Opracowanie zagadnień na egzamin z Praw Człowieka u dr E. Godlewskiej

Opracowali: Joanna Ciesielka i Adam Górka

1. Prawa człowieka w starożytności - Kodeks Hammurabiego, filozofowie greccy i rzymscy wobec praw człowieka, cechy ochrony praw człowieka.

Kodeks Hammurabiego powstał w XVIII w p.n.e. teoretycznie miał on być podstawą do ochrony słabszych przed „złymi uczynkami” silnych przez króla. Nie miał charakteru uniwersalnego, był wybiórczy, chronił tylko wybranych. Miał również charakter kazuistyczny, co oznacza, że opisywał konkretne przypadki. Jego cechą była też duża rygorystyczność kar - opierał się na zasadzie oko za oko, ząb za ząb.

Sofiści i stoicy głosili wyższość praw naturalnych nad stanowionymi. Bardzo ważnym elementem ich filozofii było hasło wolności ludzi, a raczej obywateli. Praktycznym zastosowaniem ich idei była demokracja ateńska dająca równość i wolność wszystkim obywatelom. Myśl starożytnego Rzymu czerpała z myśli greckiej. Jedną z idei była pierwotna suwerenność ludu - władza pochodzi od ludu. W kodeksie Justyniana (VI w n.e.) zawarta była zasada wyższości prawa natury nad prawem stanowionym.

Podsumowując: w starożytności wszystko co można podciągnąć pod prawa człowieka ograniczało się do sfery myśli społecznej, etyki i filozofii. Prawa człowieka nie miały rzeczywistego oparcia w praktyce.

2. Prawa człowieka w średniowieczu - Wielka Karta Swobód, średniowieczne zasady dotyczące ochrony praw człowieka, główna myśl filozoficzna.

W średniowieczu narodziły się poglądy nawołujące do ograniczenia władzy panujących. Chodzi tu o prawo naturalne, prawo boskie, a także przywileje nadawane duchowieństwu, szlachcie, i mieszczanom.

W 1215 r. Jan bez Ziemi (ten zły brat króla Ryszarda z Robin Hooda) wydał Wielką Kartę Swobód (Magna Charta Libertatum). Zgodnie z jej przepisami, król nie mógł już samowolnie nakładać podatków, poza tym pojawiło się prawo do oporu i zakaz więzienia bez wyroku sądowego. Idee zawarte w Wielkiej Karcie, a w szczególności zakaz więzienia bez wyroku (Niemnem captivabimus nisi iure victum) zyskały popularność w innych krajach europejskich. W Polsce zostały zapisane w przywilejach szlacheckich w latach 1425-33.

Tomasz z Akwinu odnosząc się do myślicieli starożytnych, głosił ponownie wyższość prawa natury nad prawem stanowionym. Twierdził, że to nie władza jest źródłem praw, a pochodzę one z Natury (o tym jakie prawa pochodzą z Natury mówi Kościół Katolicki). Prawo stanowione powinno być gwarancją prawa natury, a nie jej zaprzeczeniem, bo inaczej traci moc.

Ciekawym zjawiskiem w omawianym okresie był Paweł z Włodkowic, który na Soborze w Konstancji (1414 - 15) głosił hasła tolerancji religijnej, pokojowego rozstrzygania sporów i miłości bliźniego nawet wobec pogan.

3. Szkoła prawa natury - podłoże historyczne, główni przedstawiciele, teoria umowy społecznej.

Szkoła prawa natury narodziła się w XVII w., a więc już w Odrodzeniu (tudzież w Renesansie). Jej poprzedniczką była Szkoła z Salamanki (Hiszpania) - przedstawiciele: Suarez, Vitoria, Las Casas. Szkoła prawa natury zawierała główne hasła Odrodzenia: humanizm, antropocentryzm, zwrócenie uwagi na godność człowieka. Wpływ na nią miały także przeobrażenia społeczno - gospodarcze (czyt. kapitalizm), odkrycia geograficzne, zmiany w doktrynie rządzenia, rozwój myśli społecznej, kultury, nauki i sztuki, a także reformacja.

Do przedstawicieli zaliczamy: Hugo Grocjusza, Tomasza Hobbesa, Jana Locke i Samuela Pufendora.

Głównym hasłem szkoły prawa natury byłą umowa społeczna w dwóch rodzajach: horyzontalna (wszystkie jednostki między sobą tworząc społeczeństwo) i wertykalna (między społeczeństwem a władzą - następuje również przekazanie części uprawnień w zamian za zapewnienie ochrony prawnej). Mówiąc o umowie społecznej najczęściej konfrontuje się ze sobą poglądy Hobbesa i Locke'a:

Hobbes	Locke
Stan naturalny to wojna wszystkich ze wszystkimi, człowiek jest z natury zły.	Stan naturalny to współżycie jednostek zgodne z nakazami prawa natury. Pojawiają się jednak niedogodności takie jak brak sędziów w przypadku sporów, i brak mechanizmów gwarantujących wzorce zachowania.
Umowa tylko horyzontalna (ludzie nie zawierają umowy z władzą - osoba władcy nie jest stroną umowy, a jedynie nadają jej jednorazową moc, której nie mogą potem odebrać - nieodwołalna).	Umowa społeczna jest dwuetapowa: etap 1 - umowa horyzontalna (zawarcie umowy między jednostkami), etap 2 - umowa wertykalna (zawarcie umowy z „władzą”).
Państwo jest wszechogarniające, bardzo silna i nieograniczona władza.	Państwo nie jest wszechogarniające, ludziom przysługuje prawo do oporu (tylko w stosunku do władzy łamiącej umowę społeczną).

4. Prawa człowieka w Oświeceniu - oświeceniowy katalog praw człowieka, zmiany w podejściu do praw człowieka, początki konstytucjonalizmu, amerykańska i europejska koncepcja praw człowieka.

W Oświeceniu nastąpiło podmiotowe i przedmiotowe rozszerzenie zakresu praw człowieka. W epoce tej powstawały pierwsze konstytucje. Wśród głównych haseł wyróżniamy: trójpodział władzy (check and balance - podział i wzajemna kontrola), rozbudowa systemu sądownictwa powszechnego (niezależność, bezstronność i niezawisłość sędziów), suwerenność ludu, umowa społeczna (zawierająca w sobie gwarancje równości, wolność i przestrzegania praw naturalnych), koncepcja wolności społecznej, indywidualizm, ograniczenie wolności jednostki wolnością innych jednostek.

Przedstawicielami tego okresu są: Karol Monteskiusz, Jan Jakub Rousseau i Immanuel Kant.

Konstytucjonalizm:

Habeas Corpus Act (Karol I 1679 r.): nie wolno nikogo więzić bez wyroku sądowego.

Karta Praw (1689 r.): ograniczenie władzy monarszej, zasada, że król panuje a nie rządzi.

Deklaracja Niepodległości Stanów Zjednoczonych Ameryki Północnej (1776 r.): wyższość praw naturalnych nad stanowionymi, prawo do oporu, równość ludzi względem prawa, prawo do życia i wolności.

Konstytucja USA (1787 r.) wraz z 10 poprawkami (1791 r.): 1. Wolność religii, prasy, słowa, petycji i zgromadzeń, 2. Prawo posiadania i noszenia broni, 3. Zakwaterowanie żołnierzy w domach prywatnych, 4. Prawo do nietykalności osobistej i materialnej - zasady nakazów rewizji, 5. Zasady składania zeznań i wymierzania kary, 6. Prawa oskarżonych, 7. Prawo do sądu z ławą przysięgłych, 8. Zakaz nadmiernych kaucji i okrutnych kar, 9. Istnienie praw pozakonstytucyjnych, 10. Zakres praw pozakonstytucyjnych - to, czego Konstytucja nie przyznaje rządowi federalnemu, przysługuje rządom stanowym lub ludziom.

