- 1 -

Administracja wobec praw cz

łowieka

2008/2009

KONWERSATORIUM

PROGRAM RAMOW Y:

wprowadzenie do przedmiotu, konstrukcja normatywna praw cz

łowieka,

prawo mi

ędzynarodowe praw człowieka, gwarancje proceduralne

3 h

standardy ochrony w Europejskiej Konwencji Praw Cz

łowieka

3 h

Europejskie standardy administracyjne: s

łużba publiczna, policja i służby

pokrewne, dost

ęp do informacji publicznych, standardy ochrony danych

osobowych, Europejski Kodeks Dobrej Administracji
6 h

dr Micha

ł Balcerzak

Katedra Praw Cz

łowieka

Wydzia

ł Prawa i Administracji UMK

Administracja wobec praw człowieka – konwersatorium 2008/2009 – II r. NSA 2° - dr M. Balcerzak

- 2 -

Zagadnienia wst

ępne

- pojęcie praw człowieka (aspekt filozoficzny,

socjologiczny, prawny)

- konstytucyjna i międzynarodowa ochrona praw człowieka

- konstrukcja normatywna praw człowieka

- uniwersalizm i regionalizm

-

kodyfikacja ochrony praw cz

łowieka w Europie

- organizacje mi

ędzynarodowe jako fora współpracy państw w

dziedzinie praw cz

łowieka

Administracja wobec praw człowieka – konwersatorium 2008/2009 – II r. NSA 2° - dr M. Balcerzak

- 3 -

Elementy prawa mi

ędzynarodowego – wprowadzenie do prawa międzynarodowego praw człowieka

1) Pojęcie

PRAWA MIĘDZYNARODOWEGO

oraz

PRAWA MIĘDZYNARODOWEGO PRAW

CZŁOWIEKA

zespół norm regulujących stosunki między

państwami, organizacjami międzynarodowymi

i innymi uczestnikami stosunków międzynarodowych

mającymi zdolność do działania w stos. m-dowych

(R. Bierzanek, J. Symonides)

à zdecentralizowany charakter prawa m-dowego

à brak nadrzędnego ośrodka normotwórczego

à brak systemu sądów międzynarodowych

à specyficzny system egzekwowania

odpowiedzialności za naruszenie norm prawa m-

dowego

P

RAWO MIĘDZYNARODOWE PRAW CZŁOWIEKA

SYSTEM NORMATYWNY

SYSTEM INSTYTUCJONALNY

SYSTEM OCHRONY

dział prawa międzynarodowego

obejmuje normy dotyczące

gwarancji praw i wolności

przysługujących określonym

à podmiotom uprawnionym

w obszarze jurysdykcji

à podmiotów zobowiązanych

sądy międzynarodowe niepowiązane hierarchicznie

à funkcja sądów m-dowych i organów quasi-

sądowych

uporządkowany zespół

norm prawnych

klasyfikowany wg

różnych kryteriów, np.

tematycznego lub

regionalnego

zespół organów

międzynarodowych

służących rozwijaniu

systemów normatywnych,

kontrolujących wykonania

zobowiązań, itd.

* * *

Forum współpracy państw

w dziedzinie praw człowieka

Powiązanie systemu

normatywnego z

systemem

instytucjonalnym

wraz z określonymi

à procedurami ochrony

wg kryterium

tematycznego lub

regionalnego

Administracja wobec praw człowieka – konwersatorium 2008/2009 – II r. NSA 2° - dr M. Balcerzak

- 4 -

Organizacje mi

ędzynarodowe – forum współpracy państw w dziedzinie praw człowieka

1)

P

OJĘCIE

„

ORGANIZACJI MIĘDZYNARODOWEJ

”

–

brak definicji normatywnej w prawie międzynarodowym

à zinstytucjonalizowana forma realizacji wspólnych

celów przez uczestników stosunków międzynarodowych

à forum współpracy międzynarodowej działające na zasadzie

dobrowolnego udziału we wspólnej realizacji celów lub interesów

-> stowarzyszenie państw wyposażone we wspólne organy

i ustanowione na podstawie umowy m-dowej (J. Brierly)

2)

P

ODZIAŁY ORGANIZACJI MIĘDZYNARODOWYCH

rządowe

pozarządowe

(governmental organizations – GOs)

(non-governmental organizations (NGOs)

uniwersalne

zamknięte (grupowe)

wg domeny głównej działalności

polityczne

niepolityczne

Brak definicji także w

prawie krajowym

Art. 90 (1) Konstytucji

RP nie precyzuje

pojęcia organizacji

międzynarodowych,

mimo że dopuszcza

„przekazanie

kompetencji organów

władzy państwowej w

niektórych sprawach”

dążą do maksymalnego upowszechnienia
członkostwa (ONZ i org. wyspecjalizowane)

z założenia grupują ograniczoną liczbę państw
wg kryterium geograficznego lub innego

działające
npdst.
umów
m-dowych

działające npdst.
określonego prawa
krajowego

-

organizacje bezpieczeństwa
zbiorowego;

-

organizacje pokojowego
rozwiązywania sporów;

-

sojusze

-

techniczne (np. Powszechny Związek
Pocztowy);

-

finansowe (organizacje Grupy Banku
Światowego)

Organizacje gospodarcze

Administracja wobec praw człowieka – konwersatorium 2008/2009 – II r. NSA 2° - dr M. Balcerzak

