Przedimek

1

Przedimek

Przedimki w językach Europy  przedimek określony i nieokreślony jedynie

przedimek określony przedimek nieokreślony i określony po rzeczowniku jedynie

przyimek określony po rzeczowniku brak przedimka

Przedimek (łac. articulus) – część mowy

występująca przed rzeczownikiem (także

przed konstrukcją rzeczownikową, a

niekiedy również przed przymiotnikiem lub

liczebnikiem użytym rzeczownikowo),

wskazująca na jego kategorię określoności

lub nieokreśloności.

Odmianą przedimka jest rodzajnik, który

oprócz kategorii określoności lub

nieokreśloności rozróżnia jeszcze kategorię

rodzaju gramatycznego.

Występowanie przedimków w
różnych językach

Przedimki dzielą się na określone i

nieokreślone. W niektórych językach (np.

walijskim, hebrajskim czy esperanto)

występują jedynie przedimki określone.

Przedimki w tłumaczeniach na język polski

zwykle są pomijane. Wynika to z braku tej

części mowy w polszczyźnie.

Pomimo to, określoność bądź

nieokreśloność może być do pewnego stopnia wyrażana w języku polskim poprzez zastępcze użycie zaimków, w

szczególności zaimków wskazujących, lub też poprzez zmiany w szyku zdania. [1]

Zaimki wskazujące

To z nich stopniowo wyewoluował rodzajnik określony w innych językach europejskich [2] więc też podobnego

procesu można oczekiwać w języku polskim i innych językach słowiańskich. Tendencję tą potwierdza częstotliwość

ich użycia, np ten jest najczęściej występującym słowem w języku polskim, podobnie jak the w angielskim.

Pamiętasz tego punka, którego widzieliśmy któregoś dnia ? [ang. Do you remember the punk we saw the

other day ?]

Czy pamiętasz (ten) obraz, który Andrzej dostał ode mnie na Boże Narodzenie ? [ang. Do you

remember the picture, which Andrew got from me at Christmas ?]

W językach europejskich znaczenie wyróżniające i emocjonalne zaimków wskazujących częściowo pokrywa się ze

znaczeniem rodzajników określonych do dziś.

Przedimek

2

Szyk zdania

W szczególności jest to możliwe dla dopełnienia, poprzez umieszczenie go bliżej początku bądź końca zdania. W

przypadku języka mówionego może to być dodatkowo wzmocnione intonacja. W zdaniu (1) rzeczownik mężczyzna

jest nieokreślony, co podkreśla jego końcowa pozycja w zdaniu.

(1) Widziałem jak do pokoju wchodził mężczyzna. [ang. I saw a man coming into the room.]

W (2a) i (2b) rzeczownik mężczyzna jest już wyraźnie określony, n.p. jest to ten sam mężczyzna ze zdania (1).

Podkreśla to pozycja bliższa początkowi zdania.

(2a) Kiedy wszedłem zobaczyłem, że mężczyzna stal przy oknie. [ang. When I entered I saw that the

man was standing by the window.]

(2b) Kiedy wszedłem zobaczyłem, że ten mężczyzna stał przy oknie. ( → dodatkowo podkreślając przy

użyciu rodzajnika określonego)

Dla porównania, umieszczenie owego rzeczownika na końcu zdania sugerowałoby nieokreśloność.

(2c) Kiedy wszedłem zobaczyłem, że przy oknie stał mężczyzna. [ang. When I entered I saw that by the

window stood a man.]

(2d) Kiedy wszedłem zobaczyłem, że przy oknie stał jakiś mężczyzna. ( → z dodatkowym

wzmocnieniem jakiś )

W poniższych przykładach natomiast użycie rodzajnika sugeruje co innego niż szyk zdania. W efekcie takiej

sprzeczności zdania te brzmią stylistycznie nieelegancko:

(2e) Kiedy wszedłem zobaczyłem, że przy oknie stał ten mężczyzna.

(2f) Kiedy wszedłem zobaczyłem, że jakiś mężczyzna stał przy oknie.

Przedimek w języku angielskim

W języku angielskim rozróżniamy trzy rodzaje przedimków:

• a/an – nieokreślone;

• the – określony;

• zerowy.

a/an – przedimki nieokreślone

W języku angielskim przedimek nieokreślony występuje w dwóch formach:

• a – gdy dany wyraz wymawiamy rozpoczynając go spółgłoską, np.: a cat ([jakiś] kot); a room (pokój) itp.

