powszechna - rozdzia│ I i II -Tymek , PAŃSTWO NIEWOLNICZE


PAŃSTWO NIEWOLNICZE

I Monarchie despotyczne

1. Egipt

Nomy - jednostki terytorialne w dolinie Nilu

  1. państwo Dolnego Egiptu => delta Nilu (czerwone królestwo)

  2. państwo Górnego Egiptu => na południu od delty (białe królestwo)

Połączenie górnego i dolnego Egiptu przez władcę górnego Menesa ok. 3200 r. p.n.e., stolica Thin, następnie Memfis. W III tys. p.n.e. rozluźnienie stosunków i rozpad

Zjednoczenie pod rządami władcy Teb, scentralizowanie władzy publicznej. Rozpad spowodowany konfliktami społecznymi i wielkim powstaniem chłopskim

Ponowne zjednoczenie przez władcę górnego Egiptu, przeprowadzenie reform wewnętrznych, prowadzenie patyki ekspansji, rangę mocarstwa uzyskał za panowania Ramzesa II.

525r p.n.e. - podbój perski

323r. p.n.e. - podbój dokonany przez Aleksandra Macedońskiego

30r. p.n.e. - Egipt stał się prowincją państwa rzymskiego

    1. Stosunki społeczne

  1. Kapłani - dysponowali wielkimi majątkami, które należały do świątyń, cieszyli się dużym autorytetem i znaczeniem w państwie. Stan zamknięty, a przynależność stała się dziedziczna.

  2. Urzędnicy - dzielili się na wyższych i niższych, stan zamknięty

  3. Żołnierze - w okresie Nowego Państwa Egipskiego otrzymali przywileje podatkowe, za zasługi wojenne otrzymywali ziemię, stan zamknięty

  4. Chłopi - zatrudnieni na roli i przy pracach publicznych, ziemię uprawiali w ramach wspólnot gminnych albo indywidualnie, płacili daniny za użytkowanie ziemi, nie mógł opuścić ziemi bez zezwolenia, podlegali karom za nie wypełnianie obowiązków.

  5. Kupcy i rzemieślnicy - nie posiadali praw, pracowali w przedsiębiorstwach nadzorowanych przez urzędników

  6. Niewolnicy - własność państwa, używani do robót publicznych, niewolnikiem można było się stać przez niespłacenie długu.

    1. Ustrój polityczny

      1. Administracja centralna

  1. Faraon - najwyższa władza, otoczony boską czcią, uchodził za biga, zajmował się ustawodawstwem, wojskowością i sądownictwem.

  2. Wezyr - najwyższy dostojnik po faraonie, administrował kraj przez urzędników

      1. Administracja lokalna

  1. Nomarchowie - zarządzali powiatami (nomami) w dziedzinie gospodarczej, finansowej i sądowniczej, pochodzili z nominacji faraona

      1. Sądownictwo

  1. Nomarchowie - sądownictwo lokalne

  2. Trybunał Sześciu Izb Sądowych - sądownictwo wyższe, przewodniczył wezyr

  3. Faraon - najwyższy sędzia, mógł sądzić każdą sprawę osobiście i zmienić każdy wyrok

1.2.4 Administracja skarbowa

a) Skarbnik - stał na czele administracji skarbowej

b) Podskarbi - pomocnicy skarbnika

Policja zajmowała przymusowym ściąganiem podatków w terenie

Źródłem dochodów: daniny i podatki w naturze

      1. Wojskowość

  1. Gwardia przyboczna - wojsko pierwotne

  2. Pospolite ruszenie - zwoływane gdy zachodziła potrzeba, złożone z chłopów

  3. Stała armia - pojawiła się w NPE

Dostojnicy woskowi wywierali wpływ na sprawy państwowe

2. Mezopotamia

2.1 Stosunki społeczne

Obok własności publicznej istniała własność prywatna.

