Rozdział I Ssystem i źródła prawa sądowego

Główne cechy prawa średniowiecznego

1. Przewaga prawa zwyczajowego

2. Prawo stanowione zaczęło się dopiero kształtować(najpierw prywatne zbiory praw, zbiory prywatne zaczynają mieć moc obowiązującą, trzeci etap to okres intensywnego ustawodawstwa królewskiego)

3. Duże znaczenie jurysprudencji w kształtowaniu prawa

4. Partykularyzm prawa(rozdrobnienie przeżytek, organizacji szczepowej)

5. Procesy unifikacji prawa zwyczajowego

6. Stanowość prawa(proces kształtowania się różnych stanów rządzących się różnymi stanami, istniała w związku z tym także stanowa struktura sądownictwa, mogły powstawać na drodze przywilejów a także umów)

7. Korporacyjność - w ramach stanu wyróżniały się kolejne grupy, rządzące się też odmiennymi prawami

8. Nauka prawa opierała się głównie na prawie rzymskim i kanonicznym

9. Brak było wyraźnego podziału na kategorie prawa(do czasów oświecenia prawo opierało się na kryteriach podmiotowych, co związane było ze stanowym urządzeniem prawa)

10. Charakterystyczne było przemieszanie cech publicznych i prywatnych prawa

Źródła prawa u germanów i w prawie frankońskim

• Wizygoci

• Codex Euricianus - spis prawa zwyczajowego Wizygotów. Połowa V w.

• Breviarium Alaryka - zbiór prawa rzymskiego, sporządzony dla ludności rzymskiej 506 r.

• Lex Visigithorum Reccesvindiana - zbiór prawa wizygockiego dla całej ludności

• Ostrogoci

• Edykt teoderyka - VI w. wydany dla ludności rzymskiej i ostrogockiej

• Burgundowie

• Lex gundobada - prawo dla Wizygotów V w.

• Lex Romana Burgundionum - dla rzymian

• Longobardowie

• Edykt Rothara

• Edykt Liutpranda

• Frankowie

• Podstawowym źródłem prawa było prawo zwyczajowe, co spowodowało późniejsze ich spisywanie i przyjęcie przez wszystkie ptrawa germańskie nazwy leges Barbarorum.

• Leges Romanae - spis prawa rzymian w państwie franków, czyli przejety breviarium alaryci

Źródła prawa Italii

1. statuty miast włoskich

2. w Italii rozwinęły się też podstawowe nurty nauki prawa średniowiecza czyli nauka prawa rzymskiego i prawa kanonicznego

3. capitularae longobardorum - spis kapitularzy X w.

4. Lombarda - XII w.

5. Liberii Feudorum - zbiór prawa feudalnego, podstawa średniowiecznego prawa lennego.

• Glosatorzy - prawnicy szkoły w Bolonii, ich naukaprawa rzymskiego opierała się głównie na logiczno językowym tłumaczeniu odnalezionych tekstów prawa rzymskiego, a później także jej interpretacji

• Komentatorzy - którzy nie tłumaczyli bezpośrednio prawa rzymskiego, tylko twórczo przenosili je na realia ówczesnych czasów.

Źródła prawa kanonicznego

1. Collatio tripartia

2. kolekcja pseudo Izydora

3. dekret Gracjana - kodyfikacja prawa kanonicznego XII w.

4. ustawodawstwo papieskie

5. 1234 pierwszy urzędowy spis ustawodawstwa papieskiego - Dekretał Grzegorza IX

6. 1296 Liber Sykstus - kolejny

Źródła prawa w poszczególnych państwach

• Niemcy

• Zwierciadło saskie - 1220 - 1235 - prywatny zbiór prawa zwyczajowego ziemskiego, dzieliła się na prawo ziemskie i prawo lenne, poza prawem zwyczajowym uwzględniało tez ustawy carskie.

• Zwierciadło szwabskie - zbiór prawa zwyczajowego południowych Niemiec XIII w.

• Weichbild saski - zbiór prawa Magdeburga

• W XV w. uznano w Niemczech prawo rzymskie za powszechnie obowiązujące(3wczesna recepcja okres przenikania prawa rzymskiego doniemiec XIII - XV w. recepcja właściwa XV w.)

• 1495 sąd kameralny rzeszy - miał swoje orzecznictwo opierać na ustwach rzeszy i prawie rzymskim.

• 1532 - ogólno niemiecka kodyfikacja karna Carolina 219 artykułów, proces karny i prawo karne materialne, miała ona tylko moc posiłkową w stosunku do praw księstwa niemieckich(klauzula salwatoryjna)

• Francja

• 1200 - „Najstarszy spis prawa zwyczajowego normandii” => Wielka Karta Prawa Zwyczajowego Normandii

• Ordonans Karola VII - z 1454 przewidywal dokonanie oficjalnych spisów praw lokalnych, czego mieli dokonać baliwowie, które następnie miały być przesyłane do parlamentu paryskiego do zatwierdzenia. W Xv w. procedura ta została uproszczona.

• Prawo rzymskie nigdy nie zostało we Francji oficjalnie recypowane jako prawo powszechnie obowiązujące, było tylko obiektem badań, mimo to prawo rzymskie było uważane za „pisaną rację”.

• W przeciwieństwie do innych krajów we Francji studia na temat prawa rzymskiego miały charakter czysto historyczny.

• W XVI w. zaczęto kodyfikować prawo poprzez ordonanse(wielkie ordonanse np. ordonans o postępowaniu cywilnym 1667, o postępowaniu karnym 1670, ordonans o handlu 1673).

• Hiszpania

• XIII w. sieje Partides - kodyfikacja prawa prawa kanonicznego, rzymskiego i miejscowego, była to bardzxo obszerna kodyfikacja w 1255 ukazłała się jej skrócona wersja Fuero Redl

• Leyes de toro - 1505 największa kodyfikacja tamtych czasów.

• NuevaRecopilateion - zbiór prawa hiszpańskiego

• Anglia

• Powstanie common law - podbicie Anglii przez normandów spowodowało stopniowe zlewanie się prawa normandzkiego z prawem brytyjskim, w przeciwieństwie do prawa zwyczajowego na kontynencie pod wpływem działalności sądów królewskich angielskie prawo zwyczajowe zaczęło się zlewać w jedną całość. Źródłem prawa dla sądów zaczęły być coraz częściej precedensy(w szczególności sądów westminsterskich, Exhegenau i Sądu Spraw pospolitych)

• Prawo rzymskie i kanoniczne było dla Anglików źródłem tylko elementów metody prawniczej oraz niektórych zasad ogólnych

• Equity law - coś w stylu prawa pretorskiego tylko w przypadku angielskim, było ono tworzone przez sąd kanclerski.

• Statute law - prawo stanowione, przez króla

• W związku z system common law podstawowym źródłem prawa angielskiego są zbiory wyroków, księgi z wyrokami reports, poważnym źródłem prawa stały się też dzieła wybitnych prawników.

• Czechy

• Księga rożemberska - spis Rawa zwyczajowego(głównie proces sądowy, ale także prawo prywatne i karne) XIV w.

• Jus regale montanorum - spis prawa górniczego ??

