrać środki ochrony osobistej obowiązujące na typowych

stanowiskach pracy,

– wskazać sposoby pomocy przedlekarskiej w sytuacjach

powypadkowych.

– zastosować nazwy, pojęcia i określenia poligraficzne,
– scharakteryzować procesy poligraficzne: przygotowawcze

i drukowania,

– scharakteryzować poszczególne etapy procesów introligatorskich,
– dobrać proces technologiczny do wykonania określonego produktu,
– zaprojektować produkty introligatorskie,
– dobrać materiały stosowane w introligatorstwie,
– określić zasady kontroli jakości poszczególnych etapów produkcji,
– określić warunki realizacji procesów introligatorskich zgodnie

z zasadami bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony ppoż., ochrony
środowiska, ergonomii,

– pracować z wykorzystaniem programów komputerowych

wspomagających prace introligatorskie,

– scharakteryzować operacje ręczne i maszynowe,
– rozróżnić zasady obróbki wkładów,
– określić zasady wykonywania okładek i opraw,
– określić parametry produktów galanterii papierniczej i zasady ich

wykonywania,

– scharakteryzować zasady wykonywania druków luźnych i łączonych

opakowaniowych,

– posłużyć się nowymi metodami uszlachetniania druków,
– wskazać metody zabezpieczania półproduktów i produktów

poligraficznych przed wpływem czynników zewnętrznych,

– skorzystać z PN, PN-ISO i literatury technicznej.

24

Materiał nauczania

1. Zasady bhp, ochrony ppoż. i ochrony środowiska podczas

wykonywania prac introligatorskich

Prawna ochrona pracy. Czynniki szkodliwe dla zdrowia, uciążliwe
i niebezpieczne występujące w procesach pracy. Zasady kształtowania
bezpiecznych i higienicznych warunków pracy. Środki ochrony
indywidualnej i zbiorowej. Zagrożenia pożarowe, zasady ochrony
przeciwpożarowej. Zasady postępowania w razie wypadku, awarii i w
sytuacji zagrożenia pożarem. Organizacja pierwszej pomocy w
wypadkach przy pracy.

2.

Operacje jednostkowe w procesach introligatorstwa
przemysłowego

Liczenie arkuszy, składek, półproduktów i produktów. Wyrównywanie,
krojenie i cięcie. Krojenie na urządzeniach jednonożowych i
trójnożowych. Wykrawanie za pomocą wykrojników płytowych,
przelotowych, rotacyjnych. Perforowanie, nadkrawanie, wiercenie,
złamywanie nożowe, kasetowe, lejowe. Prasowanie. Klejenie,
zgrzewanie. Lakierowanie, lakiery. Laminowanie, folie. Impregnowanie,
gumowanie, brązowanie. Bhp i ochrona ppoż. podczas wykonywania
operacji jednostkowych.

3. Procesy wykonywania wkładów i okładek
Projektowanie wkładów. Zasady wykonywania składek podstawowych
i skompletowanych. Kompletowanie składek lub kartek we wkład.
Zszywanie drutem, zszywanie nićmi. Sposoby łączenia klejowego
składek lub kartek we wkład. Łączenie nićmi termoplastycznymi składek.
Metody łączeń specjalnych, rodzaje elementów łączących, zaklejanie
grzbietu wkładu. Okrawanie wkładów, opraw. Sposoby barwienia boków
wkładów i opraw. Rodzaje kształtów grzbietów wkładów, zasady
kształtowania, sposoby wzmacniania grzbietu wkładu. Wykonywanie
okładek jednolitych i łączonych. Obliczanie zużycia materiału do
wykonania wkładu i okładek. Dobieranie materiałów do wykonywania
okładek. Sposoby i materiały do zdobienia okładek. Bhp i ochrona ppoż.
podczas wykonywania wkładów i okładek.

4. Procesy wykonywania opraw prostych, złożonych, specjalnych
Wykonanie opraw prostych zeszytowych, przylegających
i zakrywających, łączonych lamówką. Wykonanie opraw jednorodnych,
kombinowanych. Wykonanie opraw bibliotecznych, listewkowych,
specjalnych. Dobieranie materiałów do opraw. Obliczanie materiałów

25

niezbędnych do wykonania opraw. Bhp i ochrona ppoż. podczas
wykonywania opraw.

5.

Procesy wytwarzania druków luźnych i łączonych
opakowaniowych

Projektowanie druków luźnych i łączonych opakowaniowych. Rodzaje i
budowa toreb, materiały stosowane do wykonywania toreb. Klasyfikacja
pudełek wykonywanych w introligatorstwie przemysłowym, materiały do
wykonywania pudełek. Zdobienie toreb i pudełek. Zasady pakowania i
ekspediowania. Bhp i ochrona ppoż. podczas wytwarzania druków
luźnych i łączonych.

6. Procesy wytwarzania galanterii papierniczej
Projektowanie kopert. Technologia wykonywania kopert oraz urządzenia
do produkcji kopert. Technologia wykonywania skoroszytów i
segregatorów. Rodzaje teczek i technologiczne podstawy ich
wykonywania. Wykonywanie albumów z zastosowaniem różnych
technologii i materiałów. Wykonywanie brulionów, zeszytów, bloczków.
Wykonywanie futerałów. Materiały do produkcji galanterii papierniczej.
Bhp i ochrona ppoż. podczas wytwarzania galanterii papierniczej.

7. Wytwarzanie produktów w introligatorstwie rzemieślniczym
Proces technologiczny wykonania opraw jednostkowych. Naklejanie
map, obrazków, dużych powierzchni. Projektowanie i wykonywanie
galanterii. Proces technologiczny wykonywania opraw wtórnych.
Czyszczenie grzbietu wkładu, uzupełnianie ubytków, wzmacnianie
składek, wzmacnianie grzbietu wkładu. Wykonywanie okładek i łączenie
z wkładem. Kontrola jakości. Proces technologiczny wykonywania
pudełek oklejanych i futerałów. Projektowanie pudełek, futerałów.
Wykonywanie stelaży, oklejek, wyklejek i wypełnień do pudełek.
Dobieranie materiałów do produkcji, dobieranie narzędzi, urządzeń,
maszyn do wykonywania produktów. Bhp i ochrona ppoż. podczas
wytwarzania produktów w introligatorstwie rzemieślniczym.

