Powszechna historia państwa i prawa dr Sokalska
Literatura:
-Sczaniecki M. „Powszechna historia państwa i prawa”
- Sójka- Zielińska K. „Historia prawa”
5.10.10
Pojęcie i geneza prawa oraz jego systematyka
Pojęcie prawa
Przesłanki powstania prawa
Periodyzacja rozwoju prawa
Źródła prawa i źródła poznania prawa
Dziedziny prawa
Rozwój prawa w starożytności
Pojęcie prawa
w ujęciu podmiotowym- prawo podmiotowe, uprawnienie do czegoś
w ujęciu przedmiotowym- zespół norm prawnych (ogół), przymus państwowy
Przesłanki powstania prawa
Prawo- zespół norm postępowania
Prawo realistyczne- zespół faktów społ.
Prawo- organizacja naturalnych praw
Periodyzacja
Starożytność
Od powstania państwa do
- wg. nauki niemieckiej 476 r. (upadek cesarstwa zachodniorzymskiego)
- wg. nauki francuskiej 395 r. (śmierć Teodezjusza)
Średniowiecze
395/476 r.- 1453 (upadek Konstantynopola)
- 1492 (odkrycie Ameryki)
Nowożytność
koniec XV w. - wybuch I wojny światowej
Czasy nowożytne
1914- 1939/45
Czasy współczesne
Po 1945 r.
Państwo i jego rodzaje
w starożytności
- Starożytne despotie wschodnie
- Starożytne państwa- miasta greckie
- Rzym- cesarstwo/ pryncypat/ dominat
- państwa szczepowe germańskie i słowiańskie
Państwo w epoce feudalizmu
- monarchie wczesnofeudalne
- rozdrobnienie feudalne
- monarchia stanowa
- monarchia absolutna
Państwo w epoce kapitalizmu
- monarchie i republiki
- monarchia parlamentarna
- monarchia konstytucyjna
Kryzys liberalny podstaw państwa u schyłku XIX w. (systemy totalitarne, faszyzm, socjalizm)
- systemy demokratyczne (demokracja parlamentarna)
WELFARE STATE- państwo dobrobytu
Źródła prawa i źródła poznania prawa
Prawo wywodzi się z wielu źródeł. Podstawowym i często mylonym podziałem jest podział na źródła prawa sensu stricte i źródła poznania prawa.
Źródła prawa- akty normatywne czy też akty prawne zawierające przepisy i prawa oraz tryb tworzenia takich aktów.
Źródła poznania prawa- wszelkie materiały służące poznaniu prawa oraz wszelkie formy przekazy o prawie (dokumenty, publikacje, Internet)
Dziedziny prawa
Gałąź prawa stanowi podzespół norm prawnych, które ze względu na wybrane kryterium konstytuują względnie spójną całość.
- prawo wewnętrzne - konstytucyjne, pracy
- prawo zewnętrzne - międzynarodowe, autorskie
Rozwój prawa w starożytności
Chronologia:
Okres archaiczny (od założenia Rzymu ok. 753 r. p.n.e. do I wojny punickiej- 264 r. p.n.e.)
Okres przedklasyczny (od poł. III w. p.n.e. do końca republiki 27 r. p.n.e.)
Okres klasyczny (od początku pryncypatu do objęcia władzy przez Dioklecjana 284 r. n.e.)
Okres poklasyczny (od początku panowania cesarza Dioklecjana do śmierci Justyniana I Wielkiego - 565 r. n.e.)
19.10.10
PRAWO W EPOCE FEUDALNEJ
Prawo doby feudalizmu
Charakter państwa epoki feudalizmu
Prymat prawa zwyczajowego
Partykularyzm prawa
Stanowość prawa
Kazuistyka prawa
Zagadnienia systematyki prawa
Feudalizm- (lac. feudum- prawo do rzeczy cudzej, lenno) ustrój społeczno- polityczno- ekonomiczny, który opierał się na zależności ziemskiej. Chłop podlegał właścicielowi ziemskiemu, ponieważ użytkował ziemię, która należała formalnie do właściciela ziemskiego. Właściciel ziemski mógł podlegać innemu właścicielowi, z tego samego powodu (np. zależność księcia wobec króla)
Podstawą stosunku lennego był kontrakt cenny- przekazywanie ziemi miało charakter bardzo uroczysty.
Senior przekazywał wasalowi urząd jako lenno. Obowiązywała tu zasada lojalności.
Obowiązki wasala:
- lojalność
- obowiązki wojskowe- uczestnictwo w wyprawach wojennych, kawalkadach
- rola stróża na zamku pana
- rada- porada
Obowiązki seniora:
- lojalność
- zapewnienie niezakłóconego lenna
- zapewnienie sądowe
Stosunek lenny- beneficjum
Tego, co się otrzymało nie można było dzielić
„Co raz zostało lennem, lennem pozostać musi”
Pojęcia:
- lenno - ziemia nadana przez seniora wasalowi
- senior - pan lenny
- wasal - lennik seniora
- suweren/ suzeren - najwyższy senior - władca
- beneficjum - ziemia lub urząd nadany wasalowi przez seniora w zamian za wykonywanie
określonych obowiązków
- immunitet - przywilej (może być sądowy, ekonomiczny, całkowity i niecałkowity)
- hołd lenny - przysięga wierności składa seniorowi przez wasala
- komendacja - akt poddania się wasala seniorowi (fragment umowy lennej)
- felonia - złamanie; zdrada przysięgi wierności
- Sąd Panów - osądzał oskarżonych o felonię. Było to trudne, wasale osądzali innych wasali,
seniorów inni seniorzy. Władcę musieli osądzić inny władcy. Karą było odebranie lenna.
- Feudal- (feudalis, feudalny) społeczno- polityczno - historyczny właściciel ziemski, posiadający feudum- obszar ziemski
- wolni chłopi - ludzie nie posiadający dziedzicznych praw do ziemi i stąd zwani gośćmi (hospites); dopóki jednak pozostawali na ziemi należącej do pana feudalnego musieli pełnić wszelkie powinności
apanaże - posiadłości znajdujące się w rękach bocznej linii panującej dynastii
immunitet ekonomiczny - przekazywanie przez panującego władzy sądowniczej nad ludnością terenu immunizowanego w ręce właściciela. Czynności administracyjne, sądowe i skarbowe przejmował posiadacz dóbr objętych immunitetem. Nadawanie immunitetu sprzyjało rozdrobnieniu, prowadziło do utrwalenia stosunków lennych, osłabiało władzę monarszą. Sprzyjało też rozwojowi ekonomicznemu tych terenów, osadnictwu, oczynszowaniu gospodarstw chłopskich. W Polsce immunitet występował w dobrach kościelnych od XII w. w świeckich od XIII w.
