Poznań 2008

OCENA ZAWARTOŚCI CHLORKÓW

I TWARDOŚCI WODY RÓŻNEGO POCHODZENIA

W ASPEKCIE JEJ PRZYDATNOŚCI DLA

POTRZEB PRZEMYSŁU SPOŻYWCZEGO

CHEMIA ŻYWNOŚCI

II ROK WNoŻiŻ

STUDIA NIESTACJONARNE

Autorzy opracowania:
dr inż. Dorota Piasecka-Kwiatkowska
dr inż. Bożena Stasińska
dr inż. Magdalena Zielińska-Dawidziak

2

Woda jest jednym z najważniejszych składników środowiska, w którym żyje człowiek.

Stanowi główny składnik ilościowy pożywienia, jest także niezbędnym czynnikiem

umożliwiającym przebieg wszystkich procesów życiowych. Z wodą człowiek pobiera

niektóre składniki mineralne, potrzebne do normalnego rozwoju organizmu, np. jod czy fluor.

Niedobór tych składników w wodzie może powodować zaburzenia w funkcjonowaniu

organizmu. Zanieczyszczenia wody związkami szkodliwymi, np. niektórymi metalami

ciężkimi może być przyczyną wielu chorób.

Najważniejszym parametrem określającym skład chemiczny wody jest twardość.

T

WARDOŚCIĄ WODY

NAZYWA SIĘ WŁAŚCIWOŚĆ WODY

,

POLEGAJĄCĄ NA

ZUŻYWANIU PEWNYCH ILOŚCI MYDŁA BEZ WYTWARZANIA PIANY

.

P

OWODUJĄ JĄ

ROZPUSZCZONE W WODZIE SOLE WAPNIA I MAGNEZU

.

W

YSTĘPUJĄ ONE BĄDŹ TO JAKO

WODOROWĘGLANY

Ca(HCO

3

)

2

i Mg(HCO

3

)

2

,

BĄDŹ TEŻ JAKO CHLORKI

,

SIARCZANY

,

AZOTANY I KRZEMIANY WAPNIA I MAGNEZU

.

T

WARDOŚĆ PRZEMIJAJĄCA

(węglanowa) spowodowana jest obecnością w wodzie

wodorowęglanów, które podczas gotowania przechodzą w obojętne, nierozpuszczalne

węglany.

T

WARDOŚĆ STAŁĄ

(niewęglanowa) wywołują pozostałe po zagotowaniu wody siarczany,

chlorki, azotany i krzemiany wapnia i magnezu.

T

WARDOŚĆ OGÓLNA WODY

=

T

WARDOŚĆ STALA

+

T

WARDOŚĆ PRZEMIJAJĄCA

Twardość wody wyrażana jest w różnych jednostkach:

stopnie twardości - w krajach UE powszechnie przyjmuje się, że miarą twardości

wody jest stopień niemiecki. l°n odpowiada 10 mg CaO w l dm

3

wody.

miligramorównowaźniki wapnia i magnezu w l dm

3

wody (mval/ dm

3

)

ppm - obowiązująca w Ameryce, odpowiada liczbie l mg CaCO

3

w l dm

3

wody; jest to

jednostka umowna.

Wszystkie wody naturalne zawierają większe lub mniejsze ilości chlorków. Chlorki

zawarte w wodzie mogą pochodzić z gruntu, z pokładów naturalnych soli oraz

zanieczyszczeń ściekami lub różnymi odpadkami pochodzenia zwierzęcego.

Chlorki pochodzące z gruntu niezanieczyszczonego lub pokładów soli, których ilość

w wodzie jest dla danego terenu i pokładu wodonośnego stała, nazywamy chlorkami

3

normalnymi. Wyraźne odchylenia od normalnych świadczą o dopływie wody z innych

pokładów lub o dopływie ścieków. Zazwyczaj w przypadku zanieczyszczenia chlorkom

towarzyszą znaczne ilości związków azotowych.

W wodzie chlorki występują w postaci jonów pochodzących z dysocjacji najczęściej

występującego w wodzie chlorku sodowego, chlorku potasowego i chlorku wapnia.

Według wymagań sanitarno-higienicznych zawartość chlorków w wodzie do picia nie

powinna przekraczać

250 mg/dm

3

.

