1

ZIOŁA I PRZYPRAWY W NASZEJ KUCHNI WSPOMAGAJĄCE TRAWIENIE I ODCHUDZANIE

*Anyż*

Anyż w kuchni ma zastosowanie jako dodatek do gotowanych jarzyn, np. do czerwonej kapusty, marchwi, szpinaku,
buraków. Nawet małe dawki anyżu mogą znakomicie urozmaicić smak potraw z dziczyzny i sosów mięsnych. Anyżem
aromatyzuje się kompoty, pierniki, bułki, ciastka, potrawy słodkie z ryżu, potrawy kuchni indyjskiej, cukierki, budynie,
niektóre sosy do ryb, owoce morza. Anyż ponadto dodawany jest do niektórych napojów np. ponczów, wódek, syropów,
likierów.

Owoce anyżu działają wykrztuśnie i wiatropędnie. Szczególnie poleca się go przy zaparciach, bólach brzucha,

wzdęciach u niemowląt oraz małych dzieci.

Pobudza apetyt, reguluje trawienie.

U matek karmiących pobudza wydzielanie mleka, które również dla osesków ma właściwości wiatropędne i

rozkurczowe.

Anyż ma działanie łagodzące nieżyty dróg oddechowych. Działa łagodnie wykrztuśnie, pobudza też czynność

wydzielniczą błon śluzowych górnych dróg oddechowych. Polecany jest przy kaszlu suchym ze skąpą wydzieliną,
w zapaleniu oskrzeli, gardła, krtani, w chrypkach i przejściowej utracie głosu.

Zewnętrznie, w formie bardzo rozcieńczonych spirytusowych roztworów, służy do nacierania rąk i twarzy w celu

odpędzenia owadów, np. komarów. Zabija też wszy, pchły i kleszcze.

*Arcydzięgiel*

W kuchni stosujemy ja przede wszystkim jako roślinę dekoracyjną. Z dojrzałych młodych łodyg, ściętych przed
kwitnieniem rośliny, pociętych ukośnie, smaży się doskonałą, pięknie na zielono wybarwioną konfiturę - popularną
np. we Francji. Konfitura ta, bardzo aromatyczna, służy do dekoracji tortów, jako dodatek do keksów, wypieków z
bakaliami i innych ciast. Nalewki i wyciągi na korzeniu arcydzięgla stosuje się w małych ilościach jako dodatek
aromatyzujący do kremów, napojów, tortów. Liście i korzenie są doskonałym dodatkiem do sałatek, zup,
gotowanych jarzyn i sosów. Z uwagi na przyjemny aromat i lekko gorzkawy smak bywa używana do sporządzania
likierów.

Jest dobrym lekiem na przeziębienia, kaszel i stany gorączkowe.

Pomaga we wzdęciach, kolkach jelitowych, bólach żołądka (działanie polega na pobudzaniu wydzielania

soków żołądkowych i zmniejszaniu nadmiernej fermentacji w przewodzie pokarmowym).

Stosowany w połączeniu ze środkami wykrztuśnymi, wzmacnia ich działanie.

Nie powinien być stosowany u pacjentów ze skłonnościami do cukrzycy, ponieważ może on podnosić poziom

cukru we krwi.

Olejek arcydzięglowy (główny składnik) ma działanie uspokajające, a preparaty zawierające olejek

wykorzystywane są pomocniczo przy bólach reumatycznych, nerwobólach i zapaleniu korzonków

nerwowych.

*Bazylia*

Bazylia dodawana jest do sałatek, pasztetów, twarogu, jaj, omletów, zup (fasolowa, cebulowa), sosów,
mięsa wieprzowego, baraniny, warzyw, ryb, owoców morza, potraw kuchni włoskiej (sosy pomidorowe),
wywarów i mas mielonych. Bazylia charakteryzuje się kwaskowatym smakiem.

Łagodzi dolegliwości żołądkowe, wzmacnia żołądek, pobudza apetyt, przyśpiesza trawienie, działa

rozkurczowo i wiatropędnie, przeciwdziała wzdęciom.

Działa przeciwkaszlowo, poprawia pracę nerek.

Wieńce z bazylii, symbolizujące miłość znajdowano w staroegipskich grobowcach.

Bazylię dodaje się do potraw pod koniec gotowania.

2

Cebula*

Cebula granulowana ma zastosowanie do sosów, zup, potraw z mięs (wołowina, wieprzowina,
dziczyzna), twarogu, sałatek, potrawy kuchni greckiej, meksykańskiej, chińskiej, indyjskiej.

Cebula jest skuteczna w infekcjach układu oddechowego i przewodu pokarmowego.

