Rozdział XIII. Anglia (IX - poł. XVII w.)
Państwo anglosaskie
Przebieg procesu zjednoczeniowego
Pierwotna ludność brytyjska (spokrewnieni z Iberami) podbita przez Celtów w VI-IV w. p.n.e. Podobna organizacja jak u Celtów w Galii. Wyprawy Rzymian do Brytanii Juliusz Cezar w okresie podboju Galii (55 i 54 p.n.e). Nie doszło do trwałego podboju wyspy. Cesarz Klaudiusz - Rzym znowu na Brytanię (43 r. n.e). Opanowanie terenów późniejszej Anglii (w ciągu 35 lat)prowincja Brytania. Później podział: Bryt. Północna i Południowa. Próby opanowania Szkocji - nieudane fortyfikacje (Wały Hadriana i Antonina). Nie atakowali Irlandii.
Brak trwałej romanizacji Brytanii, nieudana chrystianizacja (oprócz Walii) mimo 4 stuleci okupacji. Znaczenie militarne prowincji ochrona Galii przed Celtami Brytyjskimi. V w. - wycofanie się Rzymian z Brytanii.
Po odejściu Rzymian ekspansja ludów Germańskich i Celtyckich. Wkrótce Anglowie, Sasi, Jutowie i Fryzowie wypierają Celtów na północ i zakładają własne państewka. W VII 7 takich państw - heptarchia
W tym czasie chrystianizacja państewek i zjednoczenie kościelne - arcybiskupstwo Cantenbury.
Pierwsze próby zjednoczenia politycznego, pocz. IX w., król Wessexu Egbert. Nieudane ze względu na najazdów Duńczyków:
Zajęli Northumbrię (866 zdobyli York)
Wschodnią Marcję (868)
East Anglię (870)
Alfred Wielki, król Wessex (871 - 899) - pokonanie Duńczyków i zjednoczenie kraju. Podział na 2 części: duży obszar wschodniej Anglii we władaniu duńskim (Danelang). Następcy Alfreda narzucali asymilującym się Duńczykom zwierzchnictwo - formalne zjednoczenie, poł. X w.
Druga fala najazdów duńskich - pocz. XI w. podbój Anglosasów przez króla dun. Kanuta Wielkiego (1016 - 1035). Zjednoczył Anglię, Danię, Szwecję i Norwegię. Po śmierci K. Wlk. Imperium rozpada się. Tron angielski potomek Alfreda, Edward Wyznawca (1042 - 1066). Wyznaczył na sukcesora ks. Normandii Wilhelma. Próba obalenia testamentu Edwara - próby wprowadzenia rodzimego Harolda 1066, bitwa pod Hastings, zwycięstwo Wilhelma kres państwa anglosaskiego, początek anglonormadzkiego.
Zarys ustroju państwa anglosaskiego.
Cechy:
Mimo długiej okupacji, nie uległ wpływom rzymskim
Po odwrocie rzymian wycofanie podziału państwa na prowincje
Zamiast tego instytucje teutońsko - celtyckie
Podobieństwa do patrymonializmu frankońskiego tego okresu:
system gospodarczy
feudalna forma organizacji państwa
podział na hrabstwa
patrymonialny charakter władzy królewskiej
Różnice:
królowie angielscy dzielili władzę ze zgromadzeniem witanów (witenagemoot) - słabsza pozycja niż u królów frankońskich.
Pozycja zależna od siły i indywidualności obieranych przez możnych władców
Witenagemoot, zgromadzenie mądrych (Consilium sapientium), nie wyjaśniony do końca zakres uprawnień i charakter:
- wybór i kontrola króla
- współuczestnictwo w ustawodawstwie
- mianowanie dostojników w porozumieniu z królem
- rozstrzyganie o wojnie i pokoju
- udzielenie lub odmowa zgody na nadawanie gruntów publicznych
- najwyższe sądownictwo cywilne i karne
Urzędnicy nadworni (brak kanclerza - jego sprawy kapelani krolewscy):
Shires (hrabstwa) - podział na okręgi SHIRES, odpowiadające kontynentalnym hrabstwom. Na czele stał Ealdorman (Earl od XI w.) mianowany przez króla w porozumieniu z witanami spośród możnych i reprezentujący interesy lokalne. Władza nad pospolitym ruszeniem okręgu. Faktyczny przedstawiciel króla w hrabstwie: Geref (potem sire-geref z czego nazwa SZERYF) - władza sądownicza.