8. Technologia procesów poligraficznych
Skład tekstu. Obróbka informacji graficznej. Wykonywanie form
drukowych. Drukowanie. Bhp i ochrona ppoż. podczas procesów
poligraficznych.

Ćwiczenia:

• Dobieranie parametrów do typowych operacji jednostkowych w

introligatorstwie przemysłowym.

• Wykonywanie wyrównania i liczenia.

26

• Dobranie wykrojnika do określonej produkcji.
• Wykonywanie wzorów składek i zaproponowanie sposobów złamy-
wania.
• Wykonywanie elementów dodatkowych składek.
• Projektowanie wkładu.

• Dobieranie do wkładów różnych sposobów łączenia.
• Dobieranie sposobu kształtowania i wzmacniania grzbietów wkładów.
• Projektowanie okładek.
• Zdobienie okładek według własnego projektu.
• Projektowanie opraw prostych, złożonych, specjalnych.
• Dobieranie materiałów na oprawy.
• Opracowywanie schematów technologicznych opraw.

• Obliczanie materiałów do wykonania opraw.
• Projektowanie druków luźnych i łączonych opakowaniowych i

dobieranie materiałów.

• Projektowanie toreb.
• Projektowanie pudełek, dobieranie materiałów.
• Opracowywanie schematów wykonania galanterii papierniczej.
• Przeprowadzanie kontroli jakości produktów.
• Projektowanie procesu wytwarzania produktów w introligatorstwie

rzemieślniczym.

• Opracowywanie schematu wykonania opraw wtórnych.

Środki dydaktyczne

Kodeks Pracy.
Przepisy dotyczące bezpieczeństwa i higieny pracy.
Polskie Normy i akty prawne dotyczące ergonomii.
Ilustracje i fotografie – zagrożenia na stanowiskach pracy.
Wyposażenie do nauki udzielania pomocy przedlekarskiej (fantom,
środki metodyczne).
Typowy sprzęt gaśniczy, gaśnice.
Odzież ochronna i sprzęt ochrony indywidualnej.
Regulaminy i instrukcje dot. obsługi urządzeń stwarzających zagrożenie.
Foliogramy i przezrocza: typowe zagrożenia na stanowiskach pracy.
Filmy dydaktyczne: procedury postępowania w razie wypadków przy
pracy, udzielanie pomocy przedlekarskiej, ochrona środowiska na
stanowiskach pracy, zagrożenia pożarowe, zachowanie pracowników w
przypadku powstania pożaru i w sytuacjach awarii technologicznych.
Wzory półproduktów i produktów.
Plansze dydaktyczne, schematy technologiczne maszyn.
Filmy dydaktyczne.

27

Dokumentacja technologiczna.
Katalogi materiałów.
Instrukcje bezpieczeństwa i higieny pracy, przeciwpożarowe.
Materiały reklamowe.
Zestawy norm branżowych.
Czasopisma branżowe.

Uwagi o realizacji programu

Treści programowe przedmiotu Technologia stanowią podbudowę
teoretyczną do realizacji zadań zawodowych w ramach zajęć
praktycznych.
Program nauczania powinien być realizowany w ścisłym powiązaniu z
pozostałymi przedmiotami zawodowymi. Korelacja pozwoli na łączenie
teorii z praktyką i dlatego należy ją uwzględnić przy opracowywaniu
rocznych planów dydaktyczno-wychowawczych i dobieraniu treści
kształcenia. Wspólne planowanie procesu nauczania powinno odbywać
się zarówno na początku procesu edukacyjnego, jak również w trakcie
jego realizacji. Wskazane jest, aby nauczyciele przedmiotów
zawodowych wspólnie opracowywali tematy zintegrowanych ćwiczeń.
Łączenie zagadnień teoretycznych z praktyką sprawi, że przekazywane
wiadomości staną się pełniejsze, będą łatwiej przyswajane przez
uczniów. Stymuluje to także aktywniejszą postawę uczniów w procesie
nauczania-uczenia się. Zajęcia powinny być prowadzone w pracowni
przedmiotowej, której wyposażenie w odpowiednie środki dydaktyczne
powinno umożliwić realizację pokazów i ćwiczeń. Podczas realizacji
programu nauczania wskazane jest stosowanie aktywizujących metod
nauczania z elementami pokazu i opisu, ze szczególnym uwzględ-
nieniem ćwiczeń realizowanych w grupach 2-4 osobowych lub
indywidualnie. Należy położyć nacisk na samokształcenie. W czasie
nauki uczeń powinien samodzielnie wzbogacać wiedzę o przedmiocie,
korzystać z różnych źródeł informacji, wyrabiać nawyki systematycznej
pracy, samodzielnie rozwiązywać problemy. Wskazane jest
zainteresowanie uczniów postępem technicznym oraz zachęcanie do
śledzenia mody panującej poligrafii oraz stosowania nowej wiedzy
zawodowej. Zaleca się organizowanie wycieczek na targi
specjalistyczne, wystawy oraz pokazy maszyn i urządzeń
poligraficznych.
Obok celów poznawczych należy kształtować pożądane postawy
uczniów, jak: rzetelność, odpowiedzialność za pracę, dbałość o jej
jakość, poszanowanie dla pracy innych, racjonalne stosowanie
materiałów. Wskazane jest zwracanie uwagi na zapewnienie
bezpiecznych i higienicznych warunków pracy. Uczniowie powinni

28

rozpoznawać nieprawidłowości i zagrożenia, które mogą wystąpić w
procesie pracy, oraz określać procedury udzielania pierwszej pomocy
osobom poszkodowanym.
Treści programowe wspomagane są ćwiczeniami, które poza ilustracją
omawianych zagadnień pozwalają na kształtowanie umiejętności
łączenia ze sobą wiedzy zdobywanej na innych przedmiotach i
dostrzegania zależności między nimi, rozwiązywania problemów,
wnioskowania. Ćwiczenia stanowią propozycję, która może być
wykorzystana podczas zajęć. Nauczyciel powinien przygotować inne
ćwiczenia, które może zrealizować w warunkach swojej szkoły.