9.11.2010
1. Formy państwa feudalnego
a) Monarchia wczesnofeudalna
b) Rozdrobnienie feudalne
c) Monarchia stanowa
Monarchia absolutna
2. Systemy następstwa tronu
a) System dziedziczności tronu (różne podejścia jeśli chodzi o dziedziczenie kobiet)
b) System elekcyjności tronu (różny krąg elektorów, różne uregulowania, kto może
zostać królem)
c) System mieszany (o następcy decydowała elekcja, lecz w obrębie tej samej
dynastii)
3. Własność podzielona
Prawo feudalne nie znało ścisłego rozróżnienia między własnością a posiadaniem. Własność, jako najpełniejsze prawo do rzeczy, objawiała się jako najwyższy stopień posiadania, jako zewnętrzny wyraz każdego prawa rzeczowego. Szkoła glosatorów stworzyła nowy obraz własności podzielonej. W myśl ich teorii istniały dwa rodzaje własności na nieruchomości:
własność bezpośrednia, zwana również zwierzchnią
własność podległa, zwana też użytkową
Tak, więc pan feudalny miał własność zwierzchnią, a chłop użytkową.
Podobnie senior i lennik.
Istnienie własności podzielonej wynikało ze stosunków gospodarczych panujących w okresie feudalizmu.
4. Własność indywidualna, zbiorowa, niedział w prawie feudalnym
Własność w prawie feudalnym w Europie miała bardziej odmienny charakter niż w Rzymie, tzn. była mniej indywidualistyczna. Przejawiało się to przede wszystkim w istnieniu różnych form własności zbiorowej. Typowym przykładem tej formy był niedział rodzinny, polegający na wspólnocie ziemi ojca z synami lub na wspólnocie rodzeństwa. Własność wspólna ziemi zwana była własnością pospólnej ręki, co oznaczało, że członkowie niedziału władali nim jako zbiorowość mająca prawo na całej rzeczy i działająca zbiorowo. Mimo istnienia niedziałów rodzinnych własności na ziemi miała przeważnie charakter indywidualny.
5. Ograniczenia własności w prawie feudalnym. (prawo retraktu) oraz prawo sąsiedzkie.
Własność w stosunkach feudalnych była ze swej natury ograniczone, gdyż zwierzchnia własność nie pokrywała się z użytkową. Niezależnie od tych naturalnych ograniczeń istniało
wiele innych:
Regale- czyli prawa zastrzeżone dla panującego
Prawo bliższości- wynikające z pokrewieństwa, krępowało dyspozycję mieniem
nieruchomym i zagrażało prawom nowonabywcy. Dotyczyło ono praw rodzinnych i zapewniało uprawnionemu możność wyłączenia od wspomnianych dóbr osób posiadających gorsze prawo. Prawo bliższości wyrażało się w dwóch instytucjach:
- Pierwokupu- bliscy krewni mieli pierwszeństwo nabycia dóbr, w razie ich
zbycia przez właściciela.
- Retraktu- prawa wykupu od nabywcy przez krewnych zbywcy.
Prawo sąsiedzkie- obok ograniczenia z tytułu pokrewieństwa znane były w prawie feudalnym ograniczenia dyspozycji nieruchomości z tytułu sąsiedztwa. Najbliżsi sąsiedzi mieli prawo retraktu nieruchomości sprzedawanej osobom spoza sąsiedztwa.
Istniały również ograniczenia powstałe na skutek istnienia cudzych praw rzeczowych
6. Charakter prawa epoki feudalizmu. Główne nurty i cechy
Nurt prawa rodzimego- występował do XII w., ukształtowany na rodzinnej tradycji, opartej
na prawie zwyczajowym.
Nurt prawa rzymskiego- w późnym średniowieczu, wsparty przez prawo kanoniczne.
Źródła powstania prawa średniowiecznego - w znaczeniu poznawczym: spisy, dokumenty, zbiory wyroków, literatura prawnicza, przekazy historyczne.
Cechy charakterystyczne prawa średniowiecza- dominacja prawa zwyczajowego, partykularyzm, stanowość i kazuistyka prawa.
Dominacja prawa zwyczajowego
Minusy prawa zwyczajowego- było najpierw niepisane, wyjaśnianie na wiecach, potem w sądach, potem pierwsze spisy, prawo zwyczajowe było bezradne wobec przemian.
Prawo stanowione- zwyczajowe- najpierw tworzono prywatne zbiory prawa zwyczajowego,
potem je sankcjonowano w drodze postanowień sądów/władców, potem nastąpił zaś rozwój ustawodawstwa królewskiego.
Partykularyzm prawa
Partykularyzm osobowy- wyrażany przez zasadę osobowości prawa- jednostka podlegała
prawu plemienia, z którego pochodziła- bez względu na miejsce pobytu.
Professio juris- wyznanie prawa, instytucja służąca do ustalenia, czyim prawem będzie się
trzeba posłużyć w danym procesie.
Terytorialność prawa- wypierała osobowość- wyłącznie stosowane było prawo obowiązujące
na określonym terytorium.
Partykularyzm terytorialny- sięgał korzeniami związków plemiennych, pogłębił się w okresie rozdrobnienia feudalnego.
Stanowość prawa
Każdy stan sądził się swoim prawem- szlachta- ziemskim i lennym; duchowieństwo- kanonicznym; mieszczaństwo- miejskim; chłopstwo -wiejskim (dworskim).
Kazuistyka prawa
Treść prawa określana była przez rozstrzygnięcia przypadków indywidualnych- normy miały charakter pojedynczych orzeczeń w konkretnych sprawach- kazusów.
21.12.2010
PRAWO W EPOCE FEUDALNEJ
Prawo doby feudalizmu
Charakter państwa epoki feudalizmu
Prymat prawa zwyczajowego
Partykularyzm prawa
Stanowość prawa
Kazuistyka prawa
Zagadnienia systematyki prawa
prawo chełmińskie- MAZOWSZE
Prawo prywatne w średniowieczu
a. prawo osobowe i rodzinne
b. prawo rzeczowe
c. zobowiązania
d. spadkobranie
Prawo prywatne- (lat. Ius publicum) jedna z dwóch podstawowych gałęzi prawa (obok prawa publicznego) skupiające normy prawne, których zadaniem jest ochrona interesu jednostek i regulacja stosunków między nimi.
Prawo publiczne- (lat. Ius publicum) skupia normy prawne, których zadaniem jest ochrona interesu publicznego.
Prawo prywatne a prawo publicznego
Podstawowym kryterium rozróżnienia jest „korzyść”. Zadaniem norm prawa prywatnego jest przynoszenie korzyści poszczególnym jednostkom co odróżnia je od prawa publicznego, które tworzone jest w interesie całego społeczeństwa lub państwa. W przeciwieństwie do prawa prywatnego, chroni ono zatem interesy publiczne a nie poszczególnych jednostek.
Ewolucja historyczna
Rozróżnienie prawa prywatnego i publicznego jest dorobkiem jurysprudencji rzymskiej. W Diagestach Justyniana rozróżnienie to zachowało się w takiej formie: „prawem publicznym jest to, które dotyczy ustroju państwa, {prawem} prywatnym to, które dotyczy korzyści jednostek; są bowiem prawne {normy} ogólnie używane, prawne prywatne.”