Hrabstwasetniegminy miejskie i wiejskie. Na każdym stopniu podziału adm. zgromadzenia o uprawnieniach sądowych.
Anglia od r. 1066 do końca XII wieku
1066 - bitwa pod Hastings, ostateczny upadek państwa Anglosasów (choć zachowano niektóre wcześniejsze instytucje ustrojowe). Podstawą rządów Wilhelma Zdobywcy testament Edwarda. Ale wielu możnych, co popierala Harolda dalej przeciwna walki i odsunięcie anglosaskich możnych od wpływów.
Masowe konfiskaty ziemi Anglosasów przekształcanie wolnych chłopów w poddanych. Skonfiskowane dobra (podkreśla patrymonialny charakter):
Włączane do domen Wilhelma
Nadawane jako lenna
Rozproszenie takowych, by nie dopuścić do tworzenie dużych kompleksów w jednym rękuprzewaga nad baronami
1086 - Zjazd w Salisbury - nakaz złożenia całej wolnej ludności przysięgi na wierność królowi. Każda przysięga lenna (bezpośrednich wasali króla i ich wasali) złożona tylko z zastrzeżeniem zachowania wierności władcy łagodzić tendencje odśrodkowe arystokracji.
Domesday Book (198501986) - kataster gruntu, kontrola władcy nad stanem posiadania i zdolnością podatkową (do obliczania podatku gruntowego, np. Danegeldu). Szczegółowy raport statystyczno-finansowy. Księga Sądu Ostatecznego: ilość wasali, powierzchnia, rodzaj gleby, liczba chłopów, wysokość danin, powierzchnia lasów, pastwisk, ilość młynów, stawów, kopalni, etc., a także przybliżone dochody.
Wilhelm Zd. centralizacja i wzmocnienie władzy królewskiej. Kontynuacja polityki przez Wilhelma II Rudego (1078 - 1100). Jego brat i następca Henryk I (1100 - 1135), chciał poparcia baronów i kleru w walce o tron 1100 przywileje feudalne na rzecz kościoła i możnych. Śmierć Henryka i koniec męskiej linii normandzkiej. Walka o sukcesje: siostrzeniec Stefan hrabia Bolois i córka króla Matylda (żona hrabiego Anjou, Gotfryda Plantageneta).
Stefan potwierdził kartę swobód z 1100, dał nowy przyw. majątkowy duchowieństwu-1136.
Syn Matyldy, hrabia Anjou - Henryk II Plantagenet przerywa anarchię i umacnia władzę królewską, kres wzrostu siły baronów. Reformy ustrojowe:
Utrwalenie dziedziczności tronu
Reorganizacja adm. centralnej i lokalnej
Rozszerzenie komp. sądów królewskich kosztem s. feudalnych
1164 - Konstytucje klarendońskie - dążenia Henryka do osłabienia przyw. Kościołaopór duchownych, śmierć Tomasza Becketaodstąpienie króla od większości postanowień.
Następca Ryszard Lwie Serce (1189-1199) - w Anglii przez kilka miesięcy (krucjata, walki na kontynencie), w zastępstwie justycjariusz a.bisk. Cantenbury Hubert Walter
2.1. Ustrój polityczny
2.1.1. Król
Za władców normandzkich i Plantagenetów wzmacnianie władzy, opór p. tendencjom odśrodkowych możnych i duchownych.
Rozszerzenie uprawnień monarchy za Wilhelma Zd., scentralizowany system normandzki. Utrzymanie związku między królem, a pośrednimi wasalami (odwrotnie niż na kontynencie) posłuszeństwo wobec króla, służba wojskowa na wezwanie, świadczenia. Od Henryka I, można było uchylić się od służby płacąc tarczowe (scutagium).
Król najwyższy zwierzchnik lenny i strażnik pokoju. Złamanie miru zbrodnie pod sąd królewski (ograniczano działalność innych s. ujednolicenie wymiaru sprawiedliwości).
Uprawnienia króla:
Wydawanie ustaw
Polityka zagraniczna
Powoływanie urzędników
Od Wilhelma w adm. i kościele urzędnicy pochodzenia francuskiego, nie Anglosasi. Silna władza królewska popierana przez feudałów normandzkich, dopóki nie urośli w siłę i nie zintegrowali się z Anglosasami sprzyjającymi nowej dynastii. XII w. początek konfliktów: król - baronowie, chcący osłabić jego pozycję. 3 przywileje na rzecz feudałów świeckich i duchownych (1110, 1135, 1136)ustępstwa w dziedzinie fiskalnej. Krótkie i delikatne osłabienie króla.