Deklaracja Praw Człowieka i Obywatela (1789 r.) - dokument wydany we Francji w czasie rewolucji. Mówił on o prawach przyrodzonych ludzi, powszechnej wolności i równości, prawie do oporu, zasadzie suwerenności narodu, wolności przekonań, prawie do uczestnictwa w życiu publicznym, równym dostępie do urzędów państwowych i obowiązku podatkowym na określone cele.

Konstytucja 3 Maja (3 maja 1791 r.): trójpodział władzy, lud suwerenem, ale nie znosi podziałów społecznych.

Amerykańska koncepcja

Europejska koncepcja

Stawianie na indywidualizm, wolność i samodzielność jednostki; Wolny dostęp do cały czas niezagospodarowanej ziemi; Początkowo prawa człowieka ograniczone były do białych mężczyzn; Od 1870 r. zakaz dyskryminacji ze względu na rasę, kolor skóry i byłe niewolnictwo; Od 1920 r. zakaz dyskryminacji ze względu na płeć; Od 1964 r. zakaz ograniczania praw wyborczych z powodu niezapłacenia podatku wyborczego lub innego;

Rozwój konstytucjonalizmu; Rozwój instytucji państwa i prawa; Państwo wkracza w różne sfery życia człowieka - przestaje być tylko nocnym stróżem; Narodziny społeczeństwa obywatelskiego; Pojawienie się koncepcji praw ekonomicznych i socjalnych;

5. Prawa człowieka w I poł. XX wieku - cechy i zagrożenia.

Na początku XX wieku, na pierwszym planie wśród praw człowieka były prawa polityczne i obywatelskie, ważna była własność prywatna, a jednocześnie pojawiły się świadczenia na rzecz państwa z tytułu tejże własności. Zwiększa się rola państwa w tworzeniu norm prawnych i zabezpieczeniu materialnym jednostek (polityka społeczna). Wolność przestaje być wartością absolutną, a zostaje ograniczona przez obowiązki obywateli wobec państwa i społeczeństwa.

Do zagrożeń praw człowieka w tym okresie należy zaliczyć dwa modele państwa totalitarnego: faszyzm i komunizm. Faszyzm odrzucał wolność jednostki i godność człowieka postulując całkowite podporządkowanie jednostki państwu. Na pierwszym planie są „wyższe cele” określane przez „wodza”. Przeciwnicy polityczni są wykluczaniu ze społeczeństwa, najczęściej w drodze fizycznej eliminacji. W faszyzmie pojawia się pojęcie nadludzi. Narzędzia prowadzenia polityki to wojna i obozy koncentracyjne. Komunizm odrzuca idee praw natury i godności ludzkiej, również postuluje podporządkowanie państwu. Prawa człowieka uzależnione są od warunków społeczno - ekonomicznych (przy dobrej koniunkturze gospodarczej państwo zezwalało na większą swobodę). W państwach komunistycznych akcentuje się II generacje praw człowieka (prawa ekonomiczne i społeczne), ale korzystanie z nich uzależnione jest od wcześniejszego wywiązania się z obowiązków wobec państwa. Mimo, iż ład konstytucyjny był bardzo liberalny pod względem państw człowieka to był oderwany od praktyki.

6. Umiędzynarodowienie praw człowieka.

W historii umiędzynaradawiania praw człowieka wyróżnić należy następujące punkty zwrotne:

• Dopuszczenie przez Hugo Grocjusza możliwości inwazji zewnętrznej jako pomocy społeczności międzynarodowej w przypadku łamania praw człowieka w państwie;

• Pokój Augsburski - 1555 r. - prawa dla luteranizmu;

• Pokój Westfalski - 1648 r.- prawa dla kalwinizmu;

• Traktat z Oliwy - 1660 r. - prawa dla protestantów w Prusach Królewskich;

• Konger Wiedeński - 1815 r.- pierwsze gwarancje praw dla mniejszości narodowych;

• Traktat z Paryża - 1856 r. i Berlina - 1878 r. - ochrona chrześcijan w Imperium Otomańskim;

• 1863 r. - powstanie Komitetu Genewskiego, późniejszego Międzynarodowego Komitetu Czerwonego Krzyża;

• Akt Generalny Konferencji Berlińskiej z 1885 r. uznający handel niewolnikami za delikt międzynarodowy;

• 1864 r. pierwsza konwencja praw humanitarnych - cywilizowanie działań wojennych;

• 1907 r. klauzula Martensa (preambuła IV konwencji haskiej) - pod opieką prawa międzynarodowego, niezależnie od istnienia czy braku odpowiednich norm w prawie krajowym, znajdują się cywile i walczący;

• System Ligi Narodów mający uchronić świat przed kolejnym konfliktem. Skupiał się na ochronie praw mniejszości, zapoczątkowanie tworzenia międzynarodowego prawa pracy.

• Międzynarodowa Organizacja Pracy (1919 r.);

• Uznawanie podmiotowości prawno-międzynarodowej jednostek.

7. Prawa człowieka dzisiaj - pojęcie, funkcje, generacje.

Pojęcia prawa człowieka nie można zdefiniować w sposób uniwersalny. Można powiedzieć, że są to powszechne prawa moralne o charakterze podstawowym przynależne każdej jednostce w jej kontaktach z państwem. Opierają się na 3 założeniach: 1. Każda władza jest ograniczona, 2. Każdy posiada niedostępną dla innych sferę autonomii, 3. Jednostka ma prawo domagać się ochrony swoich praw. O prawach człowieka można również powiedzieć, iż są to wolności, środki ochrony, a także świadczenia, których wszyscy ludzie powinni się domagać od społeczeństw w których żyją.

Można wyróżnić prawa człowieka o charakterze materialnym i proceduralnym. Materialne to prawa i wolności (prawo pozytywne i negatywne), a proceduralne to dostępne człowiekowi sposoby działania i związane z nimi instytucje.
Prawa człowieka mają uniwersalny charakter: są ogólne i powszechne, przysługują wszystkim, wszędzie i zawsze, nie mogą być przedmiotem obrotu, są fundamentalne, wolność słowa jest ich podstawą, nie wymagają uzasadnienia.

Do funkcji praw człowieka zaliczamy:

• Ochronę wolności jednostki przed nadużyciami przymusu i ingerencji państwa;

• Zobowiązanie państwa do stworzenia odpowiednich warunków dla jednostek, np. opieka społeczna;

• Ochrona jednostek przez państwo przed innymi jednostkami;

Wyróżniamy 3 generacje praw człowieka. Kolejność wynika z czasu ich powstawania. Pierwsza generacja ukształtowała się w XVII-XIX w. wśród myślicieli liberalnych. Zaliczamy do niej prawa podstawowe, polityczne i obywatelskie np. prawo do życia. Druga narodziła się w wieku XIX wraz z powstawaniem i zyskiwaniem na znaczeniu ruchów robotniczych i socjalistycznych. Do praw drugiej generacji zaliczamy prawa ekonomiczne, socjalne i kulturalne, np. prawo do pracy. Wreszcie trzecia generacja, pojawiła się w latach '70 XX w. i kształtuje się do dziś. Zaliczamy do niej prawa wynikające z solidarności międzyludzkiej i mające na celu umożliwienie lepszego korzystania z praw pierwszej i drugiej generacji, np. prawo do pokoju (w sensie braku wojny a nie pomieszczenia), prawo do życia w środowisku naturalnym.

