Historia Powszechna, Część II: Państwo w epoce feudalizmu


Część II: Państwo w epoce feudalizmu

Rozdział V: Państwo Frankońskie

I. Rys historyczny

Rozwój terytorialny

W 496 - Klodwik przyjął katolicyzm[{{{{{{{[[3db473b23c]}}}}}}}]

  1. 507 - zajęli Akwitanię

  2. 534 - zajęli państwo Burgundzkie

  3. 774 - ostatecznie wcieli tereny państwa Longobardów

  4. W VIII w. Karol wielki przyłączył jeszcze tereny Sasów i wschodnią część Hiszpanii

  5. 800 - koronacja cesarska Karola Wielkiego

Okres panowania Merowingów

Znaczny wpływ na rozwój państwa Frankońskiego miało krzyżowanie się kultury rzymskiej i franków. Czasy Frankońskie można podzielić na dwa okresy Panowania Merowingów i Karolingów.

Czasy merowingów. Pierwsi z nich panowali do 751. Po okresie rozkwitu państwo po9woli zaczęło się rozpadać. Królowie nie mogli zapobiec tym tendencjom poddając się możnowładztwu i Majordomom. W VIII w. majordom Pepin z Heristalu przywrócił jedność państwu. Po odparciu najazdu arabskiego już faktycznie Majordonowie obalili Merowingów. W 1751 Pepin Mały został koronowany dając początek dynastii Karolingów.

Okres Panowania Karolingów

Po początkowym rozkwicie za panowania Karola Wielkiego, państwo uległo tendencjom odśrodkowym i rozpadło się w 843 Traktatem z Verdun pomiędzy trzech wnuków Karola wielkiego. W Niemczech Karolingowie przetrwali do 987 a we Francji wschodniej do 911.

II. Ustrój gospodarczy i społeczny

Ogólne warunki gospodarcze

Za czasów Frankońskich, nic nie poprawiło się w stosunku do czasów rzymskich a wręcz pogorszyło, miasta rzymskie podupadły, i utrzymały się jedynie jako ośrodki zarządu kraju lub rezydencje biskupie. Obrót życia gospodarczego przeniósł się do latyfundiów. Pogłębienie kryzysu powiększyło się jeszcze za czasów podbojów arabskich, niszcząc niemal handel między wschodem a zachodem.

Rozwój wielkiej własności ziemskiej

Największym właścicielem ziemi był król, stale powiększana domena królewska ulegała jednoczesnemu rozproszeniu poprzez nadania na rzecz kościoła i możnych świeckich.

Do wielkich rozmiarów doszła własność kościelna rozwijająca się poprze nadania monarsze, możnowowładztwa. Kościół ponosił jednak czasami straty poprzez zawłaszczanie sobie ich ziem przez szlachtę.

Majątki świeckich możnowładców powiększały się przez nadania królewskie, przez bezprawne zabory oraz pochłanianie drobnej własności ziemskiej. Poprzez np. Prekaria oddanie się chłopa pod władzę pana wraz z uprawianą przez niego ziemią, lub nadanie ziemi przez pana chłop bezrolnemu w zamian za wejście pod władzę.

Organizacja wielkiej własności

Grunty dzieliły się na grunty będą pod bezpośrednim zarządem pana i pracujące na jego rzecz(1/3, ¼ całości), oraz na grunty należące do chłopów będących pod władzą pana.

Immunitet. Powstanie władztwa gruntowego

Rozwój wielkiej własności prowadził do tego, że panowie uzyskiwali wobec swojej ludności poza prawami czysto ekonomicznymi, władze wynikającą raczej publiczną. Drogę do tego torowały immunitety(pobieranie podatków lub sądownictwo). Ich zakres stopniowo się powiększał doprowadzając do likwidowania się wszelkiej zależności dóbr immunitetowych od państwa. W ten sposób własność ziemska przekształciła się w Władztwo gruntowe.

Stosunki społeczne

Nierówność społeczna miała tu dwa podłoże gospodarcze i etniczne.

