Dziadek do Orzechów

E.T.A. Hoffmann

OPRACOWANIE

Postaci:

–

Klara – główna bohaterka, grzeczna siedmiolatka;

–

Fred – brat Klary;

–

Ludwika – siostra Klary i Freda, najstarsza z rodzeństwa;

–

Radca – ojciec;

–

Radczyni – matka;

–

sędzia (Krystian Eliasz) Droselmajer – ojciec chrzestny Klary i Freda,
wynalazca, zegarmistrz.

Najważniejsze zabawki:

–

Dziadek do Orzechów,

–

Lalki: panna Eliza i panna Gertruda,

–

ołowiane żołnierzyki Freda.

Postaci z opowieści Droselmajera:
król, królowa, księżniczka Pirlipata, królowa myszy – Mysibaba, Król Myszy (7-głowy,
wróg Dziadka do Orzechów), nadworny zegarmistrz (Krystian Eliasz Droselmajer),
nadworny astrolog, wytwórca lalek z Norymbergi (Krzysztof Zachariasz Droselmajer –
brat Krystiana) i jego syn.

Streszczenie:

Rozdziały 1+2+3:
Wigilia – Fred i Klara zastanawiają się, jakie w tym roku dostaną prezenty. Te
najpiękniejsze są zawsze od sędziego Droselmajera (tym razem dostały zamek,
otoczony ogrodem, z poruszającymi się figurkami), ale dzieci nie mają z nich wielkiego
pożytku – szybko się nudzą, a i rodzice odbierają im je, żeby się nie zniszczyły. Dlatego
bardziej dzieci cieszą się na prezenty od rodziców. Klara dostała lalkę, pannę Elizę i
nową suknię, Fred – ołowiane żołnierzyki i konia na biegunach. Wśród huzarów Freda
Klara dostrzegła jeszcze jeden prezent – Dziadka do Orzechów. Mimo że figurka była
brzydka, bardzo jej się spodobała, więc jej ojciec powierzył go dziewczynce pod opiekę
– jednak Fred i Ludwika również mogli z niego korzystać. Wkrótce opieka Klary się
przydaje – ponieważ Fred chciał rozłupać dziadkiem zbyt dużego i twardego orzecha,
dziadek zostaje uszkodzony – wypadają trzy zęby i opada podbródek. Dziewczynka
obwiązuje szczękę Dziadka do Orzechów wstążką odwiązaną od swojej sukienki i
zawija figurkę w chusteczkę.
Na drzewku świątecznym: złote i srebrne jabłka, migdały z cukru, cukierki, zapalone
świeczki.

Rozdziały 4+5:
Późnym wieczorem wszyscy kładli się już spać, tylko Klara została przy oszklonej szafie
z zabawkami, by skończyć zabawę. Gdy układa już lalki i kładzie „zranionego” Dziadka
do Orzechów na łóżeczku dla lalek, stojący zegar wybija godzinę. Lecz zamiast
uderzeń, słychać piosenkę o Królu Myszy. Do pokoju zaczęły nadbiegać myszy, spod

podłogi wyłonił się 7-głowy Mysi Król. Przerażona Klara przypadkowo zbiła szybę w
szafie, rozcinając sobie rękę. W szafie słychać szmery – ożywione zabawki, pod
dowództwem Dziadka do Orzechów, stają do walki z myszami. Największe straty, mimo
dobrej taktyki, ponosi armia zabawek, osłabiona przez ucieczkę żołnierzyków Freda.
Klara, aby uratować otoczonego mysią armią Dziadka do Orzechów, rzuca w myszy
pantofelkiem. Myszy uciekają, Klara natomiast mdleje.