Oznaczanie chlorków oparte jest na metodach strąceniowych. W surowcach

i produktach spożywczych określa się ich zawartość wagowo lub objętościowo metodami

argentometrycznymi:

metodą Mohra (bezpośrednią) w produktach, których roztwory są bezbarwne lub jasno

zabarwione, np. woda, sok jabłkowy, truskawkowy, a także w mleku i jego przetworach

oraz w pieczywie.

metodą Volharda (pośrednią) w produktach zawierających barwniki antycyjanowe.

WYBRANE

WSKAŹNIKI

JAKOŚCI

WODY

W PRZEMYŚLE SPOŻYWCZYM

Podstawą systemu kontroli jakości wody jest ustalenie najwyższych dopuszczalnych

stężeń (NDS) dla wybranych wskaźników. W Polsce warunki, jakim powinna odpowiadać

woda do picia i na potrzeby gospodarcze, określone są w Rozporządzeniu Ministra Zdrowia

z dnia 13 marca 2007 roku. Zgodnie z tym rozporządzeniem woda nie powinna zawierać

substancji szkodliwych dla zdrowia lub wskazujących na jej zanieczyszczenie, ani

składników wpływających ujemnie na jej smak, zapach lub barwę oraz powodujących

zmętnienie. Z uwagi na to, że praktycznie każda woda zawiera pewne ilości substancji

niepożądanych, w rozporządzeniu podano szczegółowo ich najwyższe dopuszczalne

zawartości (Tabela 1). Rozporządzenia tego nie stosuje się do naturalnych wód mineralnych,

wód źródlanych, wód stołowych oraz wód leczniczych dla których wymagania określają

odrębne przepisy opisane w Ustawie z dnia 25 sierpnia 2006 roku o bezpieczeństwie

żywności i żywienia. Zgodnie z tym Rozporządzeniem

naturalna woda mineralna oznacza

wodę podziemną wydobywaną otworami naturalnymi lub wierconymi, różniąca się od wody

4

przeznaczonej do spożycia przez ludzi pierwotną czystością pod względem chemicznym

i mikrobiologicznym oraz charakterystycznym stabilnym składem mineralnym, a także

właściwościami mającymi znaczenie fizjologiczne, powodującymi korzystne oddziaływanie

na zdrowie. Raz do roku w Dzienniku Urzędowym Ministra Zdrowia Główny Inspektor

Sanitarny podaje wykaz wód uznanych jako naturalne wody mineralne wraz z zawartością

charakterystycznych składników mineralnych w litrze wody. Jednocześnie przekazuje

każdorazowo Komisji Europejskiej informację o uznaniu lub uchyleniu uznania wody, jako

naturalnej wody mineralnej. Oznakowania wód przeznaczonych do spożycia przez ludzi,

niebędących naturalnymi wodami mineralnymi, nie może wprowadzać konsumenta w błąd

informacjami, które sugerowałyby, że woda ta jest naturalną wodą mineralną,

w szczególności nie może zawierać oznaczenia ”naturalna woda mineralna”.

Naturalna woda źródlana oznacza wodę podziemną wydobywaną otworami naturalnymi

lub wierconymi, pierwotnie czystą pod względem chemicznym i mikrobiologicznym,

nieróżniącą się właściwościami i składem mineralnym od wody przeznaczonej do spożycia

przez ludzi, określonymi w przepisach ustawy z dnia 7 czerwca 2001 o zbiorowym

zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym odprowadzeniu ścieków.

Woda stołowa oznacza wodę źródlaną, do której dodano naturalną wodę mineralną lub sole

mineralne zawierające co najmniej jeden składnik mający znaczenie fizjologiczne, taki jak:

sód, manez, wapń, chlorki, siarczany, wodorowęglany, węglany.

5

Tabela 1
Niektóre wybrane warunki organoleptyczne i fizyko-chemiczne jakim powinna odpowiadać woda do picia i na
potrzeby gospodarcze (zgodnie z rozporządzeniem Ministra Zdrowia z dnia 13 marca 2007 roku).
Wskaźnik
Nazwa substancji

Jednostka

miary

Najwyższa dopuszczalna zawartość lub

przedział

Organoleptyczne:

Barwa

mg/dm

3

15

Odczyn

pH

6,5-9,5

Mętność

NTU

1

Twardość (CaCO

3

)

mg/dm

3

60-500

Zapach

-

naturalny, akceptowalny nieuciążliwy zapach

chloru

Zawiesiny, organizmy wodne martwe i
żywe, plamy oleju itp.

niewidoczne w szklanych naczyniach

Chemiczne:

Amonowy jon (NH

4

+

)

mg/dm

3

0,5

Arsen (As)

mg/dm

3

0,01

Azotany (NO

3

-

)

mg/dm

3

50

Azotyny (NO

2

-

)

mg/dm

3

0,5

Bromiany

mg/dm

3

0,025

Chlorki (Cl)

mg/dm

3

250

Chlor wolny (Cl

2

)

mg/dm

3

0,3

Chrom (Cr)

mg/dm

3

0,05

Cyjanki wolne (CN

-

)

mg/dm

3

0,05

Fluorki (F

-

)

mg/dm

3

1,5

Formaldehyd

µg/dm

3

50

Glin (Al)

mg/dm

3

0,2

Kadm (Cd)

µg/dm

3

5

Mangan (Mn)

mg/dm

3

0,05

Miedź (Cu)

mg/dm

3

2

Nikiel (Ni)

mg/dm

3

0,02

Ołów (Pb)

mg/dm

3

0,025

Rtęć (Hg)

mg/dm

3

0,001

Selen (Se)

mg/dm

3

0,01

Siarczany (SO

4

)

mg/dm

3

250

Sód (Na)

mg/dm

3

200

Srebro (Ag)

mg/dm

3

0,01

Żelazo (Fe)

mg/dm

3

0,2

Suma wielopierścieniowych
węglowodorów aromatycznych

µg/dm

3

0,1

Suma pestycydów

µg/dm

3

0,5

6

WODA W PRZEMYŚLE SPOŻYWCZYM

Woda używana w przemyśle spożywczym musi odpowiadać wymaganiom stawianym

dobrej wodzie do picia. Wymagania te zależą od przerobu i rodzaju otrzymywanego produktu

oraz celu, jakiemu ma służyć. Inne wymagania stawiane są zatem wodzie używanej

bezpośrednio do przerobu, inne natomiast używanej do mycia, zasilania kotłów, urządzeń

chłodniczych itp.

WODA UŻYWANA DO CELÓW POŚREDNICH

WODA KOTŁOWA

Woda kotłowa powinna charakteryzować się:

• jak najmniejszą skłonnością do tworzenia kamienia kotłowego i mułu

• nie powinna działać korodująco na ściany kotła

• nie powinna być źródłem zanieczyszczenia pary.

WODA DO MYCIA NACZYŃ I POMIESZCZEŃ

Woda używana do mycia naczyń i pomieszczeń powinna być bezbarwna,

przezroczysta, bez obcych zapachów, nie zawierać związków szkodliwych dla zdrowia (ołów,

arsen itp.), jak również związków, które mogłyby wpłynąć na zmianę i pogorszenie się

właściwości produkowanych wyrobów. Woda ta musi być kontrolowana pod względem

mikrobiologicznym.

WODA UŻYWANA DO CELÓW BEZPOŚREDNICH

PRZEMYSŁ KROCHMALNICZY

W przemyśle krochmalniczym woda jest używana do ekstrakcji skrobi z miazgi

ziemniaczanej, w tzw. procesie ekstrahowania i rafinacji krochmalu. Duże znaczenie ma

wtedy twardość przemijająca. Stwierdzono bowiem, że woda o dużej twardości przemijającej

wpływa na lepkość kleików skrobiowych uzyskiwanych z krochmalu. Obecność żelaza w tej

wodzie powoduje ciemne zabarwienie krochmalu.

7

Tabela 2. Normy dla wody stosowanej w produkcji krochmalu

Twardość przemijająca

3°-4°n.

Twardość ogólna

9°-12° n.

Fe

1-1,5 mg/dm

3

SO

3

(H

2

SO

4

)

60 mg/dm

3

Cl

-

60 mg/dm

3

NH

3

0 mg/dm

3

N

2

O

3

0 mg/dm

3

N

2

O

5

0 mg/dm

3

H

2

S

0 mg/dm

3

Utlenialność

10 mg KMnO

4

/dm

3

Sucha pozostałość po odparowaniu wody

400-600 mg/dm

3

PRZEMYSŁ CUKROWNICZY

Jakość wody używanej do celów bezpośrednich ma również w tym przemyśle duże

znaczenie, zarówno dla prawidłowego przebiegu samego procesu, jak i dla jakości cukru.