- 5 -

Proceduralne aspekty prawa międzynarodowego praw człowieka

Mechanizmy dochodzenia roszczeń na drodze międzynarodowej

1)

O

DPOWIEDZIALNO

ŚĆ MIĘDZYNARODOWA PAŃSTWA

Naruszenie zobowi

ązania rodzi odpowiedzialność – powstaje też nowe zobowiązanie – obowiązek

naprawienia skutków naruszenia w mo

żliwie największym stopniu

odpowiedzialno

ść państwa = naruszenie zobowiązania + możliwość przypisania

-

szkoda nie jest warunkiem koniecznym odpowiedzialno

ści

2)

P

ROCEDURY DOCHODZENIA ROSZCZE

Ń

mi

ędzynarodowe

krajowe

uniwersalne

regionalne

Krajowe środki prawne
zapewniają ochronę prawną, tj.
możliwość wysuwania roszczeń
i domagania się przywrócenia
stanu zgodnego z prawem oraz
zadośćuczynienia

W polskim porządku prawnym:

- procesowe środki zaskarżenia
- skarga do RPO
- skarga konstytucyjna
- ...........

KNZ

Odr

ębne traktaty

mi

ędzynarodowe

-

Procedury zmierzaj

ące do

niezale

żnego rozstrzygnięcia o

odpowiedzialno

ści międzynarodowej;

-

Procedury kontrolne,

monitoring;

-

Procedury

„eksperckie

”

Procedury
polityczne

Administracja wobec praw człowieka – konwersatorium 2008/2009 – II r. NSA 2° - dr M. Balcerzak

- 6 -

Dochodzenie roszcze

ń na podstawie Europejskiej Konwencji Praw Człowieka

- Podstawa normatywna

Europejska Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności à EKPC

à traktat międzynarodowy przyjęty 4.11.1950 r.

à PROTOKOŁY DODATKOWE DO EKPC

- Europejski Trybunał Praw Człowieka

Kompetencja Trybuna

łu w zakresie rozpoznawania skarg indywidualnych

- Zgodnie z art. 34 Konwencji skarżącym może być:

a) jednostka (osoba fizyczna)

b) organizacja pozarządowa

c) grupa jednostek

- Przesłanki dopuszczalności skargi indywidualnej

- Zasady ogólne postępowania skargowego

- zasada jawności

- urzędowy charakter języka angielskiego i francuskiego przy zachowaniu możliwości

komunikowania się z Trybunałem w języku narodowym

- zasada sporności

-

zasada reprezentacji

- Przebieg postępowania skargowego

Administracja wobec praw człowieka – konwersatorium 2008/2009 – II r. NSA 2° - dr M. Balcerzak

- 7 -

Administracja wobec praw człowieka – konwersatorium 2008/2009 – II r. NSA 2° - dr M. Balcerzak

- 8 -

ZAKAZ TORTUR W EKPC

Art. 3 KE

Nikt nie mo

że być poddany torturom ani nieludzkiemu lub poniżającemu

traktowaniu albo karaniu.

- zobowiązanie o charakterze niederogowalnym

- prawo absolutne

- KE nie definiuje pojęcia „tortur” ani „nieludzkiego traktowania”

ZAKAZ TORTUR W ORZECZNICTWIE ETPC

-

art. 3 Konwencji zawiera jedn

ą z podstawowych wartości demokratycznego

spo

łeczeństwa. W sposób absolutny zakazuje tortur lub nieludzkiego albo poniżającego

traktowania lub karania, niezale

żnie od okoliczności i zachowania ofiary (Labita p.

W

łochom, 2000 r.);

-

koncepcja

„minimalnego progu dolegliwości”; Ocena minimalnego stopnia

dolegliwo

ści jest względna; musi być oceniona przy uwzględnieniu okoliczności każdej

sprawy;

-

wyrok Irlandia p. Zjednoczonemu Królestwu (1978)

– ocena technik śledczych

s

łużb bezpieczeństwa w Irlandii Północnej;

-

kryteria oceny: charakter i kontekst traktowania, jego intens ywno

ść, metody, czas

trwania, skutki fizyczne i psychiczne wywo

łane u pokrzywdzonego, płeć, wiek i stan

zdrowia ofiary;

-

tortury: umy

ślnie nieludzkie traktowanie, powodujące poważne cierpienie fizyczne i/lub

psychiczne;

-

nieludzkie traktowanie/karanie

– powodowanie intensywnego cierpienia fizycznego

i/lub psychicznego;

-

poni

żające traktowanie – sposób traktowania, który ma wzbudzić u ofiary uczucie

strachu, niepokoju, poczucie ni

ższości;

-

cierpienie i poni

żenie musi wykraczać poza nieunikniony element cierpienia i poniżenia

zwi

ązany z daną formą zgodnego z prawem traktowania lub karania (np. naturalny

stres psychiczny zwi

ązany z pozbawieniem wolności, dyskomfort, etc.);

-

kary cielesne w szko

łach: Tyrer p. Zjednoczonemu Królestwu (1978)

-

aktualny problem wyst

ępujący w skargach przeciwko RP: przeludnienie zakładów

karnych (post

ępowania przed ETPC w toku)

Administracja wobec praw człowieka – konwersatorium 2008/2009 – II r. NSA 2° - dr M. Balcerzak

- 9 -

Prawo do wolno

ści i bezpieczeństwa osobistego

Poj

ęcie „wolności” i „bezpieczeństwa osobistego”

Standard KE:

Art. 5 KE -> Ka

żdy ma prawo do wolności i bezpieczeństwa osobistego. Nikt nie

mo

że być pozbawiony wolności, z wyjątkiem następujących przypadków i w trybie

ustalonym przez prawo (...)

