Relacja

pomiędzy dochodem a zadowoleniem z życia jest jedną z najczęściej

omawianych kwestii w literaturze dotyczącej badań nad szczęściem jednostki. Zjawisko to

jest o tyle zaskakujące, iż sprawa, na pierwszy rzut oka, wydaje się prosta: zgodnie z teorią

użyteczności, wyższy dochód powoduje przesunięcie się na wyższą krzywą użyteczności a

tym samym, rosnąć powinno zadowolenie.

Jednakże wielu naukowców uważa, iż zależność pomiędzy dochodem a zadowoleniem

jest bardzo słaba. W swoich badaniach Richard A. Easterlin zauważa, iż w obrębie jednego

kraju bogatsi są na ogół szczęśliwsi niż biedniejsi, jednak wzrost dochodu wcale nie zwiększa

poziomu zadowolenia. Z doświadczeń naukowców wynika również, iż dane przekrojowe

najczęściej nie potwierdzają dodatniej korelacji badanego zjawiska. Znacznie lepszy efekt

uzyskiwano przy użyciu mikroekonomicznych danych panelowych, w których te same

jednostki są badane regularnie przez pewien okres czasu. Dane takie wykazują pozytywną

korelację pomiędzy dochodem a szczęściem jednostki. Udowadniano również, iż korelacja

pomiędzy zarobkami a indywidualnym zadowoleniem jest znacznie większa pomiędzy

krajami aniżeli pomiędzy jednostkami w ramach jednego państwa.

Z drugiej strony, wyższe dochody pozwalają ludziom na kupowanie dóbr luksusowych

i bardziej dostatnie życie. Wiemy również, iż znaczna większość społeczeństwa dąży do

poprawienia swojej sytuacji materialnej.

Dlaczego

więc pieniądze tak słabo wpływają na nasze szczęście? Podawane są różne

wyjaśnienia. Po pierwsze, zadowolenie jednostki zależy nie tylko od dochodu w wartości

bezwzględnej lecz raczej od subiektywnej opinii, czy dochód danej jednostki wystarcza jej na

zaspokojenie potrzeb. Po drugie, każdy porównuje swoje zarobki zarówno do swoich

dochodów z przeszłości, jak i do zarobków innych ludzi (to ostatnie zjawisko określa się

najczęściej mianem dochodu porównywalnego). Po trzecie, często uważa się, iż ludzie

dostosowują się do nowych warunków poprzez zmianę swoich oczekiwań, co oznaczałoby

wyższe oczekiwania związane ze wzrostem dochodu.

Omawiany

artykuł ma na celu przetestowanie wpływu dochodu oraz dochodu

porównywalnego w danej grupie odniesienia na szczęście jednostki. Zbudowane zostały

cztery różne modele ekonometryczne, testujące inne hipotezy odnośnie badanego zjawiska.

We wszystkich modelach została uwzględniona spora liczba zmiennych kontrolnych, takich

jak wiek, płeć rozmiar rodziny itp. Niektóre z nich są silnie skorelowane z dochodem i

dlatego zostały uznane za istotne w kwestii wyjaśnienia wpływu dochodu na szczęście.

Ponadto, w używanym zbiorze danych dochód jest zmienną ciągłą w czasie a zmienna

objaśniana mierzona jest w skali od 1 do 10. Podsumowując można więc stwierdzić, że dwie

najważniejsze w badaniu zmienne są dobrej jakości.

Każda jednostka w społeczeństwie jest zainteresowana losem swoich bliskich a

konsumpcja każdego z nas zależy w dużej mierze od decyzji innych. Te dwa powody

sprawiają, iż tak ważną rolę w wyjaśnieniu zadowolenia poprzez dochód stanowi

współzależność preferencji. Przeprowadzono już wiele badań, które udowodniły, że decyzje

konsumpcyjne są w pewnym stopniu wynikiem naśladownictwa innych i podążania za

pewnymi standardami. W związku z powyższym, szczęście jednostki zależy od tego, co

osiąga ona w porównaniu z innymi. Ponadto, wszystkie próby zbadania zależności pomiędzy

zadowoleniem jednostki a dochodem innych osób, wykazywały ujemną korelację.