Zanieczyszczenia wody substancjami organicznymi może doprowadzić do rozwoju

w dyfuzorach znacznych ilości mikroorganizmów, wpływających niekorzystnie na przebieg

procesu dyfuzji (tworzą inwert, substancje śluzowate, gumy alkohol, CO

2

, metan, wodór

itp.). Natomiast zbyt duża ilość substancji mineralnych utrudnia proces gotowania soku,

krystalizację cukru oraz zwiększa ilość soli mineralnych w gotowym produkcie. Woda

w cukrownictwie powinna być miękka. Większa zawartość soli potasowych i sodowych oraz

azotanów utrudnia krystalizację cukru, a siarczany utrudniają proces rafinacji. Sole żelaza

i manganu zwiększają zawartość soli mineralnych w cukrze oraz jego ciemne zabarwienie.

PRZEMYSŁ SŁODOWNICZY

Woda używana do procesów słodowania zarówno w gorzelnictwie, jak i browarnictwie

powinna odpowiadać cechom dobrej wody do picia. Do zalewania ziarna jest pożądana woda

o znacznej twardości węglanowej. Obecność wodorowęglanów powstrzymuje proces

ekstrakcji substancji barwnych ziarna, natomiast obecność jonów wapnia sprzyja kiełkowaniu

ziarna. Wysoce szkodliwe są większe ilości żelaza (5-10 mg/dm

3

), które wytrąca się z wody

w postaci wodorotlenku żelaza, który z kolei adsorbuje się na powierzchni ziarna, powodując

ciemnienie wyprodukowanego z niego słodu. Połączenie żelaza z garbnikami słodu nadaje

piwu cierpki smak, zmienia jego barwę i powoduje zaburzenia procesu fermentacji.

8

PRZEMYSŁ GORZELNICZY

Woda stosowana w przemyśle gorzelniczym powinna być przezroczysta, bezbarwna,

bezwonna, dobra w smaku, nie powinna dawać osadów ani zawierać zawiesin,

zanieczyszczeń organicznych i drobnoustrojów. Woda do przygotowania drożdży powinna

zawierać wszystkie składniki mineralne, potrzebne do prawidłowego rozwoju drożdży. Do

składników tych należą Ca, K, Mg oraz w małych ilościach Fe, Mn. Brak w wodzie choćby

jednego z wymienionych składników powoduje niekorzystne zmiany w rozwoju komórek

drożdżowych.

Miękka woda powoduje degenerację drożdży. Niewskazana jest również duża

zawartość CaSO

4

, gdyż utrudnia on w pewnym stopniu proces scukrzania skrobi

i fermentacji alkoholowej.

Tabela 3. Norma dla wody stosowanej w gorzelnictwie

Twardość ogólna

16°n.

Cl

-

30 mg/dm

3

SO

3

(H

2

SO

4

)

80 mg/dm

3

Fe

15 mg/dm

3

NH

3

Ślady

N

2

O

3

0 mg/dm

3

N

2

O

5

30 mg/dm

3

H

2

S

0 mg/dm

3

Utlenialność

10mg KMnO

4

/dm

3

Sucha pozostałość (110°C) po odparowaniu

500-600 mg/dm

3

PRZEMYSŁ BROWARNICZY

W produkcji piwa woda ma podstawowe znaczenie, gdyż jest głównym jego

składnikiem. Wartość smakowa piwa zależy w dużej mierze od składu chemicznego użytej

wody. Woda używana w tym przemyśle powinna charakteryzować się średnią twardością.

Duże znaczenie mają węglany i siarczany zawarte w wodzie oraz ich wzajemny stosunek do

siebie. Zwiększona zawartość dwuwęglanów obniża kwasowość brzeczki. Obecność

w wodzie siarczanu wapnia wpływa na podniesienie kwasowości brzeczki i zacieru, dlatego

zawartość węglanów i siarczanów w użytej wodzie powinna być mała. Bardzo niepożądanym

składnikiem wody jest żelazo. Większe jego ilości (powyżej 5 mg/dm

3

) powodują zaburzenia

9

w fermentacji brzeczki oraz przyczyniają się do pogorszenia właściwości organoleptycznych

piwa. Obecność natomiast chlorku sodowego sprzyja klarowaniu się piwa oraz nadaje

gotowemu produktowi łagodny smak („zaokrągla" smak piwa).