Współcześnie
nie zmieniło koncepcji rzymskiej. Do gałęzi prawa prywatnego zalicza się:
prawo cywilne
prawo rodzinne
prawo pracy
prawo handlowe
W pawie rzymskim ius publicum regulowało organizację i funkcjonowanie państwa, obejmując dzisiejsze gałęzie prawa, takie jak:
prawo konstytucyjne
prawo karne
prawo administracyjne
a. Prawo osobowe i rodzinne
Zdolność prawna- uznanie za podmiot praw i obowiązków
tylko ludzie wolni
brak podmiotowości prawnej kobiet (słabość przyrodzenia)
cofnięcie względem chorych fizycznie i umysłowo, niewolnych (lepsza pozycja w dobrach królewskich i innowierców, małoletnich, wyłowieni rozbitkowie?)
ograniczenia praw poprzez zwód w Budzie- czyściciele ulicy, kanalarze, hańbiące- komediant, kat)
Ius obligandi- prawo władcy do objęcia spadku po zmarłym cudzoziemcu, prawo gościny- opieki
nabycie zdolności prawnej związanie z przyjęciem rodziny
utrata zdolności prawnej następująca po śmierci rzeczywistej i fikcyjnej
śmierć klasztorna- pozbawienie praw cywilnych po wstąpieniu do klasztoru
Ustawy amortyzacyjne- prawo spadkowe wobec kościoła
wywołanie- wyjęcie osoby spod prawa
Zdolność do czynności prawnych
możność nabywania praw i zaciągania obowiązków mocą własnego działania
wiek, pleć, pochodzenie, zdrowie
XVI w. szybki rozwój nazwisk od miejsca zamieszkania osoby
Małżeństwo
kupno żony, kupno władzy
formalna umowa: zmówiny i zdawiny (przenosiny i pokładziny)
zmówiny- wstępna umowa pzedślubna
zdawiny- uroczystość prawna zawarcia małżeństwa, przenosiny i pokładziny)
ślub kościelny- sakrament, zgodne oświadczenie woli i błogosławieństwo
Przeszkody małżeńskie zrywające, czyniące małżeństwo nieważnym
przeszkody małżeńskie
wzbraniające- zabraniające zawarcia związku, ale nieunieważniające go: niepełnoletność, wiara stan.
Komputacja rzymska- wg. liczby urodzeń
Komputacja kanoniczna- wg. liczby pokoleń
Przeszkody pokrewieństwa (naturalnego), sztucznego (adopcja), duchownego (chrzest), powinowactwa, różnicy wiary i pochodzenia, śluby zakonne lub występek cudzołóstwa, poligamia, przymus.
Rozwiązanie małżeństwa
oddalenie żony: cudzołóstwo, bezpłodność, spiskowanie przecie mężowi.
Wyprawa- majątek wnoszony przez kobietę w małżeństwo
Posag- część wyprawy, majątek, nieruchomości
11.01.2011
Prawo materialne
Małżeńskie stosunki majątkowe
wyprawa- majątek wnoszony przez kobietę w małżeństwo
posag- część wyprawy, majątek, nieruchomości i część spadkowa po rodzicach
wiano- cena kupna żony, zabezpieczenie materialne żony
Różne systemy własności zarządzania majątkiem w czasie trwania małżeństwa i po jego ustaniu:
wspólnota majątkowa (wspólnota ruchomości nabytych, wniesionych do małżeństwa)
ograniczona wspólność (odrębność nieruchomości wniesionych)
jedność zarządu majątkowego (zarząd męża= posag, wiano, dobra nabyte, odmiana-rząd posagowy)
Rodzice i dzieci:
system agnacyjny- rodzina poprzez linię męską i przyjętych obcych
system kognacyjny- rodzina poprzez rzeczywiste więzy krwi
ojcowskie prawo życia i śmierci poprzez uznanie dziecka
niedziały ojcowskie- wspólnota własności synów i ojca, gdzie ojciec podejmuje decyzje gospodarcze i reprezentuje NIEDZIAŁ na zewnątrz
ograniczenia w stosunku dzieci „nieprawnych”
opieka- mężczyzny z roku lub obcego na wypadek śmierci ojca rodziny
adopcja
kuratela
Osoby prawne
W średniowieczu zaczęto rozróżniać od osób fizycznych, osób naturalnych, osoby sztuczne, które uzyskiwały podmiotowość prawa. Osoby prawne (masy majątkowe lub związki osób) posiadające zdolność prawną odgrywały znaczącą rolę w obrocie cywilnoprawnym. Najwcześniej uznano za osoby prawne związki korporacyjne. Później za ich wzorem powstały fundacje (zakłady).
Rodzaje osób prawnych
korporacje
fundacje
b. prawo rzeczowe
Normy regulujące takie społeczne formy korzystania z rzeczy, które ukształtowały się jako prawo podmiotowe bezwzględne, czyli skuteczne względem wszystkich osób.
Podział na ruchomości i nieruchomości (ziemia)- różnorodność podziałów w poszczególnych systemach prawnych:
zbywalność ruchomości
ścisły związek ruchomości z osobą
nieruchomości- dobra nabyte i rodowe (dziedziczne i raczej niezbywalne)
ze względu na wartość nieruchomościami mogły być klejnoty, zbroja, obrazy rodowe.
Własność w prawie feudalnym
brak rozgraniczenia między posiadaniem a własnością
władztwo nad rzeczą prawem do niej
detencja- dzierżawienie
współposiadanie nieruchomości- użytkownicy pośredni i bezpośredni
wykształcenie specjalnych środków procesowych dla ochrony posiadania (od XVIII w.)
Nabycie własności
własność pierwotna przez zawłaszczenie, znalezienie, zasiedzenie
własność pochodna przez umowę kupna- sprzedaży, darowiznę, zamianę, dziedziczenie
+ zapowiedź- oznaczenie swojej ziemi nabytej pierwotnie
+ zasiedzenie- nabycie przez użytkowanie
+ przeniesienie- umowa kupna- sprzedaży, darowizna
Przeniesienie własności ziemi pierwotnie na bazie 2 aktów prawnych:
umowa realna- (starop, wzdanie plus ewentualne wywiązanie się zbywcy)
nabywca- zbywca, symboliczne przekazanie praw do własności (np. ziemi)
przeniesienie władzy na rzeczą.
Nabycie nieruchomości poprzez wejście w posiadanie (wwiązanie)
Różnorodne sposoby umacniania tego rodzaju aktów. Litkup.
Czasy późniejsze- przenoszenie władztwa nad nieruchomością- wręczenie dokumentu o przeniesienie własności gruntu nabywcy, przez zbywcę w obecności świadków
Fikcyjny proces miedzy kontrahentami o uzyskanie nienaruszalności swiadectwa nabycia nieruchomości.
