PRZED MATURĄ Z JĘZYKA POLSKIEGO – publikacja internetowa
Jolanta Pol
Copyright © 2004 by Wydawnictwo Szkolne PWN
www.egzaminyszkolne.pl
Autor: Jolanta Pol
„...bojowanie – byt nasz podniebny”
Test dla kl. I liceum
Instrukcja
Test, który masz przed sobą, sprawdza, czy potrafisz zrozumieć tekst literacki oraz posiadasz
podstawowe wiadomości o kontekście kulturowym. Składa się z 24 zadań krótkiej
odpowiedzi. Odpowiadaj zwięźle, cytuj tylko wtedy, kiedy jest takie polecenie.
Zadania związane są z podanym niżej tekstem. Przeczytaj go uważnie, a potem postaraj się
rozwiązać zadania. Za błędną odpowiedź, podobnie jak za brak odpowiedzi, otrzymasz zero
punktów, za odpowiedź poprawną – 1 punkt. Pracuj bez pośpiechu, dbaj o jasne wyrażanie
myśli.
Mikołaj Sęp Szarzyński O wojnie naszej,
którą wiedziemy z szatanem, światem i ciałem
Pokój – szczęśliwość, ale bojowanie
Byt nasz podniebny. On srogi ciemności
Hetman i świata łakome marności
O nasze pilno czynią zepsowanie.
Nie dosyć na tym, o, nasz możny Panie!
Ten nasz dom – ciało, dla zbiegłych lubości
Niebacznie zajźrząc duchowi zwierzchności,
Upaść na wieki żądać nie przestanie.
Cóż będę czynił w tak straszliwym boju,
Wątły, niebaczny, rozdwojony w sobie?
Królu powszechny, prawdziwy pokoju,
Zbawienia mego jest nadzieja w Tobie!
Ty mnie przy sobie postaw, a przezpiecznie
Będę wojował i wygram statecznie!
ZADANIA
1. Jakim gatunkiem literackim jest ten utwór? Odpowiedź uzasadnij.
..........................................................................................................
..........................................................................................................
2. Określ system wersyfikacyjny i rymy zastosowane w utworze.
..........................................................................................................
..........................................................................................................
PRZED MATURĄ Z JĘZYKA POLSKIEGO – publikacja internetowa
Jolanta Pol
Copyright © 2004 by Wydawnictwo Szkolne PWN
www.egzaminyszkolne.pl
2
3. Jaki jest związek tytułu z tematem utworu? Odpowiedz jednym zdaniem.
..........................................................................................................
..........................................................................................................
4. Pierwsze zdanie tekstu to sentencja. Wytłumacz, jak ją rozumiesz, zwracając szczególną
uwagę na rolę, jaką odgrywa tu słowo „pokój”.
..........................................................................................................
..........................................................................................................
..........................................................................................................
5. Konstrukcja analizowanej sentencji opiera się na elipsie. Odpowiedz jednym zdaniem, co
to jest elipsa i jaką rolę tu spełnia.
..........................................................................................................
..........................................................................................................
6. Zacytuj fragment, w którym znajdziesz argumentację tezy, że ludzkie życie to „bojowanie”
i krótko go skomentuj.
..........................................................................................................
..........................................................................................................
..........................................................................................................
7. Jak rozumiesz peryfrazę określającą szatana i jakie aluzje tu dostrzegasz?
..........................................................................................................
..........................................................................................................
8. W jakim celu autor stosuje peryfrazę? Podaj przynajmniej dwa argumenty.
..........................................................................................................
..........................................................................................................
9. Szatan i wartości świata tego (łakome marności) o nasze pilno czynią zepsowanie. Wyjaśnij
krótko to stwierdzenie.
..........................................................................................................
..........................................................................................................
10. Jaką funkcję spełnia oksymoron „łakome marności”?
..........................................................................................................
..........................................................................................................
11. Z jaką biblijną księgą, do której często nawiązywali pisarze średniowiecza i baroku,
kojarzysz określenie ludzkiego życia jako „marności”?
..........................................................................................................
PRZED MATURĄ Z JĘZYKA POLSKIEGO – publikacja internetowa
Jolanta Pol
Copyright © 2004 by Wydawnictwo Szkolne PWN
www.egzaminyszkolne.pl
3
12. Kto jest adresatem apostrofy w drugiej strofie?
..........................................................................................................
13. Uzasadnij, że druga strofa stanowi nawiązanie do pierwszej. Podaj przynajmniej jeden
argument.
