Osuwiska, zsuwy są to przemieszczenia mas skalnych w warunkach stałego kontaktu z
podłożem, odbywające się wzdłuż wyraźnej powierzchni poślizgu, zwanej też powierzchnią
ścięcia. Obecność tej powierzchni implikuje skokową redukcję prędkości na granicy
pomiędzy materiałem przemieszczanym a podłożem, co stanowi jedną z różnic między
osuwiskami a spływami.

Z kolei w obrębie osuwającego się pakietu skalnego lub zwietrzelinowego deformacje
wewnętrzne są początkowo niewielkie i mają głównie charakter nieciągły, prowadząc do jego
pękania i rozrywania.
W trakcie przemieszczania struktura pakietu ulega coraz większym deformacjom, pojawiają
się wtórne powierzchnie ścięcia, a w pewnych przypadkach osuwisko może przekształcić się
w ruch masowy o charakterze spływu gruzowego lub błotnego.

Klasyfikacja osuwisk:
a) podstawowe kryterium – geometryczny charakter powierzchni ścięcia
- osuwiska translacyjne (ześlizgowe) mają planarne powierzchnie ścięcia, na ogół równoległe
do stoku
- osuwiskach rotacyjnych (obrotowych) powierzchnia ścięcia ma charakter zakrzywiony,
cykloidalny i jest bardziej stroma w swojej górnej części
b) powszechnie stosowany w Polskich Karpatach ze względu na stosunek powierzchni
poślizgu do struktury podłoża
1) osuwisko konsekwentne – powstaje wskutek przemieszczania się mas skalnych po
powierzchni strukturalnej( np. powierzchni warstwy, powierzchni spękania, granicy między
skałą a zwietrzeliną)
W tym wyróżnia się w zależności od charakteru powierzchni:
- konsekwentno – strukturalne – warstwy skalne zapadają się w kierunku nachylenia zbocza, a
powierzchnią poślizgu jest powierzchnia warstwy)
- konsekwentno – szczelinowe – powierzchnia poślizgu jest powierzchnią spękania lub
uskoku
- konsekwentno – zwietrzelinowe – powierzchnia poślizgu przebiega na granicy skały z
pokrywą zwietrzelinową
2) osuwisko asekwentne – tworzy się w jednorodnych, niewarstwowanych utworach (glinach,
iłach, lessach), powierzchnia ścinania, po której nastąpiło osunięcie się mas skalnych, jest
wklęsła i uzależniona wyłącznie od spoistości i tarcia wewnętrznego utworów budujących
zbocze
c) rodzaj materiału biorącego udział w ruchu
- skalne
- zwietrzelinowe
d) położenie osuwisk w obrębie większych form rzeźby
- osuwiska zboczowe na podcinanych przez rzeki zboczach dolin
- osuwiska stokowe nie mające bezpośredniego związku z działalnością rzek
- osuwiska w lejach źródliskowych
- osuwiska na klifach nadmorskich

Nisza osuwiskowa – obszar, w którym wskutek uruchomienia pakietów skalnych nastąpił
ubytek masy, charakterystyczna dla każdego typu, w rzeźbie stoku jest w tym miejscu
widoczne mniej lub bardziej wyraźne obniżenie
Trójdzielność rzeźby osuwiskowej (nisza – rynna – jęzor):
- występuje tylko w niewielkiej części osuwisk → błotnych osuwiskach ześlizgowych i tzw.
osuwiskach spływowych, natomiast jest

- dość typowa dla spływów gruzowych, a zwłaszcza błotnych.
W większości typowych osuwisk wyraźna forma rynny nie występuje.

Osuwiska translacyjne
- obecność planarnej powierzchni poślizgu pochylonej pod nieco mniejszym kątem niż stok
- powierzchnie poślizgu są powierzchniami strukturalnymi (są zdeterminowane budową
geologiczną)
- ześlizg dokonuje się zatem po już istniejących w górotworze powierzchniach nieciągłości
(powierzchnie spękań, granice ławic w obrębie jednego typu skały, granice litologiczne,
powierzchnie uskokowe i nasunięciowe)
- prędkość, zasięg i skutki uzależnione są od nachylenia stoku (niewielkie nachylenie – ruch
powolny, niekiedy stały, osuwany blok przemieszcza się jako całość na odległość
kilkudziesięciu metrów lub ulega rozerwaniu; stoki strome – znacznie większa prędkość,
kilka metrów na sekundę, osuwający pakiet szybko ulega rozerwaniu i przekształca się w
lawinę kamienną lub spływ gruzowo błotny)