8. Ochrona praw człowieka w ONZ - …

Droga do Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka:

6 stycznia 1941 r. - F. D. Roosevelt ogłosił koncepcję 4 wolności w powojennym porządku świata (wypowiedzi, wyznania, od strachu i od nędzy);

14 sierpnia 1941 r. - podpisanie Karty Atlantyckiej;

1 stycznia 1942 r. - Deklaracja NZ potępiająca faszyzm i stwierdzająca niezbędność jego obalenia dla wprowadzenia nowego porządku;

26 czerwca 1945 r. - utworzenie ONZ;

24 października 1945 r. - wejście w życie Karty NZ;

Karta Narodów Zjednoczonych jest ona swego rodzaju „konstytucją społeczności międzynarodowej”, która wyraża wiarę w podstawowe prawa przysługujące jednostce. Cele Narodów Zjednoczonych zostały określone w preambule tego dokumentu. Z punktu widzenia praw człowieka, najważniejszym z nich jest „przywrócenie wiary w podstawowe prawa człowieka, w godność i wartość człowieka, (…) w równość narodów dużych i małych”. W dalszej treści zawiera ona szereg uregulowań, które w sposób bezpośredni odnoszą się do praw człowieka, a także formułują konkretne kompetencje w tej dziedzinie dla poszczególnych organów ONZ. KNZ stała się dobrym punktem wyjścia dla dalszego regulowania ochrony praw człowieka. W art. 1 KNZ znajduje się tzw. klauzula antydyskryminacyjną, która mówi o tym, że wszelkie prawa w niej zawarte przysługują każdej jednostce bez względu na płeć, rasę, kolor skóry… itp.

Powszechna Deklaracja Praw Człowieka została przyjęta 10 grudnia 1948 r. jako rezolucja Zgromadzenia Ogólnego NZ przy 8 głosach wstrzymujących się w tym Polski. Istotną rolę przy tworzeniu dokumentu odegrali: E. Roosevelt (USA), J. P. Humphrey (Kanada), R. Cassin (Francja), Ch. Malik (Liban) i Peng - chun Chang (Chiny). W PDPC nie ma zagwarantowanej procedury przeciwko naruszeniom praw w niej zawartych. Związane jest to z mocą prawną samego dokumentu, który jako rezolucja, jest tylko zobowiązaniem politycznym państw - członków ONZ. Zawiera prawa I i II generacji i jest wzorem dla późniejszych dokumentów w tej dziedzinie.

Kompetencje organów ONZ w dziedzinie praw człowieka zostały zawarte przede wszystkim w Karcie NZ. Do głównych organów zajmujących się tą tematyką zaliczamy Zgromadzenie Ogólne NZ, Radę Gospodarczo - Społeczną, a także organy pozastatutowe: Radę Praw Człowieka, Podkomisję ds. Promowania i Ochrony Praw Człowieka, Komisję ds. Statusu Kobiet i Wysokiego Komisarza NZ ds. Praw Człowieka.

Zgromadzenie Ogólne sprawuje ogólny nadzór nad całą polityką dot. praw człowieka. Bezpośrednio zajmuje się tym jeden z Komitetów. Organem pomocniczym ZO ONZ jest Komisja Prawa Międzynarodowego, która uczestniczy w procesie tworzenie norm prawnych również w tej dziedzinie.

Rada Gospodarczo - Społeczna ma charakter bardziej praktyczny. Współpracuje ona z MOP, UNESCO, UNICEF, UNHCR, FAO i NGO's. Jej organami są Komisja ds. Statusu Kobiet i Podkomisja ds. Zapobiegania Dyskryminacji i Ochrony Mniejszości (obecnie Podkomisja ds. Promowania i Ochrony Praw Człowieka). Zajmuje się przede wszystkim prawami człowieka II generacji.

Rada Praw Człowieka powstała w 2006 r. w miejsce Komisji Praw Człowieka, która działała od 1946 r. jest to organ pomocniczy ZO ONZ chociaż jej poprzedniczka podlegała RG-S. Składa się z 47 członków wybieranych przez ZO na 3 lata. Zajmuje się monitoringiem sytuacji pod kątem naruszeń praw człowieka, wypracowaniem odpowiednich dokumentów i rozpatrywaniem skarg. Pracuje w trybie sesyjnym, zbiera się 3 razy w roku, z możliwością zwołania sesji nadzwyczajnej.

Podkomisja ds. Promowania i Ochrony Praw Człowieka powstała w 1947 r. , a zmieniła nazwę w 1999 r. (dawna nazwa: Podkomisja ds. Zapobiegania Dyskryminacji i Ochrony Mniejszości). Składa się z 26 niezależnych ekspertów.

Komisja ds. Statusu Kobiet powstała w 1946 r, składa się z 45 członków i zajmuje się promowanie praw kobiet (politycznych, ekonomicznych, obywatelskich i społecznych).

Wysoki Komisarz NZ ds. Praw Człowieka działa od 1994 r. na mocy rezolucji z 20 grudnia 1993. Ma on rangę zastępcy Sekretarza Generalnego NZ. Jest to najważniejszy urzędnik ONZ zajmujący się prawami człowieka. Do jego kompetencji zalicza się promocję współpracy międzynarodowej w zakresie praw człowieka, reagowanie na poważne naruszenia tych praw, wzmocnienie implementacji zobowiązań i pomoc krajom znajdującym się na drodze do demokracji. Siedzibą Komisarza jest Genewa, posiada on także Biuro w Nowym Jorku. 3 letnia kadencja: Jose Ayala Lasso (do 1997), Mary Robinson (do 2002), Sergio Vieria de Mello (do 2003), Bertrand Ramharam (do 2004), Louise Arbour (do 2008), Navanethem Pillay (obecnie - KOBIETA!!!!!).

Metody ochrony praw człowieka w ONZ:

• Prewencyjne - zapobieganie eskalacji i rozpowszechnianiu się, służą temu apele Sekretarza Generalnego i innych organów;

• Uśmierzające - mają miejsce po złamaniu praw, mają łagodzić skutki, są bardziej istotne z punktu widzenia społeczności międzynarodowej niż z punktu widzenia poszkodowanej jednostki, są to np. procedury skargowe czy potępienie państwa;

• Kompensacyjne - rekompensaty dla jednostki pokrzywdzonej, celem jest niesienie pomocy, a przykładem kontyngenty pomocy humanitarnej.

Pakty Praw Człowieka i inne konwencje:

1. Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych - został uchwalony 16 grudnia 1966 r. Zgodnie z nim obowiązuje trójstopniowy system implementacyjny kontrolowany przez Komitet Praw Człowieka składający się z 18 członków wybieranych na 4 lata wg. klucza geograficznego. Stopień pierwszy to sprawozdania państwowe składane co 5 lat i opisujące na ile państwo wywiązuje się z postanowień Paktu. Stopień drugi to rozstrzyganie skarg państwowych przeciwko innemu państwu, które uznaje kompetencje Komitetu. Ten stopień nie został dotąd użyty. Stopień trzeci to skarga indywidualna, jaką osoba fizyczna może złożyć przeciwko państwu. Wcześniej jednak wykorzystana musi być cała procedura odwoławcza wewnątrz państwa. Jednocześnie należy zauważyć, że nierozpatrywane są skargi anonimowe oraz, że nie można tej samej sprawy wnieść przed inną organizację międzynarodową. W 1989 r. Pakt został wzbogacony o Protokół Fakultatywny dot. zniesienia kary śmierci.