Podczas realizowania programu nauczania należy zwrócić uwagę na
kształtowanie umiejętności ogólnozawodowych, pozwalających na
wykorzystanie wiedzy teoretycznej w praktyce, zastosowanie różnych
technologii wykonania produktu. W trakcie wykonywania procesów
technologicznych należy rozróżniać i uwzględniać niebezpieczeństwa
związane z wykonywaną pracą.
Program nauczania przedmiotu powinien być realizowany
aktywizującymi metodami nauczania, np.: tekstu przewodniego oraz
ćwiczeń praktycznych lub metodą projektów.
Zajęcia powinny odbywać się w pracowni z wydzielonymi stanowiskami
do poszczególnych operacji. Uczniowie powinni pracować samodzielnie
lub w grupach liczących od dwóch do sześciu osób. Praca w grupie
pozwala uczniom na zdobywanie umiejętności ponadzawodowych,
takich jak: komunikowanie się, praca w zespole, prezentowanie wyników
własnej pracy. Efektem pracy ucznia (grupy uczniów) powinien być
produkt lub półprodukt wykonany według uproszczonego procesu
technologicznego.
Stanowiska ćwiczeniowe powinny być wyposażone w odpowiedni sprzęt,
narzędzia, urządzenia i maszyny oraz materiały i pomoce dydaktyczne.
W czasie zajęć uczniowie powinni korzystać z różnych źródeł informacji:
czasopism poligraficznych, instrukcji, poradników, Internetu.

29

Proponuje się następujący podział godzin na realizację poszczególnych
działów programu nauczania.

Lp. Działy tematyczne

Liczba godzin

1. Zasady bhp i ochrony ppoż. i ochrony środowiska

podczas wykonywania prac introligatorskich

24

2.

Operacje jednostkowe w procesach
introligatorstwa przemysłowego

72

3.

Procesy wykonywania wkładów i okładek 144

4.

Procesy wykonywania opraw

72

5. Procesy wytwarzania druków opakowaniowych

36

6. Procesy wytwarzania galanterii papierniczej

36

7. Wytwarzanie produktów rzemieślniczych 36
8. Technologia procesów poligraficznych

36

Razem 456

Propozycje metod dotyczące sprawdzania i oceniania
osiągnięć edukacyjnych ucznia

Sprawdzanie postępów ucznia powinno odbywać się w trakcie realizacji
programu na podstawie ustalonych kryteriów. Proces oceniania powinien
obejmować:
– diagnozę stanu wiedzy i umiejętności uczniów pod kątem założonych

celów kształcenia,

– identyfikowanie postępów uczących się w toku realizacji treści

kształcenia oraz rozpoznawanie trudności w osiąganiu założonych
celów kształcenia,

– sprawdzanie wiedzy i umiejętności po zrealizowaniu treści

kształcenia.

W trakcie realizacji programu nauczania należy dokonać oceny
osiągnięć uczniów w zakresie wyodrębnionych celów kształcenia na
podstawie: ustnych sprawdzianów poziomu wiadomości i umiejętności,
pisemnych sprawdzianów (testów osiągnięć szkolnych), obserwacji
ucznia podczas wykonywania ćwiczeń.
Dokonując kontroli i oceny w formie ustnej należy zwracać uwagę na
operowanie zdobytą wiedzą, merytoryczną jakość wypowiedzi, właściwe
stosowanie pojęć, poprawność wnioskowania.
Umiejętności praktyczne proponuje się sprawdzić przez obserwację
czynności wykonywanych przez ucznia podczas realizacji ćwiczeń.

30

Dokonując oceny pracy szczególną uwagę należy zwrócić na:
– organizowanie stanowiska pracy zgodnie z wymaganiami

technologicznymi, zasadami bhp, ochrony ppoż. i ochrony
środowiska,

– dobieranie materiałów, narzędzi i urządzeń do wykonania określonych

zadań,

– wykonywanie czynności wymaganych w ćwiczeniach praktycznych z

uwzględnieniem kolejności i dokładności wykonania,

– wyszukiwanie w różnych źródłach i gromadzenie materiałów

dotyczących introligatorstwa.

Kontrolę poprawności wykonania ćwiczenia należy przeprowadzić w
trakcie i po jego wykonaniu. Uczeń powinien samodzielnie sprawdzić
wyniki swojej pracy według przygotowanego przez nauczyciela arkusza
oceny. Kontroli według tego samego arkusza powinien dokonać nauczy-
ciel oceniając poprawność, jakość i staranność wykonania zadania.
Ocena po zakończeniu realizacji programu nauczania powinna
uwzględniać wyniki wszystkich stosowanych przez nauczyciela metod
sprawdzania osiągnięć ucznia.

31

Literatura

Jakucewicz S., Magdzik S.: Materiałoznawstwo dla szkół poligraficznych.
WSiP SA. Warszawa 2001.
Jakucewicz S., Magdzik S., Struciński J.: Materiałoznawstwo
poligraficzne. WSiP, Warszawa 1990.
Magdzik S.: Ćwiczenia laboratoryjne z technologii introligatorstwa
przemysłowego. OWPW, Warszawa 2001.
Magdzik S.: Introligatorstwo przemysłowe. WSiP, Warszawa 1992.
Praca zbiorowa: ABC poligraficzno-komputerowo-wydawnicze. Kraków
1994.
Praca zbiorowa: Współczesne polskie introligatorstwo i papiernictwo.
Mały słownik encyklopedyczny. Ossolineum, Wrocław 1986.
Szczęsny R.: Materiałoznawstwo introligatorskie. WNT, Warszawa 1983.
Zadrożny Z.: Wklęsłodruk – fotografie, retusz i reprodukcje. WNT,
Warszawa 1980.
Praca zbiorowa: Podręcznik fleksografii. Zrzeszenie Polskich
Fleksografów, Warszawa 1998.
Gruszczyński Cz.: Farby graficzne. WSiP, Warszawa 1995.
Jakucewicz S.: Farby drukowe. Michael Huber Polska Sp. z o.o.,
Wrocław 2001.
Jakucewicz S.: Papier w poligrafii. Inicjał, Warszawa 1999.
Magdzik S., Jakucewicz S.: Podstawy poligrafii. WSiP, Warszawa 1999.
Praca zbiorowa: Poligrafia ogólna. WSiP, Warszawa 1993.
Czichon M., Magdzik S., Jakucewicz S., Mudrak E.: Formy drukowe.
WSiP, Warszawa 1996.
Czasopisma: Poligrafika, Poligrafia polska, Print & Publishing, Przegląd
papierniczy, Opakowania, Świat druku.