..........................................................................................................
14. Jak Sęp widzi zależność między duchową a cielesną naturą człowieka? Odpowiedz na
podstawie drugiej strofy.
..........................................................................................................
..........................................................................................................
15. Na czym polega dwudzielność omawianego sonetu? Odpowiedz, zwracając uwagę na to,
co jest tematem dwóch pierwszych strof, a czego dotyczą dwie ostatnie strofy i jak w
związku z tym zmienia się podmiot liryczny.
..........................................................................................................
..........................................................................................................
..........................................................................................................
16. Wymień przynajmniej dwa środki stylistyczne, które pełnią istotną rolę w konstrukcji 3
strofy i określ ich funkcje.
..........................................................................................................
..........................................................................................................
..........................................................................................................
..........................................................................................................
17. Po pytaniu retorycznym zawartym w strofie trzeciej znów pojawia się apostrofa do Boga
(może – Chrystusa). Skomentuj krótko, jaki jest stosunek podmiotu lirycznego do Boga.
..........................................................................................................
..........................................................................................................
18. Zwróć uwagę na klamrową budowę tego sonetu. Słowo „pokój” otwiera utwór i pojawia
się w zakończeniu trzeciej strofy. Określ funkcję, jaką pełni to słowo w końcowym
fragmencie.
..........................................................................................................
..........................................................................................................
19. Jaką funkcję spełniają w utworze zdania wykrzyknikowe?
..........................................................................................................
PRZED MATURĄ Z JĘZYKA POLSKIEGO – publikacja internetowa
Jolanta Pol
Copyright © 2004 by Wydawnictwo Szkolne PWN
www.egzaminyszkolne.pl
4
20. Sęp proponuje człowiekowi postawę humanizmu heroicznego. Ukazuje tragizm losu
człowieka na tym świecie. Jednak dystych zamykający (pointa) przynosi „syntezę
sprzeczności” (odnalezienie harmonii w Bogu). Z jaką barokową ideą kojarzysz taką wizję
rzeczywistości?
..........................................................................................................
..........................................................................................................
..........................................................................................................
21. Podstawowa dla sztuki barokowej jest zasada kontrastu. Podaj przynajmniej trzy przykłady
posługiwania się kontrastem w analizowanym utworze.
..........................................................................................................
..........................................................................................................
..........................................................................................................
22. Wymień przynajmniej po dwie funkcje, jakie w utworze spełniają przerzutnia i inwersja.
..........................................................................................................
..........................................................................................................
23. (...) Analizując psychikę własną i naturę ludzką, zastanawiając się nad istotą Boga, w
rozważaniach swych osiąga Sęp to, czemu nie podołał kategoriami liryki antycznej myślący
Kochanowski, a przed czym wzdrygał się w prozie Górnicki, stwarza tedy język i styl
poetycko-filozoficzny. Wymień przynajmniej trzy cechy stylu Sępa.
..........................................................................................................
..........................................................................................................
24. W twórczości Sępa widać wyraźne pokrewieństwa z twórczością mistyków hiszpańskich
XVI w. czy z angielską poezją metafizyczną wieku XVII. Wskaż przynajmniej trzy cechy
łączące tego poetę ze średniowieczem.
..........................................................................................................
..........................................................................................................
..........................................................................................................
..........................................................................................................
PRZED MATURĄ Z JĘZYKA POLSKIEGO – publikacja internetowa
Jolanta Pol
Copyright © 2004 by Wydawnictwo Szkolne PWN
www.egzaminyszkolne.pl
5
Kartoteka testu:
Nr
zad.
Sprawdzana
umiejętność.
Uczeń:
Kat.
takson.
Poziom
wymagań
Poprawna odpowiedź
1.
