wykłady I część POWSZECHNA HISTORIA PRAWA

POWSZECHNA HISTORIA PRAWA – NOTATKI Z WYKŁADÓW W PIERWSZYM SEMESTRZE

05.10.2012r.

Bazą ogólnie rozumianej nauki jest filozofia grecka, zaś Persję uznaje sięga „przedmurze prawne”. Początki prawodawstwa wiążą się z początkami piśmiennictwa. Najważniejsze są dla nas antyczne Grecja i Rzym. Trzecim elementem wpływającym na państwowość europejską był Egipt – również dał korzenie prawodawstwu. Ślad na współczesnej kulturze europejskiej pozostawił również Izrael, który upada jednak w I w. n.e. podbity przez Rzymian. Trzema spuściznami Izraela są Judea, Galilea oraz Samara (na marginesie możemy dodać, że Jezus pochodził z Samary, apostołowie zaś z Galilei). Syria to z kolei zbieranina plemion nie identyfikujących się z Izraelem.

Kwestia Izraelitów: Żydzi jako pierwsi tworzyli diaspory i nie asymilowali się z narodami, u których mieszkali. Pierwszym prześladowaniem Żydów było to, które spotkało ich w Egipcie. Żydzi zostali wypędzeni z Palestyny w I w. n.e. przez Rzymian, główne powstanie przeciwko Rzymianom miało miejsce za czasów Pompejusza, a w 70 r. n.e. zburzono Świątynię Salomona. Do Polski przybyli oni z Hiszpanii za czasów Kazimierza Wielkiego. Trzeba podkreślić, że przysłużyli się rozwojowi Rzeczypospolitej, głównie w kwestiach skarbowych (bankowość była główną domeną ich działalności). Żydzi prześladowali Chrześcijan, którzy musieli uciekać do Rzymu (pierwszy biskup Jerozolimy Jakub został zamordowany właśnie przez Żydów).

Niewolnictwo wymyślono w Afryce.

W 1806 r. Napoleon Bonaparte zmusił Franciszka II Habsburga do zrzeczenia się tytułu Cesarza Rzymskiego Narodu Niemieckiego. Napoleon jako pierwszy wprowadza strukturę administracji cywilnej (tzw. Kodeks Napoleona).

19.10.2012r.

Kwestia rozróżnienia terytorialnego, kulturalnego, ustrojowego w Cesarstwie Rzymskim

Prawodawstwo pojawia się wtedy, gdy zaczynają się formować państwa. Najsilniej prawodawstwo utrwaliło się w Galii, z której później powstały dwa najsilniejsze państwa europejskie. Rzym okupując dane terytoria pozostawił wiele dziedzictwa. Rozwój prawodawstwa wiąże się z rozwojem m.in. piśmiennictwa i chrześcijaństwa – wraz z powstawaniem parafii rozwijało się piśmiennictwo. Cesarstwo było nośnikiem spoistości Europy. Dodając na marginesie, Unia Europejska odnosi się do 3 kwestii – jedności Cesarstwa Rzymskiego, wizji Ottona III, Unii Lubelskiej. Rzym daje przede wszystkim instytucje państwowe, takie jak choćby uniwersytety. Dzięki tej spuściźnie powstała np. Akademia Krakowska, będąca jedną z najlepszych uczelni w Europie, również w dziedzinie prawa. Za przykład może tutaj posłużyć Paweł Włodkowic. Rzym tworzy także strukturę oświaty, niesie jednak ze sobą niewolnictwo i feudalizm.

Uproszczony przekrój społeczny Rzymu:

Monarcha
Szlachta
Duchowni
Mieszczaństwo
Chłopi, kmiecie

Nobile – ludzie szlachetni, którzy czymś się wsławili.

Zachód Europy zawsze był pod silnym wpływem Cesarstwa Rzymskiego.

Co dał Rzym Europie?