-sądowe przeniesienie własności
c. Zobowiązania
Źródła zobowiązań:
czyny niedozwolone (delikty)
umowy
Utwierdzenie zobowiązania: litkup- ucztowanie, przysięga= potwierdzenie ważności
Umocnienie zobowiązania- zadatek= gwarancja spełnienia
Umowa formalna:
uroczyste ślubowanie na przyszłość
specjalny sposób zatwierdzenia ważności umowy
symboliczny przedmiot umowy- windykacja
Umowa realna:
przez przyjęcie jakiegoś świadczenia, przedmiotu
zobowiązanie do czegoś w określonym terminie
symboliczne wręczenie daru wzajemnego
niewypłacalny dłużnik- krzywoprzysięzca
odpowiedzialność cielesna i majątkowa
konsensualne- oświadczenie woli
kontrakty realne- oświadczenie woli plus wymiana rzeczy
Wierzytelności:
zakładnictwo- osoba uwięziona w domu wierzyciela do czasu oddania długu
rękojemstwo- przeniesienie odpowiedzialności za dług na inną osobę
zastaw- przedmiot jest własnością wierzyciela do czasu oddania długu
zastaw antychretyczny (czysty)- łączyło się z nim pobieranie pożytków
zastaw do wydzierżawienia- podczas użytkowania przez wierzyciela zmniejszał się dług
zastaw z dzierżawieniem
zastaw bez dzierżawienia (do końca XII w.)
vadium/zakład- opłata za opóźnienia w wykonaniu zobowiązania
rodzaje umów- kupno- sprzedaż, zamiana, darowizna z odwdzięczeniem, zastaw o dzieło, najem, pożyczka
d. Spadkobranie
Początkowo przedmiotem spadkobrania były nieruchomości.
25.01.2011
Prawo karne w średniowieczu
a.) Pojęcie przestępstwa, charakter odpowiedzialności
b.) Sposoby ograniczania krwawej zemsty i wojen prywatnych
c.) Rodzaje kar- państwowe (publiczne) i prywatne
d.) Ewolucja klasyfikacji przestępstw i kar, przejawy subiektywizacji odpowiedzialności
a. Wczesne średniowiecze
Przestępstwo- czyn zabroniony, wyrządzający szkody jednostce lub społeczeństwu (ogółowi) oraz naruszający porządek publiczny i społeczny ustalony przez zwyczaj i obowiązujące prawo.
Podział przestępstw:
przestępstwa prywatne- naruszały interes jednostki lub rodziny (wcześniej rodu), wyrządzoną krzywdę traktowano jak sprawę prywatną, karę realizowano najpierw w formie samopomocy (krwawej zemsty) co prowadziło do walk rodowych (wróżd).
przestępstwa publiczne- naruszały interes ogółu i pojawiły się z powstaniem państwa plemienno- szczepowego: zdrada kraju, zbiegostwo z wojska, tchórzostwo na polu walki, itd., takie przestępstwa religijne i świętokradztwo, krzywoprzysięstwo ścigane z urządu, które egzekwowano od razu
Mir- ustalony porządek publiczny, którego naruszenie stanowiło przestępstwo publiczne.
Mir miejscowy- szczególna ochrona prawna określonego miejsca
Mir osobowy- ochrona określonych osób
Mir mieszany- chronił i osobę i miejsce jej pobytu
Rodzaje przestępstw:
prywatne: przestępstwo przeciwko życiu i zdrowiu
Samopomoc- dopuszczana i niekarana w czasach najdawniejszych, wykonywana głównie w formie krwawej zemsty, utrzymywała się bezkarna za:
zabicie złodzieja nocnego, podpalacza, cudzołożnika (złapanych na gorącym uczynku)
Inne przypadki bezkarności:
zabicie osoby wyjętej spod prawa
popełnienie przestępstwa w stanie wyższej konieczności
b. Sposoby ograniczania krwawej zemsty i wojen prywatnych
podejmowanie interwencji władzy w sprawy sporne
ustawowe normy nakazujące zwaśnionych stronom pojednanie się i przyjęcie przez stronę pokrzywdzoną okupu
Instytucje pośredników (mediatores, arbitri)
ograniczenia co do miejsca zemsty (azyl kościelny)
przedawnienie dochodzenia krzywd drogą krwawej zemsty
zacieśnianie kręgu krewnych
c. Rodzaje kar- państwowe (publiczne) i prywatne
Kara- dolegliwość zastosowana wobec sprawcy przestępstwa; wymierzanie sprawiedliwości
Kary odzwierciedlające- w formie symbolizującej rodzaj popełnionego przestępstwa
Kary mutylacyjne- okaleczały ciało, niekiedy były zarazem karami odzwierciedlającymi
Wymiar kary
kary arbitralne- swobodne określenie ich wysokości przez wyrokujący organ, wg. uznania sądu
kary ściśle oznaczone- zawarte w prawie, musieli się ich trzymać sędziowie przy formowaniu wyroku.
Kary prywatne:
Krwawa zemsta- zakazywano jej wykonywania w określonych miejscach i czasie (święta kościelne), stosowano ugodę stron (pojednanie), przymus pojednań.
Kara kompozycyjna- połączenie kary z pieniężnym odszkodowaniem stosowane przy przestępstwach prywatnych, wysokość określali- sąd, jednacze lub strony, potem ustalono je w prawie zwyczajowym. Skład: okup na rzecz pokrzywdzonego lub jego rodziny, opłata na rzecz władcy (fredus) za złamanie porządku publicznego (np. główczyzne)
Główczyzna- zadośćuczynienie za zabójstwo, płacone rodzinie zabitego, wg. np. prawa salickiego, zabicie dworzanina, kapłana.
Kary publiczne:
Kary mutylacyjne
Kary na czci, proskrypcja- ukarany tracił osobowość prawną, wyjęcie spod prawa, można go było zabić.
Kary cielesne
Konfiskata majątku
Grzywna
d. Ewolucja klasyfikacji przestępstw i kar, przejawy subiektywizacji odpowiedzialności
Późne średniowiecze- nowy podział przestępstwa
Zbrodnia- czyn szczególnie naruszający porządek publiczny, wyrządzający duże szkody- za to kary najcięższe.
Odpowiedzialność i wina
Odpowiedzialność subiektywna (podmiotowa)- subiektywizacja odpowiedzialności karnej. W późnym średniowieczu, wywodzi się z Włoch, podstawą było nastawienie woli sprawcy, musiała się ona ujawnić w złym zamiarze- wewnętrznym nastawieniu sprawcy, zmierzającemu do popełnienia przestępstwa.
Wina- związek między psychiką sprawcy a jego czynem.