• Maietstas Carolina - zbiór prawa ziemskiego(formalnie nie uzyskała mocy obowiązującej w praktyce była używana)

• Ordynacja ziemska Królestwa czeskiego - normy prawa zwyczajowego i uchwały sejmu oraz ustawodawstwo królewskie odnoszące się do praw szlachty

• Ruś kijowska i Rosja

• Ruska prawda - zbiór przekazów źródłowych(prawo zwyczajowe, nowe instytucjeustawodastwo książece, krótka prawda(przepisy z dziedziny prawa karnego i procesu) i obszerna prawda

• Statut księcia Włodzimierz o sądach cerkiewnych

• Statut księcia Jarosława - || -

• Nomokanon (ustawa kościelna)

• Nomokanon 50 rozdziałów - wypis z Kodyfikacji justyńańskich

• Zbiór socjusza - kodyfikacja prawa kościelnego

• !498 - sudiebnik - pierwszy zbiór p[Rawa rosyjskiego 1498

• 1550 carski sudiebnik

• Sobornoje ułożnoje - 1649 opierał się na ustawach carskich sudiebnikach, i III statucie litewskim. (prawo państwowe, administracyjne, karne, cywilne i proces) ostatni zbiór prawa rosyjskiego do XIX w.

Rozdział II: Historia prawa prywatnego

Prawo prywatne we wczesnym średniowieczu

• Zdolność prawna - posiadali ją w zasadzie wyłącznie ludzie wolni, nabycie zdolności wiązaało się z przyjęciem o rodziny, utrata zdolności polegała nie tylko na śmierci ale także na wywołaniu, popadnięciu w niewolę ograniczenia wynikały z

• Przynależność stanowej

• Bycia obcym

• Wyznanie np. żydzi

• Bycia kobietą

• Stanu zdrowia(np. kaleki, karły, itp.)

• Zdolność do czynności prawnej - osiągnięcie pełnoletności(najczęściej pełnoletniość fizyczna), w zasadzie przez caały okres średniowiecza kobiety były ograniczone w zdolności do czynności prawnnej

• Małżeństwo - pierwotną formą zawarcia małżeństwa było porwanie, później kupno żony, dalej kupno przekształciło się w kupno władzy nad żoną z czego wywodziło się wiano. Zawarcie było0 aktem świeckim składało się z zmówin i zdawin. Później coraz większy wpływ kościoła . Zmówiny przekształciły się w zaręczyny, najważniejszą formą wpływu kościoła na formowanie małżeństwa było sformułowanie przeszkód małżeńskich (zrywające, wbraniające), wprowadził tez włany sposób liczenia pokoleń przez komutacje kanoniczną ()ile pokoleń dzieli, a nie ilość urodzeń), najważniejszą przeszkodą wprowadzoną przez prawo świeckie była różnica pochodzenia. Rozwiązanie początkowo odbywało się za obopólną zgodą, lub jednostronnie(z reguły mąż). Wraz z rozpowszechnieniem kościelnej formy ślubów kościoł najpierw wprowadził w przypadku rozwodników zakaz powtórnego wyjścia za mąż, a następnie bezwzględną nierozwiązalność małżeństwa. Z niechęcią potrzono na powtórne małżeństwa wdowy.

• Stosunki majątkowe małżeńskie

• Wyprawa( szczebrzuch)

• Posag

• Wiano

• Podarek poranny

• Podarek poślubny

Zarząd majtątkiem

• Wspólnota majatku

• Ograniczona wspólność majątku(wspólne wszystko oprócz nieruchomości przedmałżeńskich)

• Jedność zarządu

• Rodzice i dzieci

• więzy rodzinne: agnacyjne i kognacyjne

• władza ojca nad dziećmi była niemal absolutna i gasła z chwilą uznania dziecka za dorosłego, nad córka gasła z chwilą wyjścia jej za mąż.

• Pokrewieństwo sztuczne = adopcja

• Opieka - w średniowieczu była to głównie opieka rodziny z powodu małoletniości, płci, zdrowia, nieobecności. W późniejszych czasach opieką stanowił król. W przypadku braku opiekunów ojcowskich, przyrodzonych dochodziła opieka stanowiona wyznaczana przez władcę.

• Prawo rzeczowe

• W średniowieczu rzeczami w rozumieniu prawa były tylko rzeczy materialne.(główny podziała na ruchomości i nieruchomości)

• Początkowo za ruchomości uważano także rzeczy trwale związane z ziemia jak dom, a za ruchomości unieruchomione uważano ryby w stawie. Nieruchomościami były też rzeczy szczególnie cenne.

• Nieruchomości dzieliły się na dobra dziedziczne i dobra nabyte.

• Posiadanie, własność

• Każde władztwo nad rzeczą było uważane za prawo do niej.

• Posiadanie ruchomości polegało tylko na faktycznej detencji, posiadanie nieruchomości polegało na pobieraniu z niej pożytków(moli dzielić sięę na bezpośrednich i pośrednich)

• Własność uważana była za najwyższy stopień posiadania.

• Odróżnienie własności od posiadania odbywało się najpierw w drodze praktyki sądowej. Dopiero w XIII w. pojawiły się specjalne środki ochrony posiadania.

• Niedizały - pozostałość dawnej wspólnoty rodowej, polegające na utrzymaniu wspólnego posiadania ziemi przez ojca i dzieci. Własność pospólnej ręki - także obcy, nie dawała się określić w częściach ułamkowych(prawa nie przechodziły na spadkobierców tylko powiększały majątek wspólnoty)

• Ograniczenia alienacji nieruchomości: przyzwolenie(obowiązek posiadania zgody krewnych) później ograniczpon tylko do dóbr dziedzicznych, prawa bliższości(prawo retraktu, pierwokupu, odkupu) także sąsiedzi mieli prawo retraktu, w stosunku do nie sąsiadów. Ograniczeniem alienacji było też regale

• Nabycie własności pierwotne(ziemi poprzez zapowiedź wykonanie szeregu czynności w szczególności wbijania znaków granicznych, a odbywało się poprzez karczunek i trwale używanie)

• Nabycie pochodne przeniesienie praw odbywało się w dwóch fazach, umowy realnej(wzdanie i wywiązanie) i wejścia w posiadanie (wwiązanie). Później aktem potwierdzającym zawarcie czynności zamiast świadków stał się dokument.

• Zobowiązania

• Wywodziły się z czynów niedozwolonych, płacony na rzecz poszkodowanego okup miał zarówno charakter kary jak i odszkodowania.

• Później rozwinęły się umowy, które dzieliły się na formalne(zobowiązanie do wykonania rzeczy w przyszłości, które dokonywane było w drodze przyrzeczenia, a dalej wręczeniu symbolicznego przedmiotu przez dłużnika) realne(gdy zobowiązanie jednej ze stron wynikało z faktu przyjęcia świadczenia[otrzymania rzeczy])

• Niewypłacalny dłużnik stawał się krzywoprzysiężcą i był wyjęty spod prawa, nie sama umowa lecz jej potwierdzenie przez przysięgę lub wręczenie wierzycielowi rzeczy powodowało powstanie odpowiedzialności.

• Formy zabezpieczania umów:

• Zakładnictwo - pewna osoba stawała się więźniem wierzyciela do czasu wykonania umowy

• Rękojemstwo

• Zastaw wzięty

1. Z dzierżeniem(początkowo tylko ruchomości)na upad(po terminie własność przedmiotu przechodziła na wierzyciela)

2. Z dzierżeniem (nieruchomości) antychrtetyczny(pożytki z ziemi na poczet spłaty długu)

3. Z dzierżeniem nie antychretyczny

4. Z dzierżeniem do wydzierżenia(pożytki na poczet zmniejszania się wymaganej spłaty długu)

5. Bez dzierżenia

• załoga

• łajanie

Spadkobranie

• Początkowo spadkodawca nie miał wpływu na dysponowanie po nim swym mieniem. A przedmiotem były tylko rzeczy ruchome. Kiedy przedmiotem stały się nieruchomości zaczęły występować pewne ograniczenia jak ograniczenie kobiet w dziedziczeniu

• Porządek dziedziczenia regulowały prawa zwyczajowe. Władcy bylli uprawnieni najczęściej do kaduka czyli przejęciu niedziedzicznego przez nikogo spadku.