Rzym dał przede wszystkim prawo, administrację, ale też wojskowość. Ważnym elementem w historii Rzymu było także pojawienie się nowej religii. Do połowy XIX wieku istniało Państwo Kościelne, którego stolicą był Rzym. Bizantynizm cechowały przepych i bogactwo.

Mieszko I przyjął chrześcijaństwo w obrządku zachodnim., ponieważ prawdopodobnie bał się zbyt silnego naporu Marchii Brandenburskiej. Później jednak Otton III miał swoją wizję zjednoczonej Europy, w której Polska miała być jednym z państw dominujących. Państwo polskie po Bolesławie Śmiałym konsoliduje się wokół dworu krakowskiego, nie tak jak w Niemczech gdzie nie ma jednego ośrodka władzy. Pierwszą stolicą Polski de facto był Poznań. Przeniesienie stolicy do Warszawy nie było usankcjonowane żadnym aktem prawnym (podobnie jak to miało miejsce w przypadku przenosin stolicy Rosji z Moskwy do Petersburga).

16.11.2012r.

Spadkobiercą kultury starożytnego Rzymu było państwo Franków. Nie posiadało ono jednak żadnej trwałej, dobrze zorganizowanej struktury państwowej (moc państwa pomogło utrwalić chrześcijaństwo). Karol Wielki nie chciał przyjąć korony z rąk papieża, ponieważ chodziło o kwestie prestiżowe. Ostatecznie Karol Wielki przybył do Rzymu w Boże Narodzenie roku 800, gdzie rzekomo papież nieoczekiwanie włożył mu koronę na głowę. Przez najbliższe 25 lat uporządkował się system zarządzania na terenach zachodniej Europy. Karol Wielki, aby zapobiec walkom o władzę między jego synami koronował za swojego życia następcę, którego nazwał królewiczem (był nim Ludwik Pobożny). Władza Karola Wielkiego opierała się na jego charyzmie, której nie posiadali jego następcy. Imperium Franków nie było jednolite, kwestia jego podziału tudzież rozpadu była nieunikniona. Utrwalił się trwały podział na Frankonię i Germanię. Od końca IX do XIX wieku to władcy Niemiec są spadkobiercami władzy cesarskiej (Cesarze Rzymscy Narodu Niemieckiego). Niemcy nie posiadały stolicy, a koronacje odbywały się w różnych miastach. Problemem było połączenie „tandemu” papież – cesarz. Niemcy miały wielki wpływ na papiestwo i władzę duchowną.

Spór o inwestyturę: Papież chciał się uwolnić od jarzma władców niemieckich. Ukorzenie w Canossie (1077) Henryka IV przed Grzegorzem VII (w rzeczywistości był to podstęp). Papież nałożył klątwę na Henryka IV, co oznaczało możliwość uwolnienia ludu od posłuszeństwa wobec niego.

Państwo niemieckie działało sprawnie, jednak jego problemem było zdecentralizowanie – we wszystkich kwestiach zgodę musieli wyrazić panowie niemieccy. Ta organizacja państwowa nastawiona była na ekspansywność. Już za panowania Karola Wielkiego zewnętrzne jednostki państwa podzielone były na marchie, które nie musiały pytać o zgodę na napaść na państwa ościenne. Cesarz niemiecki pozostawił sobie dowolność w kwestii sądownictwa, polityki zagranicznej. Chęć układania polityki całej Europy najbardziej była widoczna za panowania Ottona III (który był z pochodzenia Grekiem). Otton III chciał zjednoczyć Europę w postaci czterech ośrodków królewskich (Galii, Germanii, Italii i Polski). Po pozycji dochodziły też inne państwa takie jak Czechy czy Węgry. Polska miała z tymi krajami raczej dobre stosunki. Po XII wieku w strukturę państwową zaczyna wchodzić szkolnictwo (XI/XII wiek – pierwsze uniwersytety). Kolejną kwestią było ustanawianie się miast i ich funkcji. Sprawa lokacji miast wymagała specjalnego ustawodawstwa. Lokacje na terenach Polski rozwinęły sięga czasów Kazimierza Wielkiego. Przeludnione Niemcy wysyłały osadników na tereny polskie (tymi osadnikami byli także Holendrzy). Polska prowadziła swoje „interesy” na wschodzie – miała tam mocne wpływy. Prowadzono ścisła współpracę z Rusią, wyróżniały się także interesy dynastyczne czy handlowe. Oczywiście ważną kwestią były też wojny. Dobitnym przykładem przenikania się władztwa ze wschodem jest unia polsko – litewska.