Czym jest pozbawienie wolno

ści?

Zastosowanie

środków pozostających w dyspozycji

w

ładzy publicznej, w wyniku których osoba bez lub wbrew własnej woli zostaje zamknięta w

okre

ślonym i przestrzennie ograniczonym miejscu na pewien czas. (P. Hofmański)

Tre

ść prawa zawartego w art. 5 KE à

art. 5 wymaga, aby pozbawienie wolno

ści było „zgodne z prawem” i „w trybie

ustalonym przez prawo

” à oznacza to nie tylko stosowanie środków

detencyjnych na podstawie i wed

ług przepisów prawa, ale także zgodność z

nadrz

ędnym

celem

tego

standardu

à

ochron

ą

jednostki

przed

arbitralno

ścią/samowolą organów władzy publicznej

wolno

ść od arbitralnego (=dowolnego)

stosowania

środków detencyjnych

(zatrzymania, aresztowania, kary
pozbawienia wolno

ści, ...)

Administracja wobec praw człowieka – konwersatorium 2008/2009 – II r. NSA 2° - dr M. Balcerzak

- 10 -

PRAWO DO RZETELNEGO PRO CESU

right to a fair trial

à prawo do ?

rzetelnego
s

łusznego

uczciwego
sprawiedliwego

procesu
post

ępowania

Zakres przedmiotowy:

1) prawa i obowi

ązki o charakterze cywilnym => „płaszczyzna cywilnoprawna”

2) rozstrzyganie o zasadności oskarżenia w sprawie karnej => „płaszczyzna

karnoprawna

”

Poj

ęcie „sądu”

- wymóg niezawis

łego i bezstronnego sądu ustanowionego na mocy ustawy.

- kryteria: sposób powo

ływania sędziów, gwarancje przed naciskami zewnętrznymi,

zewn

ętrzne znamiona niezawisłości

Sfera orzekania a sfera administracyjna dzia

łania sądownictwa.

- prawo do rzetelnego procesu a PRAWO DO S

ĄDU -> Golder p. Zjednoczonemu

Królestwu (1975)

Kryterium

„rozsądnego czasu postępowania”

- Konstytucja RP

– kryterium rozpatrzenia sprawy „bez nieuzasadnionej zwłoki”

- zakres temporalny

– początek i koniec postępowania wchodzącego w zakres art. 6 KE

- kryteria oceny w kontek

ście rozsądnego czasu postępowania:

1) stopie

ń skomplikowania sprawy;

2) zachowanie si

ę organów prowadzących postępowanie;

3) zachowanie si

ę skarżącego

4) znaczenie/sedno sprawy dla skar

żącego.

Administracja wobec praw człowieka – konwersatorium 2008/2009 – II r. NSA 2° - dr M. Balcerzak

- 11 -

WOLNOŚĆ EKSPRESJI - WOLNOŚĆ WYRAŻANIA OPNII

Treść prawa:

1. wolność poglądów

2. wolność otrzymywania informacji i idei

3. wolność przekazywania informacji i idei

4. wolność poszukiwania informacji i idei

Zakres podmiotowy à osoby fizyczne, osoby prawne, choćby prowadziły działalność
gospodarczą


Szeroka interpretacja pojęcia „wypowiedź”

è aspekt proceduralny: wypowiedzi ustne, pisemne – np. prasowe, radiowe,

telewizyjne, za pośrednictwem internetu

è aspekt materialny: wypowiedzi polityczne, artystyczne, społeczne, kulturalne,

handlowe – reklama)

Rozszerzona klauzula limitacyjna w art. 10 ust. 2 KE;

-- obowiązki i odpowiedzialność związana z korzystaniem z wolności ekspresji --

cele legitymizujące ingerencję w wolność ekspresji:

.......
- ochrona dobrego imienia innych osób
- zapobieżenie ujawnieniu informacji niejawnych/poufnych
- zagwarantowanie powagi i bezstronności sądownictwa

Art. 10 KE

Administracja wobec praw człowieka – konwersatorium 2008/2009 – II r. NSA 2° - dr M. Balcerzak

- 12 -

KAZUS

zakres dopuszczalnej krytyki funkcjonariuszy publicznych

Sprawa Janowski przeciwko Polsce (1999 r.) [GC]

Skarżący został skazany za znieważenie strażników miejskich poprzez zwrócenie się do nich
„ćwoki” i „głupki” podczas zdarzenia na rynku. Świadkiem tego wydarzenia były postronne
osoby, a dotyczyło ono strażników miejskich, którzy nalegali by sprzedawcy uliczni handlujący
na rynku przenieśli się do innego miejsca.

„Kto znieważa funkcjonariusza publicznego … podczas i w związku z pełnieniem obowiązków
służbowych, podlega karze .........

ETPC: wolność ta ma zastosowanie nie tylko do „informacji” czy też „poglądów”, które są
przychylnie przyjmowane, uznawane za nieobraźliwe albo obojętne, ale również do tych
wypowiedzi, które obrażają, szokują lub wprowadzają niepokój.

