Ekonomia instytucjonalna


Równowaga instytucjonalna a system polityczny

Równowaga

instytucjonalna

●

Determinantą równowagi instytucjonalnej są sposoby czy metody rozwiązywania

sprzeczności grup interesów w warunkach asymetrii informacji, sytuacji

monopolistycznych czy charakteru strategii postępowania podmiotów

wyrażających dane interesy.

●

Siła oddziaływania grup interesu kształtuje system instytucjonalny odbiegający od

modelowych warunków efektywnego rynku. Nowe instytucje mogą być, bowiem

kształtowane dla realizacji odcinkowych interesów lub też interesów grup

sprzyjających wzrostowi.

●

W krótkim czasie silniejsze grupy interesu mogą uzyskiwać korzyści kosztem innych

grup i interesu publicznego. Wystąpić wtedy może zjawisko blokady grup interesu.

Zjawisko to uwidacznia się w chęci uzyskania kontroli nad polityką rządu przez

liczne i odpowiednio zorganizowane grupy interesów w danym obszarze

gospodarowania, w tym koalicje grup interesu.

●

Siła działania tych grup przejawia się w praktykach typu rent-seeking tj. osiąganiu

korzyści ekonomicznych na rynku politycznym. Partycypacją w rencie

zainteresowani są tak politycy, jak i urzędnicy, zaś konsumenci natrafiają na wysokie

koszty ich zorganizowania dla działań przeciw aktywnemu poszukiwaniu renty.

Szerzenie się zjawisk pogoni za rentą oznacza brak równowagi między instytucjami

wyrażającymi różne grupy interesów.

Teoria wyboru

publicznego

(ang. public choice) – od lat 50. XX w. (Arrow, Downs, Buchanan, Becker,

Niskanen)

●

Bada ona proces kształtowania instytucji w sferze polityki

●

Obecnie ok. 50% PKB „przechodzi” przez budżet państwa: tradycyjna

ekonomia jednak większość uwagi poświęca funkcjonowaniu

przedsiębiorstw i gospodarstw domowych (a nie rządu).

3

W skład teorii wyboru

publicznego wchodzi

1. Problematyka związana z głosowaniem (np.

efektywność rynku wyborczego)

2. Wybór w warunkach demokracji (np. demokracja

(bez)pośrednia)

3. Teorie umowy społecznej i ładu konstytucyjnego (np.

ekonomia konstytucyjna, ekonomiczne skutki praw

obywateli),

4. Ekonomiczna teoria władzy (w tym teoria regulacji

gospodarki, teoria finansów publicznych, rola ideologii

czy koalicji partyjnych, ekonomiczne zachowania

sędziów)

5. Teoria grup interesu i koalicji dystrybucyjnych (np.

wpływ grup interesu na efektywność gospodarki, lobbing)

6. Teoria pogoni za rentą (np. renta polityczna, jej wpływ

na dobrobyt)

4

Funkcjonalne

finanse - Lerner

Książka Keynesa Ogólna teoria zatrudnienia, procentu i pieniądza spopularyzowała

ideę, że w gospodarce rynkowej istnieje tendencja do utrzymywania się wysokich

poziomów bezrobocia. Często przypisuje się Keynesowi promowanie wydatków

państwowych i deficytów w celu walki z bezrobociem
Abba Lerner rozwinął tę część keynesowskiego programu
Keynes sugerował upaństwowienie części inwestycji przez demokratycznie

wybranych biurokratów. To miałoby rozwiązać problem bezrobocia w kontekście

demokratycznego społeczeństwa. Keynes nigdy jednak nie wypracował szczegółów

tego, jak to miałoby działać. Lerner (1943) zaproponował program „funkcjonalnych

finansów”, mający przeciwdziałać cyklowi koniunkturalnemu.

Jak to działa?

●

Zgodnie z propozycją urzędnicy państwowi zmniejszaliby wpływy z

podatków i/lub zwiększali wydatki podczas recesji. To wepchnęłoby budżet

w deficyt. Rządowe pożyczki zwiększyłyby całkowity popyt i zmniejszyły

bezrobocie. Lerner wierzył, że nadwyżka planowanych oszczędności nad

planowanymi inwestycjami powoduje bezrobocie. Politycy mogą rozwiązać

problem, wchłaniając nadmierne oszczędności przy pomocy większego

deficytu budżetowego.

●

Oczywiście to prowadziłoby do przyrastania długu publicznego.

Rozwiązanie Lernera było proste. Po wyjściu gospodarki z kryzysu i

powrocie dobrej koniunktury politycy mogliby zwiększyć wpływy z

podatków i/lub obciąć wydatki. To przyniosłoby nadwyżkę budżetową i

spłaciłoby dług. Tak oto politycy mieliby równoważyć budżet w okresie

całego cyklu koniunkturalnego.

Czy Lerner miał

rację?

●

Lerner założył, że politycy wiernie podążaliby za radą profesjonalnych

ekonomistów przy kształtowaniu polityki fiskalnej.

