Osuwiska, zsuwy są to przemieszczenia mas skalnych w warunkach stałego kontaktu z podłożem, odbywające się wzdłuż wyraźnej powierzchni poślizgu, zwanej też powierzchnią ścięcia. Obecność tej powierzchni implikuje skokową redukcję prędkości na granicy pomiędzy materiałem przemieszczanym a podłożem, co stanowi jedną z różnic między osuwiskami a spływami.

Z kolei w obrębie osuwającego się pakietu skalnego lub zwietrzelinowego deformacje wewnętrzne są początkowo niewielkie i mają głównie charakter nieciągły, prowadząc do jego pękania i rozrywania.

W trakcie przemieszczania struktura pakietu ulega coraz większym deformacjom, pojawiają się wtórne powierzchnie ścięcia, a w pewnych przypadkach osuwisko może przekształcić się w ruch masowy o charakterze spływu gruzowego lub błotnego.

Klasyfikacja osuwisk:

a) podstawowe kryterium – geometryczny charakter powierzchni ścięcia

- osuwiska translacyjne (ześlizgowe) mają planarne powierzchnie ścięcia, na ogół równoległe do stoku

- osuwiskach rotacyjnych (obrotowych) powierzchnia ścięcia ma charakter zakrzywiony, cykloidalny i jest bardziej stroma w swojej górnej części

b) powszechnie stosowany w Polskich Karpatach ze względu na stosunek powierzchni poślizgu do struktury podłoża

1) osuwisko konsekwentne – powstaje wskutek przemieszczania się mas skalnych po powierzchni strukturalnej( np. powierzchni warstwy, powierzchni spękania, granicy między skałą a zwietrzeliną)

W tym wyróżnia się w zależności od charakteru powierzchni:

- konsekwentno – strukturalne – warstwy skalne zapadają się w kierunku nachylenia zbocza, a powierzchnią poślizgu jest powierzchnia warstwy)

- konsekwentno – szczelinowe – powierzchnia poślizgu jest powierzchnią spękania lub uskoku

- konsekwentno – zwietrzelinowe – powierzchnia poślizgu przebiega na granicy skały z pokrywą zwietrzelinową

2) osuwisko asekwentne – tworzy się w jednorodnych, niewarstwowanych utworach (glinach, iłach, lessach), powierzchnia ścinania, po której nastąpiło osunięcie się mas skalnych, jest wklęsła i uzależniona wyłącznie od spoistości i tarcia wewnętrznego utworów budujących zbocze

c) rodzaj materiału biorącego udział w ruchu

- skalne

- zwietrzelinowe

d) położenie osuwisk w obrębie większych form rzeźby

- osuwiska zboczowe na podcinanych przez rzeki zboczach dolin

- osuwiska stokowe nie mające bezpośredniego związku z działalnością rzek

- osuwiska w lejach źródliskowych

- osuwiska na klifach nadmorskich

Nisza osuwiskowa – obszar, w którym wskutek uruchomienia pakietów skalnych nastąpił

ubytek masy, charakterystyczna dla każdego typu, w rzeźbie stoku jest w tym miejscu widoczne mniej lub bardziej wyraźne obniżenie

Trójdzielność rzeźby osuwiskowej (nisza – rynna – jęzor):

- występuje tylko w niewielkiej części osuwisk → błotnych osuwiskach ześlizgowych i tzw.

osuwiskach spływowych, natomiast jest

- dość typowa dla spływów gruzowych, a zwłaszcza błotnych.

W większości typowych osuwisk wyraźna forma rynny nie występuje.

Osuwiska translacyjne

- obecność planarnej powierzchni poślizgu pochylonej pod nieco mniejszym kątem niż stok

- powierzchnie poślizgu są powierzchniami strukturalnymi (są zdeterminowane budową geologiczną)

- ześlizg dokonuje się zatem po już istniejących w górotworze powierzchniach nieciągłości (powierzchnie spękań, granice ławic w obrębie jednego typu skały, granice litologiczne, powierzchnie uskokowe i nasunięciowe)

- prędkość, zasięg i skutki uzależnione są od nachylenia stoku (niewielkie nachylenie – ruch powolny, niekiedy stały, osuwany blok przemieszcza się jako całość na odległość kilkudziesięciu metrów lub ulega rozerwaniu; stoki strome – znacznie większa prędkość, kilka metrów na sekundę, osuwający pakiet szybko ulega rozerwaniu i przekształca się w lawinę kamienną lub spływ gruzowo błotny)