• Nabycie spadku następowalo przez sam fakt śmierci

• Początkowo dziedziczenie testamentowe ograniczało się do dóbr zapisywanych na rzecz kościoła, była to tzw. część swobodna, którą spadkodawca mógł swobodnie dysponować, pod wpływem prawa rzymskiego rozpowszechnia się ta forma ewoluując w swobodną dyspozycję części spadku nie tylko na rzecz kościoła(dysponowało się tylko nieruchomościami, i ruchomościami nabytymi)

• Lenna dziedziczyli najstarsi synowie, młodsi we Francji otrzymywali tzw. Fraragium mniejszą część spadku w podleśno do starszego brata, lub paragium wewnętrznie lenno stanowo całość wewnątrz było podzielone między braci.

Zmiany w prawie prywatnym w późnym średniowieczu

• Glosatorzy

• Własność podzielona

• Postglosatorzy

• Naukowe opracowanie teorii spółek handlowych

• Z praktyki rozstrzygania kwestii kolizyjnych w stosunkach między miastami włoskimi powstało prawo międzynarodowe prywatne

• Recepcja prawa rzymskiego

• Sąd Kameralny Rzeszy 1495

• Recepcja polegało głównie na pobieraniu z prawa rzymskiego i z prac glosatorów i komentatorów pojęć, konstrukcji i formuł prawnych.

• Prawo osobowe i rodzinne

• Zdolność do czynności prawnej zależała od wieku, dawne metody badania dojrzałości zostały zastąpione konkretnym wyznaczeniem wieku(często zależało to jeszcze od stanu społecznego, płci). Dzielono okres na małoletniość lata sprawne i lata roztropne Ograniczenia wynikały z:

• Przynależności do stanu(uległy znacznemu rozszerzeniu)

• Przynależności państwowej(cudzoziemcy) - nadal się utrzymały

• Wyznanie - ulegały rozszerzeniu

• Upośledzenie dzieci nieślubnych i kobiet

• Także pewne ograniczenia prawne dotyczące stanu duchownego

• Osoby prawne

• Małżeństwa - od soboru trydenckiego jedyną dopuszczalna formą zawarcia małżeństwa między katolikami była forma kościelna czyli ślub, który miał być poprzedzony zapowiedziami. Zdawano także egzamin przedślubny z zasada wiary. W prawie kanonicznym rozbudowano zakres przeszkód zrywających małżeństwo

• Zmiany w prawie majątkowym

• Pojęcie i zakres posiadania został uregulowany na sposób rzymski

• Wykształciły się sądy posesoryjne i peremptoryjne(o prawa do ziemi i do posiadania ziemi)a wraz z nimi nowa kategoria posiadania prawa(nieznana starożytnemu Rzymowi poza służebnościami)

• Pojawiła się własność podzielona

• Własność alodialna, a własność lenna.

• Wraz z kształtowaniem się w ramach ustroju stosunków kapitalistycznych, własność ziemska zaczęła powoli tracić swoja pozycje ekonomicznej podstawy ustroju. Rozwojowi znaczenia uległ natomiast ruchomy kapitał kupiecki

• Nabycie własności nieruchomości - pozorny proces został obecnie zastąpiony wpisami do ksiąg początkowo tylko w miastach później także w prawie ziemskim(charakter konstytutywny[przenosił tytuł własności]deklaratoryjny[potwierdzał fakt]). Ograniczano też ograniczenia w nabywaniu nieruchomości wynikające np. z prawa bliższości.

• Pojawiły się tzw. fideikomisy familijne ordynacje rodowe. Dla ochrony własności ziemskiej tworzono tez zakazy kupowania ziemi przez nie-szlachtę cudzoziemców i żydów

• Rozwój praw na rzeczy cudzej

• Ciężary realne - powtarzające się świadczenia obciążające daną nieruchomość

1. Renty

2. Renta wykupna wyderkat

3. Hipoteka

• W prawie zobowiązań wyraźna była tendencja do odchodzenia od średniowiecznej symboliki i formalizmu. Odchodzono też od dawnych sposobów zabezpieczania umów. Uproszczenie sposobów zawierania umów pociągnęło za sobą konieczność zabezpieczania umów poprzez obowiązek zawierania niektórych z nich przez formę pisemną lub wpis do ksiąg. Wraz z rozwojem obrotu same wierzytelności stały się formą obrotu powstały tzw. skrypty dłużnicze weksle.

• W życiu miast poważną rolę zaczęły odgrywać spółki(jawne - wszyscy odpowiadali w równym stopniu, komandytowe - tylko do stopnia wkładu)

• Dziedziczenie

• Nadal utrzymały się ograniczenia w testowaniu kobiet

• Rozszerzeniu uległo testowanie, które zaczęło przybierać formę rzymską w xvi w. powstał testament publiczny wpisywany do ksiąg sądowych, oraz prywatny sporządzany przy świadkach, a także wspólny w którym parę osób wyznaczało wspólnego spadkobiercę, wzajemny.

• Praw rodziny do spadku ograniczone i określone zostały do zachowka

• W prawie lennym zanikać zaczęły ograniczenie w dziedziczeniu kobiet i krewnych, czy niepodzielność len.

• W fdeikomsach familijnych powstały zasady dziedziczenia

• Primogenitury - dziedziczy najstarszy syn

• Majoratu - najbliższy stopniem krewny, w razie równości starszy

• Senioratu - najstarszy żyjący członek rodu.

• W gruntach chłopskich panowie popierali zasadę dziedziczenia ziemi przez jednego członka rodziny(majorat vs. minorat)

Rozdział III: Historia Prawa karnego

Prawo karne wczesnego średniowiecza

• Przestępstwa publiczne i prywatne

• W wspólnocie plemiennej z czasem wyłoniły się przestępstwa karana i ścigane przez plemienne a nie przez wspólnotę rodową, były to przestępstwa zagrażające zbiorowości(zdrada zbiegostwo z wojska, zbrodnie natury religijnej), takie przestępstwa były sadzone na zgromadzeniach plemiennych. Katra w tamtych czasach miala charakter sakralny.

• Obok przestępstw przeciw ogółowi w prawie plemiennym wyodrębniono zbrodnie przeciw jednostce i rodu, w tym przypadku plemiona mogły się dogadać lub wybrać drogę samopomocy(zemsty).

• Ściganie przestępstw publicznych związane było za złamaniem miru czyli porządku publicznego, na którego straży stał monarcha. Wyodrębniły się tez szczególne rodzaje miru zwiększające odpowiedzialność(miejscowy, osobowy), złamanie miru powodowało ściganie z urzędu.

• W sprawach prywatnych krzywda mogła być dochodzona w sądzie lecz nie był to skuteczny ani rozpowszechniony sposób stąd bardzo rozpowszechniona była samopomoc, a później okup. Na tej [podstawie rozwinął się rozbudowany system kar kompozycyjnych uiszczanych w celu zakończenia walk rodowych.

• Sposobem łagodzenia w średniowieczu wróżd wojen rodowych, wobec mało skutecznych sankcji było jednanie.

