Rozdział VIII - Słowianie
- o ich przodkach (Wenedach i Antach) mowa jest w kronikach Tacyta i gockich
- lud pochodzenia indoeuropejskiego - ich praojczyzna to prawdopodobnie tereny Azji Środkowej i Europy Wschodniej
- na początku naszej ery zaczęli tworzyć swoje organizacje i związki plemienne
- ludy słowiańskie rozproszyły się na ogromnych obszarach Europy
- początkowo używały 1 język prasłowiański, zastąpiły go później 3 grupy językowe
południowa (Serbowie, Chorwaci, Bułgarzy)
wschodnia (plemiona ruskie)
zachodnia (plemiona polskie, czeskie, morawskie)
- V/VI w. - Słowianie zaczęli tworzyć pierwsze państwa plemiennych (organizacje państwowe)
- VI - VIII w. - największe nasilenie ekspansji Słowian, dotarli
na zachodzie - do Wezery, Menu i Alp
na południu - do Peloponezu, wysp M. Egejskiego (opanowali prawie wszystkie bałkańskie posiadłości Bizancjum)
- stosunki gospodarcze, społeczne i polityczne wśród Słowian poznajemy dzięki kronikom bizantyjskim z przełomu VI i VII w.
- prymitywne formy gospodarki (podstawą ekstensywne rolnictwo i hodowla) to powód częstych zmian miejsca pobytu - dlatego koalicje i związki między plemionami nietrwałe
- ród - początkowo podstawowa jednostka społeczna, składał się z kilku spokrewnionych rodzin
- żupy/ miry/ opola - organizacje sąsiedzkie zastępujące rody w miarę rozpadania się patriarchalnych struktur rodowych (dawną wspólnotę rodową opartą na pokrewieństwie zastępowały wspólnoty terytorialne)
- współpraca rodów stanowiących opole/ żupę/ mir (powód - zagrożenie zewnętrzne lub konieczność przemieszczenia na nowe obszary) powodowała powstawanie szczepów - szczepy łączyły się z czasem w małe plemiona - małe plemiona od VII do IX w. tworzyły związki plemienne lub wielkie plemiona słowiańskie
- starszyzna plemienna
+powstawała przez rozwarstwienie społeczne (wynik rozszerzenia własności prywatnej, tworzenie zamożniejszych rodów - źródłem ich bogactwa zw. łupy wojenne),
+spośród niej wybierano dowódców wojskowych (wojewodów) i kneziów
- wojewodowie i kneziowie - stawali na czele plemion i zyskiwali znaczną władzę polityczną zw. w czasie wojen i wędrówek; wybierani przez wiece
Pierwotnie wybierani na czas wojny dążyli do przedłużenia trwania swej władzy i uczynienia jej dziedziczną w swym rodzie
- wiec
+uczestniczyli w nim wszyscy wolni członkowie plemienia zdolni do noszenia broni
wybierał księcia
+decydował o wszystkich ważniejszych sprawach (stąd tę formę organizacji plemiennej nazywa się demokracją wojenną), m.in.:
+wypowiadane wojny i zawieranie pokoju, wybór władz, dowódców wojskowych na czas wojny i sądownictwo
+zwoływane kilka razy w roku w określonych terminach
+w wyniku rozwoju terytorialnego, wzrostu uprawnień monarchy i rozszerzenia zakresu władzy państwowej znaczenie ich zmalało
- możni - skupiona wokół króla grupa, odgrywała coraz większą rolę (mimo demokratycznej formy rządów) i często narzucała swą wolę wiecowi
- drużyna - zbrojny orszak, którym otaczali się książęta
- na początku VII w. powstają pierwsze państwa słowiańskie wykraczające poza organizację plemienną - plemiona rozpływały się w nadrzędnych wspólnotach terytorialnych mających charakter ponadplemienny
- powodem czynniki wewnętrzne - doprowadziły do takiego rozwoju organizacji politycznej i zewnętrzne - zagrożenie niezależności