Wzmocnienie władzy za Henryka II. Odrzucenie dawnych ograniczeń władzy, ukrócenie dążeń baronów. Nie zakończyło to jednak sprzeczności. Henrykowi przeciwstawiał się Kościółdziałalność a.bisk. Tomasza Becketa (dawniej pomocnik króla).
2.1.2. Organy centralne
Mimo silnej władzy, organizacja stanowiła połączenie rozwiązań normandzkich i anglosaskich (dalsza ewolucja, polityczna jedność i wyjątkowy kształt monarchii angielskiej).
Kuria królewska (Curia regis) - główny organ zarządu państwem. Skład nawiązuje do dawnego zgromadzenia witanów. Głos doradczy. Funkcje kontrolne, dworskie i wojskowe. Sąd I inst. bezp. Wasali króla (iudicium palium - sąd równych) w sprawach dot. króla, czt jako sąd apelacyjny. Dzieliła się na:
Rada Zwyczajna (Consilium ordinarium) - urzędnicy nadworni, ciało opiniodawcze.
Wielka Rada (Magnum consilium) - zwoływana kilka razy w roku. Bezpośredni wasale króla.
W XII w. wyodrębnił się z Kurii Exchequer - centralny organ skarbowy i trybunał ds. działalności skarbu królewskiego. Stworzony na wzór normandzki.
Duża rola urzędników nadwornych. Od czasów Edwarda Wyz. duża rola Kanclerza - kierownik kancelarii, osoba duchowna.
Najważniejszy nowy urząd: Wielki justycjariusz. Pomocnik i zastępca króla w razie nieobecności. Utrata posiadłości ang. na kontynencie likwidacja urzędu (XIII w.), funkcje przejmuje kanclerz.
2.1.3. Organy lokalne
Utrzymanie podziału na hrabstwa z Earlem (spośród wasali króla) na czele. Jednak tytuł czysto honorowy. Faktyczny zarząd mianowany przez króla wicehrabia - szeryf. Władza sądowa, skarbowa, policyjna. Podlegali ścisłej kontroli skarbowej2 razy w roku składać rozliczenie przed Eschequerem.
XII w. - ograniczenie funkcji sądowych na rzecz sędziów objazdowych i koronnych (koronerów). Szeryfów rekrutowano spośród zwykłych rycerzy, wynagrodzenie za służbę - część opłat pobieranych od ludności.
W hrabstwach i setniach zgromadzenia wolnych - uczestnictwo w sądach. Zgr. hrabstwa (shriemoor) pod przewodnictwem szeryfa, biskupa i Earldormana - reprezentanta hrabstwa.
2.1.3. Sądownictwo
Sąd królewski - najwyższy sąd. Sprawy dot. króla i jego bezp. wasali w I inst. Obok sądu kurii Sąd Exchequer ds. skarbowych. Rozwój sądownictwa król. s. objazdowe i koronera. Obok nich s. patrymonialne, lenne i kościelne. Sądy zgromadzeń tracą znaczenie w poł. XII w., bo szersze komp. s. królewskich.
2.2 Stosunki między państwem a Kościołem
Relacje (podobnie jak w Niemczech) od Wilhelma Zd. prowadziły do konfliktów: spory o obsadę wyższych godności, świadczenia finansowe Kościoła, zakres uprawnień s. kościelnych. Wilhelm Zd. nadał prawo do s. kościelnych, ale bulle papieskie miały mieć sankcję królewską, uchwały synodów uzgadniane z królem.
Henryk I zrzeczenie się inwestytury (nie wyszedł z tego trwały sojusz z kościołem). Kościół opierał się HII. Po śmierci Becketa (zabity przez rycerzy królewskich) HII musiał cofnąć konstytucje klarendońskie (w nich ograniczenie sąd. Kościelnego i swobodnego wyboru wyższych godności przez Kościół).
Anglia w okresie monarchii stanowej i absolutnej (1215 - 1640)
Po śmierci R. Lwie Serce na tron brat Jan bez Ziemi (1199 - 1216). Król Fr. Filip II August pozbawił go w 1204 pod zarzutem felonii (złamanie zobowiązań feudalnych) rozległych posiadłości we Francji. Utracił także Normandię.