Rozdziały 6+7+8+9:
Klara obudziła się w swoim łóżku, nad nią siedział chirurg, obok jej mama, która
znalazła ją w nocy w pokoju bawialnym. Dziewczynka opowiada o wydarzeniach, jakich
była świadkiem, jednak nikt w to nie wierzy. Chorą Klarę odwiedza ojciec chrzestny,
przynosi jej naprawionego Dziadka do Orzechów (zabawce brakuje tylko pałasza, który
przedtem był do niej przypięty). Sędzia Droselmajer opowiada bajkę o Pirlipacie i
Mysibabie, która to bajka ma wytłumaczyć brzydotę Dziadka do Orzechów.
Królowa urodziła córeczkę, piękną Pirlipatę. Księżniczka przyszła na świat z zębami.
Królowa rozkazała, by przy kołysce przez cały czas siedziało osiem nianiek,
trzymających na kolanach stale mruczące koty. Powodem takiej ochrony była klątwa
rzucona przez Mysibabę, królową pałacowych myszy. Myszy te zjadły słoninę do
królewskich kiełbas, dlatego król kazał złapać je (do zbudowanych przez nadwornego
zegarmistrza pułapek) i pozabijać. Ochrona jednak zawiodła, Mysibabie udało się
zakraść do księżniczki i zamienić ją w paskudną istotę, podobną do dziadka do
orzechów. Król winą obarczył zegarmistrza i nakazał mu znaleźć sposób na
odczarowanie Pirlipaty. Zegarmistrz, razem z nadwornym astrologiem uznali, że
lekarstwem na brzydotę księżniczki jest zjedzenie przez nią orzecha Krakatuka. Orzech
ten musi zostać rozłupany przez młodzieńca, który nie nosił butów i nigdy się nie golił.
Ów młodzieniec wszystko musi zrobić z zamkniętymi oczami: po podaniu orzecha
księżniczce, musi wykonać siedem kroków w tył bez żadnego potknięcia. Zegarmistrz i
astrolog wyruszyli na poszukiwania orzecha Krakatuka. Szukali przez piętnaście lat i nic
nie znaleźli. Zrezygnowaniu udali się do rodzinnego miasta zegarmistrza – Norymbergi.
Tam też mieszkał kuzyn Droselmajera – lalkarz i złotnik, Krzysztof Zachariasz
Droselmajer. Dziwny trafem kupił on kiedyś orzech Krakatuka. Poza tym jego młody
syn potrafił zębami rozłupać orzechy. Odpowiednio przez zegarmistrza przygotowany,
dałby sobie również radę z najtwardszym na świecie orzechem.
Natychmiast poinformowano króla i królową o znalezieniu lekarstwa dla księżniczki.
Wielu śmiałków przybyło próbować swoich sił [a raczej siły swoich zębów], jednak
nikomu się nie udało. Kiedy król obiecał wybawcy Pirlipaty jej rękę, pojawił się młody
Droselmajer. Rozłupał on orzech i przywrócił księżniczce piękny wygląd. Jednak przy
ostatnim kroku, pod stopy młodzieńca wskoczyła Mysibaba – syn tokarza potknął się i
spadła na niego klątwa odebrana wcześniej Pirlipacie. Mysibaba, przydeptana
pantoflem, przypłaciła to życiem. Jednak zapowiedziała odwet – zemstę miał dokonać
jej syn, siedmiogłowy Mysi Król.
Niestety – z powodu wyglądu młodego Droselmajera Pirlipata nie chciała ślubu.
Astrolog wyczytał w gwiazdach, że syn lalkarza będzie królem, ale dopiero wtedy, kiedy
zabije Mysiego Króla i pokocha go jakaś kobieta.

Rozdział 10:
Klara myśli nad bajką sędziego. Uznaje księżniczkę Pirlipatę za niewdzięczną.
Dochodzi do wniosku, że jej Dziadek do Orzechów jest młodym Droselmajerem,
skrzywdzonym przez Mysibabę.

Rozdział 11:
W nocy, śpiącą Klarę odwiedza Mysi Król. Za życie Dziadka do Orzechów żąda

wszystkich słodyczy, które należą dziewczynki. Klara wypełnia to żądanie [Myszol nie
zjadł jedynie cukrowych migdałów, ale obgryzł je tak, że trzeba je było wyrzucić].
Następnej nocy Mysi Król domaga się oddania lalek z cukru.
Zaniepokojeni niszczeniem słodyczy rodzice proszą sędziego Droselmajera o
zastawienie własnoręcznie zrobionej pułapki. To nie pomaga. Mysi Król żąda książek i
sukienek. Klara opowiada Dziadkowi do Orzechów, że za chwilę nie będzie czym miała
przekupić Króla Myszy. Ściera z figurki zauważoną przed chwilą plamę krwi. Wtedy
Dziadek ożywa na chwilę i prosi dziewczynkę o przyniesienie jakiejś broni. Klara
rozmawia więc na ten temat z Fredem, który daje jej pałasz jednego z idących na
emeryturę [tak określił to Fred] żołnierzyków. Poza tym Fred, słysząc o ucieczce
„swojej” armii z miejsca bitwy, pozbawia ich odznak.
W nocy rozpętuje się w bawialni bitwa. Gdy hałasy ustają, do Klary przychodzi Dziadek
do Orzechów. Ofiarowuje jej 7 koron z siedmiu głów Mysiego Króla.

Rozdział 12+13+14:
W dowód wdzięczności Dziadek do Orzechów zabiera Klarę do kraju, którym włada
[wejście przez szafę ubraniową]. W krainie tej w rzekach płynęły sok, lemoniada i miód,
budowle zrobione są z najsłodszych słodyczy [mniej-więcej taki cukierkowy klimat
panuje w opowiadaniu], a mieszkańcami są najpiękniejsze lalki i figurki. Przez Jezioro
Różane dopłynęli do Stolicy. Spacer kończy się „balem” w Pałacu Marcepanowym.