2. Międzynarodowy Pakt Praw Gospodarczych, Społecznych i Kulturalnych - przyjęty został wraz z MPPOiP. Jest on kontynuacją PDPC. System implementacji jest w zasadzie jednostopniowy. Brak jest instytucji skargi indywidualnej, wyznacza się tylko cele, do realizacji których państwo powinny dążyć.

3. Konwencja w Sprawie Zapobiegania i Karania Zbrodni Ludobójstwa z 1948 r.

4. Konwencja o Niestosowaniu Przedawnienia wobec Zbrodni Wojennych i Zbrodni Przeciwko Ludzkości z 1968 r.

5. Konwencja o zwalczaniu i karaniu zbrodni apartheidu z 1973 r.

6. Konwencja o eliminacji wszystkich form dyskryminacji kobiet z 1979 r.

7. Konwencja Praw Dziecka z 1989 r.

8. Konwencja w sprawie likwidacji wszystkich form dyskryminacji rasowej z 1966 r.

9. Konwencja przeciwko torturom z 1984 r.

ONZ jest instytucją, której daleko do sprawnego działania w dziedzinie praw człowieka (podobnie jak w jakiejkolwiek innej). Do głównych problemów zaliczamy:

• Pojawienie się nowych podziałów o charakterze politycznym (wschód - zachód zastępowany przez zachód - islam);

• Podziały ekonomiczne;

• Duża liczba państw w ONZ (człowiek cywilizowany nie dogada się z muzułmaninem);

• Spór co do art. 2 pkt. 7 KNZ;

• Wątpliwości co do istnienia ONZ-etowskiego katalogu praw człowieka;

• Silne upolitycznienie procedur ochrony praw człowieka;

• Stosowanie podwójnych standardów (pobicie na Białorusi jest be!, ale odstrzelenie 50 głów za przestępstwa gospodarcze w Chinach jest ok);

• Powolność procedur;

• Brak środków finansowych;

• Problem reformy ONZ (podział RG-S na dwa odrębne organy).

9. Prawa człowieka w Radzie Europy - …

Podstawowe dokumenty, na których opiera się istnienie i funkcjonowanie Rady Europy:

• Europejska Konwencja o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności 1950 r.;

• 14 protokołów dodatkowych do Konwencji;

• Europejska Karta Socjalna oraz jej modyfikacja z 1996 r., będąca oddzielnym dokumentem;

• Europejska Konwencja o Zapobieganiu Torturom z 1987 r.;

Konwencja o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności powstałą 4 listopada 1950 r. i weszła w życie 3 września 1953 r.. Polska podpisała ją w 1991 r., a weszła ona w życie w naszym kraju w 1993 r. Wtedy też Polska uznała też kompetencje ETPCz do rozstrzygania sporów. W konwencji znajdują się prawa I generacji. Katalog praw podobny jest do tego z PDPC. Konwencja wyposażona jest w mechanizm kontrolny oparty o funkcjonowanie Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w Strasburgu (Francja). Do ETPCz można wnieść skargę państwową (w praktyce nie jest stosowana) lub skargę indywidualną. Do jej złożenia uprawniona jest jednostka człowiecza, grupa osób lub NGO. Kryteria dopuszczalności skargi są następujące:

• Wyczerpanie drogi odwoławczej wewnątrz państwa;

• Dotrzymanie terminu 6 miesięcy od ostatecznej decyzji wewnątrz państwa;

• Zakaz anonimowości;

• Zakaz skierowania tej samej skargi do innej instytucji lub złożenia skargi już raz rozpatrzonej;

• Powiązanie z konkretnym przepisem konwencji;

• Przedmiot skargi musi dotyczyć okresu obowiązywania w państwie konwencji.

ETPCz orzekać może jako: trzyosobowy Komitet, siedmioosobowa Izba lub siedemnastoosobowa Wielka Izba.

Procedura:

Skarga składana do ETPCz musi być napisana w jednym z języków Rady Europy. Dopiero samo postępowanie przed 7-os. Izbą odbywa się w języku angielskim lub francuskim. Co więcej, występuje przymus adwokacki, co oznacza, że strona musi być reprezentowana przez pełnomocnika, który ma wykształcenie prawnicze. Złożenie skargi jest wolne od opłat. Wykonywanie wyroków ETPCz jest kontrolowane przez Komitet Ministrów RE.

Sędziowie ETPCz wybierani są na 6-letnią kadencję z możliwością reelekcji. Każde państwo członkowskie wystawa po 3 kandydatów, a Zgromadzenie Parlamentarne RE dokonuje wyboru tak, aby z każdego państwa pochodził jeden sędzia. Kandydaci muszą spełniać kryterium niekaralności, wewnątrz państwowe wymogi odnośnie sędziów, przedstawiać wysoki poziom moralny i wysokie kwalifikacje. Kandydat na sędziego nie może mieć więcej niż 70 lat. Nie istnieje zakaz działalności poza ETPCz, pod warunkiem, że ta działalność daje się pogodzić z pełnieniem obowiązków sędziego Trybunału w pełnym wymiarze godzin. Sędziowie działają we własnym imieniu, nie reprezentują państw swojego pochodzenia. Sędzia ETPCz nie może być odwołany chyba, że 2/3 pozostałych sędziów zdecyduje, iż nie spełnia on już wymogów dla kandydata (np. popełnił przestępstwo).

Wyróżniamy dwie płaszczyzny skuteczności orzeczeń ETPCz. Pierwsza to Inter partes co oznacza wymiar jednostronny, indywidualny. Innymi słowy chodzi o to, że osoba skarżąca otrzymuje pieniądze od zaskarżonego państwa (jeśli Trybunał uzna, że miało miejsce naruszenie przepisów Konwencji przez państwo). Druga płaszczyzna to erga omnes oznaczająca skuteczność w wymiarze zbiorowym czyli np. zmianę prawa krajowego pod wpływem orzeczenia Trybunału.

Reforma systemu kontrolnego:

W związku z tym, że postępowanie przed ETPCz trwało bardzo długo, Rada Europy postanowiła zreformować system kontroli i przyspieszyć procedurę rozpatrywania skarg. W etapie pierwszym (system pierwotny, oparty na Konwencji) Europejska Komisja Praw Człowieka rozpatrywała skargi indywidualne i państwowe, a ETPCz tylko skargi państwowe. W konsekwencji bezpośrednia droga do ETPCz była zamknięta, skarga państwowa mogła tam trafić tylko za pośrednictwem EKPCz. Drugi etap (oparty na protokole 9 z 1990, wszedł w życie w 1994) dopuścił możliwość składania skargi indywidualnej bezpośrednio do ETPCz. EKPCz i ETPCz rozpatrywały zarówno skargi indywidualne jak i państwowe, co było ostro krytykowane jako dublowanie kompetencji. W trzecim etapie (protokół 11 z 1994 roku, wszedł w życie w 1998 roku) zlikwidowano EKPCz i ETPCz i powołano jeden organ w postaci Europejskiego Trybunału Praw Człowieka z siedzibą w Strasburgu. Poprzedni ETPCz pracował w trybie sesyjnym a ten zwany jest jednolitym trybunałem, obraduje stale. ETPCz przyjmuje skargi indywidualne i państwowe. Ostatni, czwarty etap reformy wprowadzony został w protokole 14 z 2004 roku. Zakłada on, że skargi jednoznacznie bezpodstawne będą odrzucane decyzją jednego sędziego. Protokół wprowadza również dodatkową przesłankę ważności skargi - można skargę odrzucić jeżeli skarżący na skutek zarzucanego naruszenia nie znalazł się w istotnie niekorzystnej sytuacji. Sędziowie będą wybierani na dziewięcioletnią kadencję. Protokół 14 nie wszedł jeszcze w życie wobec sprzeciwu Federacji Rosyjskiej. Do tego czasu obowiązywać będzie protokół 14 bis z 2009 roku, który wprowadza tylko reformę dotyczącą jednego sędziego. Protokół 14 bis obowiązuje tylko w tych państwach, które go ratyfikowały. W styczniu 2010 roku Federacja Rosyjska podpisała protokół 14 i jeżeli go ratyfikuje, wejdzie on w życie a 14 bis straci moc.