W XIV/XV wieku narodził się parlamentaryzm – jeden z głównych czynników współczesnej państwowości. Parlamenty decydowały o wielu sprawach, a król musiał liczyć się z ich decyzją. Na szczeblu centralnym kształtowały się Stany Generalne. W tych czasach pojawia się nowy, potężny organizm państwowy – Anglia. Zaczęła ona wpływać na politykę europejską. W XVIII wieku to Anglia stała się „liderem” europejskim, stan ten trwał do II wojny światowej.

Italia, Hiszpania, Portugalia – w Italii powstała podobna struktura jak w Niemczech. Na Półwyspie Iberyjskim pojawili się zaś Arabowie, ale nie przekroczyli oni Pirenejów. Arabowie zaczęli więc napierać na Europę od strony Azji Mniejszej. Potęgę Italia i Hiszpania osiągnęły pod koniec średniowiecza. Wpływ na potęgę Hiszpanii czy Portugalii miały równiej tzw. wielkie odkrycia.

N acja = państwowość. Dwie główne nacje to Germanie i Romanie. Wschód Europy został zaś zdominowany przez Słowian. Początkowo najsilniejszymi państwami słowiańskimi było Państwo Polan oraz Ruś Kijowska (podbita później przez Tatarów). Później najsilniejszym państwem słowiańskim było Państwo Moskiewskie. Władztwo Księstwa Moskiewskiego podzielone jest między dwa okresy: Rurykowiczów, zakończony okresem Wielkiej Smuty oraz Romanowów. Budowniczym potęgi Rosji był car Piotr Wielki. Zdecydował się on m.in. na budowę Petersburga. O dostęp do Morza Bałtyckiego stoczył on wojnę ze Szwedami. Państwo szwedzkie było mocne lecz słabo zaludnione. Piotr Wielki zdobywając dostęp do Bałtyku dał podwaliny pod potęgę Rosji i rozwinął handel z Europą. Rosjanie przyjęli tytulaturę po Bizancjum, używali tytułu „Spadkobierców Drugiego Rzymu”. Powstał także patriarchat moskiewski. Piotr Wielki nie pozostawił po sobie męskiego potomka. Stworzył on dobrze rozwinięty aparat państwowy. Ważnym ośrodkiem władzy był dwór. Władza carów była bardzo silna. Kolonizowali oni tereny na wschód, aż po Alaskę. Poważnym problemem był Kaukaz. Imperium rosyjskie sięgało od Morza Ochockiego aż po granice Niemiec.

Tak więc na przestrzeni wieków rozwinęły się następujące główne ośrodki władzy: Anglia, Francja, Prusy, Austria, Rosja.

07.12.2012r.

Wpływ tzw. wielkich odkryć na systemy polityczne, gospodarkę w społeczeństwo w ogóle.

Głównymi kolonizatorami świata były: Wielka Brytania, Francja oraz Hiszpania.