●

Buchanan, Nordhaus czy Mises z kolei uwzględnali rzeczywiste korzyści i

motywacje polityczne.

„w kapitalizmie decyzja inwestycji należała do „obrotnych i dobrze uposażonych.

Publiczna kontrola nad inwestowaniem oznaczałaby, że stopa oszczędności byłaby

zależna od każdego — bez różnicy — a więc także i od próżniaka i hulaki”

Teoria wzrostu

gospodarczego

Mancura Olsona

(1982)

●

analiza wzrostów po II wojnie światowej

●

dwa rodzaje grup: małe i duże oraz tzw. grupy „uśpione”

●

konkluzja: kraje, które okresowo zmniejszyły aktywność grup interesu w

sferze publicznej i gdzie doszło do istotnych zmian politycznych (np. Niemcy,

Japonia), rozwijały się szybciej niż inne (np. W. Brytania)

●

ujemna korelacja między wzrostem wpływu grup interesu na politykę

gospodarczą a wzrostem gospodarczym

8

Grupy interesu

W. Eucken: dominacja jakichkolwiek struktur i organizacji w gospodarce

(przedsiębiorstw – monopole; państwo - niesprawności rządu, związki

zawodowe – „socjal”) jest szkodliwa dla niej oraz dla społeczeństwa -> polityka

ładu gospodarczego (Ordnungspolitik).

W TWP zakłada się, że funkcjonowanie zorganizowanych grup interesu może

prowadzić do takich rezultatów jak: monopole, koncesje, licencje, sztywne ceny,

asymetria informacji czy wysokie progi wejścia do profesji.

9

Przykłady grup

interesu w

Brukseli

■

Europejskie konfederacje zawodowe (np. Związek Przemysłu Wspólnot

Europejskich - UNICE, Zrzeszenie Izb Przemysłowo-Handlowych -

EUROCHAMBRES, Organizacja Związków Rolniczych - COPA/COGECA,

Europejska Konfederacja Związków Zawodowych - ETUC);

■

Narodowe organizacje lobbyingowe (np. Federalne Zrzeszenie

Niemieckich Związków Pracodawców - BDA, Federalny Związek

Przemysłu Niemieckiego - BDI);

■

Krajowe izby handlowe (np. włoska Unioncamere, amerykańska

AMCHAM);

■

Poszczególne firmy (np. Shell, Fiat itd.)

Teoria grup

interesu

Gary’ego

Beckera

Model: społeczeństwo dzieli się na dwie grupy:
a) tych którzy chcą obniżyć podatki,
b) tych którzy chcą utrzymania lub zwiększenia transferów.

Jednostki maksymalizują swoją użyteczność określaną dochodem.

11

Wnioski:

1. Skuteczność grupy interesu w konkurowaniu o wyższe subsydia (lub

mniejsze podatki) zależ od względnej efektywności grupy w

wywieraniu presji na rząd.

2. Grupa subsydiowana wraz ze wzrostem transferów zmniejszają naciski,

ale druga grupa – wraz ze wzrostem „strat” – wzmaga presję.

12

government

failures

Przeciwnie do poglądów keynesistów na temat niesprawności rynku (ang.

market failures), które rząd powinien korygować, rozwinięto szereg koncepcji na

temat błędów popełnianych przez władze (ang. government failures), w tym

niesprawności polityki gospodarczej.

13

Źródła

government

failures

Nieprawidłowe wybory (decyzje) dokonywane przez polityków albo wybory

nie maksymalizujące satysfakcji ekonomicznej całego społeczeństwa

(Tinbergen), lecz przykładowo jego wybranych grup.

○

Cele polityki realizowane w praktyce nie są uniwersalne: zależą od władz.

Wybrane władze mogą realizować swoje cele.

○

Jeśli władzę sprawują politycy, to jej celem może być reelekcja, zaś by

osiągnąć ten cel, mogą wykorzystywać dostępne im instrumenty oddziałując

na gospodarkę zgodnie ze swoimi preferencjami.

○

Wtedy, za pomocą polityki będą dążyli do otrzymania takiego stanu

gospodarki, którego ocena dokonywana przez społeczeństwo w trakcie

kolejnych wyborów zwiększałaby prawdopodobieństwo reelekcji.

○

Działanie takie nie musi być jednorazowe: może się powtarzać, wywołując

polityczne cykle gospodarcze (koniunkturalne).

14

Gospodarka a

wybory:

Stan gospodarki wpływa na wynik wyborów /

Wynik wyborów wpływa na stan gospodarki

○

Roubini i Sachs (1989): w krajach, w których często zmieniają się

ekipy rządzące lub w skład koalicji wchodzi wiele partii, jest

tendencja do wyższych deficytów budżetowych.

○

USA: w sytuacjach podziału władzy w państwie między demokratów i

republikanów (większość w Kongresie a urząd prezydenta), rósł dług

publiczny (konieczność podejmowania decyzji w drodze kompromisu).