W Radzie Europy już mówi się o tym, że reforma wprowadzona protokołem 14 nie wystarczy. Pojawiają się propozycje mające na celu zmniejszenie liczby skarg napływających do ETPCz, na przykład kierowanie skarg tylko w języku urzędowym Rady Europy (angielski, francuski), wprowadzenie opłat rejestracyjnych, postępowanie miałoby wymagać bezpośredniego udziału strony w rozprawie.

Do organów, które w Radzie Europy zajmują się ochroną praw człowieka zaliczamy:

• Dyrekcja Praw Człowieka Rady Europy, podlega Sekretarzowi Generalnemu RE, jest jego zapleczem logistyczno - intelektualnym. Przygotowuje studia i publikacje, promuje prawa człowieka, utrzymuje stosunki z innymi organizacjami międzynarodowymi i współpracuje ze środowiskiem międzynarodowym.

• Komitet Zarządzający Praw Człowieka wypracowuje projekty nowych instrumentów i konwencji.

• Centrum Dokumentacji Praw Człowieka powstał w 1982 r. jego celem działania jest edukowanie, informowanie, szkolenie urzędników, pracowników i badaczy NGO's, a także promowanie praw człowieka.

• Komisarz Rady Europy ds. Ochrony Praw Człowieka. Rozpoczął działalność 1 stycznia 2000 roku na podstawie rezolucji z grudnia 1999 roku. Nie ma uprawnień sądowych. Do głównych jego zadań należy: promowanie edukacji o prawach człowieka, przyczynianie się do respektowania praw człowieka, udzielanie informacji, współpraca z krajowymi ombudsmanami, monitorowanie, pomoc i wymiana doświadczeń. Komisarz powoływany jest na sześcioletnią kadencję. Obecnie jest nim Szwed, Thomas Hammenberg (jego głównym kontrkandydatem był Marek Antoni Nowicki).

Europejska Karta Socjalna została uchwalona 18 października 1961 roku. Weszła w życie w 1965 roku. Polska podpisała ją w 1991 roku a ratyfikowała w 1997 roku. EKS jest odpowiednikiem Międzynarodowego Paktu Praw Gospodarczych, Społecznych i Kulturalnych z ONZ. EKS nie przewiduje instytucji skargi państwowej czy indywidualnej. Mechanizm kontroli opiera się tylko na sprawozdaniach państw składanych co 2 lata. Do przykładowych praw zawartych w Karcie zaliczamy: prawo do pracy, godziwego wynagrodzenia, poradnictwa zawodowego, bezpieczeństwa i higieny pracy i organizowania się. 5 maja 1988 roku uchwalono protokół reformujący EKS, który wszedł w życie w 1992 roku. Rozszerzył on zakres spraw zawartych w Karcie o na przykład: niedyskryminowanie w zatrudnieniu ze względu na płeć, prawo do informacji i konsultacji pracowników w przedsiębiorstwie, prawo osób starszych do opieki socjalnej. Drugi etap reformy wprowadzono w protokole z 9 listopada 1995 roku. Wszedł on w życie w 1998 roku. Przewiduje on system skarg zbiorowych składanych przez międzynarodowe i krajowe organizacje pracowników i pracodawców oraz organizacje pozarządowe o statusie konsultacyjnym przy Radzie Europy. 3 maja 1996 roku przyjęto nowy dokument - zrewidowano EKS (wejście w życie w 1999 roku). Obecnie oba dokumenty funkcjonują obok siebie ale po tym jak wszystkie państwa ratyfikują EKS z 1996 roku to EKS z 1961 roku straci moc. Zrewidowana EKS wprowadza nowe prawa: ochrona roszczeń w razie niewypłacalności pracodawcy, ochrona godności w miejscu pracy, ochrona przed ubóstwem (polityka socjalna), prawo do mieszkania (stworzenie procedury ubiegania się o mieszkania socjalne).

Konwencja o zapobieganiu torturom oraz nieludzkiemu lub poniżającemu traktowaniu i karaniu została uchwalona 26 listopada 1987 roku a weszła w życie w 1989 roku. Polska podpisała ją w lipcu 1994 roku a ratyfikowała w październiku 1994 roku. Treść Konwencji ma charakter pomocniczy względem art. 3 Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności. Powołuje ona Europejski Komitet Zapobiegania Torturom…, którego skład jest równy liczbie państw. Członkowie wybierani są przez Komitet Ministrów na 4 lata. Komitet ma prawo do wizyt i badania w jaki sposób są traktowane osoby pozbawione wolności. Wyróżniamy dwa rodzaje kontroli - badania okresowe (przeprowadzane co najmniej raz na 4 lata w każdym państwie Rady Europy) i badania ad hoc w razie zaistnienia potrzeby lub złożenia zawiadomienia o możliwym naruszeniu postanowień Konwencji. Oprócz więzień i aresztów Komitet kontroluje także oddziały zamknięte w szpitalach psychiatrycznych i domy dziecka. Postępowanie w Komitecie jest tajne, po wizytacji sporządzane jest sprawozdanie, które następnie jest przekazywane państwu - stronie. Komitet może upublicznić sprawozdanie na wniosek strony lub gdy państwo nie zastosuje zaleceń w nim zapisanych. Raz w roku Komitet sporządza raport ogólny. Państwo jest informowane o terminie wizytacji.

Konwencja Ramowa o Ochronie Mniejszości Narodowych (tekst z 1994 roku, w 1995 roku przekazany do ratyfikacji, wszedł w życie w 1998 roku, Polska podpisała w 1995 roku a ratyfikowała w 2000 roku) zawiera postanowienia programowe dotyczące ochrony mniejszości, ale państwom zostawia duży margines swobody. Nadzór nad przestrzeganiem jej postanowień sprawuje Komitet Doradczy (12 - 18 członków) a jego podstawą są składane co 5 lat raporty. Do przykładowych praw zawartych w Konwencji zaliczamy: prawo do używania języka mniejszości w życiu prywatnym i publicznym, prawo do używania imienia i nazwiska we własnym języku, prawo do nauki we własnym języku i własnego języka, prawo do pokojowych kontaktów w państwie i poza jego granicami z osobami o takiej samej tożsamości etnicznej.

