263

Anna BAPROWSKA
Jan Rajmund PA

ŚKO

Akademia Pedagogiczna im. Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie

POMOC W NAUCE SZANS

Ą DLA UCZNIA

MAJ

ĄCEGO TRUDNOŚCI W UCZENIU SIĘ

Pomimo rozwoju nauki i techniki, reform edukacji i zachodz

ących zmian spo-

łecznych problem trudności w nauce pozostaje wciąż aktualny. Badania wykazują
uczniowie nie radz

ą sobie z podstawowymi umiejętnościami, często wśród uczniów

maj

ących problemy są uczniowie bardzo zdolni. Trudności

1

w nauce nadal, wi

ęc

towarzysz

ą uczniom i nie są wyłącznie problemem dzieci, które je mają, trudności

s

ą problemem szkoły i dotyczą wszystkich osób mających kontakt z dziećmi. Szko-

ła ma umożliwić dziecku przezwyciężenie tych trudności.

2

Jednym z wielu zada

ń stawianych szkole jest pomoc psychologiczno-

pedagogiczna, a w sferze pomocy uczniom z trudno

ściami edukacyjnymi do jej

najwa

żniejszych zadań należą:

- rozpoznawanie potencjalnych mo

żliwości oraz indywidualnych potrzeb

ucznia i umo

żliwianie ich zaspokojenia;

- rozpoznawanie przyczyn trudno

ści w nauce i niepowodzeń szkolnych;

- organizowanie ró

żnych form pomocy psychologiczno-pedagogicznej; zajęć

dydaktyczno-wyrównawczych,

zaj

ęć

specjalistycznych:

korekcyjno-

kompensacyjnych, logopedycznych, socjoterapeutycznych oraz innych za-
j

ęć o charakterze terapeutycznym; porad dla uczniów;

- wspieranie nauczycieli i rodziców w dzia

łaniach wyrównujących szanse

edukacyjne ucznia;

- udzielanie nauczycielom pomocy w dostosowaniu wymaga

ń edukacyjnych

wynikaj

ących z realizowanych przez nich programów nauczania do indywi-

dualnych potrzeb psychofizycznych i edukacyjnych ucznia, u którego
stwierdzono zaburzenia i odchylenia rozwojowe lub specyficzne trudno

ści

w uczeniu si

ę, uniemożliwiające sprostanie tym wymaganiom.

3

Rozpoznawanie i usuwanie przyczyn niepowodze

ń szkolnych to jedno z waż-

niejszych zada

ń współczesnej szkoły. Ważna w procesie zapobiegania problemom

uczniów w nauce jest umiej

ętność rozpoznawania problemów uczniów. Szybka

diagnoza i dzia

łania odpowiednie zaradcze podnoszą uzyskiwane przez uczniów

wyniki w nauce.

Sukcesy szkolne uczniów stanowi

ą podwaliny do udanego startu w dorosłe

życie, dlatego tak ważne jest, aby uczeń osiągał jak najlepsze wyniki w nauce
a unika

ł porażek. Celem edukacji jest między innymi umożliwienie uczniom zdoby-

wania wiedzy i umiej

ętności poprzez ułatwienie nauki i pomoc w procesie uczenia

si

ę. Nauczyciel powinien wspomagać ucznia w tych czynnościach, wspierać go,

dopingowa

ć i pomagać w usuwaniu napotkanych trudności. Nauczyciele powinni

1

S. Rimm: Dlaczego zdolne dzieci nie radz

ą sobie w szkole. Poznań 2000

2

D. Fontana: Psychologia dla nauczycieli. Warszawa 1995

3

Rozporz

ądzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 7 stycznia 2003 r. w sprawie zasad

udzielania i organizacji pomocy psychologiczno-pedagogicznej w publicznych przedszkolach, szko-
łach i placówkach

264

podejmowa

ć różne działania służące usuwaniu u uczniów trudności w nauce Po-

moc nauczycieli powinna polega

ć na stworzeniu optymalnych warunków pracy

i wypoczynku dziecka, motywowanie go do pracy, pomoc w planowaniu czasu
wolnego i przeznaczonego na nauk

ę, bieżąca kontrola postępów ucznia.