Wykaz literatury należy aktualizować w miarę ukazywania się nowych
pozycji wydawniczych.

32

MASZYNY I URZĄDZENIA

Szczegółowe cele kształcenia

W wyniku procesu kształcenia uczeń/słuchacz powinien umieć:
– opisać proces eksploatacji maszyn,
– określić przyczyny powodujące zużywanie urządzeń mechanicznych,
– wyjaśnić zależności między zużyciem a smarowaniem,
– określić na podstawie dokumentacji technicznej elementy składowe

maszyny lub urządzenia poligraficznego

– rozróżnić podstawowe typy maszyn introligatorskich,
– rozpoznać główne zespoły i mechanizmy maszyn introligatorskich,
– określić parametry techniczne i możliwości technologiczne maszyn

introligatorskich,

– narysować schemat kinematyczny, strukturalny mechanizmu,
– określić cechy klasyfikacyjne maszyn poligraficznych (pozostałych),
– rozróżnić i sklasyfikować maszyny poligraficzne,
– określić zakres zastosowania i parametry techniczne maszyn

poligraficznych,

– dobrać zestaw maszyn introligatorskich do wykonania określonego

wyrobu poligraficznego,

– wskazać zagrożenia dla życia i zdrowia oraz dla środowiska podczas

obsługi maszyn,

– rozróżnić rodzaj i zasadę działania zabezpieczeń stosowanych w

maszynach poligraficznych,

– posłużyć się PN, ISO,
– posłużyć się dokumentacją techniczną, DTR,
– pozyskać informacje techniczne i handlowe dotyczące maszyn

i urządzeń poligraficznych z Internetu.

Materiał nauczania

9. Eksploatacja maszyn
Stany i czynności eksploatacyjne. System eksploatacji, trwałość i
niezawodność maszyn. Charakterystyka eksploatacyjna, czynniki
decydujące o prawidłowej eksploatacji, bezpieczeństwo eksploatacji.
Klasyfikacja i charakterystyka czynności obsługowych i logistycznych.
Przykłady czynności obsługowych (porządkowe, kontrolne, regulacyjne,
smarownicze, konserwacyjne). Przykłady czynności logistycznych
(planowanie zapotrzebowania na materiały eksploatacyjne, energię,
informacje, zaopatrywanie, gromadzenie i utylizacja). Smarowanie
maszyn. Czynności kontrolno-pomiarowe. Bezpieczeństwo techniczne i

33

ekologiczne eksploatacji. Klasyfikacja i charakterystyka zagrożeń.
Dokumentacja eksploatacyjna.

10. Budowa maszyn i urządzeń introligatorskich
Maszyny i urządzenia do obróbki arkuszy i zwojów: wyrównywarki,
liczarki, krajarki, perforowarki, wykrojniki, wykrawarki, złamywarki.
Urządzenia do klejarek, wykonywania wkładów i okładek: zbierarki,
nakładkowarki, zszywarki, oklejarki. Urządzenia do łączenia specjalnego
– zaciskające i wykrawające. Agregaty do kształtowania grzbietów
wkładów. Montowarki okładkowe. Prasy do tłoczenia. Barwiarki. Linie
potokowe do opraw introligatorskich, opakowań i galanterii papierniczej.

11. Maszyny poligraficzne
Terminologia, klasyfikacja, cechy klasyfikacyjne, parametry techniczne i
zakres zastosowań technologicznych. Dobór maszyn do realizacji
procesu lub produktu poligraficznego. Rodzaje zabezpieczeń
stosowanych w maszynach poligraficznych.

Ćwiczenia:

Rysowanie i opisywanie schematów maszyn introligatorskich i ich
zespołów.

•

•

•

•

•
•
•
•
•

Analizowanie dokumentacji techniczno-ruchowej maszyn
introligatorskich.
Analizowanie budowy i zasady działania mechanizmów do regulacji
parametrów technologicznych.
Analizowanie zabezpieczeń stosowanych w maszynach
introligatorskich.
Obsługiwanie eksploatacyjne maszyn i urządzeń introligatorskich.
Organizowanie stanowiska pracy introligatora.
Rysowanie i odczytywanie schematów maszyn poligraficznych.
Projektowanie ciągów technologicznych.
Analizowanie budowy i działania podstawowych typów zabezpieczeń
stosowanych w maszynach poligraficznych.

Środki dydaktyczne

Modele maszyn introligatorskich.
Przyrządy, narzędzia:
– zestaw przyrządów pomiarowych,
– zestawy narzędzi monterskich,
– zestaw części maszyn do ćwiczeń,
Materiały dydaktyczne – plansze, foliogramy, fazogramy
przedstawiające:
– system i proces eksploatacji,

34

– rodzaje zużyć,
– zabezpieczenia przed tarciem i korozją,
– klasyfikację maszyn poligraficznych,
– schematy maszyn poligraficznych,
– klasyfikację czynności eksploatacyjnych,
– klasyfikację zagrożeń.
Modele i przedmioty:
– zużyte części maszyn,
– środki smarujące i konserwacyjne.
Źródła informacji:
– poradnik mechanika,
– Polskie Normy,
– dokumentacje konstrukcyjne,
– katalogi,
– tabele parametrów regulacyjnych,
– katalogi handlowe olejów, smarów, materiałów malarskich i innych

materiałów pomocniczych,

– dokumentacje techniczne i instrukcje obsługi,
– dokumentacja techniczno-ruchowa maszyn,
– tabele parametrów regulacyjnych,
– katalogi handlowe olejów, smarów, materiałów malarskich i innych

materiałów pomocniczych,

– Internet.