Błotne osuwiska translacyjne
- specyficzny rodzaj przemieszczeń ślizgowych
- zachodzą one głównie w iłach, rozluźnionych przez wietrzenie lupkach ilastych i
mułowcach
- ruch polega na ześlizgiwaniu się przesyconego wodą materiału mineralnego po wyraźnej
powierzchni granicznej czemu zwykle towarzyszy zaburzenie struktury wewnętrznej
- prędkość wynosi najczęściej od 1 do 25 metrów na rok, czasem kilkaset metrów w ciągu
kilku godzin
- szybko reagują na intensywne opady, a w wilgotnej porze roku (późna jesień, zima) są w
stanie permanentnego ruchu
- mają najczęściej trzy wyraźne odcinki o odmiennej rzeźbie: górna część to nisza
osuwiskowa o misowatej formie, ograniczona stromymi ścianami, niżej znajduje się rynna
którą przemieszczał się materiał ma przebieg prostoliniowy lub lekko kręty, strefa
akumulacyjna przyjmuje często postać rozszerzającego się jęzora o płaskiej powierzchni
górnej (nachylenie 1-5°) i stromym czole (do 25°)




Osuwiska rotacyjne
- powierzchnia poślizgu zakrzywiona i wklęsła, stopniowo zmniejszając nachylenie wraz z
głębokością
- tworzą się przede wszystkim w jednorodnym ośrodku, pozbawionym wyraźnych
powierzchni strukturalnych, które mogłyby pełnić rolę powierzchni poślizgu
- głębokim osuwiskom rotacyjnym sprzyja zaleganie sztywnego kompleksu skalnego np.
piaskowców na plastycznych iłach bądź mułowcach
- brak w ich obrębie rynny, a transport odbywa się na niewielką odległość
- ściana niszy osuwiskowej w planie jest prostoliniowa lub lekko zakrzywiona, a poniżej
znajduje się osunięty blok, z reguły przechylony w jej kierunku
- u podnóża ściany powstaje więc wyraźne i asymetryczne w przekroju poprzecznym
obniżenie, różniące się wyglądem od rozpadlin i rowów obecnych w typowych osuwiskach
translacyjnych
- poniżej bloku osuwiskowego mogą występować wały z wyciśnięcia

- duże osuwiska rotacyjne mają na ogół charakter złożony i są tworzone przez kilka
osuniętych bloków, oddzielonych osobnymi powierzchniami ścięcia dochodzącymi w spągu
do jednej wspólnej, głównej powierzchni poślizgu

Rozciąganie boczne
- występuje w postaci przemieszczenia sztywnych kompleksów skalnych po miękkich,
uplastycznionych warstwach leżących poniżej
- sztywne warstwy leżące wyżej nie podlegają odkształceniom plastycznym, zatem pękają na
mniejsze bloki
- powierzchniowym efektem są szczeliny i rozpadliny, a także rowy
- występują w obrębie izolowanych płaskowyżów zbudowanych ze skał osadowych o różnych
właściwościach geotechnicznych, gdzie dolnym kompleksem są serie ilaste

Grzbiety podwójne:
- efekt do powolnego bocznego rozszerzania wąskich grzbietów górskich, nawet jeśli w
podłożu nie ma plastycznych kompleksów skalnych, a cały górotwór jest zbudowany ze skał
krystalicznych
- występuje w obszarach o rzeźbie wysokogórskiej i dużych różnicach wysokości
- grzbiety te są rozdzielone podłużnym obniżeniem - rowem grzbietowym
- podobne rowy mogą powstać na stoku, a ich przebieg jest ogólnie równoległy do linii
grzbietu

Osuwiska spływowe:
- forma ruchu osuwiskowego inicjowana na stromych stokach
- łączą w sobie elementy spływu i zsuwu, podobnie jak błotne osuwiska translacyjne
- o przynależności do grupy osuwisk decyduje obecność wyraźnej powierzchni poślizgu w
spągu, zwłaszcza w odcinku górnym
- natomiast ruch ma charakter turbulentny
- przemieszczeniu, na ogół z bardzo dużą prędkością ulega luźny materiał w stanie
upłynnienia