Stosujemy go również, gdy wymawiamy dany wyraz zaczynając od spółgłoski lub półsamogłoski, chociaż

piszemy go rozpoczynając samogłoską w polskim rozumieniu (w języku polskim zapis literowy wyrazu

odpowiada najczęściej głoskom), np.: a university (wymawiamy juni...).

• an – stosujemy, gdy dany wyraz wymawiamy zaczynając od samogłoski, np.: an article, an orange, an hour

(wymawiamy auɘ)

Przedimek

3

Zastosowanie

Przedimków a/an używamy wyłącznie przed rzeczownikiem policzalnym w liczbie pojedynczej,

• gdy mówimy o danej rzeczy lub osobie po raz pierwszy – pozostaje ona dla rozmówcy bliżej nieokreślona.

• Stosujemy je szczególnie często po czasowniku to be (być) – mówiąc o reprezentowaniu jakiejś większej

kategorii (ktoś/coś jest kimś/czymś).

• Używamy ich także zamiennie ze słowem one, np.: an hour/one hour [godzina], ale three hours' (bez a/an!).

Szczególnie przed określeniami ilości lub liczby używa się a/an zamiast one, np.: a half [jedna druga, połowa]; a

couple [para, dwa], a dozen [tuzin].

• Dzięki przedimkom tym możemy również określić miarę bądź częstotliwość. a/an oznacza wtedy tyle co per [na,

przez], np.:

once a day [raz dziennie, raz na dzień];

twice a month [dwa razy w miesiącu, na miesiąc];

two times a year [dwa razy do roku, rocznie].

An apple a day [(jedno) jabłko dziennie].

the – przedimek określony

Przedimek określony the jest najpopularniejszym słowem angielskim. Stosuje się go do określenia czegoś, co w

danej sytuacji jest jednoznaczne, o czym była mowa wcześniej. Gdy więc mówi się o czymś/kimś po raz pierwszy,

rzeczownik ten poprzedzony jest nieokreślonym a/an. Jeżeli jednak wspomina się o czymś/kimś znowu, zamiast

nieokreślonego a/an należy użyć the. Np.:

He sold a house. [(on)Sprzedał (jakiś)dom.]

It was quite silly to sell the house now, but he did it. (To było trochę głupie sprzedawać (ten) dom teraz,

ale sprzedał go.)

(Zauważmy, że z obu zdań nie wynika, że to był jego dom. W pierwszym zdaniu mamy informacje o

tym, że pewien dom został sprzedany, a w drugim mowa, że głupio było sprzedać dom, o którym mowa

w zdaniu pierwszym.)

Zastosowanie

• gdy mowa o rzeczy wspomnianej wcześniej;

• w sytuacji, kiedy mowa o konkretnej rzeczy (chociaż wspomniano o niej po raz pierwszy), np.:

Don't the roses look lovely? (Czy te róże nie wyglądają uroczo? → mowa o konkretnych różach)

Excuse me, which way is the center? (Przepraszam, w którą stronę jest centrum? → chodzi o centrum

danego miasta)

• kiedy powszechnie wiadomo, o jaką rzecz chodzi, np.:

The Earth moves round the Sun. [Ziemia kręci się wokół Słońca.] (Nie ma innej Ziemi ani innego

Słońca. Porównaj też The Beatles etc.)

• kiedy rzeczownik opisany jest dodatkowymi słowami, które wskazują na konkretną rzecz, np.:

The bicycle John bought last week has been stolen. [Rower, który John kupił w zeszłym tygodniu,

został skradziony.]

• gdy mowa o rzeczy, która generalnie była już wspomniana (która jest składnikiem rzeczy wspomnianej), np.:

It's a fine bicycle, but the brakes don't work. [Rower jest w porządku, ale (jego) hamulce nie działają.]

• jeśli mówimy o rzeczach, które są jedyne, np.:

Przedimek

4

This is the only pair of gloves I have. [To jest jedyna para rękawiczek jaką mam.] (uwaga na "an only

child" = jedynak; "the only child" = jedyne dziecko /w jakimś miejscu, w jakiejś sytuacji, w jakiejś

grupie itp./)

• mówiąc o mediach generalnie: the theatre, the press, the radio, the internet, itp.

Przedimek zerowy

W niektórych sytuacjach mówimy o tzw. przedimku zerowym. Mamy do czynienia z jego "występowaniem" (przed

rzeczownikiem fizycznie nie znajduje się wtedy nic) w przypadku liczby mnogiej i nazw własnych. Istnieją tu jednak

liczne wyjątki.

Przedimek w języku francuskim

W języku francuskim występuje rodzajnik.