• zmniejszanie liczby przestępstw zagrożonych wróżdą, poprzez wcielanie ich do zakresu ścigania z urzędu,

• ustawowy obowiązek jednania się

• instytucja azylu.

• ograniczano też czas w jakim zemsta mogła się odbyć

• rozejm boży - święta i dni w, których nie dokonywało się zemsty

• Zmniejszeniu uległ też krąg krewnych upoważnionych do zesty

• Charakter odpowiedzialności

• Przestępstwem był każdy fakt wyrządzenia szkody, przestępstwo abstrahowało od winy i odnosiło się głównie do skutku. (wiązało się to z bezkarnością usiłowania przestępstwa, i takiej samej kary jak za czyn zamierzony, niezamierzony)

• Z czasem pod pływem nauki kościoła zaczęto wyróżniać czyn zawiniony od przypadku.

• Pojawiły się też początki rozważania okoliczności popełnienia przestępstwa

• Wyłączenie odpowiedzialności

• Początek

• Złapanie nocnego złodzieja, lub na gorącym uczynku

• Zabicie wywołańca

• Zabicie podczas wróżdy

• Dalej utrzymała się odpowiedzialność zbiorowa za czyny członka rodziny. Jednak ta odpowiedzialność ulegała stopniowe3mu zatarciu, najdłużej utrzymała się odpowiedzialność głowy rodziny za czyny ludzi będących pod jego władzą. . Zbiorowo i jednakowo traktowano tez wszystkich współ-przestępców.

• Kary państwowe

• Kara odpłata za wyrządzone zło

• Kary pelniły funkcję prewencji generalnej, odstraszania

• Rodzaje kar:

• Śmierci

• Utylizacyjne

• Wyjęcie spod prawa

• Wygnanie z reguły połączona była z Konfiskatą lub zniszczeniem majątku

• Okup

• Kary prywatne

• Precyzowany przez ustawy kompozycyjne Okup

• Nowa klasyfikacja przestępstw

• Sprawy królewskie - przestępstwa przeciw interesom króla.

• Podzielono tez sprawy pod względem ich wagę causae maiores(mniejsze) i causae minores(większe)

• Gardłowe i niegardłowe

• Subiektywizacja przestępstw - z czasem zaczęto wprowadzać poprzez kazuistyczne wymienianie przypadków złagodzenie lub zaostrzenie odpowiedzialności. Ograniczano też odpowiedzialność tylko do osoby popełniającej czyn a nie całej jej rodziny(indywidualizacja).

Zmiany w prawie karnym od schyłku wieków średnich

• Prawo karne Italii

• Prawo karne z czasem staje się tu wyłącznym atrybutem władzy(wcześniej uznano wszystkie przestępstwa za czyny naruszające porządek publiczny).

• Jednanie przestawało wykluczać stosowanie kar publicznych

• Kary dzielono ze względu na karę, która za nie groziła na najcięższe, ciężkie i lekkie. Dzielono je też na zwyczajne - przewidziane w przepisach i nadzwyczajne nieprzewidziane.

• Wprowadzono okoliczności łagodzące czynniki subiektywne popełnienia przestępstwa(wina umyślna i nieumyślna, przypadek)

• zrównanie odpowiedzialności kobiet z odpowiedzialnością mężczyzn.

• Przewidywano tez przesłanki odpowiedzialności nieletnich. - ograniczenie ich odpowiedzialności.

• Bezkarność

• Obrona konieczna(rzeczywista obrona, , nastąpiła natychmiast, adekwatna do sytuacji)

• pomoc konieczna - działania w celu pomocy napadniętemu

• Afekt - działanie pod wpływem silnego wzburzenia umysłowego

• Kradzież z nędzy

• Zabicie wywołańca

• Karze podlegały też usiłowanie popełnienia przestępstwa

• Uwzględnieniu podlegało też uczestnictwo w popełnieniu zbrodni a nie samo jej popełnienie, odpowiedzialność wspólników była kazuistycznie wymieniona. Były trzy rodzaje uczestnictwa: mandat(zlecenie), consilium(udzielenie rady, pomocy moralnej) auxilium(fizyczna pomoc); poplecznictwo - czyli pomoc po wykonaniu przestępstwa było ujmowane jako oddzielne przestępstwo.

• Kary kompozycyjne były wypierane przez kary na życiu i ciele. Początkowo były z reguły pieniężne i dziliły się na kary kompozycyjne i grzywnę.

• Statuty włoskie albo stanowiłyściśle określone karyu za popełnienie przestępstw albo stosowały kary arbitralne zwiększenie kary:

• Czyn popełniony na cmentarzu, w kościele, w czasie świąt

• Recydywa

• Przez osobę sprawującą urząd publiczny

• Przynależność stanowa

Do okoliczności łagodzących

• Pojednanie

• Przyznanie się do winy

• Rozwój prawa karnego w XVI i XVII w.

• W dobie powstawania władz absolutnych władcy jeszcze konsekwentniej dążyli do powstania skodyfikowania i jednolitego prawa.

• Carolina - za jej przyczyną do europejskiego prawa wkroczyły :

• Uznanie winy jako podstawy przestępstwa

• Uznanie wszystkich przestępstw za publiczne i zakaz wykupywania się od odpowiedzialności, od odpowiedzialności nie uwalniało także pojednanie czy ugoda

• O przestępstwie decyduje nie skutek zewnętrzny ale zamiar i wina.

• Wprowadzenie okoliczności, popełnienie przestępstwa jako okoliczności łagodzących bądź zaostrzających odpowiedzialność

• Wszystkie kary miały charakter publiczny a ich główny celem było odstraszanie

• Wprowadzała zasadę analogii.

• Kodeks karny Karola V 1532

Rozdział IV: historia postępowania sądowego

Proces sądowy w średniowieczu

• najdawniejszą formą postępowania jeszcze przed powstanie państwa była samopomoc czyli zemsta. W przypadkach drobniejszych krzywd możliwa też była droga sądowa poprzez umowę z przeciwnikiem. Sprawy naruszające interesy ogółuy były sądzone na wiecu.

• Średniowiecze

• Brak rozróżnienia na sprawy cywilne i karne, każdy proces był w praktyce karny(dążył do ukarania sprawcy).

• Czyny zagrażające społeczności ścigane były przez państwo reszta tylko ze skargi prywatnej.

• Proces zwyczajny

• był skargowy - podstawą jego wszczęcia była skarga wnoszona przed sędziego

• wezwanie przeciwnika do stawienia się przed sądm(pozew/ dokonywany w pełni przez powoda, później przez urzędnika) nieuzasadnione niestawienie się było zagrożone było grzywną, kolejne zajęciem dóbr, a nawet wyjęciem spod prawa

• drugą cechą procesu była ustność i jawność

• jedną stroną było powód(piecra), druga pozwany(sępierz), proces zaczynał się przysięgą lub pokazaniem dowodu, po czy następowała odpowiedź pozwanego

• Trzecią cechą procesu średniowiecznego był formalizm przejawiający się w ściśle określonych gestach i formułach, przy czym każda pomyłka powodowała przegranie procesu.

• Czwartą cechą była kontradyktoryjność - strony same ustalały jakie dowody mają przedstawić i same je zbierały.

• Pierwszeństwo dowodowe w przypadku osób równych sobie stanem społecznym miał pozwany

• Środki dowodowe

• Przysięga

• Oczyszczająca

• Oskarżająca

• Współprzysiężnicy

• Świadkowie

• Ordalia

• Zimnej wody

• Gorącej wody

• Rozpalonego żelaza

• Poświęconego chleba

• Pojedynek

• Dokumenty

• Nagana wyroku - skarga o to, że sędzia świadomie złamał prawo, najczęściej odbywał się w drodze pojedynku sądowego, strona przegrywająca musiała zapłacić grzywnę.