MATERIAŁY OD DR SOKALSKIEJ
Postępowanie sądowe w średniowieczu
Ogólna charakterystyka procesu średniowiecznego;
Cechy procesu zwyczajnego;
Środki dowodowe;
Nagana wyroku oraz jego egzekucja;
Postępowanie z urzędu. Proces rugowy;
Rozwój procesu od schyłku średniowiecza;
Postępowanie inkwizycyjne
Ogólna charakterystyka procesu średniowiecznego
- Najdawniejsze sposoby dochodzenia sprawiedliwości
*samopomoc / krwawa zemsta - prowadziła do wojen rodowych, z czasem ograniczona i zniesiona (plemiona germańskie)
*droga sądowa - otwierana przez zawarcie umowy między stronami o oddanie sprawy sądowi, z czasem zastąpiono ją jednostronnym pozwaniem (składano pozew prywatny - mannitio - w domu krzywdziciela dokonywał tego powód). Sprawy naruszające interesy ogółu: zdrada stanu, dezercja sądzone były na zgromadzeniach ludowych.
-Brak odrębności postępowań w sprawach cywilnych i karnych. Od ok. XIII w. rozróżnienie skarg na cywilne i karne, ale wyodrębnienie dwóch rodzajów procesów (cywilnego i karnego) dopiero czasy nowożytne.
-Postępujące rozróżnienie przestępstw publicznych od prywatnych. Przestępstwa publiczne- dochodzone z urzędu, przestępstwa prywatne- na drodze postępowania prywatno-skargowego (płynne granice).
b) Cechy procesu zwyczajnego
-- skargowość
-- pozew jako umowa między stronami, czyli charakter prywatny (mannitio)
-- później powstaje pozew sądowy egzekwowany przez króla (bannitio)
-- obowiązek stawiennictwa zagrożony sankcjami
-- dylacja - prawne odroczenie procesu
-- jawność i ustność
-- powód - actor - pierca / pozwany - reus - sąpierz. Spór stron rozp. skarga powoda poprzedzona przysięgą
-- ścisły formalizm = powstanie instytucji pomocników (rzeczników stron), a później zastępców procesowych
-- kontradyktoryjność (proces jako spór pomiędzy dwoma stronami)
-- brak poszukiwania prawdy materialnej, sąd związany dowodami stron
-- wyrok warunkowy otwiera postępowanie dowodowe
-- pierwszeństwo pozwanego do dowodu
c) Środki dowodowe
-przysięga - środek dowodowy o charakterze samoprzekleństwa
* przysięga oczyszczająca składana przez oskarżonego
* przysięga oskarżająca składana przez oskarżyciela
- instytucja współprzysiężników i świadków
- ordalia - Sądy Boże, system środków dowodowych polegających na przechodzeniu przez oskarżonego określonych prób dla udowodnienia niewinności
*ordalia jednostronne - próby zimnej i gorącej wody, poświęconego kęsa chleba i sera, komunii, rozpalonego żelaza i marów, losowanie
*ordalia dwustronne - próba krzyża i pojedynek
*próba zimnej wody - związywano oskarżonego i wrzucano do wody - jeśli tonął, uznawano go za niewinnego
*próba gorącej wody - wkładano gołą rękę do kociołka wrzącej wody i wydobywano przedmiot - brak oparzeń = brak winy
*próba losowania - odwoływała się do ręki Boskiej, która kieruje przeznaczeniem
*próba poświęconego kęsa sera i chleba / próba komunii - przełknięcie bez zakrztuszenia się poświęconych pokarmów
*próba rozpalonego żelaza - przeniesienie w rękach rozpalonego żelaza przez 3-10 kroków, lub przejście po rozżarzonych lemieszach - w wypadku upuszczenia przedmiotu lub ominięcia lemieszy - sprawa była przegrana, pozostali jeśli nie mieli bąbli po trzech dniach (byli ten czas związani), wygrywali sprawę
*próba marów - oskarżony o zabójstwo trzykrotnie obchodził zwłoki na kolanach, całować je za każdym razem, wywoływać nazwisko zabitego i składać przysięgę swojej niewinności - jeśli rany ofiary się nie zmieniły, to oskarżony niewinny
*próba krzyża - strony stawały pod krzyżem z podniesionymi rękami, kto wcześniej je opuścił - przegrywał
*pojedynek - najpopularniejszy
-księgi sądowe - potwierdzenie autentyczności dokumentu i jego mocy prawnej
d) Nagana wyroku oraz jego egzekucja
Nagana wyroku - występowała z nią strona niezadowolona lub jakakolwiek osoba uczestnicząca w postępowaniu sąd. Musiała zawierać zarzut, że proponujący jego treść świadomie złamał prawo Przedstawiano projekt swojego wyroku. Zaskarżenie sędziego o wydanie nieuczciwego wyroku. Początkowo była to osobna sprawa, później rozpatrywał naganę sąd wyższy, co doprowadziło do wykształcenia toku instancji.
-Kocz - wadium na rzecz sędziego składane przez naganiającego
Postępowanie z urzędu. Proces rugowy
*Postępowanie z urzędu
-Postępowanie arbitralne - rodzaj najdawniejszego procesu wszczynanego z urzędu, stosowany przy p-stwach publicznych, ściganych przez króla i jego urzędników, nie opierało się na ścisłych formach procesowych
-przebieg - proces ten wdrażano od razu po uzyskaniu informacji o popełnieniu p-stwa, tryb był przyspieszony, ukaranie sprawcy zależało od uznania monarchy, kara była arbitralna
Postępowanie rugowe
-geneza - narodziło się w mon. frankońskiej, stosowane w p-stwach publ. i pryw., jeśli żadna z zainteresowanych stron nie wystąpiła ze skargą
-przebieg we Francji - urzędnicy na danym terenie wybierali rugowników spośród mieszkańców, którzy ujawniali nie wykryte do tej pory p-stwa, oskarżony mógł oczyścić się przysięgą lub poddać się ordaliom
-przebieg w Anglii - podstawą wszczęcia postęp. była zła fama publiczna, badali to sędziowie i szeryfowie, oraz przysięgli - po 12 z każdej setni, po 4 z każdej wsi, oskarżony mógł się oczyścić poprzez próbę zimnej wody
*Postępowanie szczególne
PROCES WYDOBYWCZY - stosowany w postępowaniu o zwrot skradzionej rzeczy ruchomej, którą odnaleziono u osoby trzeciej (gonienie śladem)
intertiatio - licowanie rzeczy, powód ujmował rzecz i oświadczał że została mu skradziona - wdrażane to było jeśli w ciągu 3 dni nie odnaleziono skradzionej rzeczy - w przeciwnym wypadku można ją było po prostu zabrać
PROCES PRZECIWKO SCHWYTANEMU NA GORĄCYM UCZYNKU I ZABITEMU-
jeśli p-ca złapany został na gorącym uczynku, doprowadzano go przed sędziego, jeśli zaś zabito go po złapaniu na gorącym uczynku, należało do sądu przynieść ciało zabitego
PROCES GOŚCINNY-
rozwinął się w prawie miejskim, gościem był każdy, kto mieszkał na tyle blisko, że mógł przybyć do sądu w ciągu 1 dnia, sprawę rozpatrywano tego samego dnia, wyrok zapadał przed zachodem słońca,
PROCES PRZECIWKO SZKODLIWYM LUDZIOM-
wszczynany z urzędu, ze skargą przeciwko szkodliwym ludziom mógł wystąpić każdy
PROCES O ZBIEGŁYCH PODDANYCH-
dotyczył odzyskiwania zbiegłych od pana chłopów i zbiegłych do innej prowincji
POSTĘPOWANIE ZAPOBIEGAWCZE