Przedimek języka niemieckiego

W języku niemieckim występuje rodzajnik.

Przedimek w esperanto

W języku esperanto istnieje jedynie przedimek określony (esp. la difina artikolo) la. Pierwsza reguła w Fundamento

de Esperanto z 1905 r. brzmi: "Przedimka nieokreślonego nie ma; jest tylko określony la, wspólny dla wszystkich

rodzajów, przypadków i liczb." [3]

Ludwik Zamenhof nie sprecyzował dokładniej zasad jego użycia, mówiąc jedynie, że jest używany tak jak w

językach narodowych.

Poprawne zastosowanie przedimka sprawia trudności szczególnie tym, w których języku ojczystym nie istnieją ani

przedimki, ani rodzajniki – w tym również Polakom. Poza tym szczegółowe reguły stosowania przedimków i

rodzajników w poszczególnych językach narodowych różnią się, a niekiedy są nawet sprzeczne,

(np. Lubię muzykę: ang. I like music. – fr. J'aime la musique. – niem. Ich mag Musik. – węg. Szeretem a zenét.)

(np. cały świat: ang. the whole world – fr. tout le monde – niem. die ganze Welt – węg. az egész világ – różna

pozycja przedimka).

Dlatego z biegiem czasu formułowano coraz bardziej szczegółowe wskazówki, kiedy używać słówka la w języku

esperanto.

Bardzo ogólną zasadę można podać następująco: Rzeczownik należy poprzedzić przedimkiem la, gdy:

– mówimy o czymś już wspomnianym, znanym, zdefiniowanym,

– mówimy o czymś jedynym, jedynym w swoim rodzaju.

(A więc przedimek zastępuje po prostu wyrazy: ten, ten określony i powinien być stosowany tylko wtedy, gdy po

próbnym podstawieniu zamiast niego wymienionych wyrazów, sens wypowiedzi nie zmienia się.)

Mi vidis la kuraciston. – Widziałem (wiadomo, którego) lekarza.

Mi vidis kuraciston. – Widziałem (jakiegoś) lekarza.

W pierwszej połowie XX w. obszerniejsze omówienie stosowania przedimka la można było znaleźć w

podręcznikach:

Fruictier-Grenkamp, Kompleta Gramatiko kaj Vortfarado (Kompletna gramatyka i słowotwórstwo) [1930]

oraz

Kálmán Kalocsay, Lingvo, Stilo, Formo (Język, styl, forma) [1931].

Przedimek

5

"Przedimek nieokreślony w języku esperanto nie istnieje. Jednak spotyka się wyraz unu (jeden), używany w tym

znaczeniu.

Jest to, jeśli nie błędem gramatycznym, to przynajmniej stylistycznym, popełnianym pod wpływem języka

ojczystego.

W przypadku rzeczywistej konieczności można użyć iu (któryś) – gdy chodzi o coś/kogoś wydzielonego z pewnej

grupy – lub ia (jakiś) – gdy chodzi o coś/kogoś zupełnie niezdefiniowanego. [...] Nie można jednak powiedzieć *Li

estas unu bona homo, tak jak należałoby powiedzieć w języku niemieckim: Er ist ein guter Mensch." [Kalocsay,

Sintakso]

Kilka lat później węgierski lekarz, Kálmán (Kolomano) Kalocsay oraz francuski językoznawca, prof. Gaston

Waringhien (wieloletni prezydent Akademio de Esperanto) wydali wspólnie Plena Gramatiko de Esperanto (Pełną

gramatykę esperanta) [1935], która, wielokrotnie poprawiana i uzupełniana, stała się po latach Plena Analiza

Gramatiko de Esperanto (Pełną gramatyką opisową esperanta) [1985]. Użyciu przedimka poświęcono tam już

znacznie więcej miejsca.

W niedawno wydanej książce – w całości dostępnej w Internecie w języku esperanto Plena Manlibro de Esperanta

Gramatiko

[4]

(Pełny podręcznik gramatyki esperanckiej) [2005], której autorem jest Szwed, członek Akademio de

Esperanto, Bertil (Bertilo) Wennergren, przedimek la zajmuje już wiele stron. [5]

Przedimki w języku węgierskim

W języku węgierskim występują przedimki określone (węg. határozott névelő) a / az oraz przedimek nieokreślony

(węg. határozatlan névelő) egy. Przedimek określony a używany jest przed wyrazami rozpoczynającymi się

spółgłoską, natomiast az – przed wyrazami rozpoczynającymi się samogłoską.

