Rozdział X - Włochy
Historia
476 - detronizacja Romulusa Augustulusa/upadek zwierzchnictwa cesarskiego
493 - Ostrogoci w sojuszu z Bizancjum zakładają w Italii własne państwo
536 - 555 - odzyskanie znacznej części Italii przez Bizancjum
VI - VII w. - najazdy Longobardów i zajęcie przez nich znacznej części Italii/ oprócz Egzerchatu Raweńskiego oddzielny okręg administracyjny utrzymany przez cesarstwo
Zwycięstwo Pepina Małego nad Longobardami i powstanie państwa Kościelnego, które utrzyma się do 1870r.
774 - podbój Królestwa Longobardów przez Karola Wielkiego
843 - traktat w Verdun/ Lotariusz władca Włoch
961 - Koronacja Ottona I na króla Włoch i przyjęcie tytułu cesarskiego
XI w. - przywileje cesarskie dla miast włoskich (m.in. Piza, Genua, Mediolan)
Miasta
Skutki rządów germańskich we Włoszech
- ruina kraju
- gospodarcze wyniszczenie
- upadek miast włoskich
Upadek rzymskiego ustroju municypalnego.
- przestały działać kurie miejskie, ich funkcje przejmowali biskupi i urzędnicy cywilno-wojskowi
Wzrost roli biskupów w miastach włoskich
- uprawnienia sądowe i administracyjne (uzyskane od cesarzy bizantyjskich)
Przywileje Karola Wielkiego dla biskupów
Wyjęci spod władzy hrabiów
Uprawnienia administracyjne przechodziły na urzędników powoływanych przez biskupów
Uzyskali wyższe sądownictwo (najwyższa instancja)
Swoboda w rozporządzaniu finansami miasta
Uprawnienia dla biskupów za rządów Ottona I
Prawo sądownictwa
Administracja
Pobór opłat celnych
Prawo bicia monety
Narastanie sprzeczności między biskupami a mieszkańcami miast na tle religijnym, ekonomicznym i politycznym
Osłabienie władzy biskupów w miastach
Spór o inwestyturę
Walka papiestwa z cesarstwem
1.1 Rozwój komun miejskich
Geneza emancypacji miast włoskich
Tworzenie tajnych związków
Uniezależnienie się od władzy biskupa lub hrabiego
Dojście do władzy niższych klas ludności
Biskupi zostali pozbawieni swych uprawnień (w wyniku krwawych walk)
Spór między cesarstwem i papiestwem
Wewnętrzne walki w kościele
Powstanie komun miejskich
Ludność, która przejmowała władzę tworzyła nowy organ samorządu miejskiego „komunę miejska”
Uprawnienia Komuny
Posiadała suwerenność polityczna
Prawo stanowienia własnych norm prawnych (statutów)
Prawo swobodnego wybierania swoich organów ustawodawczych, wykonawczych i sądowniczych
Communitas civium
Mieszkańcy miast wyróżniająca się pochodzeniem, pozycją społeczną, bogactwem (rycerstwo i patrycjat)
Fazy ustroju komun włoskich
Okres konsularny (XI - XII w.)
Okres rządów podesty (XII - XIII w.)
Okres cechowy (XIII - XIV w.)
1.2 Okres rządów konsulów
Ogólne zebranie obywateli - parlament - główny organ miasta decydujący w sprawach ważnych, w jego skład wchodzili wszyscy obywatele
a) Parlament
- stanowił ustawy
- wybierał organy wykonawcze i sądowe
- decydował o wojnie i pokoju
- decyzje zapadały większością głosów
b) Rada Wielka
- złożone z 300-500 członków, wybierani spośród patrycjatu
- pozostałe uprawnienia
- decyzje zapadały większością głosów
- powoływała od 2 do 21 konsulów i Radę Mniejszą
c) Rada Mniejsza
- organ doradczy i kontrolujący konsulów
- współdziałała z konsulami
d) Konsulowie
- naczelna władza wykonawcza
- władza w sprawach karnych
- przedkładali projekty ustaw parlamentowi
- naczelne dowództwo wojskowe
- wybór konsulów dwustopniowy (wybierano elektorów, którzy wybierali konsulów)
- sprawowali urząd przez 1 rok, po roku składali pisemne sprawozdanie, mogli być wybierani ponownie
- za pracę otrzymywali wynagrodzenie (feudum)
Konflikt miast włoskich z cesarzem Niemiec Fryderykiem I Barbarossą
- odebrał on miastom włoskim prawo wyboru własnych urzędników (postanowienie sejmu ronkalskiego 1158)
- w to miejsce mianował nowych urzędników - potestates
- Liga Miast Lombardzkich - zjednoczone miasta włoskie nastawione antycesarsko i pokonanie cesarza
- pokój w Konstancji 1183r. cesarz uznaje istniejący stan rzeczy w miastach.