Największymi posiadłościami Wlk. Brytanii były posiadłości na wschodnim wybrzeżu Ameryki Północnej. Posiadała tam sporą liczbę portów. Wlk. Brytania była już wyspą przeludnioną, a w rolnictwie brakowało miejsc pracy. Wlk. Brytania miała najlepszą flotę (nazywana była królową mórz). Jednak to Portugalczycy i Hiszpanie pierwsi zaczęli kolonizować świat – zakładali kolonie w Ameryce Łacińskiej oraz Południowej. Brytyjczycy posiadali także Kanadę z wyjątkiem Quebecu (kolonia francuska). Afryka Południowa (RPA) było kolejną wartościową posiadłością, ktorej dekolonizacja de facto nastąpiła dopiero w latach 90. (upadek apartheidu, Mandela, de Klerk). Indie zostały zaś utracone dopiero po II wojnie światowej. Pierwszym, który próbował podbić Indie był już Aleksander Macedoński. Indie były głównym wysiłkiem kolonizacyjnym Anglików w XVIII i XIX wieku, w tym przedsięwzięciu znacznie pomogły antagonizmy między maharadżami. W skład Indii Brytyjskich wchodziły współczesne Pakistan, Indie i Bangladesz. Wyzwolenie tej kolonii i jej podział nastąpił w 1947 roku (wicekról Indii Louis Mountbatten). Nieudany był podział Kaszmiru. Wywalczenie niepodległości przez Indie nastąpiło w sposób pokojowy, przywódcą tego ruchu był Mahatma Gandhi. Brytyjczycy wyzyskiwali Indie całkowicie, czym światowa opinia była oburzona. „Dobrodziejstwem” po nich jest język angielski. Problem przesiedleń ludności w Indiach (hinduistów oraz muzułmanów) – po wycofaniu się Brytyjczyków w Indiach dochodziło do licznych masakr. Brytyjczycy nigdy nie skolonizowali Chin (podobnie jak Portugalczycy czy Francuzi), uprawiali z nimi handel.

Indochiny (Wietnam, Laos, Kambodża) – była to kolonia francuska. Kolonizacja ta była bardzo krwawa. W czasie II wojny św. Indochiny były okupowane przez Japonię, później Francja bezskutecznie starała się odzyskać pozycję w tym regonie. Silny wpływ na upadek tej kolonii miało także eksportowanie ideologii przez ZSRR m. in. do Wietnamu, przez co doszło do wojny Amerykańsko – Wietnamskiej (w rzeczywistości wojny między USA, Chinami i ZSRR). Problemy ideologiczne były tam mocno zarysowane np. kwestia Czerwonych Khmerów czy podział Wietnamu na Północny i Południowy.

Filipiny zaś były kolonią hiszpańską, a później amerykańską. Australia to kolonia brytyjska, królowa brytyjska jest głową tego państwa do dnia dzisiejszego.

Problem kolonii japońskich: Japonia była krajem bardzo zamkniętym, położonym na wyspach i oddzielonym od kontynentu Morzem Żółtym. W XIX wieku doszło do zreformowania politycznego kraju. Początkiem XX wieku Japończycy stworzyli potężne imperium. Zaczęli promować swoją technologię, a w 1905 odnieśli druzgocące zwycięstwo w wojnie z Rosją (bitwa pod Cushimą). Pokój zawarto rok później. Przez Japonię skolonizowane zostały Mongolia oraz wschodnie wybrzeża Chin (upadek monarchii, Czang Kaj – Szek, a później Mao Tse – Tung). Japończycy marsz kolonialny zakończyli dopiero na Hawajach. W walkach pomiędzy USA a Japonią pojawiła się nowa broń – lotniskowce. Bezwzględne walki pomiędzy tymi krajami zostały zakończone zrzuceniem bomb atomowych na Hiroszimę oraz Nagasaki i podpisaniem pokoju w Zatoce Tokijskiej.

Francja w Afryce: W latach 50. I 60. Nastąpiła na tym kontynencie dekolonizacja, choć do dziś jest to miejsce bardzo niestabilne. Mamy do czynienia z „drugą kolonizacją Afryki” przez Chińczyków, choć Francuzi wciąż starają się zachować swoje wpływy. Belgowie posiadali tzw. Kongo Belgijskie. Francuzi nie poradzili sobie także w Tunezji i Algierii. „Ruch Oaz” w wojsku francuskim przeciwko dekolonizacji zapoczątkowanej przez de Gaulle’a. Próba zamordowania de Gaulle’a. Ostatecznie Francuzi wycofali się z północnej Afryki.

