dr Ewa Majewska

Stowarzyszenie "W stronę Dziewcząt"

PROJEKT: Jej portret. Propozycje scenariuszy lekcji z historii, literatury i edukacji obywatelskiej. Szkolenia

dla nauczycielek i nauczycieli.

MODUŁ III. Kobiety i mężczyźni jako obywatele i obywatelki.

Prawa Kobiet i Dziewcząt.

Lekcja 5

.

Wspólnota i mniejszości. W stronę społeczeństwa solidarnego.

Cele: Rozwijanie cnót społecznych i obywatelskich; budowanie tożsamości osobowej, narodowej, etnicznej
oraz zadomowienie w tradycji kultury europejskiej; rozwijanie świadomego, krytycznego odbioru dzieł kultury
(także masowej) oraz samodzielnego poznawania różnych obszarów humanistyki; rozwijanie postaw tolerancji i
eliminowanie postaw ksenofobicznych.

Treści nauczania: Jednostka - grupa - społeczeństwo; tożsamość i wielowymiarowość człowieka; konflikty
społeczne, harmonia społeczna; wzory obywatelskiego działania, rola interesów grupowych; postawy
prospołeczne; wolność, odpowiedzialność, tolerancja; nakładanie się rozmaitych form dyskryminacji; piętno i
stereotypy; mniejszości narodowe, etniczne, seksualne.

Zadania szkoły: Sprzyjanie angażowaniu się uczniów w indywidualne i zespołowe działania na rzecz
wspólnego dobra i dobra innych; pomoc uczniom w rozpoznaniu i realizowaniu ich praw i powinności;
tworzenie warunków do wymiany poglądów uczniów; omawianie roli mediów w komunikacji społecznej oraz
analizowanie form przekazu radia, telewizji, Internetu, prasy; przygotowanie uczniów do ich krytycznego
odbioru.

Metoda: analiza tekstów literackich i biografii, dyskusja, praca w grupach.

Rezultaty zajęć:

uczennica/ uczeń potrafi: wskazać różnicę pomiędzy mniejszościami seksualnymi, etnicznymi, narodowymi;
wskazać podstawowe prawa mniejszości; zdiagnozować formy dyskryminacji, z jakimi mogą się spotkać:
imigrantki i imigranci; przedstawiciele i przedstawicielki mniejszości narodowych i etnicznych; osoby
niepełnosprawne.

Uczennica/ uczeń zna: mniejszości narodowe i etniczne zamieszkałe w Polsce, podstawowe informacje o
mniejszościach; definicje pojęć takich, jak: piętno, solidarność, działania antydyskryminacyjne; formy
nakładania się podstawowych form dyskryminacji.

Wprowadzenie.

Jak pisze Jennifer Jackson Preece, <"mniejszości" są politycznymi outsiderami, rzucającymi

wyzwania przeważającym zasadom prawomocności>. (za: J. J. Preece, Prawa mniejszości, Warszawa 2007).
Samo istnienie mniejszości zakłóca bowiem wyobrażenie o jednorodności społeczeństwa zamieszkującego teren
państwa oraz zwiastuje możliwość pojawienia się sporów odnośnie przepisów i wyznawanych publicznie
wartości. Dramatyczna historia XX wieku, a szczególnie czystki etniczne, ludobójstwa i Holocaust wskazały
jednak na to, iż sytuacja mniejszości powinna stać się tematem ustaleń międzynarodowych oraz regulacji
prawnych.

1

Stowarzyszenie "W stronę Dziewcząt"; PROJEKT: Jej portret. Propozycje scenariuszy lekcji z historii, literatury i edukacji

obywatelskiej. Moduł III, lekcja 5. Wspólnota i mniejszości. W stronę społeczeństwa solidarnego.

Prawa mniejszości i grup dyskryminowanych posiadają nieco inną historię i mechanizmy ochronne. Dotyczą
również innych grup. Warto młodzieży wskazać różnice i podobieństwa pomiędzy tymi różnymi grupami
podmiotów prawa. W przepisach prawa międzynarodowego wyróżnia się cztery podgrupy mniejszości:

−

religijne;

−

rasowe;

−

językowe;

−

etniczne.