Własność indywidualna, jej znaczenie rosło wraz z praktyką przenoszenia praw własności zbiorowych na rzecz określonych osób, dowodem przeniesienia własności były kamienie - kudurru -

Ikkum - otrzymanie domu z inwentarzem od panującego z osobistą służbę i opłaty.

a) Awilum - pełnoprawni obywatele z których wywodzili się dostojnicy państwowi, właściciele ziemscy, kupcy i rzemieślnicy

b) Muszkenum - głównie dzierżawcy ziemi, posiadali prawa cywilne, pozbawieni praw politycznych, podbite ludy autochtoniczne i niewolnicy obdarzeni wolnością

c) Wardum - niewolnicy - poprzez urodzenie, niewola wojenna, niewypłacalny dłużnik

2.2 Ustrój polityczny

2.2.1 Administracja centralna

A) Patesi - Monarcha - panował na terenie księstwa, posiadał władzę ustawodawczą, wojskową, sądową i administracyjną, gdy podbijał większe terytoria zwano go - lugal; przyjmował tytuł bóstwa i utożsamiał się z bóstwem

B) Nubanda - zarządca dworu, zajmował się zarządem dworu i sprawami ogólnopaństwowymi, był także naczelnym dowódcą i rozporządzał dochodami państwa

2.2.2 Administracja lokalna

Prowincją zarządzał - Isaku - gubernator

Okręgiem zarządzał - Pahatu - naczelnik

Gminą zarządzał - Rabianu - naczelnik gminy

2.2.3 Sądownictwo

Pierwotnie kapłani

Od Hammurabiego - naczelnicy okręgów i gmin

Najwyższym sędzią był monarcha

2.2.4 Armia

Pospolite ruszenie

Od Hammurabiego - wojsko stałe (oddział piechoty i strzelców)

Cechy charakterystyczne państw despotycznych

II Państwa greckie

  1. Państwa greckie w okresie królewskim

Król (bazileus) - stał pierwotnie na czele państwa, jego władza była ograniczona przez Radę Starszych, rozszerzenie władzy tylko w czasie wojny, w warunkach pokojowych primus inter pares, ważniejsze sprawy rozwiązywał z Rada Starszych (bule), początkowo elekcyjny, następnie dziedziczny.

Zgromadzenie ludowe (agora) - zwoływane przez króla w sprawach istotnych dla całego państwa.

  1. Sparta - polis arystokratyczna

    1. Ustrój społeczny

Podstawa gospodarki było rolnictwo

  1. Spartiaci - posiadali pełna prawa obywatelskie, otrzymywał dział ziemi należący do państwa z tytułem dziedzicznego prawa użytkowania (ziemię tę mogli dziedziczyć synowie) wraz z niewolnikami. Aby posiadać pełna prawa polityczne musieli uiszczać specjalne składki na wspólne uczty (fiditia, sissitia) i utrzymać zgodnego z prawem wychowania - agoge - .

Mężczyzna 20 lat - nabywał prawa obywatelskie

31 lat - obowiązek zawarcia małżeństwa

do 60 lat - obowiązek odbywania służby wojskowej

Głównym zajęciem były ćwiczenia wojskowe i Zycie w oddziałach zbrojnych

  1. Periojkowie - ludność zależna, zamieszkała na obrzeżach terytoriów spartiatów, zajmowali się rzemiosłem i handlem, posiadali prawa cywilne, pozbawieni praw politycznych, spoczywał na nich obowiązek służby wojskowej, byli właścicielami ziemi, którą mogli swobodnie dysponować

  2. Heloci - niewolnicy - potomkowie podbitych terenów, grupa pozbawiona praw politycznych i cywilnych, stanowili własność państwa, w czasie wojny pełnili służbę wojskową, stosowano wobec nich terror: - ekspedycje karne i - „święte wojny” zabicie heloty nie było przestępstwem.

  3. Wyzwoleńcy - tylko państwo mogło nadać helotom wolność

    1. Ustrój polityczny

      1. Królowie

Na czele władz Sparty stali dwaj, dziedziczni królowie, władzę po śmierci króla przejmował jego najstarszy syn, władzę sprawowali kolegialnie, każda ich decyzja wymagała zgody obu. Jeden król zawsze wyruszał na wyprawę

Król mógł osadzić drugi król z 2 eforami i geruzją. Karą było pozbawienie tronu, wygnanie, albo kara śmierci. Uprawnienia króla sprowadzały się do władzy wojskowej i funkcji kapłańskich. Król mógł karać obywateli w czasie wojny. Reprezentował państwo wobec bogów.