• Postępowanie z urzędu.

• Postępowanie monarchy było postępowaniem arbitralnym, gdyż nie Obowiązywały tu żadne przepisy prawa tylko wola władcy i jego uznanie w danej sprawie, sąd przeprowadzał też z urzędu postępowanie dowodowe, postępowanie takie dążyło do poznania prawdy materialnej.

• Proces rugowy - dotyczący przestępstw, w których nikt nie wniósł skargi mogł on być dokonywany poprzez króla jak i urzędników. W miejscowościach do, których oni przybyli wybierali najodpowiedniejsze osoby(tzw. rugowników), którzy mówili o nie wyjaśnionych sprawac, ich zeznanie były poprzedzone przysięga.

• Szczególne rodzaje postępowania

• Proces wydobywczy, gonienie śladem, znalezienie przedmiotu rozpocznało postępowanie zwane licowaniem rzeczy, stanowiącym wstępny akt procesowy, ten, który miał rzecz mógł się bronić poprzez wskazanie osoby od, której nabył rzecz.

• Proces o zbiegłych poddanych

• Egzekucja wyroków

• Początkowo na drodze samopomocy

• Później sądowa poprzez wwiązanie(początkowo dotyczyła tylko ruchomości), tymczasowe zajęcie posiadania przez władzę tzw. sekwestr było środkiem przymusu.

• Jeszcze później stronę nie dotrzymującą zobowiązania z wyroku nakładano coraz większe kary pieniężne, aż do usunięcia siłą z nieruchomości.

• Stopniowo w średniowieczu następowa ło rozróżnienie procesu cywilnego i karnego, którego dokonano najwcześniej w Anglii, na kontynencie doszło do pośredniego rozróżnienia poprzes stosowanie różnych skarg: cywilnych, karnych i mieszanych.

• Procesy szczególne

• Proces przeciw szkodliwym ludziom lub proces przeciw lichym ludziom w Rosji - forma represji władzy państwowej

• Proces gościnny - przeznaczony dla cudziemców

• Rozwój procesu od schyłku wieków średnich

• Proces włoski

• Popdział postępowania na cywilne i karne

• Rozpowszechnienie pisemności postępowania.

• Proces był dyspozycyjny tylko od woli strony zależało wszczęcie postępowania

• Proces nadal był kontradyktoryjny istniała odgórna ocena dowodów

• Podstawą w sprawach cywilnych stały się zasady rzymskiego procesu udoskonalonego przez glosatorów, post glosatorów i kanoników.(proces Rzymsko kanoniczny)

• Stadia procesu

• Pierwszy etap rozpoczynał się od wszczęcia postępowania poprzez wniesienie do sądu pozwu wraz z pisemną skargą.

• Sędzia po sprawdzeniu pozwu pozywał drugą stronę i wyznaczał termin rozprawy

• Pozwany mógł przedstawić pisemną obronę poprzez ekscerpcje, które miały go bądź uwolnić od wdania się w spór(deklinatoryjne) lub zniweczyć roszczenia powoda(peremptoryjne), bądź tylko odroczyć spór(dylatoryjne)

• Taka wymiana pism trwała do momentu wygrania jednej ze stron, która nie mogła udowodnić swojego stanowiska wtedy następowało litis contestatio, ugruntowanie się sporu

• Przed sądem powód przedstawiał artykuły dowodowe składające się z artykułów opisujących sprawę, pozwany też na piśmie ustosunkowywał się do artykułów(pozycji), punkty sporne stawały się przedmiotem postępowania

• Po zakończeniu procesu sędzia wydawał wyrok stanowczy

• Przewidziano możliwość dwukrotnej apelacji

• Wykształciło się zastępstwo procesowe adwokatów(sporządzających pisma stronom) i prokuratorów zastępujących strony podczas sprawy.

• Egzekucje przeprowadzał specjalny urzędnik sądowy, w przypadku kiedy egzekucja majątkowa nie wystarczyła stosowano wobec niewypłacalnych dłużników areszt osobisty.

• Kierunki rozwoju procesu cywilnego w czasach nowożytnych

• Nastąpiło rozdzielenie procesu cywilnego od karnego

• Charakterystyczne było łączenie elementów włoskiego procesu rzymsko kanonicznego z elementami rodzinnymi

• Np. we Franji w procesie połączono zasadę pisemności i ustności

• Proces karny włoski

• Proces inkwizycyjny

• Zapowiedzią było tu doniesienie

• Postępowanie następowało z urzędu funkcje prowadzenia dochodzenia, oskarżenia i wyrokowania skupione były w jednym ręku

• Oskarżony nie był stroną w procesie, ale przedmiotem postępowania i z reguły pozbawiony był możliwości obrony i apelacji

• Proces był tajny i opisywany w pisemnych protokołach sądowych

• Postępowanie oparte było na postepowaniu formalnym(związana decyzja dowodowa)

• Składało się z trzech częścipostępowania informacyjnego - inkwizycja generalna; śledztwa - inkwizycja specjalna; osądzenia.

Rozdział V: Historia prawa prywatnego

Źródła prawa cywilnego i handlowego

• Landrecht pruski 1794

• Był efektem prac kodyfikacyjnych rozpoczętych w 1780 na polecenie Fryderyka II, miał wejść już w 1792 jednak rewolucja we Francji spowodowała nasilenie się tendencji konserwatywnych, ostatecznie wszedł w życie w 1794

• Był to bardzo obszerny kodeks liczył ponad 19 tyś. artykułów

• W założeniu miał wyczerpywać zasadę zupełności zawierał normy z prawa administracyjnego, karnego, cywilnego i państwowego

• Przepisy miały charakter kazuistyczny

• Był napisany po niemiecku, ale w sposób bardzo zawiły, niezrozumiały, pełen różnych dygresji i przykładów z życia.

• Obok norm nawiązujących do ideologii oświecenia i prawa natury pojawiły się na wskroś feudalne instytucje nawiązujące do społeczeństwa stanowego i pruskiego absolutyzmu policyjnego np. obok nowoczesnej definicji prawa własności jako nieograniczonego władztwa nad rzeczą , znajdowała się definicja feudalnej własności podzielonej

• Kodeks nadal opierał się na zasadach stanowego podziału społeczeństwa, stąd po reformach Steina - Hardenberga podstawy landrechtu uległy załamaniu.

• ABGB 1811

• Prace rozpoczęte za czasów Marii Teresy, spowodowały ogłoszenie za Józefa II ogłoszenie pierwszej części kodeksu 1768 kodeks Józefiński(prawo osobowe). W 1797 za Leopolda II kodeks cywilny zachodniogalicyjski(opierał się na zasadach prawa natury, nieliczne były tu wzmianki feudalne), po kilkuletniej praktyce kodeksu, zaczęła się ostatnia faza prac nad kodeksem, zakończona sankcją carską w 1811.

• Poza krótkim wstępem dzielił się na trzy części

• Prawo osobowe

• Prawo rzeczowe

• Przepisy wspólne prawom osobowym i rzeczowym

• Opierał się na prawonnaturalnych zasadach równości podmiotów i wolności umów, sprawy dotycząc ustroju społecznego nie zostały w nim zawarte

• Operował krótkimi i jasnymi zwrotami

• Odwoływał się też do zdrowego rozsądku i zasad słuszności oraz pojęciami na tyle ogólnymi by można było pod nie objąć więcej p[przypadków

• Z czasem kodeks nabierał coraz większej mocy obowiązywania.