W Polsce sytuację mniejszości reguluje osobna ustawa (Ustawa o mniejszościach narodowych i etnicznych oraz
o języku regionalnym; Dz. U. z dnia 31 stycznia 2005 r.). Mniejszości narodowe są na ogół społecznościami
posiadającymi odrębny język i pochodzenie etniczne, czasem również religię. Zdarza się także, że są rasowo
odmienne od większości ludności zamieszkujących dany obszar. Warto skądinąd pamiętać o tym, że
posługiwanie się pojęciem "rasy" budzi współcześnie wiele kontrowersji, i choć nadal występuje ono w
przepisach międzynarodowych oraz stanowi ważny element działań antydyskryminacyjnych, jest
kwestionowane jako utrwalające szereg stereotypów. Najlepiej w związku z tym posługiwać się określeniami:
"kolor skóry" lub "pochodzenie etniczne", a unikać pojęcia "rasy".

Podstawowe instrumenty prawne służące ochronie praw mniejszości zostaną tu jedynie wspomniane, ich

szczegółowe omówienie i przykłady znajdują się w scenariuszu lekcji poświęconej prawom człowieka w Polsce,
Europie i na świecie.

Zjawiskiem szczególnie interesującym jest nakładanie się rozmaitych postaci dyskryminacji, które wiąże

się w istotny sposób z kwestią społecznego funkcjonowania mniejszości. Otóż kobieta - przedstawicielka
mniejszości będzie przynajmniej potencjalną ofiarą przynajmniej dwóch postaci dyskryminacji - ze względu na
płeć oraz pochodzenie. Jeśli jej kolor skóry będzie odbiegał od lokalnych standardów - będzie osobą, której
mogą dotyczyć już trzy formy dyskryminacji - ze względu na płeć, pochodzenie i kolor skóry. Jeśli do tego
będzie lesbijką, osobą niepełnosprawną i w podeszłym wieku - tych potencjalnych przynajmniej form
dyskryminacji będzie aż sześć.

Uważamy, że warto wyczulać młodzież na to nakładanie się postaci i form dyskryminacji. Skoro w

scenariuszu tym nie możemy szczegółowo roztrząsać dyskryminacji ze względu na płeć, proponujemy, by
niniejsza lekcja była przeprowadzana po zajęciach o "kobietach i mężczyznach" w społeczeństwie. Z drugiej
strony zaś - ponieważ brakuje w niej miejsca na wyjaśnienie podstawowych mechanizmów ochrony praw
mniejszości - sugerujemy, by bezpośrednio po niniejszych zajęciach zająć się prawami człowieka. Tak czy siak
pojawią się tu wątki omawiane również w innych scenariuszach, niemniej tylko w sytuacji, gdy będzie to
niezbędne.

Proponujemy, by zajęcia rozpocząć ćwiczeniem, które nieco podniesie zaangażowanie grupy -

ćwiczeniem z kategorii tzw. "energizerów", czyli ćwiczeń podnoszących energię grupy. Jest to szczególnie
wskazane, gdy zajęcia są pierwsze, i uczniowie oraz uczennice są nieco "niedobudzeni" albo, gdy zajęcia są
ostatnią, np 6-7 godziną zajęć, i młodzież jest zmęczona. Oczywiście, możemy też pominąć to ćwiczenie,
niemniej - wiąże się ono z tematem zajęć pokazując, co oznacza "słyszalność" lub "niesłyszalność" danej grupy
oraz nastawienie na wysłuchanie komunikatu lub jego brak. Kolejne elementy zajęć są związane z definicjami i
informacjami o mniejszościach rasowych i etnicznych. Ćwiczenie końcowe pokazuje rozmaite wersje splotu
form dyskryminacji. Jako pracę domową proponujemy ćwiczenie, które umożliwi młodzieży skorzystanie z
internetu oraz samodzielne wyszukanie i syntezę informacji o mniejszościach.

Sugerujemy, by - jeśli w naszej klasie lub grupie występują przedstawiciele lub przedstawicielki

mniejszości - przygotować informacje na temat grupy mniejszościowej, z której wywodzą się te osoby.
Sugerujemy, by zaproponować przedstawicielom/ przedstawicielkom mniejszości krótkie omówienie ich
sytuacji, zwyczajów i problemów, niemniej - tylko pod warunkiem, że się na to zgodzą (wszelkie naleganie czy
przymus są w tej sytuacji bardzo szkodliwe).

Ćwiczenie otwierające (energizer; do 5 minut)

Do przeprowadzenia ćwiczenia wymagana jest sala gimnastyczna lub sala wygłuszona lub sala, w której

głośne krzyki nie będą przeszkadzały klasom sąsiadującym.