ustala gatunek, wskazuje
cechy sonetu w
analizowanym tekście
C
P
sonet – dwie pierwsze strofy są 4-wersowe i mają
charakter opisowy, narracyjny, dwie ostatnie strofy
(tercyny) mają charakter refleksyjny bądź refleksyjno-
filozoficzny
2. określa wersyfikację i rymy C
P
wiersz sylabiczny, 11-zgłoskowiec, rymy żeńskie,
przeważnie gramatyczne; abba abba cdc dee, zatem
okalające, krzyżowe i parzyste
3 określa funkcję tytułu
C
PP
tytuł określa temat utworu: o zmaganiach człowieka
ze złem, ze światem (losem, doczesnymi, ziemskimi
problemami) i własnymi słabościami
4. wyjaśnia dosłowne znaczenie
początkowej sentencji
B P słowo „pokój” jest antytezą do słowa „wojna”
zawartego w tytule; ten kontrast, zderzenie słów może
sugerować paradoks ludzkiego losu i łączący się z tym
tragizm naszego życia: człowiek dąży do szczęścia,
ale nigdy go na tym świecie nie uzyska, bo
szczęśliwość
to pokój, a byt nasz podniebny to
nieustanne bojowanie; (a skoro życie jest walką,
utwór jest także polemiką z renesansowym
stoicyzmem: ład, umiar, spokój wewnętrzny to
„fałszywy pokój”)
5. zna
środki artystyczne i
wyjaśnia ich funkcje
C
PP
elipsa to pominięcie jakiegoś składnika w zdaniu; w
przypadku tego wiersza konsekwencją wprowadzenia
elipsy jest np. zwięzłość, nastrój (tu: dynamika,
dramatyzm), sugestywność,
ale także
zaciemnienie
wypowiedzi (niejasność, wieloznaczność)
6.
dobiera cytat i objaśnia go
C
P
po średniówce drugiego wersu pierwszej strofy i strofa
druga: szatan, „marności świata”, ciało wiodą
człowieka do upadku (to rozwinięcie tematu
zapowiedzianego w tytule)
7.
objaśnia peryfrazę C
P srogi ciemności hetman – epitet srogi podkreśla, że
szatan to ktoś groźny, to siły zła; hetman to dowódca
wojsk (co wiąże się z „bojowaniem”); widzimy też
parafrazę biblijnej peryfrazy „książę ciemności”
8. określa funkcję peryfrazy w
tekście
B
PP
np. celowe zaciemnienie, rodzaj poetyckiej zagadki,
tajemniczość i zaskoczenie, ale też ozdobność stylu,
niezwykłość wysławiania, przedstawienie wyszukane i
bardziej obrazowe, peryfraza jest bogatsza
semantycznie, gdyż zawiera interpretację i ocenę (tu:
epitet, aluzja); nadaje charakter poetycki
9. wyjaśnia dosłowne znaczenie
tekstu
B
P
np. szatan i wartości (marności) doczesnego świata
usilnie (pilno) starają się (zabiegają) o naszą zgubę,
zepsucie, zniszczenie; najwyższe, duchowe wartości,
do których człowiek dąży, mogą zostać „popsute”
(naruszone, zgubione), gdy ulegnie on
„marnościom
świata” i wskutek działania szatana
PRZED MATURĄ Z JĘZYKA POLSKIEGO – publikacja internetowa
Jolanta Pol
Copyright © 2004 by Wydawnictwo Szkolne PWN
www.egzaminyszkolne.pl
6
10. określa funkcję oksymoronu C
PP
np. świat jest marnością, jego wartości są
niedoskonałe, pozorne, a jednak człowiek jest na nie
łakomy, pożąda ich – to paradoks; ten oksymoron
podkreśla paradoks ludzkiego życia, że człowiek
szuka wartości w świecie, w którym istnieją jedynie
złudne wartości
11.
podaje analogie do Biblii
A PP starotestamentowa
księga Koheleta: „marność nad
marnościami i wszystko marność”
12.
ustala adresata apostrofy
B
P
„możny Pan” – Bóg, a może Chrystus
13.
argumentuje w oparciu o
tekst
C PP np.
kontynuację myśli zawartej w pierwszej strofie
podkreśla nawiązanie: nie dosyć na tym; dalej pojawia
się kolejna (trzecia) przyczyna, która może prowadzić
do zepsowania człowieka – ciało; druga strofa ma
także charakter opisowy
14. interpretuje
tekst
C
P
ciało (dom, mieszkanie dla duszy) wciąż wiedzie
człowieka do upadku, ponieważ wyżej ceni zbiegłe
lubości; przedstawiona tu dualistyczna koncepcja
człowieka zakłada sprzeczność między jego duchową
a cielesną naturą, wewnętrzną walkę, jaką człowiek
musi prowadzić w obronie owej duchowej natury
15. określa strukturę artystyczną
dzieła oraz rozpoznaje lirykę
pośrednią i bezpośrednią;
określa podmiot liryczny
C
P
np. w dwóch pierwszych strofach podmiot liryczny
opisuje sytuację człowieka w świecie (nasze
zepsowanie, nasz dom, nasza wojna) – liryka
pośrednia; w 3 i 4 strofie pojawia się podmiot 1.-
osobowy (subiektywizm wypowiedzi podkreśla
samotność podmiotu mówiącego, samotną walkę
człowieka; ta wypowiedź jest silnie nacechowana
emocjonalnie) – liryka bezpośrednia
16. nazywa
środki artystyczne i
wyjaśnia ich funkcje
C P pytanie retoryczne – podkreśla niepewność, tragizm i
dramatyzm ludzkiego losu; epitety, za pomocą
których podmiot liryczny określa siebie (też kondycję
człowieka w ogóle): wątły (słaby), niebaczny
(nierozważny, nieostrożny), rozdwojony – stawiają
pytanie o skuteczność jego działań, tym bardziej, że
takie określenia człowieka stanowią kontrast ze
straszliwym bojem, jakim jest życie; wyliczanie
(pojawiają się aż trzy określenia) podkreśla słabość
człowieka
17
wyszukuje informacje z
tekstu i objaśnia je
C P np.