Empiryczne badanie w modelu opiera się na subiektywnej zmiennej SWB (subjective

well-being). Zmienna ta jest złożona z odpowiedzi respondentów na pytanie odnośnie

zadowolenia z życia. W niemieckim panelu socjo-ekonomicznym (GSOEP – German Socio-

Economic Panel Study) pytanie o zadowolenie z życia zostało sformułowane w następujący

sposób:

I na koniec chcielibyśmy Zapytać Panią / Pana o Pańską satysfakcję z życia

ogółem. Proszę zaznaczyć odpowiedź w poniższej skali, gdzie 0 oznacza totalnie

niezadowolony / na a 10 – totalnie zadowolony / na.

Jak zadowolony jesteś obecnie ze swojego życia ogółem?

Odpowiedzi na powyższe pytanie dały 10–cio poziomową zmienną dyskretną, która

odpowiadała SWB.

By

móc

wykorzystywać odpowiedzi na powyższe pytanie do badania, potrzebne są

następujące trzy założenia: (1) muszą być w stanie i chcieć odpowiedzieć na pytanie o

satysfakcję, (2) SWB jest ściśle powiązane z ekonomiczną koncepcją dobrobytu, (3)

porównywalność poszczególnych odpowiedzi, dzięki uporządkowanej zmiennej – zakładamy

na przykład, że indywidualny poziom SWB równy 8 oznacza osobę szczęśliwszą niż ta, która

zaznaczyła SWB = 6.

Artykuł ma na celu przetestowanie wpływu dochodu grupy referencyjnej na

satysfakcje danej jednostki. Dla każdego n w czasie t zakłada się następującą relację:

)

,

,

(

X

y

y

SWB

W

r

=

gdzie:

W – ekonomiczna koncepcja dobrobytu lub zadowolenia

y – dochód rodziny

r

y

- dochód rodzin z grupy odniesienia

X – macierz indywidualnych charakterystyk, takich jak wiek, edukacja, liczba dzieci oraz

fakt, czy respondent pracuje.

Dokładne badanie empiryczne będzie się składało z czterech różnych specyfikacji. Równanie

pierwsze, uwzględniające jedynie macierz X oraz dochód danej rodziny. Następnie równanie

drugie, w którym do modelu pierwszego dodany zostanie dochód rodzin z grupy odniesienia,

który powinien być ujemnie skorelowany z SWB i który jest liczony jako średnia z dochodów

jednostek, należących do tej samej grupy odniesienia. Trzeci model zakłada, iż SWB zależy

od różnicy pomiędzy dochodem indywidualnym a dochodem odniesienia (tak zbudowana

zmienna powinna mieć dodatni wpływ na SWB). Ostatni model posłuży do testowania

hipotezy o niesymetryczności efektu porównawczego, czyli do weryfikacji twierdzenia, że

ludzie są niezadowoleni, gdy ich dochód jest niższy niż dochód porównywalny, natomiast nie

są wcale bardziej zadowoleni, gdy osiągają dochody wyższe. W celu przetestowania

czwartego modelu stworzone zostaną dwie zmienne richer i poorer:

Jeśli

r

y

y

>

wówczas

)

ln(

)

ln(

r

y

y

richer

−

=

0

=

poorer

Jeśli

r

y

y

<

wówczas

0

=

richer

)

ln(

)

ln(

y

y

poorer

r

−

=

Jeśli

r

y

y

=

wówczas

0

=

richer

0

=

poorer

Zastosowane w modelach dane pochodzą z niemieckiego badania panelowego German

Socio-Economic Panel (GSOEP) zawierającego dane dla zachodniej części Niemiec od 1984

roku, a dla wschodniej od 1990 roku. Analiza bazuje na danych z lat 1992-1997. Liczba

brakujących obserwacji jest niewielka, gdyż 90% respondentów odpowiedziało na pytanie o

SWB. Próbka składa się z 16 000 respondentów, wśród których 28% pochodzi ze wschodniej

części, 60% pracuje, a 48% to mężczyźni. Autorka oszacowała każdy model na 3 próbach: dla

całych Niemiec oraz oddzielnie dla wschodniej i zachodniej części. Rozdzielenie próbki ma

tutaj sens, gdyż uzyskane wyniki mogą się różnić z powodu podziału Niemiec przed rokiem

1990. Wschodnie Niemcy znajdowały się w odmiennej sytuacji ekonomicznej i pod inną

władzą polityczną. W wykorzystanej próbie zachodnia część odznacza się wyższym średnim

dochodem, a także wyższą wartością średniej satysfakcji z życia.