Ocena systemu ochrony praw człowieka w Radzie Europy:

+	-
Rada Europy na bieżąco reaguje na problemy i nowe wyzwania. Mniejsza liczba w porównaniu do ONZ - mniejsze zróżnicowanie, zbliżony poziom rozwoju, łatwiejsze wypracowywanie standardów. Skuteczny system kontroli ETPCz	System kontroli nie jest idealny - duża liczba skarg jest odrzucana i nie ma możliwości odwołania się od takiej decyzji. Odmienne traktowanie państw zachodnich i wschodnich czyli tzw. podwójne standardy.

10. Litygacja strategiczna.

Litygacja strategiczna to szczególnego rodzaju działania prawne w interesie publicznym, sprawy związane z zamiarem uzyskania jak największego rozgłosu, efektu erga omnes, wpływu na rozstrzygnięcie ważnej kwestii społecznej. Oznacza wszczynanie lub przystępowanie do toczącego się postępowania w celu kształtowania systemu prawnego poprzez precedensy. Litygowanie ma także na celu likwidację błędnych interpretacji przepisów lub ustaleń zawartych w odpowiednich aktach prawa. Jedną z ważniejszych cech litygacji jest to, że rozpatrywany temat musi mieć charakter społeczny i być w gestii zainteresowania większej grupy ludzi. W konsekwencji ma doprowadzić do walki z naruszeniami prawa przez likwidację złych procedur i definitywne rozwiązywanie problemu.

11. Prawa człowieka w UE -…

System ochrony praw człowieka w ramach UE nie jest oryginalny. Bezczelnie natomiast zrzyna z przepisów Rady Europy. Podkreślone to jest w orzeczeniu Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości 02/94 zgodnie z którym Unia nie jest od tego, Saby tworzyć normy prawoczłowiecze. Można jedynie na ten temat wnioskować z norm dotyczących innych sfer. Wspólnoty europejskie nie mają kompetencji traktatowych do ochrony praw człowieka.

Cechy ochrony praw człowieka w UE:

• Brak sprawnych instrumentów prawnych zapewniających ochronę praw człowieka;

• Ochrona dotyczy głównie praw gospodarczych i ewentualnie społecznych;

• UE korzysta z dorobku państw członkowskich i RE;

• ETS często kieruje się wykładnią ETPCz;

• Od 1969 r. sądową ochroną zajmuje się ETS w Luksemburgu (wcześniej odrzucał tego typu sprawy);

• ETS stworzył swoimi orzeczeniami katalog praw stosowanych w praktyce (największa waga: swoboda wypowiedzi, swoboda działalności gospodarczej, lex retro non agit, prawo do nietykalności, ochrona miru domowego, wolność wyznania).

• Ochrona nieskodyfikowana, wybiórcza, niekompletna.

Karta Praw Podstawowych UE przyjęta została na szczycie w Nicei w 2000 r. przez Parlament Europejski, Komisję i Radę. Moc prawną uzyskała na szczycie w Lizbonie w 2007 r. Wejść w życie miała 1 stycznia 2009 r. po ratyfikacji przez wszystkie państwa traktatu Lizbońskiego. Jednak z winy Vaclava Klausa i Lecha Kaczyńskiego termin ten przesunął się do 1 grudnia 2009 r. Celem Karty Praw Podstawowych jest stworzenie wspólnego systemu norm, które dotąd były rozrzucone po innych dokumentach. Powstanie Karty związane jest ze zmianą charakteru UE. Dokument składa się z 7 rozdziałów i jest przede wszystkim kompilacją przepisów z innych dokumentów. Występują jednak nowe kategorie praw takie jak: ochrona danych osobowych, prawo do dobrej administracji czy prawo dostępu do dokumentów unijnych. Kontrowersje jakie towarzyszą Karcie to m.in. problemy z określeniem godności, nazwanie wolnościami wielu de facto praw, kwestie z legalizacją eutanazji, definicja małżeństwa i odcięcie się od chrześcijańskich korzeniu Europy.

Rzecznik praw obywatelskich UE został powołany na mocy art. 195 TWE. Poza tym jego funkcjonowanie opiera się o statut z 1994 r. oraz wzmianki w Regulaminie PE. Działalność rozpoczął w 1995 r. Urząd ten jest powiązany z PE, który mianuje rzecznika na czas własnej kadencji (5 lat). Kandydat musi spełnić rygorystyczne wymogi, do których należą: dysponowanie pełnią praw, zagwarantowanie niezależności i bezstronności oraz odpowiednie doświadczenie i kompetencje. Co więcej, rzecznik nie może jednocześnie pełnić żadnej innej funkcji ani pracować zawodowo. Celem istnienia rzecznika jest rozwiązywanie sporów między instytucjami UE a obywatelami, którzy mogą wnosić skargi na administrację. Skargi mogą wnosić obywatele UE, a także osoby fizyczne i osoby prawne zamieszkałe lub mające siedzibę, na terenie jednego z państw członkowskich. Skarga musi być podpisana, złożona do 2 lat od zaskarżanego działania administracji i poprzedzona zwróceniem się do organu skarżonego. Obecnie funkcję tą pełni Nikiforos Diamantouros.

Agencja Praw Podstawowych powstała w 1997 r. jednak do 2007 r. nosiła nazwę Europejskiego Centrum Monitorowania Rasizmu i Ksenofobii. Jej zadaniem jest przeciwdziałanie rasizmowi i ksenofobii, zwalczanie dyskryminacji i opracowywanie raportów na ten temat. Siedzibą jest Wiedeń.

Europejski Inspektor Ochrony Danych Osobowych został powołany w 2001 r. Urząd ten jest kadencyjny, kadencja trwa 5 lat, siedzibą jest Bruksela. Celem działania Inspektora jest ochrona informacji i dóbr osobistych. Inspektor chroni przede wszystkich osoby fizyczne w ramach organów i instytucji UE. Narzędziem pracy są składane do niego skargi.

EUROPOL (Europejski Urząd Policji) działa od 1999 r. chociaż jego korzenie sięgają roku 1992. Siedziba znajduje się w Hadze. Zajmuje się współpracą organów ścigania UE, jego funkcjonariusze nie mają uprawnień do działania jako samodzielni policjanci.

EUROJUST (Europejski Urząd na Rzecz Poszerzania Współpracy Sądowej) koordynuje działania wymiaru sprawiedliwości poszczególnych państw. Siedziba znajduje się w Hadze, a sam urząd działa od 2002 r.

12. Ludzki wymiar OBWE - …

Organizacja Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie powstała w 1975 r. Początkowo nosiła nazwę Konferencji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie. Zmiana nazwy została wprowadzona w 1995 r. na podstawie decyzji z 1994 r. i jest wyrazem pogłębienia instytucjonalizacji organizacji. Organizacja narodziła się na konferencji w Helsinkach trwającej od 1973 do 1975 r. Obrady podzielone były na 4 „koszyki”, z których zagadnienia związane z prawami człowieka omawiane były w koszyku I i III, przy czym w koszyku I chodziło tylko o deklaracje państw co do poszanowania praw człowieka oraz zasadę samostanowienia narodów. Owocem konferencji w Helsinkach był Akt Końcowy podpisany przez wszystkie 35 uczestniczących państw. Żeby nie było zbyt pięknie, to państwa komunistyczne interpretowały postanowienia Aktu Końcowego zupełnie inaczej niż państwa zachodnie. Nie było możliwości skutecznego sprzeciwu, ponieważ Akt był jedynie deklaracją polityczną bez mechanizmu kontrolnego.