Konieczne środki na wojnę z Fr. ucisk podatkowy (liczne nadużycia i samowole). niezadowolenie duchownych, poparł papież. Konflikt zaogniony postawą Jana wobec a.bisk. Cantenbury - Jan go nie uznałobłożony ekskomuniką, w Anglii interdykt. 1213 - dla wycofania interdyktu - Jan lennikiem papieża, zobowiązanie płacenia daniny.
Koalicja Ang. + Niemcy (ces. Otton IV), by odzyskać posiadłości francuskie. Klęska Niemiec pod Bouviens - 1214. Jan zrzeka się utraconych posiadłości.
Niepowodzenia Jana (polit. wew. i zew.) powstanie feudałów, popartych przez duchownych i mieszkańców Londynu postulaty o przywrócenie dawnych przywilejów odmowa króla otwarta walka król vs baronowie.
Widmo wojny domowej i utraty korony kapitulacja Jana 1215 Magna Charta Libertatum (Wielka Karta Swobód)znamiona umowy dwustronnej (zaprzysiężenie przestrzegania przywileju przez króla):
Ściąganie tarczowo jedynie za zgodą Wielkiej Rady
Zakaz przekazywania innym władzom spraw sądu królewskiego
Zakaz aresztowania, wiezienia, pozbawiania mienia wolnych ludzi bez prawomocnego wyroku
Iudicium parium - sąd równych wobec baronów i hrabiów
Przy karze majątkowej zostawić skazanemu część majątku niezbędną do utrzymania
Wolność wyborów kanonicznych dla duchowieństwa
Potwierdzenie przywilejów miast i wolności handlu
Zakaz sprowadzanie obcych żołnierzy najemnych do Anglii
Art. 61. Prawo oporu - sankcje za naruszenie postanowień karty. Komisja złożona z 25 baronów mogła wezwać ludność do oporu przeciw władcy (ale nietykalność króla i rodziny). W późniejszych redakcjach pominięto.
Wielka Karta - kres dawnych form ustrojowych z czasów Wilhelma ewolucja w stronę państwa stanowego o swoistych cechach.
Henryk III chciał pozbyć się zobowiązań wojna z baronami (Szymon de Montfort) - zwycięstwo opozycji antykrólewskiej - 1264 bitwa pod Lewes.
1265 - Parlament z inicjatywy Szymona. I raz obok wasali króla (Wielka Rada) także wysłannicy miast i przedstawiciele rycerstwa hrabstw. Utrwalenie zwyczaju wzywania przedst. miast i rycerstwa za Edwarda I (1272 - 1307). Dalszy wzrost znaczenia Parlamentu detronizacja Edwarda II (1307 - 1327) za złamanie zobowiązań z przysięgi koronacyjnej. Detronizacja Ryszarda II (1377 - 1399) - dążenia absolutystyczne. Na tron Henryk IV (1399 - 1413) z dyn. Lancasterów.
Wojna dwóch róż - do 1461 w dynastii Lancasterów dalsze wzmacnianie baronów i Parlamentu. Lata 1455 - 1485, wojna między dwoma gałęziami Plantagenetów: Lancasterów i Yorków - wojna dwóch róż - powołanie na tron Henryka VII (1485 - 1509) z Tudorów. upadek starej arystokracji i wzrost znaczenia gentry (szlachta średnia).
Nowa dynastia rządy absolutne. Utrwalona przez Henryka VIII (1509 - 1547) oraz następcy Edwarda VI (1547 - 1553) i Elżbieta I (1558 - 1603). Rosnący autorytet królewski umacnianie aparatu władzy centralnej. Znaczenie reformacji, rozwoju gosp. i ekspansji kolonialnej dla umocnienia pozycji Tudorów. Poparcie społeczne Tudorów - zbieżność ich interesów z interesami grup w Parlamencie.