rozwinięte głównie w prawie miejskim, było pomocnicze do post. zwyczajnego, zabezpieczało wykonalność przyszłego wyroku, dwa rodzaje: dotyczące osób (nie posiadały mieszkania, podejrzani byli o możliwość ucieczki, marnotrawcy, cudzoziemcy); dotyczące mienia (zasekwestrowany majątek); skargę wnosił wierzyciel
POSTĘPOWANIE UPADŁOŚCIOWE
służyło wydobywaniu wierzytelności od upadłych dłużników, oprócz spłacenia długu podlegali oni karze
Egzekucja wyroków
geneza - sam wyrok nie był tytułem egzekucyjnym, powód musiał od pozwanego w drodze formalnej umowy uzyskać przyrzeczenie dopełnienia wyroku, jeśli dłużnik odmawiał umowy, mógł być wyjęty spod prawa; jeśli nie wypełnił przyrzeczenia, powód domagał się od sędziego przejęcia władzy nad osobą dłużnika
prawo późnośredniowieczne - egzekucja prywatna zanikła całkowicie, a już sam wyrok stanowił tytuł egzekucyjny, w razie nieskuteczności egzekucji majątkowej wdrażano egzekucję osobistą
f) Rozwój procesu od schyłku średniowiecza
PROCES CYWILNY
Proces rzymsko - kanoniczny - połączony z procesem kościelnym i recepcją pr. rzymskiego
-- pisemność postępowania
-- proces skargowy
-- dyspozycyjność procesu (rozporządzalność)- zależność od woli stron
-- kontradyktoryjność (sporność)
-- brak działania sędziego z urzędu
-- prawda formalna - tylko na podstawie przedstawionych sędziemu materiałów i dowodów wyrok
-- legalna teoria dowodowa
Stadia procesu:
- wdanie się w spór
- pisemna skarga powoda do sądu
- pisemna obrona pozwanego
- ekscepcja - zarzut
- ekscepcje deklinatoryjne - zwalniające pozwanego od sporu
- ekscepcje peremtoryjne - udowodnione po wdaniu się w spór
- ekscepcje dylatoryjne- odraczające sprawę
- merytoryczny rozbiór procesu - artykuły dowodowe
- wyrok stanowczy - końcowy
postępowanie sumaryczne - skrócone i uproszczone
Rozwój procesu cywilnego w czasach nowożytnych
- XVI odrębny proces cywilny
--- powszechny niemiecki proces cywilny
*zasada ewentualności - strona zobowiązana była do przedstawienia od razu wszystkich twierdzeń i zaprzeczeń, z jakimi chce wystąpić w toku procesu
*wyrok na dowód - wyrok dotyczący meritum sprawy, a później następuje postępowanie dowodowe
środkami odwoławczymi:
*apelacja od I instancji
*rewizja od ostatecznego wyroku
---XVI w proces cywilny francuski:
- połączenie zasady pisemności i ustności
- zasada sporności
- wymiana pism między stronami
-stan sprawy zawisłej - powód nie może zmienić treści skargi
-opozycja - przeciw zapadłemu wyrokowi zaocznemu
-restytucja - prośba o uchylenie wyroku zapadłego w ostatniej instancji i przywrócenie stanu poprzedniego
-kasacja - skarga przeciw prawomocnemu wyrokowi składana do Rady Stron
g) Postępowanie inkwizycyjne
PROCES KARNY
Proces inkwizycyjny
-cechy procesu inkwizycyjnego: wszczynany z urzędu, wszystkie funkcje procesowe w osobie sędziego (oskarżający, broniący i wyrokujący), był tajny i pisemny, stosowano teorię związanej oceny dowodów
TRZY FAZY PROCESU INKWIZYCYJNEGO:
1) inkwizycja generalna (postępowanie informacyjne)- postępowanie informacyjne, określano czyn przestępny i sprawcę, wszczynana na podstawie donosu lub złej sławy publicznej, prowadzona przez sędziego inkwirenta, obejmowała wizje lokalną i sumaryczną + przesłuchanie świadków bez przysięgi
2) inkwizycja specjalna (śledztwo) - właściwe post. dowodowe, mające na celu zebranie dowodów obciążających, stosowano legalną (formalną)teorię dowodową - każdy dowód miał ustawową wartość
*pozytywna teoria dowodowa - stosowana najpierw, sędzia mógł wydać wyrok, jeśli za winą przemawiały dowody o odpowiedniej jakości i w określonej ilości
*negatywna teoria dowodowa - stosowana od XVIII w., sędzia nie mógł wydać wyroku, jeśli nie było odpowiednich dowodów
*dowody - pełne: confessio, zeznania 2 świadków pod przysięgą, opinie biegłych) i niepełne: poszlaki, zeznania 1 świadka
3) osądzenie - oparte na dowodach i ich ocenie przez sędziego, nie było apelacji, sędzia mógł ogłosić czasowe uwolnienie od sądu jeśli nie zdołano zebrać określonych dowodów (ale podejrzany dalej w pierdlu), jeśli posiadano dowód połowiczny w stosunku do pełnego przy jego braku - wymierzano karę z podejrzenia
TORTURY- stosowane w celu wymuszenia przyznania się do winy (Confessio est regina probationum) - nie torturowano uczonych, szlachty, dzieci <14 lat, starców i urzędników oraz kobiet w ciąży
*obecni
*tortury wykonywał kat
*stosowanie tortur - najpierw było przesłuchanie przed sądem, potem badano inne środki dowodowe i dopiero potem można było zasądzić tortury: w domniemaniu p-stwa, w ciężkim p-stwie, w wypadku pełnego dowodu, sprzeczności w zeznaniach
PRZEBIEG TORTUR:
1. Wypytanie o personalia oskarżonego, wezwanie do przyznania się do winy przed torturami, jeśli nie było podstaw do oskarżenia albo były wątpliwości, wstrzymywano tortury
2. Jeśli oskarżony się dalej nie przyznał - rozbierano go i prowadzono do sali tortur z zawiązanymi oczami, gdzie kat pokazywał i opisywał narzędzia tortur
3. Dokonywano chłosty wstępnej: po plecach dla zwykłych przestępców a czarownice w twarz, aby się zalały krwią, dodatkowo czarownicom golono włosy
4. Dokonywano potem kolejnego dobrowolnego przesłuchania, zadawano pytania i zapisywano odpowiedzi, te same pytania użyte zostaną ponownie w dalszych fazach tortur
STOPNIE TORTUR:
*wg Jakuba Czechowicza - w „Praktyce kryminalnej”: zagrożenie torturami, zaprowadzenie na miejsce, obnażenie i związanie, przygotowanie narzędzi i ułożenie na ławie, tortury właściwe
*nauka niemiecka - pierwsze 4 stopnie od Czechowicza nie były zaliczane wg niej do tortur, tortury właściwe podzielono na 5 stopni: zgniatanie palców do pierwszej krwi, sznurowanie ciała różańcem lub liną z węzłami i ściąganie skóry aż do kości, rozciąganie na łożu sprawiedliwości, zgniatanie nóg z pomocą buta hiszpańskiego lub nóg i rąk za pomocą raka, przypalanie ogniem i rozżarzonymi cęgami
*czas tortur - maksymalnie 1 godzina, od zasady tej czyniono wyjątki lub jej w ogóle nie przestrzegano, tortury można było przeprowadzić maksymalnie 3 razy, po każdym cyklu przeprowadzano kolejne przesłuchania, aby sprawdzić zeznania z wcześniejszych faz tortur - jeśli była sprzeczność, to stosowano następny cykl tortur, między cyklami były przerwy
*trzeci cykl tortur - dochodziło do niego rzadko, gdyż większość przyznawała się po dwóch cyklach - po ostatniej próbie trzeba było złożyć dobrowolne zeznania i potwierdzić je przed sądem, sąd nie mógł już ponownie zesłać na tortury
*narzędzia tortur: dziewica norymberska, koryto z Dessau, krzesło czarownic, łoże sprawiedliwości, kołyska Judasza itp.