• Znowelizowany został dopiero w XX w. podczas I wojny światowej

• I nowela 1914 - zmiany w dziedzinie prawa osobowego, spadkowego i rzeczowego

• II nowela 1915 - zawierała sprostowania dotyczące zmiany granic

• III nowela 1916 - zmieniała niektóre przepisy prawa zobowiązań

• Kodeks Napoleona

• W czasach rewolucji zaczęto prace nad kodeksem cywilnym. W 1793 konwenr powołał komisję do stworzenia nowego kodeksu cywilnego, jednak efekt ich prac trzy kolejne projekty nie zostały przyjęte. W 1800 Napoleon powołał czteroosobową komisję, złożoną z prawników praktyków, która po kilku miesiącach, przygotowała projekt poddawany kolejnymi częściami pod dyskusję. Ostatecznie całość opiewała na 36 ustawach, które w 1804 zostały zebrane w jedną całość pod nazwą kodeksu cywilnego Francuzów

• Składał się z trzech ksiąg:

• O osobach

• O majątkach i różnych rodzajach własności

• O różnych sposobach nabywania własności

• Oparty był na;

• Prawonaturalnych założeniach wolności prywatnej i swobody umów

• Zaierał fundamentalne postulatu burżuazji dążącej do władfzy

• Opierał się na zasadach indywidualizmu i liberalizmu

• Stanowił bardzo dobre połączenie praw Francji północnej połudznioewej i prawa okresu rewolucji

• Napisany językiem prostym i jasnym

• Unikał kazuistyki i zbytniego abstrakcjonizmu.

• Do lat sześćdziesiątych XIX w. nie ulegał poważniejszym przerubkom. Ważniejsze nowelizacje dotyczyły prawa osobowego i rodzinnego

• Zwód praw cesarstwa rosyjskiego

• W Rosji po pierwszych próbach utworzenia kodeksu cywilnego za Piotr I i KatarzynyII, nastąpił właściwy ruch dopiero w XIX w. Za czasów Aleksandra I została powołana komisja kodyfikacyjne, opracowany głównie przez Sperańkgo kodeks opierał się w głównej mierze(w prawie zobowiązań i własności) na kodeksie Napoleona, za co został zesłany na Sybir po powrocie w 1821 p[przystąpił do pracy nad nowym kodeksem o bardzo konserwatywnym charakterze. W 1830 został wydany Pełny zbiór praw cesarstwa Rosyjskiego(czyli zbiór całego materiału normodawczego od soborngo ułożnoje, sporządzony chronologicznie), który się stał podstawą ułożenia zwodu Praw Cesarstwa Rosyjskiego 1832, ułożonego systematycznie.

• Stanowił obszerną licząca 15 tomów kompilacje ocejmującą niemal wszystkie dziedziny prawa

• Prawo prywatne miało charakter feudalno-stanowy

• Został napisany przestarzałą techniką, terminologia nie była jednolita

• Kres kodeksu stanowiła dopiero rewolucja pażdziernikowa.

• BGB

• 1814 propozycja stworzenia ogólno-niemieckiego kodeksu cywilnego. Jednak dopiero w 1874 powołano komisję kodyfikacyjną, po kilkunastoletnich pracach poddała projekt pod obrady, spotkał się on z dużą krytyką, jako mało germański, i jako dzieło pandektystytki(oparty na prawie rzymskim). W 1890 powołana została druga komisja, której projekt po niewielkich przeróbkach został przyjęty w 1900 r.

• składał się z 5 ksiąg

• część ogólna

• prawo zobowiązań

• rzeczowe

• rodzinne

• spadkowe

• kodeks

• operował bardzo rozbudowaną abstrakcyjnych i precyzyjne skonstruowanych pojęć

• jego język i trudna terminologia tworzyło z niego dzieło wyłącznie dla fachowców

• opierał się na założeniach liberalno-indywidualistycznych, zaiweral jednak elementy zaprzeczające już tym tezom

• ustawa wprowadzająca BGB utrzymywała jeszcze instytucje feudalne jak lenna

• szczególną rolę w praktyce odegrały klauzule generalne, co nadawało kodeksowi elastyczny charakter

• późniejsze zmiany polegały na zlikwidowaniu zmian wprowadzonych przez III rzeszę i usunięcia ostatnich przeżytków feudalnych

• ZGB

• NA mocy konstytucji federalnej z 1874 r. uznano, że kodyfikacja niektórych części prawa prywatnego zostanie uznana za kompetencję Związku. Na tej mocy w 1881 powstał ogólno-szwajcarski kodeks zobowiązań. W wyniku rewizji konstytucji 1898 kompetencje związku zostały rozciągnięte na całość prawa prywatnego. Opracowane projekty prawa małżeńskiego, spadkowego hipotecznego stały się podstawą powstałego w 1907 r. kodeksu cywilnego, do którego dołączono kodekszobowiązań 1881 ; całość weszła w życie w 1912

• składa się z 5 czśc stepu i czterech ksiąg:

• wstęp

• I - prawo osbowe

• II - prawo rodzinne

• III - prawo spadkowe

• IV - prawo rzeczowe

• I dołączone prawo zobowiązań nie wchodzące bezpośrednio do kodeksu

• ZGB

• Jest najnowocześniejszą kodyfikacją cywilną(z wielkich kodyfikacji)

• Opierała się na cechach egalitarnych liberalnych

• Stara się unikać uczonego i niezrozumiałego zwykłym ludziom języka

• Język jest prosty, krótkie zdania, każdy artykuł jest wyjaśniony na marginesie

• Nie zawiera klauzul generalnych, posiada jeden przepis pozwalający sędziom w razie wyraźnej potrzeby orzekać tak jakby to zrobił ustawodawca(w praktyce nieużywane)

• Źródła prawa handlowego

• Pierwsze kodyfikacje prawa handlowego nastąpiły we Francji na mocy ordynansów o handlu 1673 i o marynarce 1681. Pierwszy z nich stał się podstawa pierwszego nowożytngo kodeksu tzn. Francuskiego Kodeksu Handlowego 1807(IV księgi:prawo handlowe i wekslowe, prawo morskie, prawo upadłościowe, przepisy o jurysdykcji i organizacji sądów handlowych)

• Niemcy.

• W 1848 utworzono ogólno-niemieckie prawo wekslowe

• 1856 została powołana specjalna komisja w Norymberdze, której projekt bez księgi V(prawa morskiego) został przyjęty w 1861 w Austrii, a w Cesarstwie niemieckim został przyjęty w 1871

• W 1897 powstał nowy projekt kodeksy, który wszedł na terenie Niemiec wraz z BGB. Składał się z 4 ksiąg

• Normowała sytuację kupca

• Spółki handlowe

• Czynności handlowe

• Handel morski

• Polska

• Ujednolicenie poszczególnych części jak prawo wekslowe, czekowe

• W 1933 ogłoszono kodeks

• Później dołączono przepisy szczególne

• Całość projektu została ogłoszona rozporządzeniem prezydenta w 1934(Prawo handlowe dotyczyło kupców i Czynności handlowych stąd też podział na dwie części o kupcach i o czynnościach handlowych

• Praktycznie z drobnymi wyjątkami jego przepisy zostały uchylone przez kodeks cywilny 1964.