- ustrój kształtował się podobnie jak w państwach germańskich (które powstawały 2 wieki wcześniej)
- feudalizm słowiański posiadał specyficzne cechy, gdyż kształtował się w warunkach innych niż zachodnioeuropejski
- Książę:
+władza księcia stała się dziedziczną
+panujący zrzucają zwierzchnictwo wieców, ograniczają ich znaczenie, rozbudowują aparat władzy, rozszerzają zakres osobistych uprawnień
+ opierali się przede wszystkim na grupach uprzywilejowanych (pochodzących od dawnej starszyzny plemiennej)
+ traktowali państwo jak własność
+ dowodzili siłą zbrojną, zapewniali pokój wewnętrzny, wydawali rozkazy, mieli władzę sądowniczą, prawo pobierania danin
+ urzędników i wojowników nominował i wynagradzał (stąd węzeł wierności)
- brak zinstytucjonalizowanych organów zarządu państwem - funkcje ośrodka kierowniczego pełnił dwór monarszy
- zróżnicowany system zarządu lokalnego (brak hierarchicznej organizacji urzędów)
- przyjęcie chrześcijaństwa - ważny element dla rozwoju ustroju
- VIIIw. - pojawia się hierarchia kościelna , duchowieństwo stworzyło 2 obok władzy organizację terytorialną społeczeństwa (obok funkcji religijnej wpływ na duchowy i materialny rozwój społeczeństwa)
- chrystianizacja = wzrost autorytetu monarchy popieranego przez Kościół
Państwo Karyntów (Koruntanów):
- organizacja polityczna Słowian alpejskich - charakter dość luźnego związku plemiennego (podobnie jak państwo Samona)
- powstało ok. 600r. jako związek plemion słowiańskich pod wodzą księcia Walluka na terenie dzisiejszej Karyntii
- chrystianizacja - najwcześniej w wszystkich państw słowiańskich (poł. VII w.)
- niezależne księstwo Słowian karantańskich - forma jego istnienia w połączeniu z państwem Samona po jego upadku
- przyjęło zwierzchnictwo Bawarów (ok. 740-745r.) z powodu zagrożenia ze strony Awarów, zachowało przy tym swą organizację i rodzimych władców
- 788r. - państwo Karantów wraz z Bawarami wchodzi w skład państwa Franków a później niemieckiego
819r. - próba uniezależnienia od Franków skończona klęską - wygnanie rodzimych władców słowiańskich i utworzenie nowej marchii rządzonej przez władców frankońskich
- Otton II wydziela Księstwo Wielkiej Karyntii
- mimo utraty niezależności państwowej zachowały się pod panowaniem niemieckim aż do późnego średniowiecza słowiańskie instytucje państwowe, odrębne elementy ustroju społecznego (m. in. obrzęd intronizacji nowego księcia do XIV w.)
Państwo Samona
- wielkie państwo słowiańskie stanowiące federację plemion
- powstało po 623r. gdy wybuchło wielkie powstanie Słowian p. Awarom
- na czele stanął jeden z przywódców powstania - Samo
- położenie i obszar znane niedokładnie - przypuszcza się, że powstało na terenie Moraw, objęło wpływami Czechy, południowe ziemie Słowian połabskich, Karyntię oraz być może Śląsk
- zapewne rozpadło się po śmierci twórcy, ale jego główny ośrodek (Morawy) przetrwał prawdopodobnie jako kontynuacja państwa i stał się podstawą Państwa Wielkomorawskiego
Państwo Bułgarskie
- II poł. VII w. - na terenie m. dolnym Dnieprem a Dunajem pojawili się Bułgarzy (nowy lud turecki spokrewniony z Hunami)
- lata 70-te VII w. - część ich pod wodzą chana Asparucha osiedla się w Besarabii
- 681r. - państwo bułgarskie odpiera najazd cesarza bizantyjskiego
- w jego obrębie zamieszkiwały liczne plemiona słowiańskie uznające zwierzchność chanów bułgarskich - nieliczni najeźdźcy zostali jednak szybko przez Słowian wchłonięci