Królu powszechny (wcześniej: możny Panie) –
podmiot liryczny podkreśla wielkość Boga, który jest
jedyną nadzieją dla człowieka; jeśli człowiek uzna go
za przywódcę w swej walce na ziemi, jeśli człowiek
zostanie rycerzem Boga (Ty mnie przy sobie postaw) –
to dzięki łasce Boga ma szansę na zbawienie
18.
interpretuje tekst
C
PP
np. pokój – szczęście jest możliwe, choć nie na tym
świecie, gdyż prawdziwy pokój to Bóg, spokój
wieczny, dzięki łasce Boga człowiek może uzyskać
zbawienie
19. wyjaśnia funkcje zdań
wykrzyknikowych
C P podkreślają pointę utworu, wzmacniają wymowę
utworu
20. rozpoznaje
barokową ideę
concors discordia
A PP concors discordia (zgodna niezgodność) – zgodność
przeciwieństw, harmonia sprzeczności
PRZED MATURĄ Z JĘZYKA POLSKIEGO – publikacja internetowa
Jolanta Pol
Copyright © 2004 by Wydawnictwo Szkolne PWN
www.egzaminyszkolne.pl
7
21.
rozpoznaje kontrast, czyli
posługiwanie się
przeciwieństwami
C
P
kontrast obecny na różnych płaszczyznach utworu, np.
oksymoron; antytetyczna konstrukcja (obiektywizm –
subiektywizm); antyteza (pokój –bojowanie);
klasyczna dyscyplina (sonet) i intelektualizm – a
niezwykły dynamizm, emocjonalność (burza uczuć);
także antynomie ludzkiej egzystencji: dusza – ciało
(świat ducha – materii); niebo – ziemia; wieczność
(trwałość) – ulotność (nietrwałość); dobro – zło (Bóg,
któremu człowiek powinien zawierzyć, prosić o łaskę
– szatan, który chce człowieka zgubić); heroizm walki
– słabość człowieka
22. wyjaśnia funkcje przerzutni i
inwersji
C
PP
np. celowo zaciemniają, komplikują, wprowadzają
wieloznaczność; wywołują nastrój niepokoju
(uwypuklając dramatyzm); przerzutni towarzyszy
efekt retardacji, wprowadza zaskoczenie
(dopowiedzenie w drugim wersie często prowadzi do
odczytania innego znaczenia wypowiedzi z wersu
pierwszego bądź uwypukla jakąś myśl, jakieś słowo,
zwrot); urozmaica tok rytmiczny; (podobną rolę pełni
też rozbicie zdania między trzecią a czwartą strofą)
23. charakteryzuje
język i styl
pisarza
C PP np.
poważny, retoryczny, wyrafinowany (por. też
wersyfikacja zad. 2.); jest to poezja kunsztowna
(bogactwo środków artystycznych) – styl celowo
nieprzejrzysty, retoryczny, ekspresywny
24. wymienia
nawiązania do
średniowiecza
A
PP
np. dualizm i skłonność człowieka do upadku
(człowiek rozdwojony na pierwiastek wieczny-
duchowy i przemijający-ziemski, ciało, które zwodzi
duszę i jest siedliskiem grzechu, ciało, które nie chce
uznać i poddać się zwierzchności duszy i pożąda
ziemskich, nietrwałych, zawodnych, przemijających
rozkoszy); prawdziwe szczęście (arkadia) jest
możliwe po śmierci; człowiek powinien dążyć do
zbawienia; człowiek heroicznie walczy o zbawienie;
Bóg jest najwyższą wartością; nawiązanie do filozofii
św. Augustyna