Charakterystyka instytucji prawa cywilnego

• Prawo osobowe i rodzinne - kodeksy cywilne tamtej epoki zajmowały się głównie sytuacją prawną osób fizycznych biorąc za zasady zasadę powszechności i równości(kodeksami uznającymi jeszcze różne prawa stanowe był rosyjski Zwód Praw i Landrecht) podmiotów od, których jednak w przepisach szczegółowych znajdowały się ograniczenia:

• Kobiet - poprzez władze mężowską i ojcowską

• Dzieci nieślubnych

• Wyznaniowych(głównie ograniczenia żydów)

• Moralnej czy majątkowej - tylko w przypadku niektórych praw cywilnych

• Zdolność prawna - nabywała ją jednostka z chwilą jej urodzenia, z jednoczesną ochroną praw dziecka poczętego, ale jeszcze nienarodzonego. Koniec zdolności prawnej następował wraz z śmiercią. (była tez możliwa śmierć cywilna np. w wyniku skazania na niektóre kary).

• Zdolność do czynności prawnych - zależała z reguły od wieku istniały jednak ograniczenia:

• Płci

• Stanu psychicznego

• Trybu życia

• Osoby prawne - charakterystyczne było występowanie przeciw zorganizowanym formom zbiorowości, krępujących swobodę jednostki. Stąd powszechny poza landrechtem i zwodem praw. Powszechnie osoby prawne uważano za fikcyjny zbiór niepotrzebny i mający zły wpływ na stosunki społeczne. Jednak w dobie gromadzenie kapitału doszło już w BGBH do usankcjonowania i opisania zasad zrzeszeń mających charakter osób prawnych. Nadal ograniczonemu zakresowi ulegało zrzeszanie się o charakterze niemajątkowym(np. partii politycznych)

• zostały opracowane trzy sposoby klasyfikacji osób prawnych

• osoby pawa prywatnego

• osoby prawne prawa publicznego(powoływane prze ustawę)

osoby prawne dzielono tez na

• korporacje - stowarzyszenie funkcjonujące jako zbiorowość będących członkami osoby prawnej i realizującej wspólne cele

• fundacje - zakłady, których podstawą był substrat majątkowy przeznaczony na określone cele.

• Metody zakładania osób prawnych

• Normatywny - wypełnienie wszystkich przypisanych ustawą obowiązków

• Koncesyjny - uzależniony od przyzwolenia państwa tj. koncesji.

• Małżeństwo

• Wykształciły się trzy systemy regulacji małżeństwa:

• Świecki - poddania małżeństwa wyłącznej kompetencji państwa(np. kodeks Napoleona i BGB)

• Wyznaniowy - poddanie prawa małżeństwa wspólnotom wyznaniowym(Zwód praw)

• Mieszany - (ABGB) zawarcie małżeństwa było albo wyznaniowe dla osób wierzących w prawnie uznaną religię albo świeckie dla reszty.

• Stosunki między małżonkami polegały na dominującej pozycji męża

• Różne kodeksy różnie określały stosunki majątkowe między współmałżonkami wyróżniamy:

• Ustawowy - przykazany prze władzę

• Umowny - umowny

A także:

• Wspólnoty

• Rozdzielności

• Pośrednie

• Rodzina - rodzina miała charakter patriarchalny, pod koniec wieku XIX silna władza ojca zaczęła być ograniczana poprzez tendencje do indywidualizacji i liberalizacji przepisów, z drugiej jednak strony wzrosła ingerencja państw w życie rodziny.

• Własność - możliwie najpełniejsze i nieskrępowane władztwo nad rzeczą. Własność była traktowana jako prawo przyrodzone, a obrót majątkiem odbywał się na zasadach wolnej konkurencji. Jednocześnie Landrecht, Swod Zakonow i ABGB uwzględniały istnienie własności podzielonej. W innych kodeksach mowa jest tylko o pełnej własności nad rzeczą W wieku XIX w dobie rewolucji socjalnej posjawiła się zasada własności jako funkcji społecznej podkreślająca przede wszystkim nie prawa lecz obowiązki właściciela jak niemożności jej używania w sposób ograniczający lub naruszający prawa innych osób, przewidywana była też instytucja wywłaszczenia ale tylko w sytuacjach wyjątkowych i za godziwym odszkodowaniem. Pojawiły się tez ograniczenia wynikające z prawa sąsiedzkiego. Największe ograniczenia wynikały jednak z pojawienia się interwencjonizmu państwowego i pojawiania się coraz większej liczby przepisów dotyczących coraz to nowe ograniczenia właścicieli w różnych dziedzinach gospodarki.

• Zobowiązania i umowy -podstawową cecha gospodarki tamtych czasów była zasada swobody umów, co przejawiało się tym, że tylko wyjątkowe okoliczności mogły spowodować nieważność umowy. Jednak konicowe lata XIX w. spowodowały przwartościowanioe dawnej zasady swobody umów, która została poddawana kolejnym ograniczeniom takim jak prawo pracy, zaczęto badać umowy pod względem słuszności(głównie przy wykorzystaniu klauzul generalnych), zaczeły pojawiać się też ustawowe zakazy lichwy.

• Podstawy odpowiedzialności cywilnej - kodeksy XIX w. stały na straży zasady, że przesłanką odpowiedzialności jest wina, jednak uchylały tę zasadę na rzecz zasady słuszności. Kodeksy przewidywały tez odpowiedzialność za czyny dokonane prze innych, ponosili odpowiedzialność za inne osoby ci którzy byli zobowiązani mocą ustawy lub umowy do nadzoru, nad osobami które wyrządziły szkodę, w takim przypadku ciężar dowodu spadał na pozwanego. Pojawiła się też odpowiedzialność wynikająca z podjętego ryzyka. Równocześnie z ojawianiem się tej odpowiedzialności pojawił się obowiązek ubezpieczeń od odpowiedzialności cywilnej

• Spadkobranie -

• jednymi z podstawowych zasad po rewolucyjnego spadkobrania były formalna powszechność praw spadkowych i równości w dziedziczeniu(wyłomem od tej zasady było dziedzicznie dzieci nieślubnych i gorsza pozycja w dziedziczeniu współmałżonka)

• instytucja zachowku

• zasada podzielności spadków

• liberalizm w zakresie dysponowania mieniem przez jednostkę co wyrażało się w przyjęciu zasady swobody testowania, zdolność do testowania uzależniona była od wieku , lub tez stanu umysłowego i inne jak w prawie austriackim i rosyjskim gdzie nie wolno było sporządzać testamentów przez duchownych; swoboda testowania nie mogła jednak naruszać praw spadkowych osób najbliższych

• dziedziczenie ustawowe ogarniało początkowo bardzo szeroką liczbę krewnych, jednak stopniowo pod koniec XIX w. zarysowały się tendencje o ograniczanie liczby krewnych testujących na mocy ustawy i polepszania spraw spadkowych dzieci nieślubnych i współmałżonka.

• Instytucje prawa handlowego

• Działania norm prawa handlowego obejmowały zakrsesem

• Podmiotowe - osoba kupca, (niemiecki kodeks 1897 i polski 1934)

• Przedmiotowe - obrót handlowy, najwcześniej wyróżniło się rozróżnienie norm prawa handlowego ze względu na unormowanie czynności handlowych, za kupca uważano każdą osobę podejmująca takie czynności

• Mieszane - np. ABGB

• Instytucje hanlowe

• Spółki akcyjne

• Spółki

• Giełda

• Główne kierunki myśli cywilistycznej

• Klasyczny, dogmatyczny -

• Ograniczenie badań nad prawem do dogmatycznej analizy tekstów ustawowych

• Kult litery prawa

• Pozytywizm prawniczy

• Szkoła egzegezy - jej przedstawiciele zajmowali się badaniem przepisów kodeksu Napoleona, ograniczając się tylko do suchej egzegezy tekstu, rola stosującego przepisy powinna się ograniczyć tylko do odszyfrowania intencji tj. pewnych myśli przewodnich i stosować je do odpowiedniego zachowania, stosowanie prawa przez organy państwowe miało mieć więc niemal matematyczny i mechaniczny charakter.