Warunki układu cesarza z Mastami włoskimi
prawo wyboru konsulów, którzy musieli otrzymać inwestyturę od cesarza i składać mu przysięgę
prawo komun do własnego sądownictwa cywilnego i karnego
uznanie zwierzchności miast nad terytoriami pozamiejskimi
prawo do utrzymania własnego wojska i budowy fortyfikacji
prawo pobierania ceł
prawo zawiązywania związków z innymi miastami oraz zawierania traktatów
1.3 Okres rządów podesty
Aby zapobiec dalszej dezintegracji władzy, w niektórych miastach włoskich powierzono całą władzę konsularną jednemu konsulowi, aby główny organ wykonawczy stał ponad zwalczającymi się partiami
Pod koniec XII w. na miejsce konsula pojawił się nowy urząd podesty
Pierwowzorem dla miejskiego podesty była funkcja potestates, głównym zadaniem tych urzędników było strzec, aby prawa cesarskie były przestrzegane przez miasta.
Warunki wyboru i sprawowania urzędu podesty
ukończone 30 lat
pochodzić z rycerskiego rodu
posiadać odpowiednie wykształcenie
specjalny tryb życia (nie mogli wchodzić w związki pokrewieństwa, zaprzyjaźniać się, utrzymywać stosunków towarzyskich)
nie wolno im było sprowadzać do miasta żadnych krewnych, nawet żony, nie mogli zaciągać pożyczek, ani nabywać nieruchomości
bez pozwolenia Rady Większej nie wolno im było opuszczać miasta, w skrajnych przypadkach nie mogli wysyłać ani otrzymywać korespondencji
urząd sprawował 1 rok lub pół roku, za swą prace otrzymywał pensję.
Zakres władzy podesty
władza administracyjna
władza sądowa
naczelne dowództwo wojskowe
ściągał podatki
dbał o bezpieczeństwo i spokój w mieście
niektórych urzędników obowiązany był sprowadzić ze sobą, za swych urzędników był odpowiedzialny
po upływie musiał złożyć tzw. Syndykatowi rachunki, i jeśli wszystko było ok. otrzymywał wynagrodzenie, a jeśli wyrządził szkodę miastu musiał wyrównać ewentualną szkodę
W okresie rządów podesty stracił na znaczeniu ogół zebrań obywateli (parlament), było zwoływane tylko w nadzwyczajnych przypadkach
Przyczyny upadku podestów
- nie doszło do konsolidacjo stosunków wewnętrznych
- słabość władzy wykonawczej
- podesta był wybierany na krótki okres czasu i był zależny od Rad
- częste wybory wywoływały walki stronnictw i zamieszki w miastach
- podeści liczyli się przede wszystkim ze zdaniem najwyższych warstw społecznych
- ludność miejska nie posiadała bezpośrednie wpływu na rządy w mieście
- domaganie się ludu równego rozdziału ciężarów podatkowych i bezstronnego wymiaru sprawiedliwości
W połowie XII w. plebs miejski zaczyna tworzyć swoje związki - cechy, bractwa religijne
1.4 Okres cechowy
W miastach powstały dwie władze
a) gmina właściwa (Komuna Wielka lub Komuna Podesty) - obejmowała całe mieszczaństwo
b) gmina ludowa (Komuna Ludowa) - przewodniczył jej Kapitan Ludu (wzorowany na urzędzie podesty). Odpowiednikiem Rady Większej była Rada Starszych, a Rady Mniejszej była Tajna Rada. Komuna ta posiadała własne wojsko, parlament i Rady. Mogła do niej należeć jedynie ludność miejska zaliczana do populus.
1.5 Siniorie i księstwa
Schyłek XIV w. upadek autonomicznych komun włoskich
Zwycięscy w walkach Kapitan Ludu lub Podeści, starali się przedłużyć soją władzę, zostając sioniorem. Przyznano im szerokie uprawnienia w zakresie władzy ustawodawczej i sadowniczej.
Stopniowo ustrój komun włoskich przekształcił się w siniorię.
Niekiedy siniorem zostawał feudał, który narzucał miastu swoją władzę.
Siniorami zostawali tez czasami kondotierzy (dowódcy zaciężnych oddziałów wojskowych)
Siniorowie chcą uniezależnić się od ludności miejskiej i uzyskać władzę dziedziczną zwracali się do cesarza lub papieża o nadanie im tytułów, w ten sposób siniorie przekształcają się w księstwa.
1.6 Republiki miejskie
Republika mieszczańska (Florencja)
Na czele stał podesta, oraz działały Rady, ale w połowie XIII w. lud przejął władzę.
System rządów opierał się na wewnętrznej organizacji wojskowej - podział na 20 kompanii.
W roku 1294 nastąpiło ostateczne wyeliminowanie szlachty z życia publicznego, dzięki czemu mieszczaństwo miało role dominującą w zarządzaniu Republiką.
Republika arystokratyczna (Wenecja)
Od XI w. we Florencji panowała arystokracja, pochodzenia kupieckiego. Jej interesy reprezentowała Wielka Rada, przejęła ona większość uprawnień ogólnego zgromadzenia obywateli (arengo).