Inne prawa miał ludność Frankońska, germańska i galo- rzymska. Jedna szybkie mieszania się tych ludności doprowadziło tylko do różnic w zakresie prawa prywatnego i częściowo karnego.

Rozwój wielkiej własności wywarł wieki wpływ na rozwarstwienie społeczne:

  1. Wolni

    1. Uprzywilejowana frankońska szlachta, która zlała się z szlachtą pochodzenia rzymskiego

    2. Wolni frankowie - w drodze feudalizacji stawali się uzależnieni od szlachty

  2. Półwolni i niwolni

    1. Niewolni i półwolni, zaczęli się zlewać w jedną grupę, osób uzależnionych o wielkiej własności, co oznaczało poprawę położenia niewolników./

Wasalstwo i beneficjum

Powoli zaczął się też wykształcać ustrój lenny(dotyczy wzajemnych powiązań szlachty między sobą i między królem). Wiadomo, że stosunek lenny wywodził się z dwóch pierwotnie odrębnych instytucji:

III. Ustrój państwa

Charakter patrymonialny królestwa

Państwo Frankońskie początkowo było demokracją wojenną(wiece i elekcyjność króla, którego władza była ograniczona). Stopniowo państwo oparte na ziemi podbitej, przekształciło się w monarchię patrymonialną, a za czasów Karola Wielkiego zaczęła się tworzyć monarchia feudalna.

Podziały państwa i następstwa tronu

Charakter patrymonialny znalazł wyraz w zasadach dziedziczności tronu i w systemie następstwa tronu(państwo ulegało podziałom między członków rodu, a tytuł był dziedziczny). Dziedziczność wprowadził Klodwik, od tego momentu państ6wo dzieliło się między jego synów i taki system w praktyce przetrwał do traktatu w Verdun.(zaprzestano dalszych podziałów, a monarchia stała się elekcyjna[wybierany przez możnych, a nie jak wcześniej przez wojowników]).

Zakres władzy królewskiej

Władza królewska była w zasadzie bardzo silna. Była to władza patrymonialna, a więc królowie dysponowali sprawami państwowymi jak sowią własnością, faktycznie była ograniczona od autorytetu i siły krola. Tak więc za czasów merowinskich królewska władza stopniowo słabła, wzrost nastąpił za czasów Karolińskich, lecz od traktatu z Verdun, królowie stali się narzędziami w rękach możnowładztwa..

Władza:

  1. Wojna, pokuj, władza wojskowa, mająca służyć obronności

  2. Król był strażnikiem pokoju(mir)(pokuj królewski)

  3. najwyższe zwierzchnictwo sądowe

  4. Wladze wykonawczą

  5. Władza ustawodawcza

Państwo Frankońskie znalazło oparcie w organizacji kościelnej.

Godność carska

Cesarstwo było funkcja, którą Karol Wielki otrzymał, aby bronić chrześcijaństwa. Stąd koncepcja która pojawiła się tuż przed upadkiem imperium Karolingów o zwierzchnictwie carskim nad świeckim światem katolickim.

Organa centralne

Merowingowie powoływali wiece obejmujące wszystkich wojowników, one decydowały o ważnych sprawach państwowych, z czasem wiece przekształciły się tylko w przegląd wojska(marzec merowingowie, maj Karolingowie).

W miejsce zgromadzeń królowie zaczęli powoływać Placita, które miały charakter doradczy. Jednak wobec słabszych królów znaczenie ich wzrastało. W połowie IX w. zdobyły prawo decydowania w sprawach państwowych.

Pierwszym urzędnikiem królewskim był Majordom, który zagarnął dla siebie z czasem większość władzy królewskiej. Karolingowie zastąpili ten urząd seneszelem, wysoką pozycją jako sekretarze królewscy osiągnęli kanclerze. Poza nimi były jeszcze „standardowe urzędy”: cześnik, koniuszy, komornik itp.