Dzielimy młodzież na 4 grupy i rozmieszczamy naprzemiennie, tak, jak do gry w dwa ognie. Grupy 1 i 3

oraz 2 i 4 stanowią przeciwne zespoły. Potem prosimy, by grupy 1 i 4, które mają po 4-5 osób, naradziły się po

2

Stowarzyszenie "W stronę Dziewcząt"; PROJEKT: Jej portret. Propozycje scenariuszy lekcji z historii, literatury i edukacji

obywatelskiej. Moduł III, lekcja 5. Wspólnota i mniejszości. W stronę społeczeństwa solidarnego.

cichu, jakie hasło krzyczą do swoich grup partnerskich (hasło powinno mieć max 3 słowa; oczywiście grupy
partnerskie to odpowiednio grupy 3 i 2). Potem prosimy, by grupa 2 zaczęła krzyczeć jakieś dowolne,
zagłuszające słowa, natomiast chwilę później grupa 1 zaczyna krzyczeć do grupy 3 swoje wymyślone chwilę
wcześniej hasło, a grupa 2 ją zagłusza. Zadanie polega na tym, by grupa 3 rozszyfrowała, co krzyczy grupa 1.
Potem następuje zmiana, grupa 3 rozpoczyna zagłuszanie, zaś grupa 4 krzyczy do grupy 2 swoje hasło, a grupa 2
próbuje je rozszyfrować.

Całe ćwiczenie powinno trwać 3-5 minut. Po zakończeniu zabawy zajmujemy miejsca i podsumowujemy

ćwiczenie. Czy lepiej było krzyczeć hasło równo, czy nie miało to znaczenia? Czy ważna była prostota hasła?
Co stanowi o powodzeniu mniej licznych grup krzyczących hasła?

Potem warto powiedzieć młodzieży, że sytuacja mniejszości narodowych, etnicznych i seksualnych jest

częściowo podobna do sytuacji grup 1 i 4, które są mniej liczne, i krzycząc swoje hasła muszą zachować
spójność, zgodność etc. Grupy 2 i 3, które symbolizują tu społeczną większość, mogą krzyczeć dowolnie, i tak
rezultat będzie zagłuszający. Skądinąd - pewna część społecznej większości zawsze jest wyczulona na
problematykę większości, i stara się ją usłyszeć.

Ćwiczenie: definicje (około 10 minut).

Podziel młodzież na 8 grup, i rozdaj definicje. Poproś, żeby uczniowie i uczennice przeczytali je,

następnie przedyskutujcie je. Bardzo wskazane byłoby podanie młodzieży przykładów grup lub zachowań
opisywanych przez te definicje - możesz poprosić, by młodzież spróbowała sama je wymyślić czytając definicje
w grupach, jeśli to się nie uda - podaj przykłady, które zamieszczamy pod każdą z definicji. Porozmawiajcie o
różnicach między imigrantami, uchodźcami i mniejszościami narodowymi - to jest bardzo ważne, a mało znane.

Mniejszość narodowa: grupa obywateli polskich, która spełnia łącznie następujące warunki:
1) jest mniej liczebna od pozostałej części ludności Rzeczypospolitej Polskiej;
2) w sposób istotny odróżnia się od pozostałych obywateli językiem, kulturą lub tradycją;
3) dąży do zachowania swojego języka, kultury lub tradycji;
4) ma świadomość własnej historycznej wspólnoty narodowej i jest ukierunkowana na jej
wyrażanie i ochronę;
5) jej przodkowie zamieszkiwali obecne terytorium Rzeczypospolitej Polskiej od co najmniej
100 lat;

6) utożsamia się z narodem zorganizowanym we własnym państwie.

(definicja pochodzi z Ustawy z dnia 6 stycznia 2005 r. o mniejszościach narodowych i etnicznych oraz o języku
regionalnym; Dz. U. z dnia 31 stycznia 2005 r.)

Przykłady mniejszości narodowych w Polsce: Niemcy, Rosjanie, Słowacy.

Uchodźca: osoba, która „na skutek uzasadnionej obawy przed prześladowaniem z powodu swojej rasy,

religii, narodowości, przynależności do określonej grupy społecznej lub z powodu przekonań politycznych
przebywa poza granicami państwa, którego jest obywatelem, i nie może lub nie chce z powodu tych obaw
korzystać z ochrony tego państwa” (według Konwencji Genewskiej z 1951 roku).
Przykłady uchodźców: ludność pochodząca z terytoriów objętych wojną (uchodźcy z byłej Jugosławii,
Rwandy etc).