ETPC: Przymiotnik „niezbędny”, w rozumieniu art. 10 ust. 2, zakłada istnienie „naglącej
potrzeby społecznej”. Układające się Państwa mają pewien margines swobody w ocenie tego, czy
istnieje tego rodzaju potrzeba, ale podlega ona równoległemu nadzorowi europejskiemu
obejmującemu zarówno ustawodawstwo, jak i decyzje wykonawcze, nawet te wydane przez
niezawisły sąd.

ETPC: nie można stwierdzić, że funkcjonariusze publiczni, podobnie jak politycy, świadomie
poddają się ścisłemu nadzorowi każdego słowa i czynu. W związku z powyższym nie powinni
być traktowani tak samo jak politycy, jeśli chodzi o krytykę ich poczynań

ETPC: funkcjonariusze publiczni, jeżeli mają z powodzeniem wykonywać swoje obowiązki,
muszą korzystać z zaufania publicznego wolnego od niewłaściwych zakłóceń. Dlatego może
okazać się niezbędne zapewnienie im ochrony przed obraźliwymi i znieważającymi atakami
ustnymi w trakcie pełnienia przez nich obowiązków służbowych.

ETPC: Wypowiedzi skarżącego nie stanowiły zatem części otwartej dyskusji o kwestiach
społecznie istotnych. Wypowiedzi te nie dotyczyły również kwestii wolności prasy, ponieważ
skarżący, choć był dziennikarzem, wyraźnie w tym wypadku działał jako osoba prywatna.

Konkluzja: brak naruszenia art. 10 ust. 1 Konwencji (12 głosów do 5)

Administracja wobec praw człowieka – konwersatorium 2008/2009 – II r. NSA 2° - dr M. Balcerzak

- 13 -

Prawo do dobrej administracji

Artykuł 41 Karty Praw Podstawowych

Prawo do dobrej administracji

1. Każdy ma prawo do bezstronnego i rzetelnego załatwienia jego sprawy w rozsądnym terminie
przez instytucje, organy i agencje Unii.

2. Prawo to obejmuje:
- prawo każdej osoby do osobistego przedstawienia sprawy, zanim zostanie podjęty
indywidualny środek mogący negatywnie wpłynąć na jej sytuację;
- prawo każdej osoby dostępu do akt jej sprawy, z zastrzeżeniem poszanowania uprawnionych
interesów poufności oraz tajemnicy zawodowej i handlowej;
- obowiązek administracji uzasadniania swoich decyzji.

3. Każda osoba ma prawo domagania się od Wspólnoty naprawienia, zgodnie z zasadami
ogólnymi wspólnymi dla praw Państw Członkowskich, szkody wyrządzonej przez jej instytucje
lub jej pracowników przy wykonywaniu ich funkcji.

4. Każda osoba może zwrócić się pisemnie do instytucji Unii w jednym z języków traktatowych i
musi otrzymać odpowiedź w tym samym języku.

Rozwini

ęciem prawa do dobrej administracji z art. 41 KPP jest Europejski Kodeks

Dobrej Administracji (EKDA), przyj

ęty przez Parlament Europejski w formie rezolucji 6.09.2001

r. Inicjatywa Kodeksu zosta

ła wysunięta w 1998 r. przez Rzecznika Praw Obywatelskich UE.

EKDA co do zasady dotyczy instytucji lub organów Wspólnot oraz zatrudnionych w

nich urz

ędników w kontaktach z jednostkami (art. 1), nie rozciąga się natomiast na relacje

pomi

ędzy instytucjami a zatrudnionymi w nich urzędnikami (art. 3 ust. 2). EKDA wyznacza

zatem standardy i nak

łada określone powinności w stosunkach zewnętrznych urzędników

administracji. Materialna cz

ęść EKDA obejmuje następujące zasady:

1) Zasada praworz

ądności (art. 4) – urzędnicy działają zgodnie z prawem oraz stosują

przepisy i procedury zawarte w prawodawstwie wspólnotowym. Urz

ędnik powinien w

szczególno

ści zwracać uwagę na to, aby decyzje dotyczące praw lub interesów

jednostek mia

ły podstawę prawną, a ich treść była zgodna z prawem.

2) Zasada niedyskryminacji (art. 5)

– przy rozpatrywaniu wniosków i podejmowaniu decyzji

urz

ędnik zapewni poszanowanie zasady równego traktowania. Osoby w tej samej

sytuacji b

ędą traktowane w podobny sposób. Jeśli dochodzi do różnic w traktowaniu

urz

ędnik musi zapewnić, aby były one uzasadnione obiektywnymi właściwościami danej

sprawy. W szczególno

ści urzędnik powinien unikać nieuzasadnionej dyskryminacji

pomi

ędzy jednostkami ze względu na obywatelstwo, płeć, rasę, kolor, pochodzenie

Administracja wobec praw człowieka – konwersatorium 2008/2009 – II r. NSA 2° - dr M. Balcerzak

- 14 -

etniczne lub spo

łeczne, cechy genetyczne, język, religię lub wyznanie, przekonania

polityczne lub inne , przynale

żność do mniejszość narodowej, względy własnościowe,

urodzenie, niepe

łnosprawność, wiek lub orientację seksualną.

3) Zasada proporcjonalno

ści (art. 6) – przy podejmowaniu decyzji urzędnik zapewni, aby

podejmowane

środki były proporcjonalne do zamierzonego celu. W szczególności

urz

ędnik będzie unikał ograniczania praw obywateli oraz nakładania na nich obciążeń,

je

śli te ograniczenia lub obciążenia nie pozostają w rozsądnej relacji do celu

prowadzonych dzia

łań. Przy podejmowaniu decyzji urzędnik respektuje słuszną

równowag

ę pomiędzy interesami osób prywatnych a ogólnym interesem publicznym.