Równocześnie poprawia trawienie, znosi nadmierną fermentację i wzdęcia, działa przeciwko
zaparciom, reguluje zaburzoną równowagę sodowo - potasową, obniża ciśnienie krwi,
powoduje spadek zawartości cukru we krwi.

Jest skutecznym środkiem moczopędnym.

Nie należy jej jednak nadużywać w przypadku schorzeń nerek, wątroby, żołądka.

Cebula pobudza wydzielenie śluzu w górnych i dolnych drogach oddechowych, ułatwiając ich

oczyszczenie z drobnoustrojów.

Spożycie cebuli również obniża poziom cholesterolu.

*Chilli*

Chilli zawiera witaminy (C, z grupy B, beta-karoten) a także pektyny.
Przyprawę suszoną chilli stosuje się ją do potraw kuchni meksykańskiej, hiszpańskiej, węgierskiej,
chińskiej, dań z fasolą i warzywami strączkowymi, potraw mięsnych (opartych na drobiu i
wołowinie), ostrych zup, ostrych sosów, gulaszów. Doskonale smakuje dodany do dań z cebulą,
kukurydzą i kalafiorem.

unieszkodliwia cząsteczki uszkadzające komórki, które podejrzewa się o przyczynianie do
powstawanie chorób serca. Z testów wynika, iż alkaloid ten uniemożliwia substancjom
toksycznym mutację komórek powodującą raka.

Chilli przyspiesza proces przemiany materii i może przyczyniać się do spalania większej ilości

kalorii.

Cynamon*

Cynamon ma przyjemny, słodkawy, korzenny zapach i smak. W kuchni znakomicie nadaje się do
dań słodkich jak również pikantnych. Stosuje się do jagnięciny, do dań z ryżu, kompotów, zwłaszcza
z gruszek, do deserów, kołaczy miodowych, szarlotek, ciast orzechowych, biszkoptów, pączków
smażonych w tłuszczu, herbaty, ponczu, wina grzanego, piwa grzanego

W medycynie ludowej jest stosowany przy przeziębieniach, w stanach ogólnego osłabienia,

bólach mięśni, biegunce, impotencji, chorobach skóry, zakłóceniach rytmu serca oraz w

chorobach kobiecych.

*Czarnuszka*

Czarne nasiona służą jako dodatek do pieczywa pszennego i żytniego, do przetworów warzywnych,
do aromatyzowania wina, jako środek ziołoleczniczy oraz w niewielkim zakresie do produkcji olejku
eterycznego w cukiernictwie.

Działa żółciopędnie, moczopędnie, wiatropędnie, rozkurczająco na mięśnie gładkie, a także

wzmaga wydzielanie mleka.

Aby sporządzić odwar leczniczy należy łyżeczkę nasion zalać filiżanką wody i pić 2 razy

dziennie.

Czarnuszkę stosuje się również w przypadku nieżytu oskrzeli.

3

*Cząber*

Ziele to nadaje się do zupy fasolowej, fasolki szparagowej, potraw z roślin strączkowych, potraw z
ziemniaków, ryb, krupniku, grochówki, kapusty, sałatek, potraw mięsnych, potraw z grzybów,
kiełbas, wędlin, serów, marynat, pikli, potraw z dziczyzny, majonezów. Stosowany jest do zalewy
słodko-kwaśnej używanej podczas kwaszenia lub konserwowania ogórków lub groszku zielonego.

Nie należy gotować go razem z potrawą, lecz dodawać do niej na kilka minut przed

zakończeniem gotowania, gdyż długo gotowany powoduje gorzknienie potraw.

Cząber stosuje się przy niedostatecznym trawieniu i zmniejszonym łaknieniu, w długo

utrzymujących się biegunkach, nieżytach żołądka i jelit. Cząber łagodzi skurcze, reguluje

perystaltykę jelit oraz ma działanie przeciwrobacze.

*Czosnek*

Zawiera on węglowodany, białko, składniki mineralne (wapń, fosfor, magnez, siarkę, chrom, cynk,
jod), olejki lotne oraz witaminy (C, A, B1, B2, PP). Zawiera związki nazywane fitoncydami, a
działające bakteriostatycznie i bakteriobójczo.
Czosnek suszony (granulowany) jest stosowany do tłustej wieprzowiny i baraniny, jak również do
łagodnego drobiu, mięsa z królika, a nawet do dziczyzny. Swoje wszechstronne zastosowanie
czosnek potwierdza jako dodatek do: wędlin, ryb, zup (barszczów, żurów), sosów, warzyw,
grzybów, jaj, serów, przy przygotowaniu kiszonek, marynat.