Imigracja:

1. «napływ ludności obcej do jakiegoś kraju w celu osiedlenia się w nim»
2. «ludność cudzoziemska osiadła w jakimś kraju»
• imigracyjny • imigrant • imigrancki • imigrantka • imigrować
(za: Słownik Języka Polskiego PWN)
Przykłady imigrantów: Wietnamczycy, Białorusini, Ukraińcy w Polsce; Polacy w Wielkiej Brytanii,
Niemczech czy Irlandii.

Mowa nienawiści: wypowiedzi (ustne i pisemne) i przedstawienia ikoniczne lżące, oskarżające, wyszydzające i
poniżające grupy i jednostki z powodów po części przynajmniej od nich niezależnych – takich, jak
przynależność rasowa, etniczna i religijna, a także płeć, preferencje seksualne, kalectwo czy przynależność do

3

Stowarzyszenie "W stronę Dziewcząt"; PROJEKT: Jej portret. Propozycje scenariuszy lekcji z historii, literatury i edukacji

obywatelskiej. Moduł III, lekcja 5. Wspólnota i mniejszości. W stronę społeczeństwa solidarnego.

„naturalnej” grupy społecznej, jak mieszkańcy pewnego terytorium, reprezentanci określonego zawodu,
mówiący określonym językiem itp (za: S. Kowalski i M. Tulli Mowa nienawiści. Raport 2001, Warszawa
2003).
Przykłady mowy nienawiści: "Nienawidzę czarnuchów", "Pedały do gazu"

Rasizm: oznacza wszelkie zróżnicowanie, wykluczenie, ograniczenie lub uprzywilejowanie z powodu rasy,
koloru skóry, urodzenia, pochodzenia narodowego lub etnicznego, które ma na celu lub pociąga za sobą
przekreślenie bądź uszczuplenie uznania, wykonywania lub korzystania, na zasadzie równości z praw człowieka
i podstawowych wolności w dziedzinie politycznej, gospodarczej, społecznej i kulturalnej lub w jakiejkolwiek
innej dziedzinie życia publicznego. (definicja pochodzi z art. 1. Międzynarodowej Konwencji w sprawie
likwidacji wszelkich form dyskryminacji rasowej z 1966 roku, ratyfikowanej przez Polskę w 1969 roku, Dz. U.
z dnia 6 września 1969 r.)
Przykłady zachowań rasistowskich: działania: np. pobicia i zabójstwa osób o innym, niż najbardziej w
danym kraju rozpowszechniony kolorze skóry; wypowiedzi: "wszyscy Czarni to lenie", "Kobiety
ciemnoskóre są nadpobudliwe seksualnie".

Homofobia - termin stworzony przez Georga Weinberga oznaczający lęk przed osobami o nieheteroseksualnej
orientacji psychoseksualnej (gejami, lesbijkami, osobami biseksualnymi). Homofobia manifestuje się poprzez
negatywne uczucia kierowane przeciwko gejom i lesbijkom (od wrogości, wstrętu i obrzydzenia przez pogardę,
pobłażliwość lekceważenie aż po wyniosły protekcjonalizm) oraz przez wiarę w stereotypy, tzn. nadmiernie
uogólnione, najczęściej fałszywe przekonania na temat cech i zachowań osób homoseksualnych. Homofobia
może też przejawiać się w postaci wrogich zachowań wymierzonych przeciwko osobom homoseksualnym,
począwszy od poniżających żartów, obraźliwych wyzwisk, poprzez nierówne traktowanie w pracy i rozmaitych
sytuacjach społecznych aż po zbrodnie nienawiści. Przejawianie się uprzedzenia w czynach nosi nazwę
dyskryminacji. (na podstawie definicji opracowanej przez Stowarzyszenie Lambda).
Przykłady zachowań homofobicznych: działania: np. pobicia i zabójstwa osób nieheteroseksualnych;
wypowiedzi: "Geje nie powinni pracować w szkołach", "lesbijki to kobiety, których nie chciał żaden
mężczyzna".