Ameryka łacińska: Nazwę wywiodła z religii. Terytoria te kolonizowali Hiszpanie oraz Portugalczycy. Meksyk zaś długo był w sferze wpływów Francuzów. Meksyk był regionem problematycznym, szczególnie po pojawieniu się na mapach świata Stanów Zjednoczonych. Lepiej rozwinięte było USA. Ważki wpływ miały również żywioły etniczne (w Meksyku dominował żywioł indiański, a w St. Zjed. Żywioły angielski i niemiecki). Ostatecznie Meksyk stracił wiele terytoriów na rzecz Amerykanów. Później do 1979 roku (pielgrzymka Jana Pawła II) było to państwo targane wewnętrznymi problemami, dziś jego orientacja jest prozachodnia. Kwestia Kuby (bracia Castro itd.).

Ameryka Południowa (Brazylia, Argentyna, Chile): Państwa tego kontynentu wstrząsane były przewrotami, zamachami stanu. Do dziś nie ukształtowała się w pełni sytuacja w takich krajach jak Wenezuela, Kolumbia czy Kostaryka (problem postkomunistyczny). Teologia wyzwolenia – wyzwolenie trzeba głosić za pomocą militarnych rozwiązań. Kolonializm = ludzie biali. W Ameryce Płd. panuje tolerancja religijna i rasowa, w przeciwieństwie do USA, gdzie do lat 60. mamy do czynienia z segregacją rasową.

Konflikt rasowy w Stanach Zjednoczonych: Północne stany charakteryzowały się wyższym rozwojem przemysłowym i tolerancją, zaś w południowych dominowały plantacje. Abraham Lincoln chciał równych praw dla czarnych co doprowadziło do wojny secesyjnej (generałowie Grant i Lee).

Po co były kolonie? Chodziło głównie o eksport złota (najbardziej grabieżczy byli Hiszpanie). Prawodawstwo, język i ustrój w wielu skolonizowanych krajach się nie przyjęły.

04.01.2013r.

Stan prawodawstwa, ustroju państwa, przemiany w państwach ogarniętych rewolucjami oraz dyktaturach.

Rewolucje towarzyszyły biegowi historii przez wiele stuleci. Przykłady rewolucji:

Powstanie Wata Tylera w Anglii
Dojście Mieszka II do władzy

Wobec rewolucjonistów zawsze istniała opozycja. USA również powstały na tle zamętu rewolucyjnego. Głównie dochodziło do nich na tle ekonomicznym. Klasycznym przykładem jest rewolucja francuska.

Rewolucja francuska: Wybuchła ona przez formę monarchii (absolutną) oraz wszech szerzącą się korupcję. Pogłębiły się różnice między zamożnością dworu a wsi, pomimo, że ówczesna Francja była bardzo dobrze rozwinięta ekonomicznie oraz miała wysoki poziom kultury i nauki. Centrum rewolucji był Paryż. Rewolucję rozpoczęło hasło zdobycia Bastylii. W rzeczywistości w Bastylii osadzony był jeden więzień (we Francji nie było raczej prześladowań politycznych). Aby rewolucja mogła w pełni dojść do skutku, musiano się pozbyć króla. Wynaleziono wtedy również gilotynę. Hasłem rewolucji było: „Wolność, Równość, Braterstwo” (do dzisiaj dewiza narodowa Francji). Przywódcami porewolucyjnymi byli Robespierre i Danton (rewolucja zjada własne dzieci). Wprowadzono też nowy kalendarz. Rewolucja francuska była niesamowicie krwawą rewolucją – bardziej niż rewolucja październikowa (listopadowa). Terror rewolucyjny. Wielkim przeciwnikiem rewolucjonistów był Kościół. Chciano zerwać kontakty z papieżem, Rzymem oraz utworzyć kościół narodowy. Francja po rewolucji stała się państwem agresywnym i wkroczyła na drogę wojny kontynentalnej (większość wojen i bitew wygrywała), jednak znacznie się wyludniła i obniżyła się gospodarka.