4

Rola nauczyciela w procesie pomocy uczniowi w nauce jest bardzo znacz

ąca.

nie chodzi tu tylko o przekazywanie wiedzy, ale zbudowanie przyjaznej wi

ęzi po-

mi

ędzy nauczycielem a uczniem, opartej na życzliwości, wzajemnym zaufaniu ale

tak

że stawiającej pewne wymagania. Uczniowie oczekują do nauczyciela poważ-

nego traktowania i zrozumienia, je

śli te warunki zostaną spełnione uczniowie będą

bardziej zainteresowani przedmiotem a to prze

łoży się na zmniejszenie niepowo-

dze

ń. Uczniowie będą odbierać nauczyciela jako osobę, która chce im pomóc i

ch

ętnie będą z tej pomocy korzystać.

5

Na niepowodzenia w nauce maj

ą wpływ różnice indywidualne w rozwoju

uczniów, dlatego tak wa

żna jest indywidualizacja procesu nauczania. Niestety

prawa ekonomii góruj

ą nad dobrem ucznia, klasy są zbyt liczne i nauczyciele nie

maj

ą możliwości bezpośredniego dotarcia do każdego ucznia. Uczniowie słabi

potrzebuj

ą również bezpośredniej pomocy drugiej osoby w rozwiązywaniu proble-

mów, z którymi nie potrafi

ą sobie poradzić. Okazuje się, iż nauczyciele nie potrafią

pomaga

ć dzieciom w nauce, nie określają trafnie potrzeb dzieci i czasu przezna-

czonego na pomoc

2

. Bardzo wa

żna jest indywidualizacja procesu nauczania, orga-

nizowanie zaj

ęć wyrównawczych oraz rozwijających zainteresowania ucznia,

umo

żliwienie uczniowi możliwości skorzystania z pomocy nauczyciela(konsultacje).

Celem bada

ń było określenie rozbieżności pomiędzy stanem faktycznym po-

mocy uczniom w nauce a oczekiwaniami

i opiniami uczniów.

Badania przeprowadzono w czterech gimnazjach na terenie powiatu b

ędziń-

skiego w

śród 430 uczniów i 66 nauczycieli. Narzędziem badawczym była ankieta

sk

ładająca się z pytań otwartych i zamkniętych dotycząca pomocy uczniom w na-

uce, która skierowana by

ła zarówno do uczniów jak i do nauczycieli.

Problem niepowodze

ń szkolnych jest wciąż żywy, postanowiono, więc zba-

da

ć, jaki jest stan faktyczny oraz oczekiwania uczniów odnośnie pomocy w nauce

a tak

że, jakie jej formy są najczęściej stosowane przez nauczycieli.

Badania wykaza

ły, iż uczniowie najczęściej proszą o pomoc rodziców. Ogó-

łem gimnazjaliści chętnie zwracają się o pomoc również do koleżanek i kolegów,
natomiast do

ść rzadko do osób, których zadaniem jest między innymi pomoc

uczniom usuwaniu trudno

ści w nauce, czyli do nauczycieli. Tylko 20% uczniów

korzysta z ich pomocy (wykres 1).

4

W. Andrukowicz: Czy umiemy pomaga

ć dziecku? „Edukacja i dialog” 2002, nr 4

5

J. Strelau: Podstawy psychologii dla nauczycieli. Warszawa 1981

265

Rysunek nr 1. Zestawienie odpowiedzi na pytanie o to, do kogo uczniowie najcz

ęściej

zwracaj

ą się o pomoc w nauce?

16% pierwszoklasistów korzysta z pomocy rodziców, podczas gdy tylko 5%

zwraca si

ę ze swoimi problemami do nauczyciela. Uczniowie klas starszych( II i III)

ch

ętniej zwracają się o pomoc do koleżanek, czy kolegów, jednak rodzice wybiera-

ni s

ą przez uczniów tych klas również dość często. Starsi uczniowie częściej niż

ich m

łodsi koledzy mają śmiałość zgłaszania swoich problemów u nauczycieli jed-

nak

że niewielki procent z nich decyduje się na taką możliwość, bo tylko 8 %

uczniów klas III i 7% uczniów klas II (wykres 2).

Rysunek nr 2. Zestawienie odpowiedzi na pytanie o to, do kogo uczniowie najcz

ęściej

zwracaj

ą się o pomoc?