(poniższe definicje pojawiają się również w zajęciach o kobietach i mężczyznach w społeczeństwie oraz w
polityce, niemniej warto je tu powtórzyć)

Stereotyp, myślenie stereotypowe: pogląd uproszczony, pozbawiony racjonalnego uzasadnienia, przekazywany
w ramach tradycji czy obyczaju, przeważnie artykułowany w mowie potocznej, często w formie
nieuzasadnionego uogólnienia. Stereotypy to gotowe, utrwalone w danym języku przekonania o członkach innej,
„obcej” grupy. Niewątpliwie pełnią one funkcję wyjaśniającą skomplikowane zjawiska, są też zazwyczaj
stwierdzeniami, które łączą wyznające je osoby w szczególnego rodzaju wspólnotę (skoro cała moja rodzina
żywi przekonanie, że blondynki są głupie, to ja, żeby rzeczywiście się z nią związać, nie mogę twierdzić
inaczej). (ta i dwie następne definicje pochodzi z poradnika dla nauczycielek i nauczycieli Równa szkoła
autorstwa E. Majewskiej i E. Rutkowskiej).
Przykłady stereotypów: "Wszystkie kobiety są słabe z matematyki", "Każdy Żyd to oszust", "Wszyscy
Wietnamczycy jedzą psy".

Dyskryminacja: zjawisko gorszego traktowania jakiejś osoby lub grupy osób uzasadniane przez sprawcę
przynależnością ofiary do określonej grupy społecznej, płciowej, etnicznej i in. (zazwyczaj dotyka kobiety,
osoby niepełnosprawne, przedstawicieli mniejszości). Można wyróżnić dyskryminację bezpośrednią (tu motyw
gorszego traktowania jest wyrażony wprost) oraz pośrednią (motyw postępowania jest ukryty). Ta druga
odmiana występuje wtedy, gdy postanowienie, kryterium lub praktyka, które pozornie powoduje dla wszystkich
takie same konsekwencje, niektóre osoby stawia w gorszej sytuacji.

4

Stowarzyszenie "W stronę Dziewcząt"; PROJEKT: Jej portret. Propozycje scenariuszy lekcji z historii, literatury i edukacji

obywatelskiej. Moduł III, lekcja 5. Wspólnota i mniejszości. W stronę społeczeństwa solidarnego.

Przykłady zachowań dyskryminacyjnych: niedopuszczanie kobiet do pracy w określonych zawodach,
blokowanie awansu zawodowego kobiet lub przedstawicielek/ przedstawicieli mniejszości.

Seksizm: działanie i myślenie dające się zakwalifikować jako dyskryminacja ze względu na płeć biologiczną
(ang. sex). Przeważnie dyskryminacja ze względu na płeć dotyczy kobiet, aczkolwiek zdarza się również wobec
mężczyzn. Za seksistowskie możemy uznać wszelkie teorie wskazujące na płeć jako na uzasadnienie gorszego
traktowania, zachowania wprost bądź skrycie dyskryminujące kobiety, dowcipy i przysłowia stawiające kobiety
w złym świetle lub uzasadniające stosowanie wobec nich przemocy. W Polsce najczęściej podawanymi
przykładami dyskryminacji mężczyzn są: obowiązek służby wojskowej oraz względne trudności związane z
uzyskiwaniem praw rodzicielskich.
Przykłady zachowań seksistowskich: wykluczenie kobiet z procesów decyzyjnych, otwarte lub skryte
deprecjonowanie osiągnięć zawodowych kobiet; nadmierne skupienie na atrakcyjności seksualnej kobiet.

Ćwiczenie: Jakie mniejszości mieszkają w Polsce? (5 minut)

Przepisz na tablicy poniższą listę narodowości, mniejszości narodowych i etnicznych. Po każdej zapytaj klasę,
czy wymieniona właśnie grupa jest uznawana za mniejszość narodową lub etniczną w Polsce. Porozmawiaj z
uczniami i uczennicami o tym, czy znacie przedstawicieli lub przedstawicielki mniejszości, jakich, jak są
traktowani przez otoczenie etc. Jeśli w klasie jest przedstawiciel lub przedstawicielka mniejszości, warto
zaproponować jej/ jemu krótką opowieść o jej/ jego mniejszości.

LISTA : Amerykanie, Włosi, Niemcy, Rosjanie, Romowie, Kurdowie, Palestyńczycy, Litwini, Czesi,
Koreańczycy, Wietnamczycy, Białorusini, Ukraińcy, Rosjanie, Tatarzy, Holendrzy, Szwedzi, Łemkowie,
Karaimi, Kozacy, Ormianie, Słowacy, Karaimi, Żydzi, Irańczycy.

Jak czytamy w opracowaniu MSWiA, w Polsce mieszkają przedstawiciele i przedstawicielki 9 mniejszości

narodowych – Białorusini, Czesi, Litwini, Niemcy, Ormianie, Rosjanie, Słowacy, Ukraińcy, Żydzi – oraz 4
mniejszości etnicznych: Karaimi, Łemkowie, Romowie i Tatarzy. Ze spisu ludności z 2002 roku wynika, że
przynależność do mniejszości deklaruje 253 228 osób.