Rozwój procesu inkwizycyjnego w XVI-XVIII w.
MATERIAŁ DO OSTATNICH ĆWICZEŃ I WYKŁADU
Myśl kodyfikacyjna XVIII -XIX w.
-przesłanki umożliwiające kodyfikację prawa - polityczne, społeczno-gospodarcze, techniczno-prawne
-przesłanki polityczne - związane z ustrojem monarchii absolutnej, likwidujące partykularyzm prawny i polityczny
-przesłanki społ-gospodarcze- wynikały ze zmienionych potrzeb gospodarczych, wynikających z odkryć geograficznych itd.
-przesłanki techniczno-prawne - rozwój prawa i jego nauki oraz postępu w technice legislacyjnej
1. Problem kodyfikacji prawa w XVIII w.
-XVIIIw. - wiek kodyfikacji
- Monteskiusz - O duchu praw
-Jeremiasz Bentham - kodyfikacja - świadoma działalność legislacyjna, której tworem miał być kodeks (pełen zbiór praw)
- najszybsza kodyfikacja nastąpiła na gruncie prawa karnego
- światopogląd prawniczy - wiara w możliwość ukształtowania nowego systemu ustroju i prawa w drodze doskonałego ustawodawstwa, obejmującego wszystkie dziedziny życia
2. Prawo natury - ideologiczna podstawa kodyfikacji
Ideologiczną podstawą kodyfikacji z przełomu XVIII/XIXw. była doktryna prawa natury.
Hugon Grocjusz - twórca doktryny nowożytnego prawa natury[obowiązek dotrzymywania umów, nienaruszalna własność prywatna jednostki, obowiązek naprawy wyrządzonej szkody, karalność niektórych czynów zabronionych]
Okres absolutnego prawa natury:
- sprowadzał się do zbudowania oderwanego od rzeczywistości systemu filozoficznego, złożonego z prawnonaturalnych reguł idealnej sprawiedliwości
Okres względnego prawa natury:
- przenikanie prawa natury do ustawodawstwa państwowego i orzecznictwa sądowego w formie idei nadrzędnej, stanowiącej uzasadnienie teoretyczne dla podejmowania konkretnych rozstrzygnięć w dziedzinie porządku prawnego
3. Założenia nowoczesnego kodeksu prawa
- system prawa świeckiego
- służba dobru ogólnemu
- kodeksy powinny być zbiorami: jednolitymi i wyłącznymi, pewnymi i zupełnymi, krótkimi i jasnymi
4. Nowa systematyka prawa
- podział na publiczne i prywatne
- XIXw. - podział na handlowe i cywilne
- prawo pracy
- prawo publiczne (karne + konstytucyjne)
5. Zagadnienia kodyfikacyjne prawa w USA
- do roku 1776 obowiązywał angielski system common law [źródła poznania; Komentarze W. Blackstone'a; Reports; Instytucje E. Coke'a]
- po roku 1776 - amerykański common law - koegzystuje w szerszym stopniu z prawem stanowionym - równolegle do prawa precedensowego rozwijano, chociaż w mniejszym stopniu, praw stanowione (statutory law, statute law)
[ustawy Kongresu, ustawy legislatur stanowych, zarządzenie i proklamacje gubernatorów, akty prawne władz miejskich oraz tzw. private bill wydawane przez władze prawodawcze
Kompilacje (Consolidated Laws) - ustawy ułożone w porządku alfabetycznym
Kodeksy (Codes) - oparte na wzorach europejskich
Restatements - zbiory prawa amerykańskiego oparte na wyrokach sądowych
6. POSTĘPOWANIE KARNE
Myśl humanitarna i jej postulaty
Generalnym celem programu reform było uczynienie z oskarżonego nie przedmiotu, lecz podmiotu procesu, korzystającego z przysługujących mu w postępowaniu sądowym praw i gwarancji podmiotowych.
Negatywny stosunek do tortur. Zniesienie tortur:
- Prusy - 1754
- Austria - 1773 - zabroniono rozkładania tortur na kilka dni; 1776 - zakaz całkowity
- Francja - 1880 - zniesiono tortury przedwstępne; 1789 - zakaz całkowity
- Rosja - 1767r. - ograniczenie; 1801r. - zakaz całkowity
7. Wybrane wielkie kodyfikacje XIX w.
Kodeks Napoleona
Kodeks Napoleona (fr. Code Napoléon, Code civil des Français) - zespół przepisów i norm prawnych prawa cywilnego wprowadzony we Francji w 1804 roku przez Napoleona Bonaparte. Była to pierwsza wielka kodyfikacja prawa francuskiego, po upadku ancien régime'u w wyniku rewolucji francuskiej.Wprowadzał wiele nowoczesnych rozwiązań, jednak zachowywał elementy poprzedniego stanu prawnego. Utrzymał karę śmierci cywilnej, która orzeczona przez sąd wywoływała dość nieszczęsne skutki dla skazanego (pozbawiała wszelkich praw, majątek skazanego przepadał, bądź był otwarty dla spadkobierców etc.). Ograniczał prawa kobiet (kobieta pozostawała przez całe życie pod opieką najbliższego męskiego krewnego lub męża; nie mogła rozporządzać majątkiem swoim ani majątkiem małżeńskim; mężowi została powierzona rola wychowania potomstwa).