38%

7%

28%

20%

1%

7%

0%

5%

10%

15%

20%

25%

30%

35%

40%

do rodziców

do rodze

ństwa

do

kole

żanki/kolegi

do nauczyciela

itp..

do nikogo

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

80%

90%

100%

klasa
I

klasa II

Klasa III

do rodziców

do rodze

ństwa

do kole

żanki/kolegi

do nauczyciela

do cioci, s

ąsiadki, itp..

do nikogo

266

Dlaczego dzieci korzystaj

ą z pomocy wyżej wymienionych osób? Głównie,

dlatego,

że uważają, iż posiadają oni odpowiednią i dużą wiedzę na dany temat

oraz,

że można liczyć na te osoby, ponieważ zawsze im pomogą (wykres 3).

Rysunek nr 3. Zestawienie odpowiedzi na pytanie o uzasadnienie wyboru osób, od

których mog

ą uzyskać pomoc.

Pomimo i

ż uczniowie rzadko proszą o pomoc nauczycieli to jednak uważają,

i

ż są to osoby wykształcone, które dużo wiedzą i mają doświadczenie jednak nie

potrafi

ą tej wiedzy przekazać, nie potrafią wytłumaczyć uczniowi treści tak, aby ten

móg

ł wszystko zrozumieć. Przyczyny, które są przyczyną nieskorzystania przez

uczniów z pomocy nauczyciela przedstawia wykres 4.

Rysunek nr 4. Zestawienie odpowiedzi na pytanie o przyczyny braku korzystania z

pomocy nauczyciela.

32%

9%

15%

5%

6%

7%

21%

5%

0%

12%

0%

6%

0%

31%

0%

0%

14%

2%

7%

0%

1%

0%

36%

13%

12%

16%

0%

5%

0%

0%

0%

38%

13%

27%

50%

17%

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

Mo

żna na nich

liczy

ć, można na

nich liczy

ć

Zawsze znajd

ą

czas

Potrafi

ą

wyt

łumaczyć

Rozumiej

ą mnie

i wiedz

ą jakie

mam problemy

Mam do nich

zaufanie

Darz

ę ich

szacunkiem

Maj

ą dużą/

odpowiedni

ą

wiedz

ę

Od tych osób

uzyskam na

pewno

prawid

łowe

informacje., s

ą

zorientowani w

temacie

S

ą doświadczeni

Rodzice Kole

żanka/kolegaNauczyciele Rodzeństwo

4
%

17%

22%

4%

5%

4%

5%

3%

13%

2
%

10
%

4%

7%

0%

5%

10%

15%

20%

25%

1

Niektórzy nauczyciele s

ą nieuprzejmi

Maj

ą mało czasu

Nie potrafi

ą wytłumaczyć

Krzycz

ą

Szybko si

ę dener-

wuj

ą

Nauczyiel powie,

że mogliśmy słuchać na lekcji

Nauczyciel na pewno mi nie pomo

że

Nie rozumiej

ą uczniów

Wstydz

ę się nauczyciela

Nie potrafi

ę wytłumaczyć z czym mam problem

Łatwiej jest mi rozmawiać z osobą, któa jest mi bliska
Zwykle w domu orientuj

ę się jakie mam problemy, a tam nie ma nauczyciela

Boj

ę się nauczycieli

267

Uczniowie wybieraj

ą, więc osoby zaufane, bliskie i takie, których nie będą się

wstydzi

ć, takie, które w prosty sposób wytłumaczą jak zrobić zadanie. Często bywa

równie

ż tak, iż uczniowie dostrzegają swój problem dopiero podczas zmagań z

prac

ą domową i wtedy nie mają możliwości zapytać nauczyciela by rozwiał ich

ewentualne w

ątpliwości i nie chcąc odwlekać rozwiązań szukają pomocy wśród

osób dost

ępnych w danej chwili, czyli najczęściej rodziców.

Najcz

ęściej stosowane przez nauczycieli formy pomocy uczniowi to organizo-

wanie zaj

ęć pozalekcyjnych (29%), pomoc indywidualna po zajęciach(19%) oraz

dok

ładne tłumaczenie zagadnień podczas lekcji (32%), po 10% nauczycieli organi-

zuje pomoc kole

żeńską i daje materiały mające wspomagać uczenie się.

Najbardziej oczekiwan

ą przez uczniów formą pomocy jest indywidualne tłu-

maczenie i zaj

ęcie się uczniem, aż 35 % uczniów ma takie oczekiwania wobec

swoich nauczycieli, 25% uczniów ch

ętnie skorzystałoby z zajęć pozalekcyjnych,

natomiast dla 27% uczniów pomoc kole

żeńska byłaby idealnym rozwiązaniem ich

problemów. Uczniowie orzekli aprobat

ę zajęć pozalekcyjnych, indywidualizacji

nauczania oraz organizowani zaj

ęć pozalekcyjnych.