4) Zakaz nadu

żywania władzy (art. 7) – uprawnienia będą wykorzystywane wyłącznie dla

tych celów, dla których zosta

ły powierzone przez stosowne przepisy. Urzędnik będzie w

szczególno

ści unikał korzystania z tych uprawnień dla celów, które nie mają podstawy

prawnej lub które nie s

ą uzasadnione interesem publicznym.

5) Zasada bezstronno

ści i niezależności (art. 8) – urzędnik będzie działał bezstronnie i

niezale

żnie. Urzędnik powstrzyma się od arbitralnych działań wpływających negatywnie

na sytuacj

ę jednostek, jak również od wszelkich form preferencyjnego traktowania z

jakiegokolwiek powodu. Post

ępowaniem urzędnika nie będzie kierował interes osobisty,

rodzinny, narodowy, ani presja polityczna. Urz

ędnik nie będzie brał udziału w

podejmowaniu decyzji, w których on sam lub bliski cz

łonek jego rodziny ma interes

finansowy.

6) Zasada obiektywno

ści (art. 9) – przy podejmowaniu decyzji urzędnik weźmie pod uwagę

istotne czynniki i nada ka

żdemu z nich stosowne znaczenie w samej decyzji, pomijając

wszelkie okoliczno

ści nie mające znaczenia dla sprawy.

7) Uzasadnione oczekiwanie, konsekwencja i doradztwo (art. 10)

– urzędnik będzie

konsekwentny w swoim dzia

łaniu. Powinien ponadto szanować uzasadnione i rozsądne

oczekiwania jednostek, a tak

że doradzać w razie potrzeby odnośnie sposobu

post

ępowania z daną sprawą.

8) Zasada uczciwo

ści (art. 11) – urzędnik będzie działał bezstronnie, uczciwie i rozsądnie.

9) Zasada uprzejmo

ści (art. 12) – w kontaktach z jednostką urzędnik powinien mieć

świadomość, że pracuje w służbie publicznej, zachowywać się właściwie, uprzejmie i być

dost

ępnym. Odpowiadając na korespondencję i prowadząc rozmowy telefoniczne

urz

ędnik powinien starać się być jak najbardziej pomocnym i odpowiadać na stawiane

pytania mo

żliwie najbardziej wyczerpująco i dokładnie. Jeśli urzędnik nie jest właściwy w

danej sprawie, powinien skierowa

ć jednostkę według właściwości. W przypadku

Administracja wobec praw człowieka – konwersatorium 2008/2009 – II r. NSA 2° - dr M. Balcerzak

- 15 -

pope

łnienia błędu, który negatywnie wpływa na prawa lub interesy jednostki, urzędnik

powinien przeprosi

ć i starać się zniwelować negatywne skutki popełnionego błędu jak

najszybciej.

10) Zasada odpowiadania w j

ęzyku obywatela (art. 13) – dotyczy redagowania odpowiedzi

na pisma skierowane do instytucji UE;

11) Potwierdzanie odbior u pism i podawanie nazwiska w

łaściwego urzędnika (art. 14);

12) Obowi

ązek przekazania sprawy właściwej jednostce organizacyjnej (art. 15);

13) Prawo do wys

łuchania i złożenia oświadczeń (art. 16) – dotyczy praw jednostki w

post

ępowaniu przed organami i instytucjami UE;

14) Zasada rozs

ądnego terminu podjęcia decyzji (art. 17) – urzędnik zapewni, że decyzja w

sprawie ka

żdego wniosku lub skargi zostanie podjęta w rozsądnym terminie, bez zwłoki,

a w ka

żdym przypadku nie później niż dwa miesiące od daty wpływu wniosku lub skargi.

Ta sama regu

ła dotyczy odpowiadania na pisma jednostek.

15) Obowi

ązek uzasadniania decyzji (art. 18) – każda decyzja instytucji, która może

negatywnie wp

ływać na prawa lub interesy osób prywatnych, powinna zawierać powody,

na których opiera si

ę ta decyzja.

16) Wskazywanie mo

żliwości odwołania od decyzji (art. 19)

17) Dor

ęczanie decyzji (art. 20)

Administracja wobec praw człowieka – konwersatorium 2008/2009 – II r. NSA 2° - dr M. Balcerzak

- 16 -

Prawo dostępu do dokumentów urzędowych

Prawo dost

ępu do informacji posiadanych przez władze publiczne nie zostało włączone

do katalogu praw i wolno

ści chronionych na podstawie Paktów Praw Człowieka czy

Konwencji Europejskiej. Wprawdzie jednym z elementów wolno

ści ekspresji gwarantowanej w

ww. traktatach, a ideologicznie umocowanej w art. 19 Deklaracji Powszechne j, jest

„wolność

otrzymywania i przekazywania informacji i idei bez ingerencji w

ładz publicznych” (art. 10

EKPC), to jednak

„wolność otrzymywania informacji” daleka jest od zobowiązania państwa do

udost

ępniania określonych informacji. Standard zawarty w art.19 Deklaracji Powszechnej oraz

art. 19 ust. 2 MPPOiP dodaje jeszcze element

„wolności poszukiwania informacji”, niemniej

„wolność poszukiwania” to również nie to samo, co podmiotowe prawo dostępu do dokumentów

urz

ędowych zawierających informacje interesujące „osobę poszukującą”.