W czasach, gdy metody korekty jakości wody, jakie są dziś do dyspozycji, nie były

jeszcze znane, woda warunkowała powstanie określonego typu piwa. Tak powstały słynne,

znane dziś typy piwa jasnego i monachijskiego dolnej fermentacji. Cechy charakterystyczne

wód, na bazie których te piwa powstały, różnią się nieraz bardzo istotnie. Wody

w Monachium, Londynie czy Dublinie cechuje wysokie stężenie soli głównie węglanów

i z tego powodu najlepiej nadają się do produkcji piw ciemnych o pełnym słodkawym

smaku. Węglany dobrze neutralizują duży wzrost kwasowości, jaki występuje przy

zacieraniu słodów ciemnych. Natomiast woda dortmundzka zawiera zarówno węglany, jak i

siarczany neutralizujące się pod względem kwasowo-zasadowym, co sprzyja produkcji piw

jasnych mocnych. Całkiem inna jest woda w Burton on Trent w Anglii. Zawiera ona bardzo

dużo siarczanu wapnia i świetnie nadaje się do produkcji mocnych, pełnych piw jasnych

Bass ale.

Tabela 4. Norma dla wody do produkcji piwa

pH

7,0-8,0

Twardość ogólna

bez konkretnego limitu

Ca

250 mg/dm

3

Mg

22 mg/dm

3

Fe

< 0,1 mg/dm

3

Mn

< 0,05 mg/dm

3

NH

4

0,5 optymalnie 0,05 mg/dm

3

NO

2

-

0,1 mg/dm

3

NO

3

-

11,4 optymalnie < 5,7 mg/dm

3

Cl

-

< 250 mg/dm

3

Siarczany

< 240 optymalnie 150 mg/dm

3

PRZEMYSŁ DROŻDŻOWY

Woda używana do produkcji drożdży powinna mieć właściwości dobrej wody do picia.

Ponieważ drożdże czerpią z wody potrzebne im do rozwoju sole mineralne, woda powinna

zawierać wszystkie kationy niezbędne do prawidłowego ich wzrostu. Kationy te powinny być

10

w takim stężeniu, aby zapewniały drożdżom optymalne warunki wzrostu. Zawartość żelaza

i manganu nie powinna przekraczać 5 mg/dm

3

. Ponadto woda nie powinna mieć

zanieczyszczeń organicznych i produktów ich rozpadu. Utlenialność wody nie powinna być

większa niż 0,5 g tlenu na 100 dm

3

.

PRZEMYSŁ ZBOŻOWY I PIEKARSKI

Woda używana w przemyśle zbożowym powinna odpowiadać warunkom dobrej wody

do picia. Woda do zwilżania i mycia ziarna powinna być wolna od bakterii. Do wyrobu ciasta

musi mieć odpowiednią twardość (12 - 18°n.) ze względu na korzystny wpływ soli wapnia na

tworzenie się elastycznego glutenu.

PRZEMYSŁ MLECZARSKI

Mleczarnie używają do celów bezpośrednich dużych ilości wody. Surowiec tego

przemysłu jest szczególnie podatny na zakażenie bakteriami, dlatego też woda nie może

wykazywać zanieczyszczeń typu bakteryjnego.

Do wyrobu masła nie należy używać wody o zbyt dużej zawartości soli magnezowych,

gdyż nadają one masłu nieprzyjemny, gorzkawy smak. Zawartość tlenku magnezu nie

powinna przekraczać 40 mg/dm

3

. Wysoce niepożądane są zanieczyszczenia wody solami

żelaza. Nawet małe ilości żelaza nadają masłu specyficzny posmak, a oprócz tego

przyspieszają katalityczne procesy utleniania tłuszczów.

PRZEMYSŁ OWOCOWO-WARZYWNY

Woda używana w tym przemyśle powinna mieć właściwości dobrej wody do picia.

W wodzie o twardości powyżej 16°n. nasiona strączkowe nie miękną przy gotowaniu.

Wysoka twardość węglanowa jest szkodliwa, gdyż wpływa ujemnie na kolor warzyw i

owoców. Żelazo i mangan powodują zmianę koloru jasnych konserw warzywnych na szary

lub rdzawy. Poza tym żelazo katalizuje utlenianie witaminy C. Również wyższa zawartość

azotanów (III i V) może stać się powodem zmiany koloru konserw.

11

C

EL ĆWICZENIA

Ocena zawartości chlorków, twardości i pH wody różnego pochodzenia
oraz wskazanie możliwości jej zastosowania w wybranych branżach
przemysłu spożywczego

WYKONANIE ĆWICZENIA

1.

SPRAWDZANIE KWASOWOŚCI

Do zlewki pobrać około 50 cm

3

badanej wody, następnie zanurzyć elektrodę pehametru

i odczytać wynik. Przed kolejnym pomiarem dokładnie osuszyć elektrodę przy pomocy

bibuły filtracyjnej.