Wielka Rada - była wybierana corocznie, uchwalała ustawy i podatki, decydowała o wojnie i pokoju, nadawała godność patrycjusza, decydowała o wyborze doży i innych urzędników.
Rada Mniejsza - przekształciła się w Senat, organ doradczy dozy.
Rada Czterdziestu - przygotowywała projekty praw, do jej kompetencji należał wymiar sprawiedliwości
Doża - była początkowo naczelnikiem państwa z szerokim zakresem uprawnień, która zaczęła powoli tracić od końca XII w. przez kontrolę Senatu i Rady Dziesięciu.
Królestwo Sycylijskie
2.1 Geneza Królestwa Sycylijskiego
Panowanie Normanów, którzy pojawili się tam na wezwanie Longobardów do walki z Bizancjum i na wezwanie Bizancjum do walki z Arabami. W czasie wojen Normanowie zdobyli znaczny obszar ziem (Sycylie i południowy obszar Italii) , które zostały im nadane jako lenno przez papieża Mikołaja II w 1059 roku.
Roger II bratanek Tankreda de Hauteville zjednoczył wszystkie ziemie opanowane przez Normanów, nadał ostateczny kształt nowemu państwu. Zjednoczona, silna monarchia obejmująca Sycylię, Kalabrię i Apulię przyjęła w 1130r. nazwę Królestwa Sycylii.
2.2 Ustrój polityczny
Organizując swoje państwo Normanowie korzystali z wzorów arabskich i bizantyjskich, wprowadzając rozwiązania ustrojowe z księstwa Normandii, stworzonym przez nich na początku X w. we Francji.
Silna władza monarsza
władca sprawował władzę absolutną, nieograniczoną systemem lennym ani systemami feudalnymi.
Królestwo zostało zorganizowane na zasadach lennych, gdzie władza króla była bardzo silna, a król rządził przez poddanych mu urzędników.
Rada królewska - organ o charakterze doradczym
- wysocy urzędnicy
- wielcy panowie lenni
- dostojnicy kościelni
Najważniejsze instytucje centralne
kancelaria królewska
naczelny organ skarbowy (oparty na wzorach arabskich)
Władza sądowa była sprawowana przez urzędników w imieniu monarchy, sprawy zagrożone kara śmierci podlegały jurysdykcji specjalnych urzędników królewskich
Miasta posiadały jedynie ograniczony samorząd.
Panowanie Fryderyka II
- zastąpienie urzędów opartych na nadaniach lennych hierarchią urzędniczą złożoną z funkcjonariuszy mianowanych na określony czas i opłaconych przez monarchę
Organy administracji centralnej
Kuria Królewska
- przewodniczył jej naczelny justycjariusz
- kuria podzielona był na szereg resortów
b) Izba Rachunkowa
- zarząd nad finansami
- kierował nią Naczelny Komornik
c) Wielka Kuria
- odrębny wydział kurii królewskiej
- pełniła funkcje najwyższego sądu królewskiego
- sprawowała sądownictwo apelacyjne
Urzędnicy lokalni
Państwo zostało podzielone na prowincje. Zarządem prowincji zajmowali się justycjariusze, podporządkowani Naczelnemu Justycjariuszowi.
Sprawowali oni władzę administracyjną, sądownictwo w sprawach karnych.
Sprawy skarbowe podlegały komornikowi, który był podległy Naczelnemu Komornikowi.
Władzę administracyjną, skarbową i sądowniczą w okręgach i miastach sprawowali bajulowie. Podlegali oni justycjariuszowi i komornikowi.
Parlament
Powstał z Rady Królewskiej. W 1323r. Fryderyk II powołał do niej przedstawicieli miast. Główne uprawnienie to uchwalanie podatków.
Liber Augustalis z 1321r.
Było to wydany przez Fryderyka II Wielki Kodeks Sycylijski, stanowiący jedno z najważniejszych osiągnięć kodyfikacyjnych średniowiecza,
Polityka Fryderyka II wobec Kościoła
- Kościół został pozbawiony władzy sądowej nad osobami świeckimi
- herezje miały być ścigane przez państwo
- zakaz darowizn na rzecz Kościoła
- zasada pełnej wolności religijnej dla innowierców
Rozbudowany aparat policyjny
- władca stał na straży bezpieczeństwa wewnętrznego
- zakaz pomocy własnej w dochodzeniu sprawiedliwości
- zabronione były pojedynki i wojny prywatne
- Fryderyk II stworzył silna flotę wojenną
- armię zaciężną rekrutowano głównie z Saracenów
Polityka gospodarcza państwa
- Fryderyk II zakładał szkoły, budował drogi, dbał o rozwój handlu i rzemiosła, stworzył liczne monopole państwowe, ujednolicił system miar i wag
Ustrój Królestwa Sycylijskiego stał się wzorem dla innych państw europejskich
- Aragonia
- Filip Piękny we Francji
- Karol IV Luksemburski w Czechach