Przedimki określone występują w liczbie pojedynczej i mnogiej, przedimek nieokreślony – tylko w liczbie

pojedynczej (egy oznacza również jeden).

Poprawne użycie przedimka określonego:

• Przedimkiem określonym a / az poprzedzamy rzeczowniki, nazywające przedmioty / osoby już nam znane, np.

Elolvasztam a könyvet. (Przeczytałam/em (tę) książkę.)

• Nie używamy przedimka określonego przed imionami i nazwiskami osób, np. Kiss Péter, Kovács István, János,

Géza.

Jeżeli jednak imię lub nazwisko poprzedzone jest przydawką, zawsze stawiamy przed całą frazą przedimek

określony, np. a nagy Kossuth (wielki Kossuth), az öreg János (stary János).

• Nazwy zjawisk atmosferycznych i zwierząt zawsze poprzedzamy przedimkiem określonym, np. a Villám

(błyskawica), a Juh (owca).

• Przed nazwami krajów i miast, występującymi bez przydawki, nie stawiamy przedimka określonego, np.

Lengyelország (Polska), Moszkva (Moskwa), Sándorfalva (wieś Sándorfalva).

• Przedimek określony stawiamy zawsze przed nazwami rzek, jezior, mórz i gór, jak również przed wszystkimi

nazwami geograficznymi, poprzedzonymi przydawką, np. a Visztula (Wisła), a Balaton (jezioro Balaton), az

Északi-tenger (Morze Północne),

a Mátra (góry Mátra), a napos Spanyolország (słoneczna Hiszpania), a szép Pécs (piękny Pécs).

• Przedimek określony ma często wartość uogólniającą, np. A jó kutya mindig éber. (Dobry pies jest zawsze

czujny.)

Poprawne użycie przedimka nieokreślonego:

Przedimek nieokreślony egy (jakiś, pewien) stosuje się w następujących wypadkach:

• jeżeli mamy na myśli jakąś jedną nieokreśloną osobę lub przedmiot, np. Olvasztam egy könyvet. (Czytałam/em

jakąś książkę.),

Volt egyszer egy ember. (Był raz pewien człowiek.), Egy gyerek lépett be az ajtón. (Jakieś dziecko weszło do

Przedimek

6

pokoju.);

• w połączeniu z akcentowaną przydawką (między przydawką a wyrazem określonym przez przydawkę), np. kiváló

egy ember (wybitny człowiek), szép egy könyv (piękna książka);

• przed nazwami osób używanymi w znaczeniu imion pospolitych, np. Egy Ady veszett el benne. (Zginął z nim

człowiek na miarę Adyego.);

• przed wyrazami oznaczającymi bliżej nieokreśloną miarę, ilość itp., np. Alszom egy keveset. (Prześpię się

trochę.), Írok egy pár sort. (Napiszę kilka słów.).

Zobacz też

• Rodzajnik

• Rzeczownik

Przypisy

[1] http:/

/

www.

fondsgustaveguillaume.

ulaval.

ca/

articles/

prof/

bacz/

art_1.

htm

[2] http:/

/

books.

google.

com/

books?id=Nj5fD_uRsAUC&

lpg=PA96&

ots=fE10MTgk1S&

dq=development%20definite%20article%20polish&

pg=PA96#v=onepage&

q=development%20definite%20article%20polish&

f=false

[3] http:/

/

www.

akademio-de-esperanto.

org/

fundamento/

index.

html

[4] http:/

/

www.

bertilow.

com/

pmeg/

index.

html

[5] http:/

/

www.

bertilow.

com/

pmeg/

gramatiko/

difiniloj/

la/

index.

html

Źródła i autorzy artykułu

7

Źródła i autorzy artykułu

Przedimek  Źródło: http://pl.wikipedia.org/w/index.php?oldid=24290935  Autorzy: Athantor, Eswues, Frglz, Fringo, Kicior99, Lcamtuf, Malarz pl, PMG, PS., Picus viridis, Qurqa, Reqamst,
Reytan, The foe, Tilia, Tomq, Turkusowy smok, William8, WilliamPoland, 19 anonimowych edycji

Źródła, licencje i autorzy grafik

Plik:EuropeArticleLanguages.png  Źródło: http://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Plik:EuropeArticleLanguages.png  Licencja: GNU Free Documentation License  Autorzy: User:Daniel
Nikolić

Licencja

Creative Commons Attribution-Share Alike 3.0 Unported
http:/

/

creativecommons.

org/

licenses/

by-sa/

3.

0/