Stuarci - wzmocnienie absolutyzmu
Po Elżbiecie tron do szkockich Stuartów: Jakub I (1603 - 1625) i syna Karola I (1625 - 1649) próby wprowadzenia rządów zbliżonych do francuskich i hiszpańskich. Autokratyzm Stuartów, boskie pochodzenie władzy królewskiej konflikt z Parlamentem, szczególnie silny za Karola I. Kryzys absolutyzmu arbitralne rozwiązywanie Parlamentu przy braku aprobaty samowolnego ściągania podatków przez króla. Parlament: Petycja o prawo - (1628). Zabraniała:
Nakładania i pobierania podatków bez zgody parlamentu
Naruszania postanowień Magna Charta
Więzienia kogokolwiek bez podania powodów
Przymusowego kwaterunku żołnierzy w domach prywatnych
Sądów wojennych w czasie pokoju
Król nie przestrzegał. Nie zwoływał przez 11 lat (1629 - 1640) parlamentu większy opór przeciw królowi. Powstanie szkockie (1635) - Karol przegrał. Musi zwołać Długi Parlament początek rewolucji burżuazyjnejupadek monarchii12 lat republiki.
3.1. Ustrój polityczny
3.1.1. Król
XIII w. - feudalna monarchia stanowa. Ograniczenie władzy za Jana bez Ziemi - 1215 Magna Charta. Za Henryka III współrządy oligarchii feudałów (prowizje oksfordzkie - stała Rada przy królu). Bez konsultacji z Radą nie podejmie ważnych decyzji.
Baronowie nie dopełnili ustępstw na rzecz niższego rycerstwa i mieszczan 1259 prowizje westminsterskie:
Zwalnianie wasali od obowiązku udziału w s. feudalnych panów
Zwalnianie od służby wojskowej u pana, jeżeli nie było tego w umowie lennej
Baronowie nie mogą rozpatrywać apelacji od wyroków sądów podległych
Henryk III - próba wykorzystania rozłamu baronów i niezadowolenia szlachty - nieudana 1265 - Parlament z przedst. niższego rycerstwa i miast. Umacnianie reprezentacji stanowej. Jego zgoda konieczna przy nowych podatkach, potem zatwierdzaniu ustaw.
XIV w. - dla ustawy konieczna zgoda Izby Lordów, Gmin i Króla (sankcja królewska).
Prawo suspensy Króla - odmowa akceptacji ustawy lub pozbawienie mocy obowiązującej.
Prerogatywy Króla, m.in.:
Ordonanse i proklamacje - czasowe akty wydawane między sesjami parlamentu
Prawo dyspensy - uchylenie zastosowania ustawy w konkretnym przypadku (zachowywała moc ogólnie)
Lancasterowie kwestionowano ich prawo do trony. Konieczne oparcie w Parlamencie. Po wojnie Dwóch róż wygaśnięcie wielu rodów możnych (członków I. Lordów) spadek roli Parlamentu - wzrost Tudorów.
XIV w. dalsze umacnianie - Reformacja i korzystna polityka zagr. i gosp. Potem Stuartowie odrzucenie wszelkich ograniczeń władzy (absolutyzm) ostry sprzeciw Parlamentu.
3.1.2. Organy centralne
1232 - zniesienie Wielkiego Justycjariusz - większość uprawnień do kanclerza (wzrost roli). Od Edwarda III kancl. także osoby świeckie. Zanik uprawnień adm. kanclerza, ale od końca XIII w. wzrost uprawnień sądowych osoby Sąd Kanclerski (Cort of Chancery) - samodzielne rozpatrywanie spraw kierowanych do króla.
Główny organ centr. u boku króla - Kuria królewska - za Tudorów przewaga elementu fachowego. Rozszerzanie zadań wyodrębnienie organów:
Exchequer - najw. organ skarbowy i sąd Exchequeru
Rada zwyczajna (ściślejsza)
Izba Lordów
Sąd Ławy Królewskiej
Sąd Spraw Pospolitych
Sąd Izby Gwiaździstej
Zmiany ukł. sił w walce król - możni zmienne zasady ustalania składu i kompetencje. Reforma Rady Kr. Henryk VIII - nadanie nazwy Tajnej Rady (Privy Council) narzędzie absolutyzmu. Wzrost roli sekretarzy stanu - oni w ministrów (sprawy wew. i polit. zagr.).
I poł. XIII w. - władcy w walce z Baronami powołują Wlk. Radę rozszerzoną przedst. rycerstwa (najpierw wyznaczonych przez szeryfa, potem przez hrabstwa).
Henryk III - przegrana z Szymonem de Montfort pod Lewes (1264) - ujęcie przeds. hrabstw (2-4 rycerzy z każdego) i miast w Radzie zwołanej w 1265 reprezentacja 3 stanów. Ustalenie nazwy Parlament.