19%

35%

29%

25%

10%

4%

32%

9% 10%

27%

0%

5%

10%

15%

20%

25%

30%

35%

pr

o

p

o

n

uj

ą

in

d

y

w

id

u

a

ln

ą

p

o

m

o

c

p

o

l

e

k

c

ja

ch

z

a

ch

ęc

aj

ą

do

u

d

z

ia

łu

w

z

aj

ęc

ia

ch

p

o

z

a

le

k

c

y

jn

y

ch

d

aj

ą

m

a

ter

ia

ły

do

n

a

u

k

i(p

o

dr

ęc

z

n

ik

i,

p

ro

g

ra

my

k

o

m

p

u

te

rowe

i

tp

.)

n

a

l

e

k

c

ji t

łu

m

a

cz

ą

ja

k

ro

z

wi

ąza

ć

z

a

d

a

n

ie

o

rg

a

n

iz

uj

ą

mi

p

o

m

oc

k

o

le

że

ńsk

ą(

p

ro

sz

ą

k

o

le

ża

nk

ę

lub

k

o

leg

ę z

m

o

jej

Formy pomocy uczniom w opinii nauczycieli i uczniów

wg nauczycieli

wg uczniów

Rysunek nr 5. Zestawienie odpowiedzi na pytanie o formy pomocy uczniom w opinii

nauczycieli i uczniów.

Istnieje pewna rozbie

żność pomiędzy oczekiwaniami uczniów a stanem fa-

tycznym pomocy uczniom w nauce, zw

łaszcza jeśli chodzi o indywidualizację pracy

na lekcjach (Wykres 5).

W przypadku wyst

ąpienia problemu w szkole 36% od razu zwraca się do na-

uczyciela o ponowne wyja

śnienie a 54% uczniów poprosi o to inne osoby.

A co na temat pomocy uczniom w nauce s

ądzą nauczyciele? Nauczyciele w

wi

ększości przypadków nie wiedzą, jakie uczeń ma trudności, ponieważ nie prze-

prowadzaj

ą ankiet ewaluacyjnych. O trudnościach i ich rodzajach dowiadują się z

analizy sprawdzianów, wi

ęc już wtedy, gdy trudność występowała i nie została

odpowiednio wcze

śniej zdiagnozowana i usunięta. Najlepiej byłoby, gdyby ucznio-

268

wie na bie

żąco zgłaszali pojawiające się trudności, żeby nauczyciel mógł szybko

skorygowa

ć wadliwe myślenie ucznia i aby nie doszło do utrwalenia danej trudno-

ści. Nauczyciel powinien, więc szybko rozpoznawać i interweniować w momencie
pojawienia si

ę sytuacji trudnej, dlatego też należy przekonać uczniów, iż nauczy-

ciel jest do nich przyja

źnie nastawiony i powinien wykazać cierpliwość opanowanie

i po

święcić tyle czasu ile będzie trzeba. Niestety aż 62 % nauczycieli nawet, jeśli

zauwa

ży, iż uczniowie mają z czymś problemy nie interweniuje najczęściej z po-

wodu braku czasu i prze

ładowanych uczniami klas, co uniemożliwia indywidualne

podej

ście do każdego ucznia. 79% nauczycieli nie stosuje na lekcjach indywiduali-

zacji procesu nauczania. Mimo to nauczyciele wyrazili swoj

ą bardzo chętną do

pomocy postaw

ę, bo aż 80% nauczycieli stwierdziło, że bardzo chętnie pomaga

uczniom.

Za najskuteczniejsz

ą metodę usuwania trudności nauczyciele uważają indy-

widualizacj

ę nauczania oraz udział w zajęciach korekcyjno-wyrównawczych (po

40% odpowiedzi)

Wnioski:
Zmieniaj

ąca się rzeczywistość, przemiany społeczne oraz zmiany modelu

kszta

łcenia, wpływają na zmianę relacji pomiędzy nauczycielem a uczniem. Pomi-

mo zachodz

ących przemian, reformy szkolnictwa nauczyciel nie zdobył pełnego

zaufania ucznia. Istniej

ą rozbieżności w ocenie pomocy uczniowi relacjonowanej

przez ucznia i przez nauczyciela.