Podział na koszyki z Konferencji Helsińskiej przełożył się na późniejszy, trwający do dziś, podział na wymiary OBWE. Wyróżniamy 3 wymiary: I. polityczno - wojskowy, II. ekonomiczno - ekologiczny, III. ludzki. Nas interesuje wymiar ludzki, który związany jest ze wszystkim, co dotyczy praw człowieka. Składają się na niego instytucje, konferencje przeglądowe i konferencja ludzkiego wymiaru.

Konferencje przeglądowe to cykliczne spotkania podsumowujące osiągnięcia poprzedniego szczytu. Nie ma reguły co do ich częstotliwości. Organizowane są, gdy jest taka potrzeba. Najważniejsze dla ludzkiego wymiaru OBWE były:

• Konferencja przeglądowa w Madrycie (listopad 1980 - wrzesień 1983):

była to pierwsza konferencja przeglądowa. Dużą rolę odegrała na niej Polska. Konferencja potępiła stan wojenny, a także uznała prawo do strajku. Zajmowała się również ułatwieniami w podróżowaniu trans granicznym.

• Konferencja przeglądowa w Wiedniu (4 listopada 1986 - 19 stycznia 1989):

Odbywała się w czasie poprawy stosunków między wschodem a zachodem. Można ją uznać za przełomową, ponieważ miała miejsce w czasie osłabiania się komunizmu, zainteresowania się mediów prawami człowieka i rozwoju NGO's. Zagadnienia, które poruszono to: wolność wyznania, wolność sumienia, dyskryminacja mniejszości, przepływ tran graniczny osób, tajemnica korespondencji. Konferencja w Wiedniu zdecydowała o konieczności zwołania Konferencji Ludzkiego Wymiaru.

• Konferencja Ludzkiego Wymiaru (3 etapy: 1989 Paryż, 1990 Kopenhaga, 1991 Moskwa):

Etap paryski zajmował się zagadnieniami wstępnymi i technicznymi, natomiast następne zajmowały się sprawami merytorycznymi. Dokument końcowy etapu kopenhaskiego to najważniejszy dokument prawoczłowieczy OBWE aż po dziś dzień. Wnioski płynące z niego to: zasada samorządności lokalnej, prawa dziecka, niezawisłość sądownictwa, zasada subiektywnej przynależności narodowej w stosunkach multilateralnych, zobowiązanie władzy państwowej do dbania o prawa człowieka i stwierdzenie, że nie ma mowy o pokoju i stabilności w stosunkach międzynarodowych bez respektowania praw człowieka. W Moskwie wypracowano mechanizm kontrolny. Stwierdzono, że poszanowanie praw człowieka nie jest sprawą wewnętrzną państwa. Wprowadzono zasadę pomocy demokratycznie wybranemu rządowi w przypadku zagrożenia zamachem stanu. Rozmawiano też o ochronie praw człowieka w czasie stanów nadzwyczajnych.

Pochodną Konferencji Wiedeńskiej i Konferencji Ludzkiego Wymiaru są mechanizmy ludzkiego wymiaru. Pierwszy z nich to mechanizm wiedeński będący formą wzajemnego kontrolowania się państw. Zgodnie z nim każde państwo członkowskie OBWE może zwrócić się z wnioskiem o dodatkowe informacje do innego państwa członkowskiego kiedy występują wątpliwości co do respektowania praw człowieka w tym państwie. Adresat ma 10 tygodni na udzielenie odpowiedzi. Jeżeli informacja przesłana przez adresata jest niezadowalająca to państwo, które prosiło o dodatkowe informacje może prosić i spotkanie dwustronne. Informacja może być też kierowana do innych państw członkowskich OBWE a cała kwestia wniesiona pod obrady kolejnego szczytu. Drugim mechanizmem jest mechanizm moskiewski, który pozwala na wysyłanie pokojowych misji eksperckich i sprawozdawczych.

Instytucje OBWE ds. praw człowieka:

• Biuro Instytucji Demokratycznych i Praw Człowieka - powstało w 1990 r. jako Biuro Wolnych Wyborów, a nazwę zmieniło w 1992 r. Siedziba znajduje się w Warszawie przy Al. Ujazdowskich. Biuro podzielone jest na następujące sekcje: wyborów, demokratyzacji, monitoringu praw człowieka, tolerancji i antydyskryminacji oraz Punkt Kontaktowy ds. Romów i Sinti (znaczy się Cyganów). Do głównych zadań Biura zaliczamy: popularyzację wolnych wyborów, promowanie społeczeństwa obywatelskiego, zajmowanie się równością płci, tolerancją i przeciwdziałaniem dyskryminacji, obserwowanie państw pod kątem wywiązywania się ze zobowiązań i organizowanie corocznych konferencji oceniających rządy państw członkowskich pod kątem respektowania praw człowieka.

• Wysoki Komisarz ds. Mniejszości Narodowych - działa od 1993 r. na mocy decyzji z 1992 r. Jego siedziba znajduje się w Hadze. Kadencja Komisarza trwa 6 lat. Jest to Komisarz ds. mniejszości a nie dla mniejszości w związku z tym nie rozpatruje skarg indywidualnych a zajmuje się większymi grupami. Jego działalność ma charakter dyplomatyczny, wyróżniamy dwa sposoby jego działalności: po pierwsze jest to wczesne ostrzeganie tzn. Komisarz zbiera informacje i wydaje ostrzeżenia, jeśli podejrzewa, że coś będzie nie tak. Po drugie jest to wczesne reagowanie, czyli organizowanie przez Komisarza bezpośrednich rozmów z zainteresowanymi stronami. Obecnie Komisarzem jest Norweg Knut Vollebaek.

• Przedstawiciel ds. Wolności Mediów - został ustanowiony w 1996 r., a działa od 1997 r. Siedzibą Przedstawiciela jest Wiedeń. Obowiązują go te same zasady co Komisarza ds. Mniejszości. Jego zadaniem jest promowanie wolności słowa, pomoc dla niezależnych mediów i kontrola wywiązywania się państw ze zobowiązań. Obecnie funkcję tą sprawuje Miklos Haraszti (Węgry).

• Trybunał Koncyliacji i Arbitrażu - działa na podstawie Konwencji o Koncyliacji i Arbitrażu z 1992 r., która weszła w życie w 1994 r. Jego siedziba znajduje się w Genewie. Ma on za zadanie załatwiać sprawy, które nie są rozstrzygnięte w drodze stosunków bilateralnych. Trybunał działa ad hoc i dotąd jeszcze, działać mu się nie zdarzyło. Jeżeli się zdarzy, to decyzje będą zapadać większością głosów i nie będą miały charakteru wiążącego.

• Misje terenowe OBWE - nie należy ich mylić z misjami eksperckimi i sprawozdawczymi z mechanizmu moskiewskiego. Mają one charakter pokojowy i cywilny, mają za zadanie wspierać procesy demokratyzacji np. przez szkolenia dla urzędników, policji i organów sprawiedliwości. Mają wyszukiwać zagrożenia dla bezpieczeństwa, prowadzić pomoc dla uchodźców. Obecnie OBWE prowadzi 18 misji, które zjadają aż 70% jej budżetu.

OBWE dysponuje tylko środkami dyplomatycznymi!!!!!