Ćwiczenie : prawa mniejszości narodowych, etnicznych i seksualnych (około 10 minut)
Rozdaj młodzieży poniższe fragmenty przepisów polskich i zagranicznych oraz po 1 egzemplarzu listy instytucji
i organizacji społecznych wspierających realizację praw mniejszości. Poproś, by w parach zastanowili się nad
tym, jaka instytucja lub organizacja z listy może pomagać osobom, których prawa omówione w otrzymanych
przez nich przepisach zostały naruszone.

1. Artykuł 14 Europejskiej Konwencji Praw Człowieka. Zakaz dyskryminacji
Korzystanie z praw i wolności wymienionych w niniejszej Konwencji powinno być zapewnione bez
dyskryminacji wynikającej z takich powodów, jak płeć, rasa, kolor skóry, język, religia, przekonania polityczne i
inne, pochodzenie narodowe lub społeczne, przynależność do mniejszości narodowej, majątek, urodzenie bądź z
jakichkolwiek innych przyczyn.

(konwencja daje prawo między innymi do: życia, sądu, wolności od tortur, poszanowania życia prywatnego,
wolności opinii i zgromadzenia).

2. Artykuł 14 Międzynarodowego Paktu Praw Obywatelskich i Politycznych
1. Wszyscy ludzie są równi przed sądami i trybunałami. […]
2. Popieranie w jakikolwiek sposób nienawiści narodowej, rasowej lub religijnej, stanowiące podżeganie do

dyskryminacji, wrogości lub gwałtu, powinno być ustawowo zakazane.

3. Artykuł 3 Międzynarodowej konwencji w sprawie likwidacji wszelkich form dyskryminacji rasowej

5

Stowarzyszenie "W stronę Dziewcząt"; PROJEKT: Jej portret. Propozycje scenariuszy lekcji z historii, literatury i edukacji

obywatelskiej. Moduł III, lekcja 5. Wspólnota i mniejszości. W stronę społeczeństwa solidarnego.

Państwa Strony Konwencji potępiają szczególnie segregację rasową i apartheid i zobowiązują się zapobiegać na

terytoriach podległych ich jurysdykcji wszelkim tego rodzaju praktykom, zakazać takich praktyk i
wykorzeniać je.

4. Artykuł 2 Konwencji sprawie likwidacji wszelkich form dyskryminacji kobiet
Państwa Strony potępiają dyskryminację kobiet we wszelkich jej formach oraz zgadzają się prowadzić, za
pomocą wszelkich odpowiednich środków i bez zwłoki, politykę likwidującą dyskryminację kobiet i w tym celu
zobowiązują się: […],

d) powstrzymywać się od wszelkich działań i praktyk dyskryminujących kobiety i zapewnić, aby władze i
organy publiczne działały zgodnie z tym obowiązkiem

5. Pekińska Platforma działania
(Czwarta Światowa Konferencja w sprawie Kobiet, Pekin 1995 r.)

Działania, które należy podjąć:

124. Rządy mają:

a) Potępiać przemoc wobec kobiet oraz powstrzymywać się od powoływania się na jakiekolwiek zwyczaje,

tradycje lub zasady religijne dla uniknięcia odpowiedzialności za to, że się jej nie przeciwdziała zgodnie z
Deklaracją o likwidacji przemocy wobec kobiet

[…].

Cel strategiczny D.3.

Zlikwidować handel kobietami i pomagać ofiarom przemocy związanej z tym handlem i prostytucją

6. Konstytucja RP (Dz.U. 1997 nr 78 poz. 483 z późn. zmianami)

Art. 32.
1. Wszyscy są wobec prawa równi. Wszyscy mają prawo do równego traktowania przez władze publiczne.

2. Nikt nie może być dyskryminowany w życiu politycznym, społecznym lub gospodarczym z jakiejkolwiek
przyczyny.

7. Konstytucja RP (Dz.U. 1997 nr 78 poz. 483 z późn. zmianami) Art. 40.

Nikt nie może być poddany torturom ani okrutnemu, nieludzkiemu lub poniżającemu traktowaniu i karaniu.
Zakazuje się stosowania kar cielesnych.

8. Kodeks Karny

Art. 256. Kto publicznie propaguje faszystowski lub inny totalitarny ustrój państwa lub nawołuje do nienawiści
na tle różnic narodowościowych, etnicznych, rasowych, wyznaniowych albo ze względu na bezwyznaniowość,
podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2.