Ze względu na wysoką zawartość wapnia czosnek ma właściwości odkwaszające.

zapobiega on zwapnieniu żył, pobudza trawienie, reguluje florę bakteryjną jelit, obniża
ciśnienie krwi, poprawia funkcjonowanie wątroby i trzustki. Działa żółciopędnie i

przeciwpasożytniczo.

*Estragon*

Bylica estragon to przyprawa stosowana do licznych dań i dodatków, takich jak: omlety zapiekane z
pomidorami, sosy (Ravigote, Bernaise, szczawiowo - estragonowy, Gribiche, Lyoński, cytrynowy -
dodawany do jaj na twardo, tatarski - do ryb, pieczeni wieprzowej na zimno, jaj w koszulkach,
Remulade (do ryb, jaj na półtwardo, podrobów na zimno, duszona marchewka z estragonem (zioło
należy dodać do jarzyny pod koniec duszenia), makrele duszone w sosie pomidorowym (suszony
estragon dodaje się do sosu), jajecznica na zimno z majonezem, posypywana posiekanymi listkami
zioła, kura pieczona nadziewana zielonym estragonem, surówki wieloskładnikowe, jabłka
nadziewane szynką, befsztyki tatarskie, ozory cielęce z pomidorami, kalafiory z korniszonami,
gotowane cukinie i pory.

Wzmaga apetyt i ułatwia trawienie. Polecany jest osobom cierpiącym na reumatyzm, skazę
moczanową i artretyzm.

*Gałka muszkatołowa*

Gałkę muszkatołową stosuje się głównie do przyprawiania ciast. Jednakże dodana do mięsa
(wołowina, cielęcina, jagnięcina, drób), czy produktów mlecznych doskonale zmienia smak potrawy.
Stosuje się ją w postaci zmielonej lub tartej. Gałka jest używana do aromatyzowania napojów takich
jak grzane piwo angielskie, poncz, wino zaprawione korzeniami czy posset (napój z gorącego mleka
z winem i korzeniami). Gałka muszkatołowa znakomicie poprawia smak pierników i innych ciast,
deserów owocowych. Zarówno gałka jak i "kwiat" muszkatołowy nadają się do poprawiania smaku
gulaszy, zup (jarzynowa, fasolowa), flaków, ryb, kotletów mielonych, bigosów oraz do większości
potraw z jaj i serów.

Gałka muszkatołowa znalazła zastosowanie również w medycynie. Jest ona bardziej

popularna w medycynie Wschodu niż Zachodu. Stosuje się ją dla łagodzenia zaburzeń
oskrzelowych, bezsenności, reumatyzmu, wzdęć, w stanach nadpobudliwości.

W większych ilościach (5 do 30 g) może powodować senność, halucynacje lub euforię, nie

należy zatem jej nadużywać. Jedno nasienie waży około 2 g. Po upływie 2-5 godzin od
spożycia kilku nasion mogą wystąpić lekkie zaburzenia świadomości, aż do silnych
halucynacji, zapalenia jelita cienkiego i bezsenności. Zazwyczaj objawy te ustępują po 24

godzinach.

4

*Gorczyca*

Gorczyca jest przede wszystkim głównym składnikiem musztardy. Musztardy są wspaniałym
dodatkiem do kiełbas, tłustych mięs, gotowanych ryb, gorących i zimnych sosów oraz potraw z jaj.
Ponadto nasiona gorczycy czarnej jak również i białej stosowane są do przyprawiania marynat,
wędlin, maseł ziołowych, majonezów, surówek. Świetnie nadają się również do kwaszonych i
konserwowanych ogórków i innych warzyw z octem.

Zwykle przed dodaniem do potraw nasiona praży się w gorącym oleju, aby uzyskały ostry
aromat.

Nasiona, spożyte w większych dawkach, zwłaszcza tej czarnej, mogą uszkodzić nerki i drogi
moczowe powodując krwiomocz i białkomocz, a u kobiet silne przekrwienie macicy, zaś w
przypadku ciąży nawet poronienie, w końcu porażenie ośrodkowego układu nerwowego.

W medycynie gorczyca dziś jest stosowana rzadziej między innymi jako środek moczopędny.
Nasiona te stosowane są w chorobach przewodu pokarmowego, jako lek tak zwany śluzowy,
czyli powlekający, przeciwzapalny, przeczyszczający. Wyciąg z gorczycy podaje się przy
chorobach przewodu pokarmowego, takich jak: przewlekłe stany zapalne żołądka i jelit,
zaburzenia trawienia, zaparcia, choroba wrzodowa żołądka i dwunastnicy. Zewnętrznie

zalecane są przy zapaleniu migdałków i gardła (do płukania).