Warto

również zauważyć, że dochód rozpatrywany jest tutaj z punktu widzenia całego

gospodarstwa, czyli dochodu rodziny, natomiast grupa odniesienia jest związana ściśle

z danym respondentem. Oznacza to nieformalne założenie, że dana osoba porównuje swój

dochód do dyspozycji z dochodami do dyspozycji swojej grupy odniesienia.

Do estymacji modelu zastosowano uporządkowany probit. Dla zmiennej

nieobserwowalnej można zapisać następujące równanie:

∑

+

+

+

+

=

∗

k

nt

nt

k

k

nt

r

nt

nt

x

y

y

SWB

ε

δ

γ

β

α

,

,

gdzie n oznacza numer respondenta, t oznacza rok badania, x zbiór k zmiennych

objaśniających, m.in. wiek, wykształcenie, czy respondent pracuje, y oznacza

zlogarytmowany dochód gospodarstwa, y

r

zlogarytmowany dochód grupy odniesienia,

ε

składnik losowy.

W celu wykorzystania danych panelowych i uwzględnienia efektu indywidualnego

autorka zastosowała transformację Mundlaka, zakładającą, że efekt indywidualny jest

skorelowany z pewnymi zmiennymi obserwowalnymi, takimi jak dochód lub edukacja.

nt

n

nt

v

η

ε

+

=

,

n

j

n

j

j

n

z

v

ω

λ

+

=

∑

,

gdzie v oznacza efekt indywidualny,

η efekt losowy, natomiast

n

j

z

,

są uśrednionymi w czasie

wartościami zmiennych

nt

j

z

,

, które są podzbiorem zmiennych obserwowalnych x. Wartości

współczynników

λ

mogą mieć również interpretację ekonomiczną, jednak autorka zaznacza,

że zastosowała je tutaj jedynie w celu korekty statystycznej.

Pierwsza, najprostsza, specyfikacja modelu uwzględnia oprócz zmiennych x, tylko

dochód gospodarstwa y. Uzyskane wyniki są zgodne z oczekiwaniami. Zależność od wieku

ma kształt litery „U” z minimum dla około 40 lat. Pracujący deklarują wyższe zadowolenie

z życia. Również mieszkanie z ukochaną osobą zwiększa satysfakcję. Dochód gospodarstwa

jest istotny statystycznie i ma znak dodatni, a więc im wyższy dochód, tym wyższe SWB.

Współczynnik przy dochodzie jest większy dla wschodniej części Niemiec, co sugeruje, że

ubożsi mogą silniej reagować na zmianę dochodu. Autorka przetestowała wpływ dochodu na

SWB w porównaniu do innych zmiennych. W tym celu policzyła SWB dla reprezentantów

poszczególnych regionów (o średnich wartościach zmiennych x dla danego regionu). Dla

wschodu i zachodu uzyskała odpowiednio 3.643 i 3.760, co odpowiada kategorii siódmej w

skali od 0 do 10. Okazało się, że gdyby mieszkający samotnie reprezentant zachodu zaczął

nagle mieszkać z partnerem, to wzrost jego satysfakcji odpowiadałby 200% wzrostowi

dochodu. Dla reprezentanta wschodniej części wielkość ta wyniosła 61%. Dochód jest zatem

ważny w osiąganiu wyższego SWB, jednakże dla wschodniej części jego wpływ jest dość

duży również w porównaniu do innych zmiennych. Z drugiej strony sam dochód nie prowadzi

do wielkich zmian SWB. Wzrost dochodu, umożliwiający zmianę SWB reprezentanta

zachodniej części Niemiec z 3.760 na 4.760, musiałby wynieść 46 000 %, a reprezentanta

wschodu 2 000 % (z SWB 3.643 na 4.643). Spowodowałoby to podniesienie SWB o jedną

kategorię.