Zakończenie:
Klara budzi się w swoim łóżku, do którego zaniosły ją lalki. Kiedy wydarzenia z
poprzedniej nocy opowiedziała innym – nikt nie chciał jej uwierzyć. Pokazała nawet
siedem koron Mysiego Króla – rodzice zastanowili się nad ich pochodzeniem. Na
szczęście przyznał się do nich ojciec chrzestny [tak naprawdę widział je po raz pierwszy
w życiu], co uratowało Klarę.
Klara postanowiła nikomu więcej nie opowiadać tej historii.

Gdy pewnego dnia przyjechał w odwiedziny siostrzeniec ojca chrzestnego, Klara od
razu rozpoznała w nim odczarowanego Dziadka do Orzechów. Gdy zostali w pokoju
sami – oświadczył jej się, a ona oświadczyny przyjęła. Po latach pobrali się, a Klara
została królową krainy „najpiękniejszych i najcudowniejszych rzeczy, które widzi się,
jeśli się patrzeć umie” [ostatnie zdanie opowiadania].

E.T.A. Hoffmann – skrócona biografia

Ernst Theodor Amadeus Hoffmann, ur. 24 stycznia 1776 r. w Królewcu; zm. 25
czerwca 1822 r. w Berlinie - niemiecki poeta, pisarz epoki romantyzmu, prawnik,
kompozytor, krytyk muzyczny i rysownik. Jego przodkowie pochodzili z polskiej szlachty
z rodu Bagieńskich.
Od roku 1800 pracował jako asesor rządowy w Poznaniu. Tam, 26 lipca 1802 w
kościele Bożego Ciała ożenił się z Marią Teklą Michaliną Rorer-Trzyńską. Hoffmann,
znając język polski i mając liczne kontakty z Polakami, miał pozytywny stosunek do
insurekcji kościuszkowskiej, nie był zwolennikiem rozbiorów Polski.
Za rysowanie karykatur przedstawiających wyższych urzędników i oficerów został
przeniesiony 1802 do Płocka. Jeżdżąc po terenach polskich pod zaborem pruskim
znajdował natchnienie do swoich pierwszych prób literackich. W 1803 przeniesiono go
do Warszawy, co zawdzięczał staraniom swojego przyjaciela, który pomógł też
wydostać się Hoffmannowi z finansowych kłopotów. W Płocku bowiem był on skazany
na jałmużnę ze strony krewnych, ponieważ asesor nie otrzymywał wynagrodzenia.

W Warszawie powierzono mu zadanie nadania zamieszkującym to miasto Żydom
niemiecko brzmiących nazwisk. Przypisuje się mu nadawanie takich nazwisk jak
Rosenbaum, Goldberg, Eisenbaum. Wkroczenie Francuzów 1806 położyło kres
dotychczasowej karierze. W roku 1808 został dyrektorem muzycznym teatru w
Bambergu, później w Dreźnie i Lipsku. W roku 1816 powrócił do służby sądowej w
Berlinie.
W październiku 1819 r. rząd pruski powołał go na członka komisji do śledzenia działań
mających na celu zdradę stanu. Hoffmann nie uważał za swój cel surowego ukarania
obwinionego. Wysilał raczej prawniczy umysł, aby w niepodważalny sposób wykazać,
że ujęci przez policję polityczną nie powinni zostać ukarani. Nie podobało się to jego
przełożonym, zwłaszcza dyrektorowi policji, Karlowi von Kamptz. Swoje wrażenia z
dochodzeń Hoffmann zaprezentował w satyrze Meister Floh (Mistrz Pchła), gdzie
Kamptz został przedstawiony jako idiotycznie podejrzliwy, tajny radca dworu,
wywiadowca policyjny. Dyrektor rozpoznał siebie, powiadomił najwyższe władze, w
następstwie czego wszczęto dochodzenie przeciw Hoffmannowi. Do końca
postępowania jednak nie doszło, gdyż E.T.A. Hoffmann zmarł wkrótce po publikacji
Mistrza Pchły.

Wybrane dzieła literackie:

•

Diable eliksiry (Die Elixiere des Teufels) (1815).

•

Dziadek do Orzechów (Nußknacker und Mausekönig)(1816).

•

Opowieści nocne (Nachtstücke) (1817):

•

Piaskun (Der Sandmann),

•

Ślub (Das Gelübde ),

•

Ignaz Denner,

•

Die Jesuiterkirche in G.,

•

Ordynacja (Das Majorat),

•

Das öde Haus,

•

Das Sanctus,

•

Das steinerne Herz.

•

Seltsame Leiden eines Theater-Direktors (1819).

•

Zacheuszek, Cynobrem zwany (Klein Zaches, genannt Zinnober) (1819).

•

Spielerglück (1819).

•

Bracia Serafiońscy (Die Serapionsbrüder).

•

Mistrz Pchła: bajka zawarta w siedmiu przygodach dwóch przyjaciół (Meister
Floh) (1822).