*Goździki*

Są stosowane do win, likierów, a także marynat rybnych i przetworów mięsnych. Amerykanie
wbijają goździki w pieczoną szynkę. Niemcy używają ich jako dodatku do korzennego chleba.
Goździki są doskonałą przyprawą do kompotów, nadzienia do ciast, sosów, marynat grzybowych, a
także pieczeni. Wraz z cebulą i listkiem laurowym dodaje się je do czerwonej kapusty. Mielone
goździki są składnikiem pierników i różnych innych ciast. W kuchni goździki można stosować, ale z
umiarem, zarówno do potraw słodkich, jak i pikantnych: pasztetów, duszonej wołowiny, potrawki z
zająca, czy do wspomnianych kompotów z jabłek i gruszek. Znajdują również zastosowanie w
wędliniarstwie, wyrobie marynat rybnych, win i likierów. Na dalekiej Indonezji goździki stosuje się
także do produkcji papierosów, mieszając je z tytoniem. Goździki są również dodawane jako
składnik piwa i wina grzanego.

Goździki mają również lecznicze właściwości - olejek lotny z goździków uznawany jest jako

środek antyseptyczny i przeciwbólowy, rozcieńczony i wtarty w dziąsła, czy nawet sam
rozgryziony goździk, łagodzi bóle zębów.

Występujący w goździkach eugenol skutecznie obniża poziom wolnych rodników w

komórkach, przez co ma działanie antynowotworowe.

Goździki mają właściwości "odświeżania oddechu"

*Imbir*

Ma zastosowanie do wyrobu niektórych wędlin i likierów. Słynne są pierniczki, ciasteczka i chleby
imbirowe, znakomite są herbaty oraz popularne piwo imbirowe. Imbiru dodaje się również do wielu
innych potraw, np. do sałatek owocowych, marmolad, rosołu z kury, sosów, pasztetu i flaków.
Uszlachetnia też bardzo kwaśne mleko i chłodniki przyrządzane na podstawie zsiadłego mleka lub
kefiru. Można go dodawać do czerwonej kapusty, wszelkich pikantnych potraw z mięsa wieprzowego
oraz do sosów ziołowych i owocowych, w których skład wchodzi wino.

Imbir stanowi źródło otrzymywania leków przeciwreumatycznych, reumatyzm, alergię,
choroby serca. Używany jest również do obniżenia ciśnienia i obniżenia poziomu cholesterolu
we krwi. Na co dzień uśmierza ból głowy, koi rozstrój żołądka, łagodzi bóle menstruacyjne.
Badaczom udało się potwierdzić niektóre właściwości lecznicze imbiru np. na obrzęki -
zawarty w nim olejek eteryczny działa moczopędnie, reguluje pracę woreczka żółciowego,
przeciwdziała nadmiarowi gazów w jelitach oraz zmniejsza wydzielanie kwasów żołądkowych.
Wskazane jest płukanie na bolące gardło i drapanie w gardle, łagodzi kaszel. Działa
odkażająco i odświeżająco pozostawiając miły zapach w ustach - nudności i mdłości -
przeciwdziała mdłościom po narkozie i chemioterapii.

Działanie przeciwwymiotne preparatów otrzymanych z kłącza imbiru potwierdzone zostało w

licznych badaniach klinicznych.

5

*Jałowiec*

Nibyjagody jałowca są znane powszechnie jako przyprawa potraw mięsnych, głównie dziczyzny i
sosów, przy czym po utłuczeniu są wydajniejsze w smaku. Używa się ich szeroko przy kiszeniu
kapusty, produkcji octu ziołowego, marynat, pasztetów, wyrobie konserw rybnych i mięsnych.
Jałowca używa się do produkcji wódek jałowcowych. Jałowiec jest szczególnie doceniony w
wędliniarstwie, bo dzięki niemu wszystkie wędliny "myśliwskie" uzyskują aromatyczny, korzenny
smak i przyjemny balsamiczny zapach.

Owoce jałowca działają również żółciopędnie i pobudzająco na żołądek i wątrobę, dlatego

stosuje się go przy różnych zaburzeniach trawiennych. Są stosowane przy depresjach,
kłopotach z oddychaniem, trądziku, owrzodzeniu skóry, bólach mięśni oraz w chorobach
nerek jako środek moczopędny. Przy artretyzmie, reumatyzmie i wypryskach skórnych
zalecana jest kąpiel z młodych gałązek jałowca.