- IX w. - proces slawizacji doprowadził do przekształcenia się państwa bułgarskiego w jednolite etniczne państwo słowiańskie
- Bizancjum wywarło duży wpływ na kulturę Bułgarów i organizację ich państwa
- 864r. - chrzest w obrządku greckim (rządu chana Borysa) - uzależniło to kościół bułgarski od Konstantynopola
- panowanie Symeona Wielkiego (893-927) - najświetniejszy okres państwa starobułgarskiego; po zwycięstwie w wojnie z Bizancjum przyjął on tytuł cara Bułgarów i Greków
- pocz. XI w. - kres państwa bułgarskiego (za rządów cesarza bizantyjskiego Bazylego II zw. Bułgarobójcą)
- 1187 r. - Drugie Cesarstwo Bułgarskie - odrodzenie państwa bułgarskiego pod wpływem zwycięskiego postania p. Grekom
Państwo Wielkomorawskie
- przypisuje się mu już pewne cechy wczesnofeudalne
- powstało na pocz. XI w.; niektórzy uważają je za kontynuację państwa Samona
- I znany władca - książę Mojmir (terytorium jego panowania - Morawy i zachodnia Słowacja)
- 822 r. - Mojmir uznał zwierzchnictwo Franków, złożył hołd i trybut cesarzowi Ludwikowi Pobożnemu
- 831 r. - Mojmir przyjął chrzest (pośrednictwo duchowieństwa bawarskiego) - formalne podporządkowanie państwa diecezji w Passawie
- działalność Cyryla i Metodego - ważny element chrystianizacji Wielkich Moraw, używali w liturgii języka słowiańskiego; dzieło zniweczone, gdyż w 885r. papież potępił obrządek słowiański, zwolenników Metodego po jego śmierci zmuszono do opuszczenia Moraw
- panowanie Świętopełka (871-894) - czasy największej ekspansji, podporządkowanie Czech, Panonii, uniezależnienie Śląska, ziemi Wiślan (zmuszenie księcia Wiślan do przyjęcia chrztu po wzięciu go do niewoli)
- koniec IX w. - rozpad terytorialny Wielkich Moraw po śmierci Świętopełka
- 906r. - upadek państwa po najeździe Niemców oraz koczowniczego ludu ugrofińskiego Węgrów (Madziarów)
Państwo czeskie
- po upadku Państwa Wielkomorawskiego plemiona czeskie zamieszkujące Kotlinę Czeską zjednoczyli się pod władzą książąt praskich Przemyślidów (zyskali w końcu X w. przewagę nad rodem Sławnikowców)
- rządy Bolesława I Srogiego (929-972):
największy rozwój terytorialny za czasów Przemyślidów
władał on również Śląskiem,
prowadził początkowo politykę antyniemiecką (mimo uznania przez jego poprzednika Wacława I zwierzchnictwa cesarza Niemiec Henryka Ptasznika), w 950 r. zmuszony do uznania zwierzchnictwa Niemiec i płacenia trybutu
zajął Morawy, Słowację i kraj Wiślan - wykorzystał klęskę Węgrów w bitwie na Lechowym Polu (955) gdzie Czesi pomogli Niemcom
- Przemyślidzi jako wasale Rzeszy stworzyli jedno z najpotężniejszych państw słowiańskich, jego stolica - Praga, stała się ośrodkiem handlu środkowoeuropejskiego
Państwo Kijowskie
- I poł. IX w. - proces kształtowania się państwowości staroruskiej - Słowianie nowogrodzcy i władcy Kijowa zyskali przewagę nad plemionami wschodniosłowiańskimi
- 882r. - książę nowogrodzki Oleg (potomek legendarnego Ruryka) zajął Kijów w wyniku walk o hegemonię - początek jednoczenia ziem wschodniej Rusi wokół Kijowa - zakończył je książę Włodzimierz Wielki (980-1015)
- Jarosław Mądry (1019 - 1054) - zjednoczył znów państwo po okresie walk dynastycznych; po jego rządach nastąpił jednak podział państwa m. jego synów - walki między nimi doprowadziły do rozbicia jedności państwa i utratę przez Kijów politycznej pozycji w I poł XII w.
4