Błotne osuwiska translacyjne

- specyficzny rodzaj przemieszczeń ślizgowych

- zachodzą one głównie w iłach, rozluźnionych przez wietrzenie lupkach ilastych i mułowcach

- ruch polega na ześlizgiwaniu się przesyconego wodą materiału mineralnego po wyraźnej powierzchni granicznej czemu zwykle towarzyszy zaburzenie struktury wewnętrznej

- prędkość wynosi najczęściej od 1 do 25 metrów na rok, czasem kilkaset metrów w ciągu kilku godzin

- szybko reagują na intensywne opady, a w wilgotnej porze roku (późna jesień, zima) są w stanie permanentnego ruchu

- mają najczęściej trzy wyraźne odcinki o odmiennej rzeźbie: górna część to nisza osuwiskowa o misowatej formie, ograniczona stromymi ścianami, niżej znajduje się rynna którą przemieszczał się materiał ma przebieg prostoliniowy lub lekko kręty, strefa akumulacyjna przyjmuje często postać rozszerzającego się jęzora o płaskiej powierzchni górnej (nachylenie 1-5°) i stromym czole (do 25°)

Osuwiska rotacyjne

- powierzchnia poślizgu zakrzywiona i wklęsła, stopniowo zmniejszając nachylenie wraz z głębokością

- tworzą się przede wszystkim w jednorodnym ośrodku, pozbawionym wyraźnych

powierzchni strukturalnych, które mogłyby pełnić rolę powierzchni poślizgu

- głębokim osuwiskom rotacyjnym sprzyja zaleganie sztywnego kompleksu skalnego np.

piaskowców na plastycznych iłach bądź mułowcach

- brak w ich obrębie rynny, a transport odbywa się na niewielką odległość

- ściana niszy osuwiskowej w planie jest prostoliniowa lub lekko zakrzywiona, a poniżej znajduje się osunięty blok, z reguły przechylony w jej kierunku

- u podnóża ściany powstaje więc wyraźne i asymetryczne w przekroju poprzecznym obniżenie, różniące się wyglądem od rozpadlin i rowów obecnych w typowych osuwiskach translacyjnych

- poniżej bloku osuwiskowego mogą występować wały z wyciśnięcia

- duże osuwiska rotacyjne mają na ogół charakter złożony i są tworzone przez kilka osuniętych bloków, oddzielonych osobnymi powierzchniami ścięcia dochodzącymi w spągu do jednej wspólnej, głównej powierzchni poślizgu

Rozciąganie boczne

- występuje w postaci przemieszczenia sztywnych kompleksów skalnych po miękkich, uplastycznionych warstwach leżących poniżej

- sztywne warstwy leżące wyżej nie podlegają odkształceniom plastycznym, zatem pękają na mniejsze bloki

- powierzchniowym efektem są szczeliny i rozpadliny, a także rowy

- występują w obrębie izolowanych płaskowyżów zbudowanych ze skał osadowych o różnych właściwościach geotechnicznych, gdzie dolnym kompleksem są serie ilaste

Grzbiety podwójne:

- efekt do powolnego bocznego rozszerzania wąskich grzbietów górskich, nawet jeśli w podłożu nie ma plastycznych kompleksów skalnych, a cały górotwór jest zbudowany ze skał

krystalicznych

- występuje w obszarach o rzeźbie wysokogórskiej i dużych różnicach wysokości

- grzbiety te są rozdzielone podłużnym obniżeniem - rowem grzbietowym

- podobne rowy mogą powstać na stoku, a ich przebieg jest ogólnie równoległy do linii grzbietu

Osuwiska spływowe:

- forma ruchu osuwiskowego inicjowana na stromych stokach

- łączą w sobie elementy spływu i zsuwu, podobnie jak błotne osuwiska translacyjne

- o przynależności do grupy osuwisk decyduje obecność wyraźnej powierzchni poślizgu w spągu, zwłaszcza w odcinku górnym

- natomiast ruch ma charakter turbulentny

- przemieszczeniu, na ogół z bardzo dużą prędkością ulega luźny materiał w stanie upłynnienia