Zbyt duże dawki są niewskazane, gdyż mogą uszkodzić nerki i powodować nadmierne

wydzielanie moczu. Niewskazane jest stosowanie wyciągów jałowca w ostrych chorobach
zapalnych przewodu pokarmowego, w zaostrzonej chorobie wrzodowej, w ciężkich

chorobach nerek oraz wątroby, a także w ciąży.

*Kapary*

Kapary są używane jako marynaty w occie. Przechowywane w oliwie pączki kwiatowe stanowią
pikantną przyprawę stosowaną do pizzy, sosów, potrawek, przeróżnych sałatek jarzynowych,
dodatek do potraw z łososia, do gotowanych na twardo jaj. Są ozdobą małych kanapek i wszelkich
półmisków wchodzących w skład zimnego bufetu

*Kardamon*

Jest doskonałym dodatkiem przy przyrządzaniu sałatek i sosów. Niewielka jego ilość dodaje ostrości
mdłym potrawom. Kardamonem można przyprawiać marcepany, pierniki, desery owocowe,
kompoty, musy jabłkowe i sałatki z owoców. Znakomicie poprawia smak zup (grochowa, rosół,
owocowa), naleśników i słodkich ciast smażonych, potraw z mięs i ryb, gulaszu wołowego, cielęcego
risotto, pasztetów a także mięsa z rusztu. Kardamon nadaje świeży, miły smak dyni, marchwi,
szarlotkom z jabłek i dyni.

Jest przyprawą bardzo wzmacniającą żołądek. Poprawia trawienie białka i zapobiega
rozmnażaniu wirusów, reguluje funkcje układu trawienia, pobudza apetyt i wspomaga
wchłanianie pokarmów, leczy zapalenia jamy ustnej, wzmacnia organizm, usuwa bóle przy

dolegliwościach reumatycznych.

*Kminek*

Kminek zwyczajny używa się do pieczonych tłustych mięs, wieprzowiny, baraniny, kapusty kiszonej i
gotowanej, surówek, do ćwikły z octem, do twarogu utartego z cukrem lub też z drobno posiekaną
cebulką ze śmietaną, przy wypieku chleba, bułek, do pieczywa z masłem, do zup, zwłaszcza tych
zawiesistych na zasmażce z czosnkiem i cebulą, do smażonych i pieczonych ziemniaków, kiełbasy,
serów, zupy grzybowej i gulaszowej, do sałatek, do pizzy, dań cebulowych, słonych wypieków.

Kminek zapobiega przede wszystkim wzdęciom, wiatrom, hamuje rozwój niektórych bakterii,

ułatwia trawienie, znosi skurcze żołądkowo-jelitowe, działa moczo-wiatro-mlekopędnie.

Stałe zażywanie naparu kminku, małymi porcjami w ciągu dnia, sporządzonego z jednej

łyżeczki surowca, najlepiej zmiażdżonego i zalanego szklanką wrzątku, zalecane jest
szczególnie przy wrzodach żołądka i dwunastnicy, a także przy chorobach wątroby,
zaburzeniach trawiennych, wzdęciach i uczuciu pełności żołądka.

Kminek (szczególnie w połączeniu z melisą) uchodzi też za doskonały środek na bóle

menstruacyjne.

6

*Koperek*

Świeże liście kopru dodaje się do sałatek, ziemniaków, zup, potraw z jaj i ryb. Pędy wraz z
baldachami kwiatów lub owoców są niezastąpionym dodatkiem przy kwaszeniu ogórków. Sos
koperkowy jest smacznym i aromatycznym dodatkiem do mięs, drobiu, ryb, raków i ślimaków.

Nazwa tego warzywa pochodzi od starego słowa "dull", znaczącego "kołysać", bowiem

sporządzona z kopru herbata miała właściwości usypiające i relaksacyjne.

Koper jest stosowany jako lek przeciw kolce, trudnościom z trawieniem i spowodowaną tym

bezsennością, wzdęciom, nieprzyjemnemu zapachowi z ust, brakowi pokarmu u matek
karmiących piersią. W medycynie naturalnej koper stosuje się jako środek wiatropędny i
regulujący pracę nerek oraz uśmierzający kaszel

Kopru nie należy gotować, gdyż traci aromat.

*Kolendra*

Owoce kolendry stosuje się jako przyprawę kuchenną (najlepiej zmieloną) do do różnych mięs
(baraniny, wieprzowiny, dziczyzny, do nadziewanej i pieczonej gęsi), do pasztetów, sosów i jaj,
marynat jarzynowych, grzybów, wódek, likierów, wina, a także do marynowanych śledzi, past,
ogórków, jarzyn. Stosowana jest w kuchni chińskiej i indyjskiej.

