Podstawy kształcenia niewidomych

i słabo widzących.

Dzieci niewidome od urodzenia bądź od wczesnego dzieciństwa powinny być jak
najwcześniej objęte specjalistyczną opieką pedagogiczną, a żeby zapobiec opóźnieniom
rozwoju, niepożądanym nawykom ruchowym oraz, grożącej im izolacji społecznej. Dlatego
wszystkie te dzieci powinny być objęte wychowaniem przedszkolnym jako pełno sprawne.
Trzeba tylko im zapewnić szczególną opiekę ze względu na trudności orientacyjne.

Kształcenie niewidomych zapoczątkował pierwszy tyflopedagog francuski – Valentin

Hauy, wynalazca wypukłego alfabetu dla niewidomych, i założyciel pierwszej szkoły dla
dzieci niewidomych, gdzie za pomocą książek z wypukłym drukiem uczył niewidomych
czytania, a w ślad za tym pisania, rachunków, języków, historii, geografii, matematyki,
muzyki, a następnie kształcił ich w sztukach, rzemiośle, by pożytecznie ich zatrudnić dla
osiągnięcia lepszych warunków życiowych.

Obecnie istnieją następujące formy kształcenia dzieci niewidomych i słabo widzących:

-

kształcenie oparte na współpracy z nauczycielem (dziecko nie uczy się w ogólno
dostępnej klasie publicznej, lecz korzysta z pomocą nauczyciela z różnych pomocy
tyflodydaktycznych).

-

prowadzenie gabinetów wyrównawczych (dziecko uczy się w szkole publicznej, a w
miarę potrzeby korzysta ze specjalnie wyposażonego gabinetu).

-

klasy specjalne (część lekcji wspólnych z dziećmi widzącymi, a część –
wymagających specjalnych technik – oddzielnie).

-

szkoły specjalne

-

kształcenie zintegrowane z dziećmi widzącymi.

Czynnikiem, który w decydującym stopniu wpływa na wyniki kształcenia, jest u słabo
widzących stan wzroku, gdyż nauczanie w szkołach dla słabo widzących prowadzi się za
pomocą technik wymagających wzroku. Dlatego ustalenie kryteriów okulistycznych jest
podstawowym problemem przy kwalifikowaniu uczniów do odpowiednich form
kształcenia specjalistycznego . W kształceniu dzieci niewidomych i słabo widzących
stosowane są specjalne środki dydaktyczne przystosowane do wzrokowych możliwości
uczniów. Są to: druki o zwiększonych literach, układanki literowe, epidiaskopy, rzutniki,
grafoskopy, monitory telewizyjne do przenoszenia na ekran tekstów drukowanych
pismem zwykłym, magnetofony, taśmy magnetofonowe, pismo Braillea, a ostatnio nawet
komputery.

Zasada poglądowości w nauczaniu

niewidomych.

Związek pierwszego układu sygnałowego z wdrażaniem zasady poglądowości.

Pierwszy układ sygnałowy umożliwia tę działalność poznawczą człowieka, która

następuje podczas bezpośredniego kontaktu z poznawanym przedmiotem. Na skutek
działania pierwszego układu sygnałowego powstają więc wrażenia, spostrzeżenia,
wyobrażenia i myślenie konkretno – obrazowe. Nauczanie biorące za podstawę pierwszy
układ sygnałowe odbywa się dzięki percepcji konkretów i zjawisk, a nie ich symboli,
którymi są słowa. Analiza i synteza oraz odruchy warunkowe powstają jako reakcja na
wszelkie bodźce z wyjątkiem słownych. Potrafimy więc odróżnić od siebie podobne
dźwięki, siłę światła, nasycenie barw czy wielkość przedmiotów. Ponieważ każdy
analizator odbiera tylko określone bodźce, dlatego podczas analizy musi zachodzić
współpraca między analizatorami. Synteza łączy poszczególne punkty pobudzania w

korze mózgowej, umożliwiając całościowe ujęcie danego przedmiotu, natomiast analiza
rozdrabnia to ujęcie i w ten sposób umożliwia uściślenie i precyzję wrażenia o tym, co
obiektywnie zawarte jest w konkrecie.

Poszerzenie wiedzy możliwe jest tylko dzięki sprawnemu działaniu drugiego układu

sygnałowego za pomocą którego powstają pojęcia dla pełnego i właściwego poznania.
Procesu kształcenia nie można jednak opierać tylko na konkretach ani, tylko na słowach.
Realizacja zasady poglądowości w kształceniu dzieci niewidomych ma właśnie łączyć
pracę obu układów, pamiętając o pozostałych zmysłach (dotyk, słuch, powonienie, smak).

Wskazówki metodyczne.

Podczas nauczania poglądowego konieczne jest powtarzanie. Dotyczy ono zarówno

powtarzania demonstracji pomocy poglądowych jak i wyjaśnień słownych, szczególnie
gdy przerabiany materiał na lekcji jest uczniom zupełnie nieznany, a ich doświadczenie
zmysłowe ograniczone.

W celu przezwyciężenia generalizacji informacji konieczne jest porównywanie

konkretów. Odróżnienie cech ściśle wiąże się z porównywaniem. Następuje wówczas,
gdy kilkakrotnie porównujemy ze sobą podobne konkrety. Uczeń wówczas łatwo
dochodzi do wniosku, które szczegóły są podobne, a które różne. Aktywizują się wówczas
procesy myślenia, gdyż rozwiązujemy konkretny problem. Należy pamiętać o
stopniowaniu trudności czyli zaczynamy od konkretów mało podobnych a kończymy na
bardzo podobnych.

Następnie stosujemy konieczność wzmacniania wiadomości która ściśle związana

jest z powtarzaniem. W nauczaniu trzeba co pewien czas powracać do przerobionego
materiału stosując przy tym konkrety i opisy słowne, aby wzbogacić dzieciom
wyobrażenia i wiedzę o świecie w którym żyją.

Bibliografia

Dykcik W. (red), Pedagogika specjalna. UAM, Poznań 2001.
Hulek A. (red), Pedagogika rewalidacyjna. PWN, W-wa 1988.
Sowa J., Pedagogika specjalna w zarysie. Wyd. Oświatowe FOSZE, Rzeszów 1997.
Sękowska Z., Wprowadzenie do pedagogiki specjalnej. WSPS, W-wa 1998.