Powstanie
Próby kodyfikacji prawa cywilnego we Francji były podejmowane w okresie rewolucyjnym, co było następstwem głębokich przemian społeczno-gospodarczych, jakie przyniosła ze sobą rewolucja (zniesienie ustroju feudalnego, przeobrażenia rzeczywistości społecznej w stronę postępującej indywidualizacji, liberalizacji i laicyzacji. Prace kodyfikacyjne podjęte w 1800 z inicjatywy Napoleona doprowadziły do zredagowania projektu w postaci 36 odrębnych ustaw uchwalonych w 1803 i 1804, a ostatecznie 21 marca 1804 roku uchwalona została ustawa zbierająca je wszystkie w jedną całość pod nazwą Kodeksu cywilnego Francuzów (Code civil des Français). Nazwa ta obowiązywała do 1807, kiedy to została zamieniona na Kodeks Napoleona (Code Napoléon), czym cesarz chciał podkreślić swój związek z kodyfikacją. Po upadku utworzonego przezeń cesarstwa, przebywając na zesłaniu podkreślał, że kodeks jest najtrwalszym dziełem, jakiego dokonał.
Systematyka
Kodeks składał się z trzech ksiąg, z których każda dzieliła się na tytuły:
I - O osobach - 11 tytułów, art. 7-515
II - O majątkach i różnych rodzajach własności - 4 tytuły, art. 516-710
III - O różnych sposobach nabywania własności- 20 tytułów, art. 711-2281
Przepisy zawarte w trzech powyższych księgach poprzedza krótki, zawierający 6 artykułów tytuł wstępny - O ogłaszaniu, skutkach i stosowaniu praw w ogóle (De la publication, des effets et de l'application des lois en général).
Ta trójdzielna systematyka formalnie nawiązuje do trójpodziału prawa rzymskiego w Instytucjach Gaiusa (systematyka personæ-res-actiones). Jednocześnie realizuje postulaty nurtu prawnonaturalnego w prawie (podobnie jak inna "prawnonaturalna" kodyfikacja prawa cywilnego z tej epoki - austriacki kodeks ABGB). W intencjach zaś twórców kodeksu, systematyka miała stanowić usankcjonowanie trzech najważniejszych zdobyczy rewolucji - wolności osobistej (księga I), nienaruszalności własności prywatnej (księga II) oraz swobody umów (księga III). W ten sposób kodeks realizował prawnonaturalne założenia wolności osoby, własności i umów, które stanowiły fundamentalne postulaty burżuazji walczącej z ustrojem feudalnym, a zarazem podstawę kształtującej się gospodarki kapitalistycznej.
Allgemeines Bürgerliches Gesetzbuch
Allgemeines Bürgerliches Gesetzbuch, w skrócie ABGB, w polskiej literaturze czasami jako Powszechny kodeks obywatelski - austriacki kodeks cywilny z 1811 r., opracowany przez Franza Zeillera, sankcję cesarską uzyskał 1 czerwca 1811 roku, utworzony na bazie Kodeksu cywilnego zachodniogalicyjskiego opierał się na prawonaturalnych zasadach wolnej własności,swobodzie umów. Jedna z tzw. wielkich kodyfikacji XIX wieku. Oprócz regulacji typowych dla kapitalizmu zawierał wiele reliktów feudalnych.Oprócz krótkiego wstępu ABGB obejmował trzy działy: prawo osobowe, prawo rzeczowe i przepisy wspólne prawu osobowemu i rzeczowemu. W ABGB po raz pierwszy pojawiły się m.in. domniemanie żywego urodzenia i instytucja uznania za zmarłego osoby zaginionej. W zakresie prawa zobowiązań ABGB przewidywał m.in., że pracodawca mógł udzielać pracownikowi wiążących zaleceń i wskazówek, a w celu ich wykonania stosować sankcje. Przewidywał instytucję zachowku.Powstał pod silnym wpływem doktryny prawa natury i niektórych ujęć wcześniej wydanego kodeksu francuskiego z 1804 r. Pod względem techniki ustawodawczej, jak i zawartości przewyższał on o wiele feudalny Landrecht pruski. Silne były również wpływy prawa rzymskiego. Kodeks ten w wysokim stopniu odpowiadał już ówczesnym potrzebom i dlatego przetrwał bez większych zmian do XX wieku. Dopiero w czasie I wojny światowej poddano go poważniejszej nowelizacji: I nowela 1914 - zmiany w dziedzinie prawa osobowego, spadkowego i rzeczowego, II nowela 1915 - zawierała sprostowania dotyczące zmiany granic, III nowela 1916 - zmieniała niektóre przepisy prawa zobowiązań. Na obszarze Galicji przyłączonym do Polski jego ostatnie postanowienia utraciły moc obowiązującą z dniem 1 stycznia 1947 r.
Bürgerliches Gesetzbuch
BGB (niem. Bürgerliches Gesetzbuch), ogólnoniemiecki kodeks cywilny uchwalony w 1896, obowiązujący od 1 stycznia 1900 do dziś. Zawiera zasadniczy zrąb przepisów niemieckiego prawa cywilnego.
Na początku XIX wieku poszczególne kraje Rzeszy posługiwały się własnymi kodeksami cywilnymi, zaś w Nadrenii obowiązywała nowoczesna na owe czasy kodyfikacja napoleońska. Postulat unifikacji niemieckiego prawa prywatnego był podnoszony od czasów napoleońskich, głównie przez pozytywistów (pracę domagającą się unifikacji opublikował profesor uniwersytetu w Heidelbergu Anton Thibaut w 1814).
Wejście BGB w życie oznaczało koniec partykularyzmu w niemieckim prawie cywilnym (jego unifikację). Oznaczało także ostateczne zerwanie z feudalnym ustrojem społeczeństwa, bowiem BGB, opierając się na wolnorynkowej filozofii gospodarki i własności, współtworzy kapitalistyczny ustrój społeczny. Jego podstawą jest zasada autonomii stron, przejawiająca się w zasadach swobody umów, swobody rozporządzania własnością, swobody testowania. BGB należy do tzw. wielkich kodyfikacji cywilnych XIX wieku. Na BGB wzorowano wiele kodeksów cywilnych całego świata. Uzupełnieniem BGB są ogólnoniemieckie kodyfikacje prawa handlowego (Handelsgesetzbuch, HGB) z 1897 i postępowania cywilnego (Zivilprozessordnung, ZPO) z 1877, nowelizowana w 1898 w związku z wejściem w życie BGB.
BGB stanowił również część polskiego porządku prawnego na obszarze dawnego zaboru pruskiego. Po II wojnie światowej jego postanowienia były sukcesywnie zastępowane nowym prawem, jednak ostatnie przepisy kodeksu dotyczące hipoteki morskiej utraciły moc obowiązującą dopiero w 1962 r.
BGB składa się z 2385 paragrafów (w pierwotnej wersji - obecnie jest ich więcej), podzielonych według systematyki pandektowej na pięć części: część ogólną, zobowiązania, prawo rzeczowe, prawo rodzinne i prawo spadkowe. W ciągu ponad stu lat obowiązywania BGB był wielokrotnie nowelizowany, jednak jego założenia pozostały nienaruszone.