Owoce kolendry przeciwdziałają wzdęciom, łagodzą nadmierną fermentację przeciwdziałając

nadmiernemu wzrostowi flory bakteryjnej w przewodzie pokarmowym, regulują trawienie.

*Kurkuma*

Mieloną kurkumę używa się do barwienia ryżu, makaronu i warzyw konserwowanych w occie.
Przyprawia się nią sosy, potrawy z drobiu, zupy kremowe i omlety. Dobrze komponuje się z daniami
z fasoli i z soi. Szczypta kurkumy dodana do ciasta drożdżowego lub biszkoptowego nada mu
atrakcyjny żółty kolor.

Posiada także lecznicze właściwości: pomaga zwalczać kamienie żółciowe, działa

bakteriobójczo i przeciwzapalnie, zwłaszcza w chorobach skóry, działa rozkurczowo,
bakteriobójczo i wzmaga wydzielanie żółci. Stosuje się w leczeniu chorób reumatycznych,
serca i wątroby, wzmacnia system nerwowy.

Sporządza się z niej maseczki pielęgnacyjne.

Liść laurowy*

Poprawiają smak wielu zup (ziemniaczana, grochowa, fasolowa, kapuśniak, żur), flaków, potraw
mięsnych, zwłaszcza z dziczyzny i wołowiny. Wzbogacają smakowo sosy, gulasze, galarety,
gotowane ryby oraz potrawy z raków i krabów. Liście laurowe są niezastąpionym dodatkiem do
marynat warzywnych (ogórki, buraki, kapusta), mięsnych, rybnych i grzybów. Używa się ich również
do peklowania mięsa, aromatyzowania rosołów, do potraw duszonych, do pieczeni, do budyniu.

W medycynie używa się liście laurowe do sporządzania esencji i maści przy schorzeniach

reumatycznych. Przyprawa posiada właściwości pobudzające apetyt i ułatwiające trawienie.
Wykorzystywano ją w leczeniu reumatyzmu, wysypki, bólów uszu i głowy.

Liście laurowe dodaje się na początku gotowania. Przed podaniem należy je usunąć z

jedzenia, by danie nie nabrało gorzkiego smaku.

7

*Lubczyk*

W kuchni stosuje się do zup (ziemniaczana, pomidorowa), ciemnych sosów, flaków, masła
ziołowego, do mięs (baranina, drób), sałatek, potraw tłustych, Lubczyk wchodzi w skład
mieszanek przyprawowych do potraw mięsnych, pieczeni i rolad. Powszechnie stosowany jest w
produkcji kostek bulionowych typu „Maggi”.

Polecany w chorobach dróg moczowych oraz schorzeniach przebiegających ze

zmniejszeniem wydalania moczu, skazie moczanowej. Pomaga w dolegliwościach
trawiennych, przy wzdęciach, niestrawnościach, braku łaknienia, przy niedostatecznym
wydzielaniu żółci. Poleca się go w chorobach serca, zwłaszcza u osób starszych.

Roślina uchodzi za symbol miłości.

*Majeranek*

Zioło najbardziej cenione jako dodatek do tłustych pieczeni, kiełbas, dań z ziemniaków i warzyw.
Przyprawia się nim wszelkie farsze, baraninę, pieczone mięsa i flaki. Nadaje właściwy aromat
pieczonej gęsi, żurom, grochówce i innym daniom z roślin strączkowych.

Pomaga w trawieniu, zwiększa wydzielanie soków żołądkowych. Napar z majeranku pije się

przy bólach głowy, przeziębieniach.

*Mięta*

Dodaje się ją do sałatki składającej z pomidorów (bierze się posiekane, młode listeczki), twarożku,
sałaty, jogurtu i szpinaku. Używa się w przemyśle cukierniczym. Używa się do aromatyzowania octu,
gotowanych mięs i salcesonu. Miętę używa się również do produkcji napojów, wódek i likierów. W
Anglii sos miętowy jest ulubioną potrawą narodową. Jest on podawany na zimno jak i na gorąco do
pieczeni baraniej czy ryb z rusztu.

Używa się przy zaburzeniach w wydzielaniu żółci, zapaleniu woreczka żółciowego i dróg

żółciowych, a także w kamicy żółciowej i żółtaczce, przy wzdęciach, kolce jelitowej, w
zaburzeniach przewodu pokarmowego, układu nerwowego objawiających się w bezsenności,

migrenie, nerwobólach, drgawkach nerwowych i w zaburzeniach menstruacyjnych.

*Natka pietruszki*

Najważniejszymi składnikami są witaminy A (beta-karoten) i C, folacyna, składniki mineralne:
żelazo, jod, miedź.
Stosowana do zup, sosów, ryb, surówek, sałatek, ziemniaków, potraw z jarzyn, dań mięsnych,
serów, jaj.