Uwagi o realizacji programu

Głównym celem kształcenia w przedmiocie Maszyny i urządzenia jest
wyposażenie uczniów w wiadomości i umiejętności zawodowe w
zakresie budowy i eksploatacji maszyn introligatorskich. Utrwalenie
umiejętności posługiwania się dokumentacją techniczną, schematami
kinematycznymi i technologicznymi maszyn introligatorskich pozwoli w
trakcie dalszego kształcenia, a w szczególności w trakcie realizacji
zadań zawodowych, na bezpieczną i prawidłową eksploatację maszyn,
ułatwi wykonywanie prac regulacyjnych oraz pozwoli skoncentrować się
na zagadnieniach technologicznych.
W procesie dydaktycznym wskazane jest stosować przede wszystkim
metody aktywizujące. Projektując ćwiczenia, nauczyciel powinien
dokonać analizy treści kształcenia, wybrać jedynie tę wiedzę, która jest
niezbędna do wykonania ćwiczeń.
W praktyce poligrafii często używane są określenia żargonowe i
zapożyczone (głównie z języka niemieckiego, a także angielskiego). W

35

związku z tym koniecznym jest zwracanie uwagi na posługiwanie się
przez uczniów poprawna terminologią.
Zajęcia dydaktyczne powinny odbywać się w pracowni
maszynoznawstwa, w warsztatach szkolnych lub zakładach
poligraficznych. Uczniowie powinni mieć możliwość swobodnego
przemieszczania się w pracowni. Należy pamiętać o decydującym
znaczeniu wyposażenia dydaktycznego dla jakości kształcenia. Zajęcia
powinny odbywać się w grupach 3–6 osobowych, z zapewnieniem
indywidualnego dostępu ucznia do maszyny. Sala dydaktyczna powinna
ponadto pełnić funkcję pomieszczenia, gdzie uczniowie mogą
wykonywać projekty – rysunki.
Oczekiwane osiągnięcia edukacyjne – uczeń umie:
– odczytać oznaczenia i symbole na rysunkach wykonawczych

i schematach maszyn;

– narysować schemat maszyny lub mechanizmu;
– rozpoznać cechy klasyfikacyjne maszyn poligraficznych;
– określić przyczyny występowania procesów zużycia;
– przewidzieć skutki zagrożeń wynikających z nieprawidłowej

eksploatacji;

– wykorzystać informacje zawarte w dokumentacji eksploatacyjnej.
Realizacja treści kształcenia, odzwierciedlających proces eksploatacji
maszyn, w szczególności procesy: użytkowania, obsługiwania,
logistyczne i diagnostyczne, powinna być serią

ćwiczeń

przeprowadzonych na jednym typie maszyny. Organizacja zajęć
lekcyjnych powinna umożliwiać samodzielne (w małej grupie) wykonanie
zaplanowanych ćwiczeń. W przypadku braku możliwości zaprezen-
towania procesu eksploatacji w warunkach naturalnych można stosować
pokazy, symulacyjne programy komputerowe lub filmy dydaktyczne.
Podsumowaniem pracy dydaktycznej może być opracowany przez
ucznia projekt eksploatacji wybranego obiektu technicznego.
Realizacja materiału nauczania technologii powinna nieznacznie
wyprzedzać odpowiadające mu treści maszynoznawstwa w części
dotyczącej budowy maszyn poligraficznych.
Proponuje się następujący podział godzin na realizację poszczególnych
działów programu nauczania.

Lp. Działy tematyczne

Liczba

godzin

1.

Eksploatacja maszyn

36

2.

Budowa maszyn i urządzeń introligatorskich

180

3.

Maszyny poligraficzne

36

Razem

252

36

Propozycje metod sprawdzania i oceniania osiągnięć
edukacyjnych ucznia

Sprawdzanie edukacyjnych osiągnięć ucznia powinno odbywać się w
trakcie realizacji programu nauczania na podstawie kryteriów
przedstawionych na początku zajęć. Podczas oceniania należy
sprawdzać umiejętności uczniów w operowaniu zdobytą wiedzą, zwracać
uwagę na merytoryczną jakość wypowiedzi, właściwe stosowanie pojęć
poligraficznych, poprawność wnioskowania. Ocena osiągnięć
edukacyjnych powinna aktywizować i mobilizować zarówno ucznia, jak i
nauczyciela.
Podczas realizacji programu nauczania należy oceniać uczniów na
podstawie:
–

ustnych sprawdzianów poziomu wiadomości i umiejętności
(bezpośrednia rozmowa ucznia z nauczycielem pozwala na
precyzyjne ustalenia, czy uczniowie rozumieją i stosują w praktyce
zdobyte wiadomości i umiejętności)

– sprawdzianów pisemnych,
– obserwacji ucznia podczas wykonywania zadań (ćwiczeń).
Kontrolę poprawności wykonania ćwiczenia należy przeprowadzić w
trakcie i po jego wykonaniu. Uczeń powinien samodzielnie sprawdzić
wyniki swojej pracy według przygotowanego przez nauczyciela arkusza
oceny. Następnie, według tego samego arkusza, kontroli dokonuje
nauczyciel oceniając poprawność, jakość i staranność wykonania
zadania.
Po zakończeniu realizacji programu nauczania proponuje się
zastosowanie testu dydaktycznego wielostopniowego. Zadania w teście
mogą być otwarte (krótkiej odpowiedzi, z luką) lub zamknięte (wyboru
wielokrotnego, na dobieranie, typu prawda- fałsz).