2.

SPRAWDZANIE OBECNOŚCI CHLORKÓW

Do probówki pobrać 5 cm

3

badanej wody, zakwasić kwasem azotowym (l kropla)

i dodawać kroplami 10 %-owy roztwór azotanu srebra. W razie obecności chlorków pojawia

się białe zmętnienie lub biały, serowaty osad chlorku srebra. Reakcja ma następujący

przebieg:

3.

OZNACZANIE ZAWARTOŚCI CHLORKÓW METODĄ MOHRA

Zasada oznaczenia

Azotan (V) srebra z jonami chlorkowymi (Cl

¯

) strąca trudno rozpuszczalny w wodzie

chlorek srebra. W roztworze obojętnym w obecności chromianu (VI) potasowego chlorki

początkowo strącają się jako AgCl i gdy zostaną całkowicie wytrącone, dalsze dodawanie

azotanu srebra powoduje powstawanie czerwonego osadu chromianu srebra (Ag

2

CrO

4

), przy

czym powstaje brunatne zabarwienie roztworu. Zmiana zabarwienia roztworu wskutek

powstawania chromianu srebra świadczy o zakończonym miareczkowaniu. Siarkowodór,

siarczki, siarczany i fosforany przeszkadzają w oznaczeniu.

Cl ¯ + Ag

+

AgCl

Ag

+

+ Cl¯

AgCl

2Ag

+

+ CrO

4

Ag

2

CrO

4

12

Odczynniki:

• roztwór 10%-owy chromianu (VI) potasowego.

• roztwór 0,lM AgNO

3

.

W

YKONANIE OZNACZENIA

Do 100 cm

3

wody w kolbie stożkowej dodać l cm

3

10%-owego roztworu K

2

CrO

4

jako

wskaźnika i miareczkować 0,1 M roztworem AgNO

3

. Koniec miareczkowania poznaje się

po wystąpieniu brunatno-czerwonego zabarwienia roztworu.

O

BLICZANIE WYNIKU

:

Zawartość jonów chlorkowych w wodzie oblicza się według wzoru:

X= a ×

×

×

× M

CI

gdzie:

X – zawartość jonów chlorkowych w wodzie (mg/dm

3

)

a - ilość 0,1 M AgNO

3

zużyta do miareczkowania próbki (cm

3

)

M

Cl

-

masa molowa Cl = 35,46

4.

OZNACZANIE TWARDOŚCI OGÓLNEJ WODY

z

UŻYCIEM WERSENIANU SODU

Zasada oznaczenia

Jony wapnia i magnezu tworzą trwałe, barwne kompleksy z kwasem wersenowym (sól

disodowa kwasu etylenodiaminotetraoctowego). Jako wskaźnika używa się czerni

eriochromowej ET, która przy pH ok.10 daje z jonami wapnia i magnezu nietrwałe

kompleksy o barwie fioletowej. Kompleksy z czernią rozkładają się w czasie

miareczkowania kwasem wersenowym, przy czym wapń reaguje przed magnezem.

Odczynniki:

• bufor amoniakalny o pH 10

• wersenian disodowy: 6,65 g C

10

H

14

N

2

Na

2

O

8

×2H

2

O / l dm

3

H

2

O

• roztwór nasycony czerni eriochromowej ET w alkoholu etylowym

13

W

YKONANIE OZNACZENIA

Do 100 cm

3

wody dodać l cm

3

buforu amoniakalnego oraz 5 kropli czerni

eriochromowej i natychmiast rozpocząć miareczkowanie roztworem wersenianu sodu.

Z chwilą

pojawienia się niebiesko-fioletowego zabarwienia wersenian dodawać powoli

kroplami, energicznie mieszając, aż do zmiany barwy na niebieską. Zmiana zabarwienia

z fioletowego na niebieskie świadczy o zakończeniu reakcji.

O

BLICZANIE WYNIKU

Twardość ogólną (T

o

), w stopniach twardości, oblicza się według wzoru:

T

o

=

gdzie:

a – ilość roztworu wersenianu sodu (w cm

3

)

v – ilość próbki wody zużyta do oznaczenia ( w cm

3

)

0,1 – współczynnik przeliczeniowy (1cm

3

wersenianu sodu odpowiada 0,1

o

twardości).

v

a ×

×

×

× 0,1 ×

×

×

× 1000