XIV - podział na Izbę Lordów (arcybiskupi, biskupi, opaci, bezp. lennicy króla, hrabiowie, baronowie o posiadłościach odpow. Dużych + osoby, którym król nadawał godność Para) i Izbę Gmin (rycerze - przedst. hrabstw i delegaci uprzyw. miast).
Do Izby Gm. najpierw wybierał Szeryf, potem wybory na Zgr. Hrabstw. Od 1413 w wyborach tylko osoby mieszkające w hrabstwie. 1429 - 1843 - wysoki cenzus majątkowy.
Zwoływał król - brak ustalonych terminów, czy czasu trwania obrad. Za mon. Stanowej zwykle co rok, w Op. Westminster, dla nowych podatków.
Początkowo instrukcje wyborcze. Od XV w. głosowanie wg uznania (przedst. CAŁEGO narodu). Praktyka szczególnej ochrony prawnej - początki nietykalności poselskiej.
Kompetencje. Pierwotnie nie uściślone, wcześnie jednak obejmowały: skarbowe, ustawodawcze, sądowe:
Wyrażanie zgody na nowe podatki. 1297 od Edwarda I wyłączne prawo ich uchwalania, kontrola nad celowością i sposobem wydawania
Upr. ust. z prawa petycji. Król mógł wydać ustawę zgodną z treścią petycji lub odrzucić. XIV - prawo zatwierdzone przez obie Izdy + potwierdzenie władcy
Sądowe - impeachment (Pierw. raz 1376) - I. Gmin - oskarżanie od nadużycie władzy dowolnego urzędnika. Sądziła w I i ost. Inst. I. Lord.
Act of attainder - ustawowe skazanie (bez post. Sądowego) na śmierć lub wygnanie
^ Kontrola Parl. nad wł. Królewską, pierwowzór odpow. Konstytucyjnej ministrów
Degradacja polityczna parlamentu po Wojnie Róż. W samym Par. zainteresowani wzmocnieniem monarchy. Zwoływany rzadko, zwykle poddawał się woli króla - brak przeciwwagi dla absolutyzmu. Henryk VIII - zupełne podporządkowanie Parl. Act of Proclamation - możliwość wydawania przez króla rozporządzeń równych ustawom parlamentu.
Jakub I Stuart - Parl. zwołany 4 razy przez 22 lata, Karol I - 1629 - 40 bez Parlamentu.
Zaostrzenie konfliktu monarcha vs społeczeństwo. Opór śr. szlachty i mieszczan przeciw rz. osobistym. Zwołanie Parl. po 11 latach - wymuszenie ustępstw na królu (Długi Parlament 1641). Ale tak jak Petycja o Prawo z 1628 nie zakończyła sporów. wojna domowa, obalenie absolutyzmu, wprowadzenie Republiki (akt. Parl. z 19 V 1649.)
3.1.3. Organy lokalne
Rozbudowa apar. Skarbowo-finansowego i sądownictwa lokalnego - utrata uprawnień (szczególnie sądowniczych) szeryfów w drugiej poł. XIII w. Także utrata f. kontrolnej - wolnej poręki (składanie szeryfowi przez wolnych świadectwa o przestępstwach w hrabstwie). Utrzymanie uprawnień adm., polic., wojskowych. Nominowani przez króla, od XVI w. spośród mieszkańców hrabstwa.
Od Wilhelma Zd. przysięga rycerzy na wierność królowi i zachowanie pokoju wew. Jak nie, odpow. Przed szeryfem. W XII w. nadzorcy pokoju czuwający nad przestrzeganiem przysięgi, jak naruszona, donosili szeryfowi.
Potem strażnicy sami ścigali naruszających mir. 1328 - prawo karania schwytanych. II poł. XIV w. w Sędziów Pokoju. Powoływani przez króla, osiedli w hrabstwie, z odpowiednim majątkiem. Drobne sprawy - jednoosobowo. Ważniejsze kolegialnie na sesjach kwartalnych.
Samorząd hrabstw (i miast) - przejmowanie f. adm. i sądowniczych przez organu wyłonione przez rycerzy i patrycjat. Ograniczenie szeryfa - ale ten nadzór nad samorządem, adm. dochodami królewskimi w hrabstwie.
Samorządy powstały z ogólnych zebrań mieszkańców hr. wyłanianie specjalnej komisji sam. Dodatkowe organy f. porządkowe, wojskowe, sądowe (s. przys.).
Sądy przysięgłych - początkowo także cele adm. Odpowiedzi na pytania królewskie (pod przysięgą), dot. stanu własności król., wartości majątków, praw korony, etc.