37

Literatura

Czichon M., Magdzik S., Jakucewicz S., Mudrak E.: Formy drukowe.
WSiP, Warszawa 1996.
Druździel M., Fijałkowski T.: Maszyny i urządzenia typograficzne. WSiP,
Warszawa 1979.
Ciupalski S.: Maszyny drukujące konwencjonalne. Oficyna Wydawnicza
Politechniki Warszawskiej, Warszawa 2001.
Ciupalski S.: Maszyny offsetowe zwojowe. Oficyna Wydawnicza
Politechniki Warszawskiej, Warszawa 2000.
Druździel M., Fijałkowski T.: Maszyny introligatorskie. WSiP, Warszawa
1979.
Kołak J., Ostrowski J.: Maszyny i urządzenia. Maszynoznawstwo
poligraficzne dla introligatorów. WSiP, Warszawa 1990.
Pietruczuk I., Godlewski H., Jędrych W.: Technika i technologia
introligatorstwa przemysłowego. WNT, Warszawa 1985
Druździel M., Fijałkowski T.: Maszyny i urządzenia typograficzne. WSiP,
Warszawa 1979.
Ciupalski S.: Maszyny drukujące konwencjonalne. Oficyna Wydawnicza
Politechniki Warszawskiej, Warszawa 2001.
Ciupalski S.: Maszyny offsetowe zwojowe. Oficyna Wydawnicza
Politechniki Warszawskiej, Warszawa 2000.
Kwiatkowski M.: Wprowadzenie do eksploatacji urządzeń technicznych.
WSiP, Warszawa 1990.
Woropay M.: Podstawy racjonalnej eksploatacji maszyn. ITeE,
Bydgoszcz-Radom 1996.
Dobrzański T.: Rysunek techniczny maszynowy. WNT, Warszawa 1994.
Cieślak H.: Testy i sprawdziany z rysunku technicznego. ITeE, Radom
1996.
GutowskiA: Zadania z rysunku technicznego. WSiP, Warszawa 1992.
Rutkowski A.: Części maszyn. WSiP, Warszawa 1993.
Praca zbiorowa.: Podręcznik fleksografii. Zrzeszenie Polskich
Fleksografów, Warszawa 1998.
Czasopisma: Poligrafika, Poligrafia polska, Print & Publishing, Przegląd
papierniczy, Opakowania, Świat druku.

Wykaz literatury należy aktualizować w miarę ukazywania się nowych
pozycji wydawniczych.

38

ZAJĘCIA PRAKTYCZNE

Szczegółowe cele kształcenia

W wyniku procesu kształcenia uczeń/słuchacz powinien umieć:
– zrealizować procesy introligatorskie zgodnie z zasadami

bezpieczeństwa i

higieny pracy, ochrony środowiska, ergonomii

i przepisami przeciwpożarowymi,

– wykonać obróbkę arkuszy,
– wykonać obróbkę wkładów,
– wykonać i ozdobić okładki,
– wykonać oprawy,
– wykonać galanterię papierniczą,
– wykonać druki luźne i łączone opakowaniowe,
– wykonać uszlachetnianie druków,
– wykonać operacje ręcznie i maszynowo,
– przeprowadzić kontrolę poszczególnych etapów produkcji,
– przygotować produkty do ekspozycji,
– przygotować i przeprowadzić prezentację własnych projektów,
– wyregulować maszyny i urządzenia introligatorskie,
– posłużyć się dokumentacją techniczną maszyn introligatorskich,
– skorzystać z programów komputerowych wspomagających prace

introligatorskie,

– dobrać środki ochrony osobistej dla charakterystycznych stanowisk

pracy,

– skorzystać z PN, PN-ISO i literatury technicznej.

Materiał nauczania

1.

Operacje jednostkowe w procesach introligatorstwa

przemysłowego

Zasady bezpiecznej pracy i ochrony ppoż. podczas wykonywania operacji
jednostkowych.
Wykonanie wyrównywania i liczenia półproduktów i produktów.
Dobranie rodzaju wykrojnika do określonej produkcji.
Wykonanie okrawania na krajarce.
Wykonanie wiercenia, nadkrawania, perforowania, przegniatania.
Wykonanie złamywania.
Przygotowanie złamywarek do wykonania określonego rodzaju produkcji.
Analiza, zastosowanie i wykonanie operacji przyklejania, naklejania,
oklejania, zaklejania w procesach ręcznych i maszynowych.
Dobranie rodzaju lakieru do produkcji i ocena właściwości.
Dobranie sposobów laminowania i wykonanie laminowania.

39

Dobranie metod gumowania i brązowania oraz wykonanie gumowania i
brązowania.
Wykonanie prasownia półproduktów i produktów.

2. Procesy wykonywania wkładów i okładek
Zasady bezpiecznej pracy i ochrony ppoż. podczas wykonywania
wkładów i okładek.
Wykonanie elementów dodatkowych składek oraz łączenie ze składkami.
Projektowanie wkładu.
Wykonanie wkładów wieloskładkowych z zastosowaniem różnych metod
łączenia i rodzajów wyklejek.
Wykonanie wkładów kartkowych z zastosowaniem różnych metod
łączenia.
Wykonanie wkładów jednoskładkowych.
Wykonanie zaokrąglania i oporkowania grzbietów wkładów w zależności
od grubości wkładu.
Wykonanie wzmacniania grzbietów wkładów w zależności od metody
łączenia i grubości wkładu.
Wykonanie okładek jednolitych.
Wykonanie okładek łączonych.
Projektowanie zdobienia i uszlachetniania okładek,
Wykonanie tłoczenia na okładkach.

3. Procesy wykonywania opraw prostych, złożonych, specjalnych
Zasady bezpiecznej pracy i ochrony ppoż. podczas wykonywania opraw.
Wykonanie oprawy prostej zeszytowej.
Wykonanie opraw przylegających i zakrywających.
Wykonanie opraw łączonych lamówką.
Wykonanie opraw jednorodnych.
Wykonanie opraw kombinowanych.
Wykonanie opraw bibliotecznych.
Wykonanie opraw listewkowych.
Wykonanie opraw specjalnych.
Dobieranie materiałów do opraw.
Obliczanie materiałów do wykonania opraw.

4.

Procesy wytwarzania druków luźnych i łączonych

opakowaniowych

Zasady bezpiecznej pracy i ochrony ppoż. podczas wytwarzania druków
luźnych i łączonych.
Projektowanie druków luźnych i łączonych opakowaniowych.
Dobranie materiałów i sposobów zdobienia do wykonania druków
luźnych i łączonych opakowaniowych.

40

Dobranie kształtu opakowań z uwzględnieniem transportu
i magazynowania.
Wykonanie wzorów toreb.
Wykonanie wzorów pudełek.

5. Procesy wytwarzania galanterii papierniczej
Zasady bezpiecznej pracy i ochrony ppoż. podczas wytwarzania galanterii
papierniczej.
Projektowanie i wykonanie wzoru koperty.
Wykonanie albumu.
Wykonanie wzorów teczek.
Projektowanie segregatorów i skoroszytów.
Projektowanie i wykonanie futerału.

6. Wytwarzanie produktów w introligatorstwie rzemieślniczym
Zasady bezpiecznej pracy i ochrony ppoż. podczas wytwarzania
produktów w introligatorstwie rzemieślniczym.
Wykonywanie opraw wtórnych.
Wykonywanie opraw jednostkowych.
Wykonywanie różnych projektów galanteryjnych.
Wykonywanie pudełek oklejanych.
Wykonywanie futerałów.
Naklejanie dużych powierzchni.