○

Preferencje wyborców bardziej zależą od stanu gospodarki w czasie

wyborów, niż od tego, co było cztery lata wcześniej.

○

Presja na wzrost wydatków budżetowych przed wyborami jest tym

większa, im niższe jest poparcie dla partii rządzącej przed wyborami.

15

16

17

Polityczny cykl

koniunkturalny

Prekursorem teorii politycznego cyklu koniunkturalnego był M. Kalecki
(M. Kalecki, Political aspects of full employment, „Political Quarterly” no. 14 (1943),

p. 322-31).
Dowodził on, że interwencjonizm państwowy, nakierowany na eliminację cyklu

koniunkturalnego i utrzymanie pełnego zatrudnienia w długim okresie, nie przyniesie

zamierzonych rezultatów. Ekspansywna polityka fiskalna, stymulująca popyt globalny

oraz tworzenie państwa opiekuńczego spowoduje rozluźnienie dyscypliny wśród

pracowników i spadek wydajności pracy oraz groźbę inflacji. Jedynym rozwiązaniem

będzie zastosowanie restrykcyjnej polityki budżetowej.

Właściwą teorię PCK sformułował William Nordhaus w 1975 r.

18

Założenia

teorii

Nordhausa

1. politycy kierują się własnymi preferencjami (w tym chęcią reelekcji),

są oportunistami („działanie dla własnych korzyści, bez zasad”)

2. bank centralny i rząd prowadzą podobne polityki,
3. politycy mają dostateczny stopień autonomii, by prowadzić politykę

gospodarczą.

Zgodnie z teorią Nordhausa, władze prowadzą ekspansywną politykę

gospodarczą (fiskalną lub pieniężną), by przed wyborami poprawić

stan gospodarki (wyższy wzrost gospodarczy, niższe bezrobocie) i

przez to zwiększyć szanse na reelekcję; po wyborach wprowadzają

politykę, mającą przeciwdziałać skutkom ubocznym prowadzonych

wcześniej działań.

19

20

Ograniczenia

W praktyce jednakże występują dwa rodzaje ograniczeń, które zapobiegają

wprowadzaniu polityki oportunistycznej:

●

ograniczenia wewnętrzne – niezależność banku centralnego (jednakże banki mogą

pogłębiać czy nawet kreować cykl zgodnie z preferencjami bankowców

centralnych),

●

ograniczenia zewnętrzne (międzynarodowe) – udział kraju w systemie sztywnego

kursu walutowego, przynależność do międzynarodowych organizacji

gospodarczych.

21

Kwestia

racjonalności

wyborców

Ze względu na trwającą „rewolucję racjonalnych oczekiwań”, ekonomiści na kilka lat

stracili zainteresowanie tą tematyką badań (przyczyniły się do tego też prace

McCalluma z 1978 r. i Paldama z 1979 r. – przeczące wynikom Nordhausa,

odpowiednio dla USA i OECD).

Teoria racjonalnych oczekiwań głosi, że podmioty gospodarcze podejmują swoje

decyzje w oparciu o wszystkie dostępne informacje o aktualnych

uwarunkowaniach ekonomicznych oraz o potencjalnych skutkach tych decyzji.

Posiadają również umiejętność wyciągania wniosków ze zdarzeń w przeszłości, co

pozwala im przewidywać możliwe scenariusze wydarzeń w przyszłości.

U Nordhausa funkcjonuje założenie adaptacyjności oczekiwań: wyborcy podejmują

decyzje na podstawie przeszłych wyników makroekonomicznych. Zgodnie z tym,

wyborcy są retrospektywni – „naiwni” (Cukierman).

22

Wyborcy

racjonalni to tacy,

którzy:

o

podejmując decyzje biorą pod uwagę wszystkie dostępne informacje,

o

oceniają aktualny (a nie przeszły) program i działalność partii,

o

są w stanie przewidzieć efekty własnych decyzji i zaadaptować się do nich.

Jednakże nawet zakładając racjonalność oczekiwań, cykl polityczny może

występować ze względu na występowanie asymetrii informacji posiadanej przez

władze i społeczeństwo co do stanu gospodarki i efektów dokonywanych

wyborów (Kydland i Prescott).

23

Nurty badań w

ramach PCK

Podejście Nordhausa uwzględnia zmiany w przebiegu cyklu wywołane datą

wyborów, a nie np. rodzajem partii rządzących. Inny sposób analizy relacji

między polityką a gospodarką zaproponował w 1977 r. Hibbs.
Zgodnie z nim, politycy nie są oportunistyczni, lecz prowadzą politykę

gospodarczą zgodnie z ich preferencjami ideologicznymi.
W szczególności zakłada się, że lewica prowadzi bardziej ekspansywną

politykę, niż prawica. Model Hibbsa postuluje systematyczne i trwałe zmiany w

kombinacji inflacja-bezrobocie, wybieranej przez różne partie.

24

25

26

27

Dziękuję za

uwagę

●

[e-mail]