Zarząd lokalny

  1. Hrabstwa - z czasów rzymskich utrzymała się tylko stara sieć okręgów, na której czele stanął hrabia, któremu przysługiwała władza administracyjna i wojskowa. Hrabstwa dzieliły się na wicehrabstwa.

  2. Margrabstwa i księstwa - Marchie były to obszary szczególnie zagrożone, stąd margrabiowie mieli większe uprawnienia szczególnie wojskowe. Księstwa, z książętami na czele miały zakres władzy podobny do marchii

  3. Wysłannicy królewscy - Urząd ten został stworzony za Karola Wielkiego do kontroli nad hrabiami występowali we dwójkę(hrabia i biskup), zbierali skargi na hrabiów i zdawali relacja królowi.

  4. Feudalizacja hrabstw - królowie wynagradzali hrabiów beneficjami w ich okręgu co doprowadziło do dożywotniości tego urzędu i ziemi z nim związanej, a później na skutek ich działań samych hrabiów urząd ten stał się dziedziczny.

Wojskowość

Frankońskie wojsko było oparte na pospolitym ruszeniu wszystkich wolnych obywateli, taki system utrzymał się do czasów Karolińskich. W VIII w. wojsko Frankońskie musiało się zreorganizować. Wojsko zostało oparte na ciężkiej kawalerii, złożonej z właścicieli ziemskich, którzy za ziemię, mieli sami kupić i utrzymać ekwipunek i konia.

Skarbowość

Pastwo Frankońskie tylko w ograniczonym zakresie skorzystało z rzymskich doświadczeń. Królewski budżet opierał się na ich własnych dochodach z dóbr, ceł oraz z pewnych świadczeń w naturze i dochody z kar sądowych.

IV. Źródła prawa

Zasada osobowości prawa

Po podbiciu ziem należących do Rzymu, Frankowie nie wprowadzili swojego prawa, wobec podbitej ludności, która nadal rządziła się według prawa rzymskiego, a Frankowie według swojego, była to tzw. Zasada osobowości prawa, która związywała stosowalność prawa do osoby a nie miejsca, w którym się znajdowała.

Ustawodawstwo królewskie(kapitularze)

Rozporządzenia królewskie określa się mianem kapitularzy:

  1. Kapitularze dodawane do spisów prawa

  2. Kapitularze dla wysłanników królewskich - zawierały szczegółowe instrukcje dla wysłanników.

  3. Kapitularze właściwe - zawierały normy dotyczące całego królestwa.

Dokumenty praktyki

Powszechnymi aktami były akty spisane poświadczające, dojście do skutku jakieś czynności prawnej. Akty takie nazywamy dokumentami lub dyplomami. Szczególnie cenny źródłem są zbiory dokumentów tzw. kartularze lub kodeksy dyplomatyczne sporządzane przez poszczególne klasztory. Przy redagowaniu dokumentów posługiwano się zbiorami wzorów dla ich redagowania, czyli formularzami (np. Formularz Markulfa).

Spisy prawa rzymskiego

  1. Prawo rzymskie Burgundow - spis wydany przez krola Burgundow, dla ludności rzymskiej(koniec V w.)

  2. Prawo rzymskie Wizygotów, czyli brewiarz Alaryka - 506 r. do XII w. Stanowił najbardziej znane źródło prawa rzymskiego w europie zachodniej.

  3. Edykt teodoryka - wydany dla ludności rzymskiej ostrogotów w VI w.

Spisy prawa germańskiego

  1. Lex salicia Francorum, prawo Salickie - spisany w latach 507 -511 był zbiorem praw franków osiadłych na terenach Francji. Obejmował 65 artykułów głównie prawa karnego i procesowego ujętych w sposób kazuistyczny. Tylko 5 artykułów dotyczyło prawa cywilnego.

  2. Spisy prawa zwyczajowego Burgundów i Wizygotów - koniec V w.

  3. Lex longobardorum - pierwszy z licznych spisów prawa Longobardzkiego

  4. I inne np. lex saxonum(Sasów), Lex Ftrisionum(Fryzów) .

V. Charakterystyk prawa Frankońskiego i jego znaczenie dla rozwoju państwa i prawa w europie zachodniej.

Istotne elementy problemu

  1. Państwo Frankońskie powstało w V w. na gruzach imperium rzymskiego, i dokonało ewolucji z państwa starożytnego do państwa Feudalnego.