9. Kodeks Karny

Art. 257.Kto publicznie znieważa grupę ludności albo poszczególną osobę z powodu jej przynależności
narodowej, etnicznej, rasowej, wyznaniowej albo z powodu jej bezwyznaniowości lub z takich powodów
narusza nietykalność cielesną innej osoby, podlega karze pozbawienia wolności do lat 3.

10. Kodeks pracy - Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r.
Art. 11

3

. Jakakolwiek dyskryminacja w zatrudnieniu, bezpośrednia lub pośrednia, w szczególności ze względu

na płeć, wiek, niepełnosprawność, rasę, religię, narodowość, przekonania polityczne, przynależność związkową,

6

Stowarzyszenie "W stronę Dziewcząt"; PROJEKT: Jej portret. Propozycje scenariuszy lekcji z historii, literatury i edukacji

obywatelskiej. Moduł III, lekcja 5. Wspólnota i mniejszości. W stronę społeczeństwa solidarnego.

pochodzenie etniczne, wyznanie, orientację seksualną, a także ze względu na zatrudnienie na czas określony lub
nieokreślony albo w pełnym lub w niepełnym wymiarze czasu pracy – jest niedopuszczalna.

LISTA ORGANIZACJI POZARZĄDOWYCH I INSTYTUCJI

Stowarzyszenie Lambda Warszawa - Naszą misją jest budowanie pozytywnej tożsamości lesbijek, gejów,
biseksualistów i transseksualistów oraz kształtowanie wobec nich akceptacji społecznej. Program prawny - Jego
celem jest zwiększenie świadomości prawnej lesbijek i gejów oraz propagowanie korzystania z profesjonalnego
poradnictwa prawnego w sytuacjach tego wymagających. Program prawny jest realizowany przez
współpracujących ze Stowarzyszeniem prawników, specjalizujących się w prawie cywilnym, prawie pracy ,
prawie karnym oraz rodzinnym.

Kampania Przeciw Homofobii - cele organizacji: ochrona praw gejów i lesbijek w Polsce; utworzenie grup
prawnych w każdym z oddziałów; przekazywanie informacji o sytuacji LGBT w Polsce organizacjom
międzynarodowym; lobbing polityczny dotyczący wdrożenia do polskiego kodeksu karnego instytucji Hate
Crime; sporządzanie corocznych raportów, przy współpracy z Lambdą Warszawa, obrazujących przypadki
dyskryminacji mniejszości seksualnych w Polsce.

Helsińska Fundacja Praw Człowieka - Jesteśmy organizacją utworzoną w 1989 roku przez członków
Komitetu Helsińskiego w Polsce. Nasza misja to rozwijanie kultury wolności i praw człowieka w kraju i za
granicą. Program Bezpłatnej Pomocy Prawnej dla Cudzoziemców i Uchodźców powstał w 1992 roku.
Podstawową działalnością Programu jest udzielanie bezpłatnych porad prawnych zgłaszającym się do Fundacji
cudzoziemcom oraz podejmowanie działań litygacyjnych. Fundacja oferuje oprócz tego porady prawne dla osób
nie posiadających dostępu do prawnika.

Fundacja LaStrada - organizacja działająca na rzecz ofiar handlu ludźmi i niewolnictwa. W związku z faktem
pojawiania się w Polsce coraz większej liczby cudzoziemek - ofiar handlu ludźmi w 1997 roku został
uruchomiony telefon zaufania w języku rosyjskim. Od tego czasu udzielamy pomocy także pokrzywdzonym
kobietom, które nie są obywatelkami polskimi.

Rzecznik Praw Obywatelskich - stoi na straży wolności i praw człowieka i obywatela określonych w
Konstytucji oraz w innych aktach normatywnych; Każdy ma prawo wystąpienia, na zasadach określonych w
ustawie, do Rzecznika Praw Obywatelskich z wnioskiem o pomoc w ochronie swoich wolności lub praw
naruszonych przez organy władzy publicznej; Rzecznik Praw Obywatelskich corocznie informuje Sejm i Senat o
swojej działalności oraz o stanie przestrzegania wolności i praw człowieka i obywatela.