*Oregano*

Jest powszechnie uważane za doskonałą przyprawę do wędlin, sałatek, sosów do ryb. Przyprawia się
nim pieczone mięso, cielęcinę, wieprzowinę, jagnięcinę, zawiesiste zupy, pieczone ziemniaki. Świeże
ryby faszeruje się nadzieniem z bułki z dodatkiem drobno poszatkowanych liści oregano. Całe ziele
lebiodki, położone na żarzące się ognisko, nadaje delikatny aromat potrawom pieczonym na ruszcie
(np. kiełbaskom, dziczyźnie). Oregano świetnie pasuje do pizzy, zapiekanek, spaghetti, czyli do
potraw kuchni włoskiej. Stosuje się je również w kuchni hiszpańskiej i meksykańskiej. Oregano
służy do przyprawiania warzyw (pomidory, groch, fasola, sałata), serów i owoców morza.

Jest stosowana jako lek przeciwskurczowy, dezynfekujący, moczopędny, antyseptyczny (np.

w bólach zębów) i przeciwzapalny. Może być pomocna w leczeniu zapalenia oskrzeli i
zaburzeń trawienia. Pomaga w leczeniu chorób dróg oddechowych, przy wzdęciach i
zaburzeniach fermentacji.

Potrawy mięsne przyprawia się oregano dopiero pod sam koniec gotowania.

8

*Papryka*

Papryka zawiera witaminę C, z grupy B, beta-karoten.
Paprykę słodką stosuje się do potraw mięsnych, rybnych, zup, sałatek, warzyw, potraw z ryżu, dań
potraw włoskich, węgierskich, meksykańskich.

Papryka należy do przypraw, pobudzających wydzielanie soku żołądkowego i poprawę

apetytu.

*Pieprz*

Czarny pieprz zawiera: białko, tłuszcz, błonnik, wapń, żelazo, magnez.

Pieprz jest przyprawą uniwersalną, dodawać go można niemal do wszystkich pieczeni, marynat i
sosów. Szczypta tej przyprawy ożywia smak tłustych rosołów i czyni je lżej strawnymi. Wiele sałatek
i jarzyn dopiero dzięki odrobinie pieprzu zyskuje pełnie smaku. Jest niezbędnym dodatkiem do
wszystkich dań typu risotto, do potraw z białego i żółtego sera. Biały pieprz jest łagodniejszy i jest
do wielu potraw wprost niezbędny, podnosi bardzo smak jaj, szczególnie faszerowanych, jest
doskonały do zup i galaretek rybnych oraz wszystkich dań, które przyprawia się imbirem, do mięs
(wieprzowina, wołowina, baranina czy jagnięcina). Idealnie pasuje także do ryb. Każda zupa z
odrobiną pieprzu nabierze wspaniałego aromatu i smaku. Chętnie przyprawiamy nim również
potrawy z jaj, ciepłe i zimne sosy.

Dodatek pieprzu sprzyja trawieniu, działa też lekko moczopędnie, jest jednak niewskazany

przy wszelkich dietach i dla osób ze skłonnościami do podrażnień przewodu pokarmowego.

*Rozmaryn*

Służy jako dodatek do smażonych ryb, grzybów, niektórych zup i sosów, sałatek, potraw z dużą
ilością czosnku, dań rybnych i owoców morza, a także przyprawia się nimi makarony, gotowane
ziemniaki. Dodaje się go do tłustych mięs, kiełbas, kotletów, farszów, pasztetów, gdyż ułatwia
trawienie tłuszczów. Tradycyjnie okłada się nimi upieczoną baraninę i jagnięcinę, mięso królika,
dziczyznę. Typowa przyprawa dla potraw kuchni francuskiej.

Rozmaryn działa moczopędnie, żółciopędnie, rozkurczowo i dezynfekująco oraz podrażniająco

na skórę. Stosowany jest w lecznictwie na cierpienia żołądka, wątroby i nerek, działa
również napotnie i przeciwreumatycznie.

Rozmaryn wchodzi w skład m.in. maseczek odświeżających, płynów do kąpieli ujędrniających

skórę, kojących system nerwowy, łagodzących bóle reumatyczne, poprawiających krążenie
krwi.

Dym z gałązek rozmarynu aromatyzuje pieczone na rożnie mięso.

*Szafran*

Szafran nadaje potrawom intensywny żółty kolor. Stosuje się do zup, sosów, potraw z ryb i drobiu,
potraw z ryżu.