Standardy Rady Europy

-

Deklaracja w sprawie wolno

ści ekspresji i informacji z 29.04.1982 r.

-

Zalecenie nr R(81) 19 z 25.11.1982 r. o dost

ępie do informacji posiadanych przez władze

publiczne;

-

Zalecenie nr R(91) 10 z 9.09.1991 r. w sprawie udost

ępniania osobom trzecim danych

osobowych posiadanych przez w

ładze publiczne;

-

Zalecenie nr R(97) 18 z 30.09.1997 r. w sprawie ochrony danych osobowych zbieranych

i przetwarzanych dla celów statystycznych;

-

Zalecenie nr R(2000) 13 z 13.07.2000 r. w sprawie europejskiej polityki dost

ępu do

archiwów;

-

Zalecenie Rec(2002)2 z 21.02.2002 r. w sprawie dost

ępu do dokumentów

urz

ędowych.

Na podstawie zalecenia Rec(2002)2

à projekt Konwencji Rady Europy o dost

ępie do

dokumentów urz

ędowych (2008).

Administracja wobec praw człowieka – konwersatorium 2008/2009 – II r. NSA 2° - dr M. Balcerzak

- 17 -

EUROPEJSKA KONWENCJA PRAW CZŁOWIEKA – ARTYKUŁY 2-12

ROZDZIAŁ I

P

RAWA I WOLNOŚCI

Artykuł 2

P

RAWO DO ŻYCIA

1. Prawo każdej osoby do życia będzie chronione przez ustawę. Nikt nie będzie umyślnie

pozbawiony życia, wyjąwszy przypadki wykonania wyroku sądu skazującego za przestępstwo, za
które ustawa przewiduje taką karę.

2. Pozbawienie życia nie będzie uznane za sprzeczne z niniejszym artykułem, jeżeli nastąpi w

wyniku absolutnie koniecznego użycia siły:

a) w obronie jakiejkolwiek osoby przed bezprawną przemocą;
b) w celu wykonania zgodnego z prawem zatrzymania lub uniemożliwienia ucieczki osobie

pozbawionej wolności zgodnie z prawem;

c) w działaniu podjętym zgodnie z prawem w celu stłumienia zamieszek lub powstania.

Artykuł 3

Z

AKAZ TORTUR

Nikt nie będzie poddany torturom ani nieludzkiemu lub poniżającemu traktowaniu albo karaniu.

Artykuł 4

Z

AKAZ NIEWOLNICTWA I PRACY PRZYMUSOWEJ

1. Nikt nie będzie trzymany w niewoli lub w poddaństwie.
2. Nikt nie będzie zmuszany do świadczenia pracy przymusowej lub obowiązkowej.
3. W rozumieniu niniejszego artykułu pojęcie "praca przymusowa lub obowiązkowa" nie

obejmuje:

a) jakiejkolwiek pracy wymaganej w ramach zwykłego wykonywania kary pozbawienia wolności

orzeczonej zgodnie z postanowieniami artykułu 5 niniejszej Konwencji lub w okresie warunkowego
zwolnienia;

b) jakiejkolwiek służby o charakterze wojskowym, bądź służby wymaganej zamiast

obowiązkowej służby wojskowej w tych krajach, które uznają odmowę służby wojskowej ze względu
na przekonania;

c) jakichkolwiek świadczeń wymaganych w stanach nadzwyczajnych lub klęsk zagrażających

życiu lub dobru społeczności;

d) jakiejkolwiek pracy lub świadczeń, które stanowią część zwykłych obowiązków

obywatelskich.

Administracja wobec praw człowieka – konwersatorium 2008/2009 – II r. NSA 2° - dr M. Balcerzak

- 18 -

Artykuł 5

P

RAWO DO WOLNOŚCI I BEZPIECZEŃSTWA OSOBISTEGO

1. Każdy ma prawo do wolności i bezpieczeństwa osobistego. Nikt nie będzie pozbawiony wolności, z

wyjątkiem następujących przypadków i w trybie ustalonym przez prawo:

a) zgodnego z prawem pozbawienia wolności w wyniku skazania przez właściwy sąd;

b) zgodnego z prawem zatrzymania lub aresztowania w przypadku niepodporządkowania się wydanemu

zgodnie z prawem orzeczeniu sądu lub w celu zapewnienia wykonania określonego prawnie obowiązku;

c) zgodnego z prawem zatrzymania lub aresztowania w celu postawienia przed właściwym organem,

jeżeli istnieje uzasadnione podejrzenie popełnienia czynu zagrożonego karą lub jeżeli jest w sposób

uzasadniony uznane za konieczne w celu zapobieżenia popełnieniu takiego czynu lub uniemożliwienia

ucieczki po jego dokonaniu;

d) pozbawienia nieletniego wolności na podstawie zgodnego z prawem orzeczenia w celu ustanowienia

nadzoru wychowawczego lub zgodnego z prawem pozbawienia nieletniego wolności w celu postawienia go

przed właściwym organem;

e) zgodnego z prawem pozbawienia wolności osób w celu zapobieżenia szerzeniu przez nie choroby

zakaźnej, osób umysłowo chorych, alkoholików, narkomanów lub włóczęgów;

f) zgodnego z prawem zatrzymania lub aresztowania osoby w celu zapobieżenia jej nielegalnemu

wkroczeniu na terytorium państwa lub osoby, przeciwko której toczy się postępowanie o wydalenie lub
ekstradycję.