Drugi model uwzględnia oprócz dochodu gospodarstwa również średni dochód grupy

referencyjnej. Nie wprowadza to dużych zmian do poprzedniej części. Nowy współczynnik

ma zgodnie z oczekiwaniem wartość ujemną, natomiast co do wielkości podobną do

współczynnika dochodu. Oznacza to, że podwyżka wszystkich osób w danej grupie

odniesienia nie powoduje żadnych zmian SWB, gdyż satysfakcja z poprawy własnej sytuacji

finansowej jest niwelowana przez niezadowolenie ze wzrostu dochodu grupy odniesienia.

Trzecia specyfikacja modelu zamiast średniego dochodu grupy odniesienia

wprowadza różnicę między własnym dochodem a dochodem grupy odniesienia. Nowa

zmienna okazała się istotna jedynie dla próby całych Niemiec. Wprowadzona zmiana

natomiast spowodowała, że nieistotny stał się dochód gospodarstwa.

Zadaniem czwartego modelu było sprawdzenie asymetrii efektu porównawczego.

W tym celu zostały utworzone dwie nowe zmienne:

r

y

y

>

:

0

)

ln(

)

ln(

=

−

=

poorer

y

y

richer

r

r

y

y

<

:

)

ln(

)

ln(

0

y

y

poorer

richer

r

−

=

=

r

y

y

=

:

0

0

=

=

poorer

richer

Zgodnie z teorią asymetrii efektu porównawczego ubożsi odczuwają niezadowolenie

z faktu, że ich dochody są poniżej średniej grupy odniesienia, natomiast bogatsi nie są wcale

szczęśliwsi z powodu uzyskania dochodów powyżej przeciętnej. Oczekiwano więc, że

zmienna richer będzie nieistotna bądź znacznie mniejsza od zmiennej poorer. Po estymacji

modelu asymetria potwierdziła się w przypadku próbki całych Niemiec i zachodniej części.

Dla wschodniej części natomiast uzyskano symetrię, lecz obie zmienne okazały się nieistotne

statystycznie. W celu wyjaśnienia tego zjawiska autorka powołuje się na badania, jakie Senik

przeprowadziła dla Rosji. Uzyskała ona dodatni wpływ dochodu grupy odniesienia na

satysfakcję z życia, argumentując, że w gospodarkach niestabilnych wzrost dochodu grupy

odniesienia wywołuje efekt informacyjny. Ludzie obserwując pozytywne zmiany w otoczeniu

zaczynają wierzyć, że ich dochód ulegnie poprawie i tym samym zwiększa się ich

zadowolenie z życia. Mimo że nie powinno się porównywać Niemiec z Rosją, to gospodarka

wschodnio-niemiecka była dość niepewna, o czym świadczy wysokie bezrobocie. Efekt

informacyjny mógł więc występować na równi z efektem porównawczym doprowadzając do

uzyskanych oszacowań.

Zbadanie czterech różnych form modelu pozwoliło autorce wyciągnąć kilka wniosków

dotyczących natury wpływu, jaki ma dochód na subiektywną ocenę satysfakcji z życia.

Ogólnie rzecz biorąc wpływ ten nie jest zbyt duży, jednakże ma istotne znaczenie

w porównaniu z innymi zmiennymi. Zmiana dochodu powoduje większe zmiany satysfakcji

we wschodniej części Niemiec niż w zachodniej. Wzrost dochodu gospodarstwa nie wnosi

większych zmian, jeśli towarzyszy mu wzrost dochodu grupy odniesienia. Im większy dochód

gospodarstwa w porównaniu do otoczenia, tym większe zadowolenie odczuwają respondenci.

Asymetria efektu porównawczego została udowodniona dla zachodnich i całych Niemiec.