Napoleon Bonaparte: Szybka kariera, w młodym wieku został jednym z dwóch konsulów. Opanował sytuację porewolucyjną oraz ogłosił się cesarzem. To on doprowadził ostatecznie do końca Cesarstwo Rzymskie (zamiast Franciszka II). Napoleon podbił większą część Europy – zneutralizował Austrię (bitwa pod Austerlitz) , później Prusy, Niderlandy, Hiszpanię (napotkał tam silny opór i nie objął tam pełni władzy) oraz Włochy (przede wszystkim Państwo Kościelne). Zapanował nowy porządek europejski, wielu krewnych Napoleona objęło władzę w innych krajach. Kodeks cywilny Napoleona – uporządkował prawodawstwo i dał impuls nowoczesnej Europie. Problemem Napoleona były Rosja (zbyt rozległa terytorialnie) oraz Anglia (wyspa). W Europie przez blokadę kontynentalną zapanowała drożyzna, przez co car Rosji wypowiedział sojusz Napoleonowi. Doszło w tej sposób do II kampanii rosyjskiej. Napoleon przegrał, głównie przez doskonałą taktykę gen. Kutuzowa. Napoleon wrócił do Francji, później stoczył przegraną Bitwę Narodów pod Lipskiem. Napoleon zrzekł się tronu i wyjechał na Elbę. Na tron wrócili Burbonowie, jednak na krótko, albowiem ku radości ludu Napoleon wrócił do Francji (współpraca z marszałkiem Michelem Ney’em). Zawiązana została wielka koalicja przeciw Napoleonowi, której dowódcą był gen. Wellington. Bitwa pod Waterloo i ostateczny koniec Napoleona (wyspa św. Heleny).

Kongres wiedeński (główni gracze to Rosja, Prusy i Austria):

Powrót Bourbonów we Francji
Rozwój terytorialny Rosji
Prysy przejęły część państw niemieckich
Austria status quo
Podział Niderlandów

Francja przez długi czas nie mogła odzyskać tak silnej pozycji, jak do 1815 roku. W 1871 roku doznała upokarzającej klęski w wojnie z Prusami i do 1918 roku utraciła Alzację i Lotaryngię.

Rosja: Wrzenie rewolucyjne w Rosji było normalnością. Władza carów była wyjątkowo absolutna (bardziej niż we Francji). Rosja miała jednak problemy gospodarcze i była zacofana technologicznie (obnażyła te braki wojna rosyjsko – japońska z 1905 roku). Rosja poparła Serbię w 1914 roku i pośrednio przyczyniła się do wybuchu I wojny światowej, w której odniosła wiele porażek (bitwa pod Tannenbergiem). Impulsem do wybuchu rewolucji w Rosji byli Niemcy. Lenin powielił rozwiązania Wielkiej Rewolucji Francuskiej takie jak wymordowanie Romanowów czy tzw. białych generałów. Rozpoczął budowę nowego ustroju. Gospodarkę oparł na przemyśle i rolnictwie. Stworzył silną armię. Po Leninie władzę przejął Stalin, który rządził wyjątkowo bezwzględnie. z opozycją rozprawiał się krwawo np. za przeciwstawienie mu się przez chłopów ukarał ich wywłaszczeniem. Głód na Ukrainie. Stalin miał opozycję również w partii – Kamieniew, Zinowjew czy Trocki (wszyscy pochodzenia żydowskiego i wszyscy rozstrzelani bądź zamordowani), Kirow (zamordowany).

Taktyka Stalina w wojnie z Niemcami:

Blokada Leningradu i Stalingradu
Przeniesienie fabryk za Ural
Uniknięcie paniki w Moskwie (defilada, wojna ojczyźniana)
Zamknięcie Niemców na tzw. łuku kurskim