2. Każdy, kto został zatrzymany, będzie niezwłocznie i w zrozumiałym dla niego języku poinformowany

o przyczynach zatrzymania i wszelkich stawianych mu zarzutach.

3. Każdy zatrzymany lub aresztowany zgodnie z postanowieniami ustępu 1 lit. c) niniejszego artykułu

będzie niezwłocznie postawiony przed sędzią lub innym urzędnikiem upoważnionym przez ustawę do

wykonywania władzy sądowej i ma prawo być sądzony w rozsądnym terminie albo zwolniony na czas
postępowania. Zwolnienie może zostać uzależnione od udzielenia gwarancji zapewniających stawienie się na
rozprawę.

4. Każdy, kto został pozbawiony wolności wskutek zatrzymania lub aresztowania, ma prawo odwołania

się do sądu, celem bezzwłocznego ustalenia przez sąd legalności pozbawienia wolności i zarządzenia
zwolnienia, jeżeli pozbawienie wolności jest niezgodne z prawem.

5. Każdy, kto został pokrzywdzony przez niezgodne z treścią tego artykułu zatrzymanie lub

aresztowanie, ma prawo do odszkodowania.

Administracja wobec praw człowieka – konwersatorium 2008/2009 – II r. NSA 2° - dr M. Balcerzak

- 19 -

Artykuł 6

P

RAWO DO RZETELNEGO PROCESU SĄDOWEGO

1. Każdy ma prawo do rzetelnego i publicznego rozpatrzenia jego sprawy w rozsądnym terminie przez

niezawisły i bezstronny sąd ustanowiony ustawą przy rozstrzyganiu o jego prawach i obowiązkach o

charakterze cywilnym albo o zasadności każdego oskarżenia w wytoczonej przeciwko niemu sprawie karnej.

Wyrok będzie ogłaszany publicznie, jednak prasa i publiczność mogą być wyłączone z całości lub części

rozprawy sądowej ze względów obyczajowych, z uwagi na porządek publiczny lub bezpieczeństwo narodowe

w społeczeństwie demokratycznym, gdy wymaga tego dobro małoletnich lub ochrona życia prywatnego stron

albo też w okolicznościach szczególnych, w granicach uznanych przez sąd za bezwzględnie konieczne, kiedy

jawność mogłaby przynieść szkodę interesom wymiaru sprawiedliwości.

2. Każdego oskarżonego o popełnienie czynu zagrożonego karą uważa się za niewinnego do czasu

udowodnienia mu winy zgodnie z ustawą.

3. Każdy oskarżony o popełnienie czynu zagrożonego karą ma co najmniej prawo do:

a) niezwłocznego otrzymania szczegółowej informacji w języku dla niego zrozumiałym o istocie i

przyczynie skierowanego przeciwko niemu oskarżenia;

b) dysponowania odpowiednim czasem i możliwościami dla przygotowania obrony;

c) bronienia się osobiście lub przez ustanowionego przez siebie obrońcę, a jeśli nie ma

wystarczających środków na pokrycie kosztów obrony - do bezpłatnego korzystania z pomocy obrońcy

wyznaczonego z urzędu, gdy wymaga tego dobro wymiaru sprawiedliwości;

d) przesłuchania lub spowodowania przesłuchania świadków oskarżenia oraz żądania obecności i

przesłuchania świadków obrony na takich samych warunkach jak świadków oskarżenia;

e) korzystania z bezpłatnej pomocy tłumacza, jeżeli nie rozumie lub nie mówi językiem używanym w

sądzie.

Administracja wobec praw człowieka – konwersatorium 2008/2009 – II r. NSA 2° - dr M. Balcerzak

- 20 -

Artykuł 7

Z

AKAZ KARANIA BEZ PODSTAWY PRAWNEJ

1. Nikt nie będzie uznany za winnego popełnienia czynu zagrożonego karą w wyniku działania lub

zaniechania, które według prawa krajowego lub międzynarodowego nie stanowiło czynu zagrożonego karą w

czasie jego popełnienia. Nie będzie również wymierzona kara surowsza od tej, którą można było wymierzyć w

czasie, gdy czyn zagrożony karą został popełniony.

2. Niniejszy artykuł nie stanowi przeszkody w sądzeniu i karaniu osoby winnej działania lub

zaniechania, które w czasie popełnienia stanowiły czyn zagrożony karą według ogólnych zasad prawa

uznanych przez narody cywilizowane.

Artykuł 8

P

RAWO DO POSZANOWANIA ŻYCIA PRYWATNEGO I RODZINNEGO

1. Każdy ma prawo do poszanowania swojego życia prywatnego i rodzinnego, swojego mieszkania i

swojej korespondencji.

2. Niedopuszczalna jest ingerencja władzy publicznej w korzystanie z tego prawa, z wyjątkiem

przypadków przewidzianych przez ustawę i koniecznych w demokratycznym społeczeństwie z uwagi na
bezpieczeństwo narodowe, bezpieczeństwo publiczne lub dobrobyt gospodarczy kraju, ochronę porządku i

zapobieganie nieporządkowi i przestępstwom, ochronę zdrowia i moralności lub ochronę praw i wolności

innych osób.