Środki dydaktyczne

Agregaty, maszyny i urządzenia introligatorskie.
Wzory produktów i półproduktów wytwarzanych w poszczególnych
procesach.
Próbki materiałów introligatorskich.
Plansze dydaktyczne.
Schematy technologiczne maszyn.
Dokumentacje techniczne i instrukcje obsługi maszyn.
Materiały produkcyjne i eksploatacyjne.
Narzędzia do regulacji maszyn.

Uwagi o realizacji programu

Zajęcia praktyczne stanowią bardzo ważną część pracy dydaktyczno-
wychowawczej w procesie nauczania-uczenia się. Przedmiot ten
odgrywa podstawową rolę w procesie kształcenia uczniów i ma ich
wyposażyć w odpowiedni zasób umiejętności pozwalających na
wykonywanie zadań zawodowych. Podstawowym zadaniem nauczyciela

41

jest kształcenie umiejętności zawodowych określonych w szczegółowych
celach kształcenia.
Istotne znaczenie w procesie kształcenia praktycznego ma szkolenie w
dziedzinie bhp, ochrony ppoż. i ochrony środowiska. Przed
przystąpieniem do realizacji każdego tematu, niezależnie od wstępnego
przeszkolenia w dziedzinie bhp, należy szczegółowo zapoznać uczniów
z zasadami bezpieczeństwa na danym stanowisku pracy (uczniowie z
braku odpowiedniego doświadczenia mogą nie przewidzieć
występujących zagrożeń). Należy również dokładnie zapoznać uczniów z
instrukcją przeciwpożarową, aby wiedzieli jak się mają zachować w razie
pożaru.
Podczas realizacji programu należy szczególnie starannie dobierać
prace i ćwiczenia wykonywane przez uczniów, aby umożliwiły one
ukształtowanie umiejętności zawodowych.
Zajęcia praktyczne mogą być realizowane w warsztatach szkolnych lub u
pracodawcy na wydzielonych i odpowiednio wyposażonych
stanowiskach szkoleniowych
Stanowiska ćwiczeniowe powinny być wyposażone w niezbędny sprzęt,
narzędzia, materiały i pomoce dydaktyczne. Uczniowie powinni mieć
możliwość korzystania z różnych źródeł informacji, takich jak: normy,
instrukcje, poradniki, dokumentacja techniczna i technologiczna. Zajęcia
powinny być prowadzone w grupach do 10 osób.
W zależności od miejsca realizacji zajęć, możliwości organizacyjno-
technicznych oraz bazy dydaktycznej zajęcia praktyczne powinny być
prowadzone metodą pracy produkcyjnej lub metodą ćwiczeń oraz
metodą tekstu przewodniego. Dla osiągnięcia założonych celów
dydaktyczno-wychowawczych zajęć praktycznych bardzo istotnym
czynnikiem dydaktycznym jest przeprowadzenie przez nauczyciela,
odpowiednio zorganizowanego i prawidłowego instruktażu wstępnego,
bieżącego i końcowego.
Instruktaż wstępny powinien obejmować wszystkie czynności, jakie
uczeń będzie wykonywał w czasie samodzielnej pracy. Opis słowny
powinien być ograniczony do minimum, natomiast należy demonstrować
jak najwięcej przykładów czynności, zwracając uwagę na prawidłowe ich
wykonywanie.
Warunkiem skutecznego instruktażu bieżącego jest obserwowanie pracy
ucznia, wskazywanie na popełnione błędy oraz naprowadzanie na
właściwy tok pracy. Nauczyciel powinien sprawdzić, czy wykonywane
czynności są zgodne z instruktażem wstępnym i czy uczeń przyswoił
sobie udzielane wskazówki. Bardzo ważne jest zwracanie uwagi
podczas wykonywania ćwiczeń na staranność i jakość wykonanych prac
oraz natychmiastowe korygowanie błędów.

42

Po zakończeniu pracy należy przeprowadzić instruktaż końcowy, którego
zadaniem jest analiza wykonywanej pracy. W instruktażu końcowym
nauczyciel omawia popełnione błędy wskazując na przyczyny ich
powstawania, podaje sposoby zapobiegania im i ocenia wykonaną pracę
uczniów.
Uzyskanie przez uczniów odpowiedniego poziomu kompetencji
zawodowych wymaga ukształtowania umiejętności pracy w zespole,
korzystania z różnych źródeł informacji, wdrożenia do doskonalenia
umiejętności zawodowych oraz ukształtowania właściwych postaw
zawodowych. Należy kształtować takie cechy osobowości, jak rzetelność
i odpowiedzialność za powierzoną pracę, dbałość o jej jakość, o
porządek na stanowisku pracy, poszanowanie dla pracy innych osób,
dbałość o racjonalne wykorzystywanie materiałów.

Na realizację poszczególnych działów tematycznych proponuje się
następujący podział godzin.

Lp. Działy tematyczne

Liczba

godzin

1. Operacje

jednostkowe

170

2. Procesy

wykonywania

wkładów i okładek 170

3. Procesy

wykonywania

opraw

170

4. Procesy wytwarzania druków opakowaniowych

135

5. Procesy

wytwarzania

galanterii papierniczej

175

6. Wytwarzanie produktów rzemieślniczych 168

Razem 988

Podane w tabeli godziny na realizację poszczególnych działów
tematycznych mają charakter orientacyjny. Nauczyciel może wprowadzić
zmiany, mające na celu lepsze dostosowanie programu do specyfiki
szkoły i potrzeb lokalnego rynku pracy.
Podczas zajęć wprowadzających należy omówić regulamin nauki i
pracy, wymagania stawiane uczniom oraz przepisy bhp, ochrony ppoż. i
ochrony środowiska wraz z zasadami zachowania się w razie pożaru i
porażenia prądem elektrycznym oraz zasadami udzielania pomocy
przedlekarskiej w nagłych wypadkach. Należy pamiętać o tym, że
kształtowanie umiejętności bezpiecznego wykonywania pracy powinno
odbywać się na wszystkich zajęciach.