      1. Organy centralne

  1. Geruzja - rada starszych - 28 gerontów + 2 królów, członków wybierano dożywotnio, gerontom mógł zostać pełnoprawny obywatel po ukończeniu 60 lat, byli wybierani przez Zgromadzenie Ludowe, obradom przewodniczyli królowie, moła uchylić uchwały Apelli

- rozpatrywała ważniejsze sprawy

- przygotowywała ważniejsze sprawy dla Apelli

Ustawy przyjęte jednomyślnie stawały się prawem, inne były przedstawione na Zgromadzeniu Ludowym

  1. Apella - organ ustawodawczy, decydował o wojnie i pokoju, zgromadzenie odbywało się co 1 m-ce, w zgromadzeniu brali udział pełnoprawni obywatele po ukończeniu 20 lat, była zwoływana przez króla, potem przez eforów, prawo przemawiania miała rada starszych i eforowie, nie było dyskusji, wnioski przyjmowano krzykiem

Kompetencje Zgromadzenia Ludowego

  1. Eforowie - przedstawiciele ludu, pierwotnie wyznaczani przez króla do: - nadzór nad wychowaniem młodzieży, - nadzór nad życiem ludności Sparty; później wybierani przez Apellę i stali się równi królowi, wybierani na 1 rok w licznie 5, sprawowali sądownictwo, organ kolegialny, podejmował uchwały większością głosów

Kompetencje Eforów

    1. Los Sparty od V w. p.n.e. do 146r. p.n.e.

W VII w. Sparta uzyskała hegemonię na Peloponezie, ciągle rywalizując z Atenami, do starcia między tymi państwami doszło podczas tzw. wojny peloponeskiej, zakończonej w 404r. p.n.e. zwycięstwem Sparty.

W 371r. p.n.e. w bitwie pod Leuktrami Sparta poniosła klęskę i zakończyła swój okres dominacji.

Od 146. p.n.e. Sparta wraz z całą Grecją pod panowaniem Rzymu

# Prawo Epitadeusa - zezwolono na darowiznę i zapisywanie nieruchomości w testamencie, co sprawiło wyłonienie się oligarchii, która koncentrowała własność kraju i faktycznie nim rządziła.

# Reforma Agisa (król Sparty, został skazany na śmierć, za próbę przeprowadzenia reform)

- zwiększyć liczbę pełnoprawnych obywateli

- nadanie praw obywatelskich periojkom i cudzoziemcom zasłużonym dla Sparty

- chciał zrównać podział ziem

# Reformy Kleomenesa III - zostały zniesione po jego ucieczce

# Reformy Nabisa - próby reform zakończone porażką

Ustrój panujący w Sparcie

  1. Ateny

    1. Ateńska polis arystokratyczna

Synojkizm - państwo to rozrastało się kosztem innych droga pokojową.

      1. Ustrój społeczny

Struktura rodowa jako pierwotny ustrój Aten

30 rodów => Fratria(12) => Fyle(4 plemiona)

Podział terytorialny na naukrarie. 12 naukrarii dawało 1 fyle

1 naukraria musiała dostarczyć - 1okręt+załoga i 2 jeźdźców

Ludność wolna

Niewolnicy

      1. Ustrój polityczny

  1. Król - godność królewska obieralna i dożywotnia

  2. Archonci - kompetencje wojskowe (archont polemarchos),

- kierownictwo sprawami państwowymi (archont eponymos)

Władza króla i archontów ograniczona była do 10 lat, od 683r. p.n.e. do 1 roku

  1. Kolegium prawodawców

6 prawodawców (thesmothetów) + 3 archontów = kolegium 9 archontów

1 kierował sprawami wewnętrznymi - archont eponymos

2 dawny tytuł króla i funkcje kapłańskie - archont bazileus

3 sprawy wojskowe - archont polemarchos

4 - 9 sprawy sądownicze i ustawodawstwo

d) Areopag - Rada Starszych

Złożona z byłych archontów, 1 roczna kadencja, zastąpiła dawną rade królewską, przewodniczył archont bazileus

Uprawnienia