  2. Od czasów karolińskich było podporządkowane interesom panów feudalnych. Pierwsze państwo feudalne.

  3. Państwo Frankońskie było rozbite wewnętrznie, nawet administracja różniła się na ego skrajnych częściach, a możnowładztwo dążyło do rozbicia państwa.

  4. W tym panstwie ukształtował się system lenny, jako specyficzna dla krajów zachodnioeuropejskich struktury stosunków pomiędzy królem a możnowładztwem.

  5. Krzyżowanie się praktyk Germańskich i rzymskich, w efekcie czego powstawały zupełnie nowe rozwiązania.

Ogólne znaczenie historyczne państwa

Znaczenie historyczne państwa Frankońskiego związane jest z tym, że jako pierwsze stworzył podstawy państwa średniowiecznego(organizacja kurii królewskiej, hierarchia urzędów nadwornych)

Rozdział VI: Ogólne zagadnienia Państwa feudalnego

Stosunek poddańczy

Najistotniejszym rysem państw feudalnych była wielka własność ziemska i stosunek poddańczy na wsi, można wymienić trzy cechy tego stosunku:

  1. chłop nie miał ziemi na własność - miał tylko jej posiadanie i prawa użytkowe. Stąd wynika pojęcie własności podzielonej, między pana i chłopa.

  2. chłop w zamian za prawo do używania ziemi świadczył panu tzw. rentę feudalną(odrobkowa, naturalna lub pieniężna).

  3. Z czasem stosunek poddańczy przybrał tez inne aspety, poprzez nadawane przez króla immunitety.

Feudalizm a ustrój lenny

Feudalizm - cały system społeczno - gospodarczy i ustrojowy Europy w czasach średniowiecza i wczesnonowożytnych.

Ustrój lenny z kolei jest pojęciem węższym, bo określa tylko stosunek między monarcha i szlachtą i szlachtą między sobą wzajemnie.

Kontrakt lenny

Elementy kontraktu lennego:

  1. kontrakt lenny - był to kontrakt, w którym jedna ze stron nadawała drugiej stronie ziemię w zamian za pewne świadczenia, przy czym obie strony były zobowiązane do wzajemnej lojalności.

  2. Przedmiot lenna - była to z reguły ziemia, czasami był to urząd lub renta.

  3. Forma zawarcia kontraktu - wasal składał hołd panu(klękał i składał przysięgę wierności) równocześnie senior dokonywał aktu inwestytury(wręczał wasalowi przedmiot symbolizujący lenno), akt kończył się pocałunkiem

  4. obowiązki wasala

    1. Obowiązki wojskowe(służba w wyprawie wojennej seniora, kawalkada czyli stawienie się w rynsztunku na wezwanie seniora, stróża czyli obowiązek pełnienia służby na zamku seniora).

    2. Obowiązek rady obowiązek stawienia się na dworze seniora, żeby służyć mu radą

    3. Świadczenia finansowe wasali reguły niskie opłaty, okazjonalne

  5. obowiązki seniora

    1. w późniejszych okresach miał obowiązek udzielić inwestytury spadkobiercom

  6. sankcje - jeśli wasal nie wywiązał się z zobowiązań, był poddawany felonii i był poddawany sadowi parów na dworze seniora. Jeśli senior się niewywiazwał, mogło dojść do rozwiązania stosunku lennego, wasal utrzymywał ziemie dzięki temu, że poddawał się komendacji osoby stojącej wyżej w hierarchii lennej od jego poprzedniego seniora.

  7. Wygaśnięcie lenna. Było bardzo rzadkim zjawiskiem bardzo rzadkim, co prawda wasale nigdy nie uzyskali prawa rozporządzania lennem na wypadek śmierci, ale seniorowie przekazywali lenno ich dziedzicom. Faktycznym przypadkiem pozbawienia lenna było odebranie go nielojalnemu wasalowi.