• Pandektystyka - nauka recypowanego prawa rzymskiego

Rozdział VI: historia Prawa karnego

Źródła prawa karnego

• Francja. Code penal

• Deklaracja praw człowieka i obywatela

• Zasada równości wobec prawa karnego

• Badania przestępstwa od strony prawdy materialnej

• Formalna ocena pezstepstwa nullum crimen sine lege

• 1791 pierwszy kodeks karny rewolucyjnej Francji

• 1795 kodeks o przestępstwach i karach

• 1810 Napoleoński code penal - zawierał wyłącznie przepisy prawa karnego materialnego

• składał się ze wstepu czterech części dwie pierwsze miały charakter ogólny dwie pozostałe szczegółowy

• jego sformułowania były jasne i szczegółowe

• dzielił przestępstwa karne na:

• zbrodnie

• występki

• wykroczenia

• system kar cechowała wielka surowość, wyjątkowo surowo traktowane były przestępstwa przeciw własności.

• jego główny zadaniem była ochrona nowego ustroju społeczno gospodarczego

• nowelizacje kodeksu ograniczały się głównie do złagodzenia kar, szerszego uwzględnienia okoliczności łagodzących i surowszego traktowania recydywy, zastąpieniu wobec małoletnich środków represyjnych poprawczymi

• obowiązywał do 1994

• Austria

• 1768 - Theresiana

• wychodziła z założenia publicznoprawnego charakteru przestępstwa

• rozróżniała przestępstwa publiczne, prywatne i mieszane

• Ze względu nakarę dzielila przestępstwa na bardzo ciężkie, ciężkie i lekkie

• Widoczne były początki stosowania pojęć ogólnych

• Dopuszczała stosowanie analogi i uwzględniała różnice stanowe i stosowanie kar arbitralnych

• Leopoldina - ograniczona w stosowaniu tylko do księstwa Toskanii

• Skreślała z katalogu praw wszystkie kary okrutne

• Podstawową karą była kara pozbawienie wolności

• Józefina 1787

• Dotyczyła wyłącznie prawa karnego materialnego

• Dzieliła się na dwie części

• O przestępstwach i karach kryminalnych

• O przestępstwach i karach politycznych

• Przestępstwem jest tylko czyn uznany przez kodeks

• Znosił arbitralność sądownictwa w dziedzinie systemu kar

• Nie uwzględniała zróżnicowania kar ze względu na stan społeczny

• Podkreślała subiektywny i indywidualny wymiar kary

• Zrównanie usiłowania z popełnieniem przestępstwa

• Pominięto instytucje przedawnienia

• Kara na przestępcy miała mieć charakter jego zadośćuczynienia społeczeństwu za zbrodnie, które popełnił

• Zniesiono karę śmierci

• Podstawową karą stała się kara pozbawienia wolności

• Franciscana 1803

• Kodeks dzieł się na dwie części z, których obie dzieliły się na część szczególną i ogólna i szczegolną

• Przestępstwa dzielono na drobne karne i ciężkie policyjne

• Przywrócono przedawnienie

• Rozszerzeniu uległa kategoria przestępstw przeciw władzy publicznej

• Przywrócenie kary śmierci

• Zniesiona została kara konfiskaty majątku

• Niemcy

• Prusy

• Landrecht 1794

• Kazuistykabrak rozróżnienia norm prawnych od wskazówek moralno-obyczajowych

• Nie ma przestępstwa bez ustawy

• Szczególnie surowe prawo

• charakter feudalno stanowy

• kodeks karny pruski 1851

• podział przestępstw na zbrodnie występki i wykroczenia

• wzorowanie na kodeksie francuskim było szczególnie widoczne w współudziale i określeniu śodków łagodzących

• charakter absolutystyczno policyjny w przepisach dotyczących władzy

• Bawaria

• Kodeks bawarski 1813

• Wprowadzał podział przestępstw na zbrodnie występki i wykroczenia

• Normy zbudowane były w sposób syntetyczny wolny od kazuistyki i wszelkich wątków poza ustawowych

• Operował jednolitą terminologią i wyrobionym językiem prawniczym

• Pod względem systemu kar był bardzo represyjny

• Obowiązywał do powstania kodeksu ogólno-niemieckiego 1871

• Kodeks ogólno-niemiecki 1871

• Składał się z przepisów wstępnych i dwóch części: o karaniu za zbrodnie występki i wykroczenia; o zbrodniach występkach i wykroczeniach

• Ograniczeniu uległa zbrodnia przeciw monarsze i państwu

• Ograniczył karę śmierci i maksymalną kare więzienia na 15 lat

• Przewidywał zwolnienie warunkowe po odsiedzeniu ¾ kary

• Prawo niemieckie późniejszego okresu rozwijało się głównie poza kodeksami w drodze ustawy.

• Rosja

• Zwód praw

• Kodeks kar głównych i poprawczych

• Składał się z części ogólnej

• Przestępstwo uważane było za wszelkie naruszenie ustawy karnej

• Dopuszczał stosowanie analogii

• Przewidywał kilka stopni usiłowania

• Systematyka kar opierała się na ich podziale na główne i poprawcze

• Z czasem obok kodeksu wyrastały liczne ustawy szczególne

• Kodeks karny 1903 - otrzymał sankcję karną lecz nigdy nie wszedł w życie.

Główne kierunki doktryny prawa karnego

• Szkoła klasyczna(Anzelm Feuerbach)

• Zasady humanizmu ujmowane w abstrakcyjnych konstrukcjach prawnych

• Równość wobec prawa karnego

• Nie ma przestępstwa bez ustawy

• Przestępstwo jest abstrakcyjnym przekroczeniem prawa , było więc traktowane jako zjawisko prawne a nie społeczne

• Podstawą odpowiedzialności była wina jednostki obdarzonej niczym nieskrępowana wola

• Bezwzględne kary

• Kara miała być odwetem i miała pełnić funkcje prewencyjne

• Szkoła antropologiczna(Cesrare Lombroso)

• Skłonność do przestępstwa uważał on za wrodzona genetycznie uwarunkowaną

• Wymieniał cechy anatomiczne, przy których ludzie byli zagrożeni wykonywaniem poszczególnych przestępstw

• Preferowała wobec takich genetycznie uwarunkowanych ludzi środki prewencyjne

• Szkoła socjologiczna(Franz von liszt)

• Odchodziła od formalizmu

• Przestępstwo według nich było zjawiskiem społecznym

• Podstawowymi zadaniami było badanie jakie czynniki wywołują przestępczość i jakimi środkami należy je zwalczać

• Przestępstwo powinno być rozważane pod względem prawnym i przyrodniczo-społecznym

• Traktowali przestępstwo jako nieuniknione następstwouwarunkowań społecznych

• Kara powinna spełniać warunki ściśle ochronne i celowe

• Nie czyn przestępny ale osoba przestępcy podlega ukaraniu

• Szkoła socjalistyczna

• Przestępczość musi być rozpatrywana wraz z całym system ustroju kapitalistycznego

• Przestępczość jest efektem kapitalistycznego ustroju gospodarki.

---