43

Propozycje metod sprawdzania i oceniania osiągnięć
edukacyjnych ucznia

Sprawdzanie i ocenianie powinno być przeprowadzane systematycznie
w trakcie procesu nauczania-uczenia się, co pozwoli na uzyskanie
informacji o postępach ucznia w nauce, rozpoznaniu i korygowaniu
trudności dydaktycznych w miarę jak się pojawiają. Systematyczne
sprawdzanie i ocenianie mobilizuje ucznia do nauki, motywuje do
zdobywania wiedzy, wpływa na kształtowanie świadomej dyscypliny,
pracowitości, dokładności i sumienności oraz odpowiedzialności za
wyniki pracy. Podczas realizacji programu nauczania osiągnięcia ucznia
można sprawdzać na podstawie ustnych sprawdzianów poziomu wiedzy
i umiejętności, testów osiągnięć szkolnych oraz obserwacji pracy ucznia
podczas wykonywania zadań. Wiadomości teoretyczne niezbędne do
wykonania ćwiczeń mogą być sprawdzane podczas instruktażu
wstępnego poprzez dyskusję lub pogadankę. Dokonując kontroli wiedzy
w formie ustnej należy zwracać uwagę na umiejętność operowania
zdobytą wiedzą, jakość wypowiedzi, poprawne stosowanie pojęć
technicznych oraz wnioskowanie.
Umiejętności praktyczne proponuje się sprawdzać przez obserwację
czynności ucznia podczas wykonywania ćwiczeń. Kryteria, służące do
oceny poziomu opanowania umiejętności praktycznych powinny
uwzględniać:
– przestrzeganie przepisów bhp i ochrony ppoż. podczas wykonywania

pracy,

– zachowanie porządku na stanowisku pracy,
– dobór odpowiednich narzędzi, przyrządów, urządzeń i materiałów do

wykonywanej pracy,

– użytkowanie materiałów, narzędzi i urządzeń zgodnie z wymaganiami

technologicznymi, przepisami bhp i ochrony ppoż.,

– poprawne wykonywanie czynności wymaganych w ćwiczeniach ze

szczególnym uwzględnieniem kolejności i dokładności wykonywanych
prac,

– posługiwanie się dokumentacją technologiczną,
– oszczędność materiałów,
– estetykę i jakoś wykonania.
Kontrolę poprawności wykonania ćwiczenia należy przeprowadzić w
trakcie i po jego wykonaniu. Uczeń powinien samodzielnie sprawdzić
wyniki swojej pracy według przygotowanego przez nauczyciela arkusza
oceny. Potem kontroli według tego samego arkusza powinien dokonać
nauczyciel oceniając poprawność, jakość i staranność wykonania
zadania.

44

Na zakończenie realizacji działu tematycznego proponuje się
zastosowanie testu z zadaniami typu próba pracy, który powinien być
zaopatrzony w kryteria oceny i schemat punktowania. Pozwoli to
sprawdzić rzeczywisty poziom i zakres ukształtowanych umiejętności
oraz przybliży uczniom procedury przeprowadzania zewnętrznego
egzaminu zawodowego.

Ocena po zakończeniu realizacji programu nauczania przedmiotu

powinna uwzględniać wyniki wszystkich stosowanych przez nauczyciela
sposobów sprawdzania osiągnięć ucznia.
Kryteria do oceny opanowania umiejętności praktycznych powinny
obejmować:
– postawę zawodową (czystość i estetyka stanowiska pracy,

przestrzeganie przepisów bezpieczeństwa pracy i higieny osobistej,
poszanowanie mienia warsztatowego, stosunek do nauczyciela i
kolegów),

– organizację pracy (przygotowanie się ucznia do pracy, zgromadzenie

materiałów zgodnie z dokumentacją, dobór narzędzi do wykonania
zadania, przygotowanie organizacyjne stanowiska pracy),

– umiejętność korzystania z narzędzi i sprzętu introligatorskiego

(poprawność obsługi maszyn i urządzeń, dobór i właściwe korzystanie
z narzędzi, konserwacja i

zabezpieczenie maszyn, urządzeń i

wyposażenia po zakończonej pracy),

– umiejętność wykonywania pracy (sprawdzanie otrzymanych

materiałów przed rozpoczęciem pracy, prawidłowość mocowania
materiałów i narzędzi, poprawność rozpoczęcia pracy, zachowanie
kolejności wykonywania czynności według obowiązującej technologii,
poprawne wykonanie, kultura pracy, zachowanie porządku na
stanowisku pracy w czasie pracy i po jej zakończeniu),

– umiejętność ekonomicznego wykonywania pracy (rytm pracy, czas

wykonywania zgodnie z normą, oszczędność materiałów,
usprawnianie technologii prowadzące do skrócenia czasu, poprawy
jakości, bezpieczeństwa pracy itp.),

– standard jakości wykonanej pracy (zgodność wyrobu lub usługi z

dokumentacją, estetyka, jakość i rzetelność usługi).

45

Literatura

Kołak J., Ostrowski J.: Maszyny i urządzenia. Maszynoznawstwo
poligraficzne dla introligatorów. WSiP, Warszawa 1990.
Magdzik S.: Ćwiczenia laboratoryjne z technologii introligatorstwa
przemysłowego. OWPW, Warszawa 2001.
Magdzik S.: Introligatorstwo przemysłowe. WSiP, Warszawa 1992.
Pietruczuk I., Godlewski H., Jędrych W.: Technika i technologia
introligatorstwa przemysłowego. WNT, Warszawa 1985
Praca zbiorowa: Współczesne polskie introligatorstwo i papiernictwo.
Mały słownik encyklopedyczny. Ossolineum, Wrocław 1986.
Rydel J., Sobczyk W.: Maszynoznawstwo poligraficzne. WNT, Warszawa
1978.
Szczęsny R.: Materiałoznawstwo introligatorskie. WNT, Warszawa 1983.
Zjawińska Z.:. WPL, Warszawa 1967.
Czasopisma: Poligrafika, Poligrafia polska, Print & Publishing, Przegląd
papierniczy, Opakowania, Świat druku.
Polskie Normy, Normy Branżowe.

Wykaz literatury należy aktualizować w miarę ukazywania się nowych
pozycji wydawniczych.

46