Artykuł 9

Wolność myśli, sumienia i wyznania

1. Każdy ma prawo do wolności myśli, sumienia i religii; prawo to obejmuje wolność zmiany religii lub

przekonań oraz wolność uzewnętrzniania indywidualnie lub wspólnie z innymi, publicznie lub prywatnie,

swojej religii lub przekonań przez uprawianie kultu, nauczanie, praktykowanie i czynności rytualne.

2. Wolność uzewnętrzniania religii lub przekonań będzie podlegać jedynie takim ograniczeniom, które

są przewidziane przez ustawę i konieczne w społeczeństwie demokratycznym z uwagi na bezpieczeństwo

publiczne, ochronę porządku publicznego, zdrowia i moralności lub ochronę praw i wolności innych osób.

Administracja wobec praw człowieka – konwersatorium 2008/2009 – II r. NSA 2° - dr M. Balcerzak

- 21 -

Artykuł 10

W

OLNOŚĆ WYRAŻANIA OPINII

1. Każdy ma prawo do wolności wyrażania opinii. Prawo to obejmuje wolność posiadania

poglądów oraz otrzymywania i przekazywania informacji i idei bez ingerencji władz publicznych i
bez względu na granice państwowe. Niniejszy artykuł nie wyklucza prawa Państw do poddania

procedurze zezwoleń przedsiębiorstw radiowych, telewizyjnych lub kinematograficznych.

2. Korzystanie z tych wolności, z racji pociągających za sobą obowiązków i odpowiedzialności,

może podlegać takim wymogom formalnym, warunkom, ograniczeniom i sankcjom, jakie są
przewidziane przez ustawę i niezbędne w społeczeństwie demokratycznym w interesie

bezpieczeństwa narodowego, integralności terytorialnej lub bezpieczeństwa publicznego, ze

względu na konieczność zapobieżenia zakłóceniu porządku lub przestępstwu, z uwagi na ochronę

zdrowia i moralności, ochronę dobrego imienia i praw innych osób oraz ze względu na zapobieżenie
ujawnieniu informacji poufnych lub na zagwarantowanie powagi i bezstronności sądownictwa.

Artykuł 11

W

OLNOŚĆ ZGROMADZANIA SIĘ I ZRZESZANIA

1. Każdy ma prawo do swobodnego, pokojowego zgromadzania się oraz do swobodnego zrzeszania,

włącznie z prawem tworzenia związków zawodowych i przystępowania do nich dla ochrony swoich interesów.

2. Wykonywanie tych praw nie będzie podlegać ograniczeniom innym niż te, które określa ustawa i

które są konieczne w społeczeństwie demokratycznym z uwagi na interesy bezpieczeństwa narodowego lub

publicznego, ochronę porządku i zapobieganie przestępczości, ochronę zdrowia i moralności lub ochronę

praw i wolności innych osób. Niniejszy artykuł nie stanowi przeszkody w nakładaniu zgodnych z prawem

ograniczeń w korzystaniu z tych praw przez członków sił zbrojnych, policji lub administracji państwowej.

Artykuł 12

Prawo do zawarcia małżeństwa

Mężczyźni i kobiety w wieku małżeńskim mają prawo do zawarcia małżeństwa i założenia rodziny,

zgodnie z ustawami krajowymi regulującymi korzystanie z tego prawa.

Administracja wobec praw człowieka – konwersatorium 2008/2009 – II r. NSA 2° - dr M. Balcerzak

- 22 -

Artykuł 13

P

RAWO DO SKUTECZNEGO ŚRODKA ODWOŁAWCZEGO

Każdy, którego prawa i wolności zawarte w niniejszej Konwencji zostały naruszone, ma prawo do

skutecznego środka odwoławczego do właściwego organu państwowego, także wówczas, gdy naruszenia

dokonały osoby wykonujące swoje funkcje urzędowe.

Artykuł 14

Z

AKAZ DYSKRYMINACJI

Korzystanie z praw i wolności wyrażonych w niniejszej Konwencji będzie zapewnione bez jakiejkolwiek

dyskryminacji wynikającej z takich powodów, jak płeć, rasa, kolor skóry, język, religia, przekonania

polityczne i inne, pochodzenie narodowe lub społeczne, przynależność do mniejszości narodowej, majątek,

urodzenie bądź z jakichkolwiek innych przyczyn.

Artykuł 15

U

CHYLENIE STOSOWANIA ZOBOWIĄZAŃ W STANIE NIEBEZPIECZEŃSTWA PUBLICZNEGO

1. W przypadku wojny lub innego niebezpieczeństwa publicznego zagrażającego życiu narodu, każda z

Wysokich Układających się Stron może podjąć środki uchylające stosowanie zobowiązań wynikających z

niniejszej Konwencji w zakresie ściśle odpowiadającym wymogom sytuacji, pod warunkiem, że środki te nie

są sprzeczne z innymi zobowiązaniami wynikającymi z prawa międzynarodowego.

2. Na podstawie powyższego przepisu nie można uchylić zobowiązań wynikających z artykułu 2, z

wyjątkiem przypadków śmierci będących wynikiem zgodnych z prawem działań wojennych oraz zobowiązań

zawartych w artykułach 3, 4 (ustęp 1) i 7.

3. Każda z Wysokich Układających się Stron, korzystając z prawa do uchylenia zobowiązań,

poinformuje wyczerpująco Sekretarza Generalnego Rady Europy o środkach, które podjęła, oraz powodach

ich zastosowania. Informować będzie również Sekretarza Generalnego Rady Europy, kiedy podjęte środki

przestaną działać, a przepisy Konwencji będą ponownie w pełni stosowane.