Uczestnictwo w ściąganiu podatków.
F. sądowe: wskazanie pod przysięgą znanych przestępców (od HII). Na początku przysięgli świadkami oskarżenie prywatne. Ewolucja XIII - XVI wiek.
W proc. Cywilnym - wpierw potwierdzali tylko prawdziwość dokumentów (zrobionych przy nich), na które powołała się strona. Jak powstała ława p. ds. cyw. orzekali o stanie faktycznym.
W proc. Karnym - 2 ławy:
Wielka Ława (grand jury) - zbadać, czy jest dostateczna podstawa, by nadać bieg sprawie. Jak większość, że tak:
Mała Ława (petty jury) - jednomyślnie niewinność, inaczej potwierdzenie winy
3.1.4. Sądownictwo
Utrzymanie s. lokalnych, ale od HII utrata ich znaczenia (rozwój s. królewskich). Odwołania od s. w hrabstwach do s. centralnych w kurii król.
Ograniczenia uprawnień s. immunitetowych (baronialnych i dworskich). S. lokalne dalej przez szeryfów, st. i sędziów pokoju oraz s. miejskich. Dalej s. kościelne nawet po 1534.
Koniec XII w., nowa struktura s. królewskiego:
S. Spraw Pospolitych - z kurii kr. w XII w., sprawy cywilne nie dotyczące korony
S. Ławy Królewskiej - z kurii w XIII w., spawy karne i cyw. gdzie stroną korona lub król, sprawy osób mających przywilej rozstrzygania przez króla
S. Exchequeru - XII w. sprawy skarbowe
S. Kanclerski - w wyniku przekazania Kanc. możności samodzielnego załatwiania petycji do króla. Postępowanie zrywające z formalizmem - z. słuszności (equity)
S. Izby Gwiaździstej - w 1487 z Tajnej Rady, narzędzie walki z wrogami absolutyzmu. Sprawy p. bezp. państwa. Bez przysięgłych (sprawował zaś kontrolę nad ławami). Dopuszczone tortury.
Pierwsze 3 w Westminsterze - s. westminsterskie. Ich orzecznictwo ważna dla jednolitego prawa powszechnego (common law). 2 ostatnie zniósł Długi Parlament - 1641.
Walka z s. lokalnym powstanie s. koronnych delegowanych (XIV w.)- kilka razy w roku sędziowie Tryb. West. jechali do hrabstw rozpatrywać na miejscu. Współpraca lokalnych ław przys. z delegowanymi. Inaczej niż dawni objazdowi - wyłącznie sprawy sądowe. XIV w. przyjazd s. do miejscowości - nie pełne zgr. hrabstwa, a tylko przysięgli (reprezentowali całe hr.). Utrzymano do końca XIX w. Podział kraju na 6 okręgów objeżdżanych przez s. koronnych - koronerów.
3.2. Stosunki między państwem a kościołem
XIII w. (Ed. I) i XIV w. (Ed. III, Rysz. II) próby rozciągnięcia władzy na Kościół. Ten zachował przywileje do czasów Henryka VIII. Konflikt z papieżem o unieważnienie małżeństwa z Katarzyną Aragońską - zerwanie Anglii z Rzymem - 1534 Akt Supremacji.
Powstanie kościoła anglikańskiego, monarcha na czele (wzmocnienie władzy kr.), nakaz złożenia przysięgi uznającej go za głowę kościoła. Jednak nie protestantyzm: zachowanie liturgii, org. kościelnej, wielu dogmatów (Statut o 6 artykułach wiary).
Rozwój reformacji - Edward VI - protestantyzm. Upodobnienie anglikanizmu do kalwinizmu. Wzrost uprawnień monarchy - wybór biskupów przez króla (wcześniej przez kapituły).
Następnie Maria (siostra Edwarda) - znowu katolicyzm. Następna córka Henryka VIII - Elżbieta I - ugruntowanie protestantyzmu. Za El.I. wśród nowej szlachty i burżuazji kalwinizm (purytanie) - odrzucenie systemu episkopalnego z królem-głową kościoła. Odłamy:
Prezbiterianie - chcieli org. kościelnej na wzór szkocki: Zbiór autonomicznych gmin kośc. z obranymi przez nie duchownymi i radą świecką na czele. Ponad gminy - synod.
Independenci - uniezależnienie gmin od państwa i od siebie nawzajem.