Komitet do spraw Likwidacji Dyskryminacji Rasowej (CERD) - Skargi można składać na podstawie art. 14
Międzynarodowej Konwencji w sprawie likwidacji wszelkich form dyskryminacji rasowej. Polska uznała
kompetencję Komitetu do spraw Likwidacji Dyskryminacji Rasowej do rozpatrywania skarg indywidualnych od
dnia 2 grudnia 1998 r. Rząd Rzeczypospolitej Polskiej zgodnie z artykułem 14 ustęp 1 Międzynarodowej
Konwencji w sprawie likwidacji wszelkich form dyskryminacji rasowej, otwartej do podpisu w Nowym Jorku
dnia 7 marca 1966 r., uznaje kompetencję Komitetu do spraw Likwidacji Dyskryminacji Rasowej,
ustanowionego postanowieniami wskazanej wyżej Konwencji, do przyjmowania i rozpatrywania skarg osób lub
grup osób podlegających jurysdykcji Rzeczpospolitej Polskiej, stwierdzających, że są ofiarami naruszenia przez
Rzeczpospolitą Polską któregokolwiek z praw wymienionych w powyższej Konwencji i dotyczących wszystkich
czynów, decyzji i faktów, które nastąpią po dniu złożenia niniejszej deklaracji Sekretarzowi Generalnemu
Narodów Zjednoczonych.”

7

Stowarzyszenie "W stronę Dziewcząt"; PROJEKT: Jej portret. Propozycje scenariuszy lekcji z historii, literatury i edukacji

obywatelskiej. Moduł III, lekcja 5. Wspólnota i mniejszości. W stronę społeczeństwa solidarnego.

Komitet do spraw Likwidacji Dyskryminacji Kobiet (CEDAW)
Skargi do Komitetu do spraw Likwidacji Dyskryminacji Kobiet można składać w trybie przewidzianym
Protokołem Fakultatywnym do Konwencji w sprawie likwidacji wszelkich form dyskryminacji kobiet.

Ćwiczenie. Dyskryminacyjny naleśnik.

Przeczytaj młodzieży fragment z książki Germaine Greer Kobiecy eunuch. Zastanówcie się wspólnie nad innymi
przykładami nakładania się cech, które mogą powodować dyskryminację. Następnie rozdaj młodzieży po
jednym z poniższych zdań na parę. Poproś, by wskazała, jakiego typu formy dyskryminacji mogą dotyczyć
takiej osoby. Potem porozmawiajcie wszyscy o przykładach, jakie się pojawiły, i poszukajcie przykładów z
życia, mediów, książek i filmów, które mają podobną sytuację/ skupiają w sobie podobne cechy, które mogą być
podłożem dyskryminacji. Możecie narysować "naleśniki dyskryminacji" obrazujące sytuację osób, o których
mówicie.

"Mit silnej, czarnej kobiety jest rewersem mitu pięknej, głupiej blondynki. Biały mężczyzna z białej kobiety zrobił
postać ograniczoną, słabowitą i kruchą, sprowadził ją do czeghoś w rodzaju naczynia seksu i umieścił na
piedestale; czarną kobietę zaś przeobraził w silną, polegającą na sobie Amazonkę i zdeponował ją w swojej
kuchni(...)."
E. Cleaver, The Allegory of the Black Eunuch. 1968; cyt. za: Germaine Greer Kobiecy eunuch, Poznań 2001, s.
55.

1. Marysia. Lat 5, córka Polki i Urugwajczyka, ma ciemny kolor skóry.
2. Tatiana, lat 70 - Ukrainka zamieszkała w Polsce od kilku lat, imigrantka.
3. Ali - lat 15; muzułmanin, członek mniejszości Tatarskiej, niepełnosprawny (jeździ na wózku).
4. Michał lat 25 - syn polskich emigrantów, którzy aktualnie mieszkają w w Wielkiej Brytanii, katolik,
niewidomy.
5. Zofia lat 30 - lesbijka, członkini mniejszości żydowskiej w Polsce.
6. Julian, lat 50 - niepełnosprawny, syn pierwszej generacji imigrantów z Wietnamu, mieszka w Polsce.
7. Mary lat 40 - pochodzi z Rwandy, uchodźczyni, ofiara prześladowań politycznych, czarnoskóra.

Ćwiczenie: praca domowa: szukamy mniejszości.
Znajdź jak najwięcej informacji o wybranej mniejszości narodowej lub etnicznej zamieszkującej w Polsce.
Możesz korzystać z internetu, gazet, książek i innych materiałów.

8

Stowarzyszenie "W stronę Dziewcząt"; PROJEKT: Jej portret. Propozycje scenariuszy lekcji z historii, literatury i edukacji

obywatelskiej. Moduł III, lekcja 5. Wspólnota i mniejszości. W stronę społeczeństwa solidarnego.