13. Systemy pozaeuropejskie - główne organizacje, dokumenty i organy ds. praw człowieka, cechy ochrony

	System amerykański	System afrykański	System azjatycki
Organizacja	Organizacja Państw Amerykańskich	Organizacja Jedności Afrykańskiej	Liga Państw Arabskich;
Dokumenty	Amerykańska Deklaracja Praw i Obowiązków Człowieka z 1948 roku; Amerykańska Konwencja Praw Człowieka z 1969 roku;	Afrykańska Karta Praw Człowieka i Narodów z 1981 roku;	Arabska Karta Praw Człowieka z 1994 roku;
Organy	Międzyamerykańska Komisja Praw Człowieka; Międzyamerykanski Trybunał Praw Człowieka;	afrykańska Komisja Praw Człowieka i Narodów;	brak;
Cechy charakterystyczne	Akcentowanie obowiązków wobec społeczeństwa; Obowiązki wewnątrzrodzinne; Obowiązek uczestnictwa w wyborach; Celem pracy jest zapewnienie sobie środków do życia.	Nacisk na prawo ludów; Mowa o „koniecznych” ograniczeniach praw człowieka;	Kolektywne postrzeganie jednostki; Brak zakazu niewolnictwa; Brak swobód religijnych;

14. Prawa człowieka a organizacje pozarządowe - pojęcie, funkcje, formy działalności, status, przykłady organizacji w Polsce i za granicą.

Nie ma uniwersalnej definicji organizacji pozarządowej. Można za to wskazywać na pewne ich cechy charakterystyczne:

• Niezależność (w szczególności od rządów);

• Dobrowolne członkostwo;

• Brak nastawienia na zysk;

• Brak nastawienia na zdobycie władzy.

Wśród funkcji NGO's możemy wymienić:

• Normotwórcza;

• Implementacyjna;

• Promocyjno-edukacyjna;

• Prewencyjna;

• Humanitarna;

• Wiele innych (np. aktywizująca).

Ponieważ NGO's nie mają bezpośredniego wpływu na stanowienie prawa, ich główną formą działania jest zachowywanie się jak grupa nacisku. Organizacja pozarządowa może stosować litygację strategiczną, pozyskiwać przychylność opinii publicznej (wyborców) dla własnych postulatów, a także lobbować (korumpować) polityków.

Status międzynarodowy NGO's. już w czasie tworzenia ONZ uznano podmiotowość organizacji pozarządowych. Ma to odzwierciedlenie w Karcie NZ, zgodnie z którą Rada Gospodarczo - Społeczna może zasięgać opinii tego typu organizacji. Co więcej, zgodnie z rezolucją tejże Rady nr 1296 z 1968 r., organizacja pozarządowa może otrzymać status konsultacyjny jeżeli spełni następujące warunki: jej cele są zbieżne z działalnością ONZ, nie ma charakteru rządowego, jest organizacją non- profit, ma odpowiednią strukturę oraz prowadzi działalność i jest znana w skali międzynarodowej. Zgodnie z rezolucją 7/1998 pojawia się pojęcie obrońcy praw człowieka. Może to być jednostka, grupa albo NGO działająca na rzecz praw człowieka w sposób pokojowy. W 2000 r. powołano Specjalnego Przedstawiciela Sekretarza Generalnego NZ ds. Obrońców Praw Człowieka.

Przykłady NGO's:

• Amnesty International: powstała w 1961 r., na jej strukturę składają się międzynarodowy sekretariat w Londynie i sekcje narodowe w ponad 70 krajach. AI działa na rzecz „więźniów sumienia”. Organizacja sprzeciwia się torturom, karze śmierci i innym formom nieludzkiego traktowania. Do form działania zaliczamy: współpracę z innymi podmiotami, „adopcję” określonego „więźnia sumienia” oraz działalność edukacyjną;

• Międzynarodowa Federacja Lig Praw Człowieka: powstała w 1922 r. (czyli w czasach, kiedy nie było na świecie nawet prof. Mieczkowksiego). Centrala znajduje się w Paryżu, a poza tym działają ligi krajowe. Federacja zajmuje się tym samym co AI, ale dokłada do tego prawa ekonomiczne i społeczne. Do form działania możemy zaliczyć misje o charakterze śledczym, nagłaśnianie spraw w mediach, wysyłanie ekspertów prawnych, aby wzięli udział w procesach politycznych, działalność edukacyjna i szkoleniowa, wydawanie cotygodniowych biuletynów.

• Human Rights Watch: powstała w 1978 r. Główna siedziba znajduje się w Nowym Jorku, poza tym istnieje 5 wydziałów organizacji: afrykański, dwa amerykańskie, azjatycko-bliskowschodni oraz na obszar OBWE. Organizacja specjalizuje się w wolności słowa, prewencji zabójstw politycznych, przeciwdziałaniem stosowania tortur, kwestiach azylu i cenzury. Formy działalności są standardowe, chociaż dodatkowo HRW jest bardzo silną grupą lobbingową w Kongresie i administracji prezydenckiej USA.

• Międzynarodowa Federacja Helsińska na Rzecz Praw Człowieka: powstała w 1982 r. Jej siedziba znajduje się w Wiedniu. Posiada też komitety krajowe, tzw. krajowe komitety helsińskie. W Polsce poprzednikami ich były KOR i ROPCiO, od 1989 r. istnieje Helsińska Fundacja Praw Człowieka. Nazwa organizacji związana jest z tym, ze główny nacisk kładzie ona na postanowienia KBWE i OBWE. Formy działalności to: raporty, uczestnictwo w procesach, organizacja misji, działalność edukacyjna, mobilizowanie opinii publicznej oraz uczestniczenie w spotkaniach KBWE/OBWE, gdzie Federacja posiada status konsultacyjny.

• Lekarze bez Granic: organizacja powstała w 1971 r. jako inicjatywa francuskich lekarzy oburzonych obojętnością świata wobec konfliktu na tle próby secesji Biafry od Nigerii. Ma charakter humanitarny, pomaga ofiarom konfliktów i epidemii, gdy państwo nie wykazuje należytego zainteresowania lub nie jest w stanie zapewnić należytej pomocy. Lekarze bez Granic otrzymali Pokojową Nagrodę Nobla w 1999 r., czyli wtedy gdy jeszcze nie dawano jej tylko na zachętę dlatego, ze ktoś jest Murzynem.

• Polska Akcja Humanitarna: powstała w 1992 r. jako Fundacja EquiLibre. Obecna nazwa od 1994 r. Celem jej działalności jest pomaganie ludziom w sytuacjach kryzysowych. Do forma działania zaliczamy bezpośrednią pomoc, kontyngenty humanitarne, konwoje, działalność edukacyjną i wydawniczą, a także klikanie w brzuszek Pajacyka. A czy Ty już dzisiaj kliknąłeś?

• Reporterzy bez Granic: organizacja powstała w 1985 r. i ma na celu działalność na rzecz ludzi mediów, którzy padli ofiarą prześladowań i cenzury. W ramach działalności prowadzi dwie listy: prześladowców wolności prasy oraz czarną listę wrogów wolności prasy.

• Stowarzyszenie przeciw Niewolnictwu: najstarsza z omawianych organizacji, powstała w 1839 r. Początkowo działała na rzecz zniesienia wszelkich form niewolnictwa. Obecnie skupia się na problemie pracy przymusowej, obronie praw ludności tubylczej i zwalczaniu „nowego niewolnictwa” (handel ludźmi, praca dzieci, prostytucja).

J. Ciesielka, Ochrona praw osób należących do mniejszości narodowych w ramach ONZ, praca licencjacka pod kierunkiem prof. dr hab. K. Zielińskiego.

Nie wszyscy podzielają tę opinię, zob. JC;

Prawa Człowieka - egzamin

5

---