Jako przyprawę szafran można stosować tylko w niewielkiej ilości. Nadużywanie szafranu

powodowało często zatrucia. Spożycie 5 do 10 g szafranu wywołuje wymioty, krwawe

biegunki, krwawienia z macicy, krwiomocz, zapaść krążeniową.

9

*Szałwia

Szałwia zawiera duże ilości witaminy B1, witaminy PP oraz karoteny (witaminy A) i duże ilości
witaminy C.
W kuchni stosuje się szałwię do potraw z rodzin strączkowych i tłustych mięs. Świeżą i suszoną
przyprawę dodaje się do jarzyn i marynat, do wątróbki, kotletów cielęcych i wieprzowych oraz
potraw z drobiu, zup, sosów

Surowiec wykazuje działanie odkażające, ściągające, przeciwzapalne i przeciwpotne. Pobudza

też wydzielanie soków trawiennych, reguluje perystaltykę jelit i stosowany jest wewnętrznie
jako środek przeciwdziałający wzdęciom, nadmiernej fermentacji, w bólach brzucha, kolce
jelitowej i przeciw łagodnej biegunce. Dzięki bakteriobójczym właściwościom od dawna
stosuje się napar tego surowca także zewnętrznie do płukania jamy ustnej, gardła, przy
ropnym zapaleniu dziąseł, pleśniawce i przy anginie. Napar szałwii stosuje się także do
okładów na trudno gojące się rany, owrzodzenia żylakowate nóg a także jako dolewkę do
kąpieli w chorobach reumatycznych, wysypkach i innych schorzeniach skórnych.

Stosowanie zbyt dużych dawek szałwii bądź używanie jej przez dłuższy czas może wywołać

działanie uboczne (obecność tujonu w olejku lotnym szałwii powoduje kurcze

padaczkowe).Powinny jej unikać kobiety w ciąży.

*Tymianek*

W kuchni wykorzystuje się świeże i suszone zielone części zarówno roślin uprawnych, jak i dzikich
odmian tymianku. Jest to przyprawa charakterystyczna dla kuchni francuskiej i włoskiej. Tymianek
dodaje się do wywarów mięsnych, ostrych sosów, ciężkich zup (grochowa, fasolowa), pieczonej
kaczki, dziczyzny, królika, cielęciny, wołowiny oraz ryb. Przyprawia się nim wędliny, bigos, mielone
mięsa, pasztety, sery, sałaty, potrawy z roślin strączkowych, warzyw oraz pizzę. Tymianek, szałwia i
ocet stanowią jedną z kompozycji przyprawowych, której używa się do aromatyzowania mostków
cielęcych.

Wyciągi z tymianku wchodzą w skład środków wykrztuśnych. Olejek tymiankowy ma

działanie bakterio i grzybobójcze, głównie dzięki zawartości tymolu. Tymol - wyciąg z
tymianku o silnym działaniu bakteriobójczym ma duże zastosowanie w stomatologii, a jego
przedawkowanie w takiej czy innej postaci (olejek tymiankowy także), wywołuje nudności,
ból głowy, osłabienie oddechu. Posiada duże znaczenie jako środek o właściwościach
antybiotycznych w przemyśle parafarmaceutyków i środków kosmetycznych (pasty do

zębów, wody do ust).

*Wanilia*

Stosuje się ją jako dodatek do ciast, babek, tortów, kompotów i bitej śmietany.

Wanilia sproszkowana z cukrem występuje w handlu pod nazwą „cukier waniliowy”, który

jest używany w gospodarstwie domowym do deserów i ciast. Wanilia w handlu występuje w
postaci sproszkowanej lub lasek.

Nalewka waniliowa wzmacnia mięsień sercowy, jest także przeciwgorączkowa.

*Ziele angielskie*

Nadaje się do przyprawiania potraw mięsnych. Dodawane jest do niektórych ciast, likierów. Kilka
całych lub zmielonych ziarenek dodanych do tłustych sosów oraz innych potraw nadaje im
przyjemny aromat. Stosuje się je również do potraw jarzynowych (np. szpinaku), ryb smażonych,
sałatek rybnych, zup, galaretek i ogórków kwaszonych. Używa się je także do różnych marynat,
budyniów. Sos sporządzony z mocnego wywaru z mięsa, z dodatkiem pieprzu, cebuli, mąki, skórki
cytrynowej, czerwonego wina i kilku ziarenek pieprzu angielskiego doskonale nadaje się szczególnie
do podrobów i dziczyzny.

Herbatka z korzennika lekarskiego łagodzi zaburzenia żołądkowe, leczy również stany

biegunkowe.

Przyprawę dodaje się do potraw na początku ich przyrządzania.