Hierarchia lenna

  1. Monarcha

  2. wasale bezpośredni

  3. Wasale pośredni 2 stopnia

  4. 3 stopnia

  5. itd.

Z czasem poprzez upadek autorytetu władzy i liczne immunitety, wasale uniezależnili się od króla, tworząc z swoich ziem niemal odrębne państwa. Z czasem jednak kiedy królowie odzyskali władzę lenno utraciło swój szczególny polityczny charakter.

W praktyce ten system prowadził do anarchii gdyż jeden wasal mógł mieć kilku seniorów, i często nie mógł jednocześnie wykonać świadczeń wobec wszystkich swoich seniorów.

Własność feudalna

Własność była raczej własnością rodziny, niż własności poszczególnych osób. Ze względu na prawa rodziny germanie i Słowianie początkowo nie uznawali alienacji dóbr za życia ani też poprzez testament.

W dobie rozwoju feudalizmu powstała też tzw. własność podzielona składająca się z własności zwierzchniej(seniora) i własności użytkowej(wasala). Z czasem prawa seniora stopniowo były ograniczane, aż w XVIII i XIX doszło do uwłaszczania chłopów.

Przeciwieństwem własności podzielonej była własność alodialna, podstawowa różnica było to, że właściciel własności alodialnej mógł rozporządzać swoją ziemią na wypadek śmierci.

Miasta

Miasta z czasem uniezależniały się od feudałów, później otrzymały osobowość prawną oraz samorząd. Poprzez to, ze istniały poza strukturą lenna i władzą feudałów, do czasów rozwoju kapitalizmu nie były dopuszczane do władzy. Same miasta miały jednak podobną bo też hierarchiczna strukturę(od pospólstwa i biedoty do możnych itp.)

Stany społeczne

Stan - jest to grupa społeczna wyróżniając a się od społeczeństwa nie tylko wykonywanym zawodem ilością dochodów ale tez własnym oddzielnym dla innych stanów prawem i przywilejami. W ten sposób wyróżniły się trzy stany: Szlachecki, mieszczański i duchowny, które wspólnie różniły się od stanu chłopskiego, który przywilejów z reguły nie miał.

Przywileje i nierówność prawa

W przeciwieństwie do państw nowożytnych, feudalizm opierał się na nierówności prawa. Było to stosowane poprzez nadawania przywilejów wyodrębniających daną grupę spod prawa powszechnego.

Ustrój monarchiczny

Różne systemy następstwa tronu:

  1. system dziedziczność tronu

  2. system elekcyjności tronu

  3. System mieszany czyli elekcyjności tronu w zakresie dynastii

Formy państwa feudalnego

Etapy rozwoju;

  1. monarchia wczesnofeudalna

  2. rozdrobnienie feudalne

  3. monarchia stanowa

  4. monarchia absolutna

jako zjawiska nietypowe wyroznia się;

Rozdział VII: Francja w okresie rozdrobnienia feudalnego

I. Rys historyczny

Objęcie tronu przez kapetyngów

Po traktacie z Verdun pozycja królów Francji gwałtownie spadała, gdy tymczasem pozycja Feudałów rosła. Największym rodem rywalizującym z koroną byli Robertynowie, którzy po wygaśnięciu dynastii Karolingów zostali wybrani na ich następców i zapoczątkowali dynastie Kapetyngów. Po wygaśnięciu starszej linii Kapetyngów tron w XIV w. objęli Walezjusze, następnie XVI w. Burbonowie i wreszcie w 1830 linia książąt Orleańskich.

Geografia polityczna Francji

Tereny Francji były w tym okresie rozbite pomiędzy wielkich Feudałów, dla których król był tylko marionetką. Do największych posiadłości ziemskich należały:

  1. Hrabstwo Flandrii

  2. Księstwo Normandii

  3. Księstwo Bretanii

  4. Hrabstwo szampanii

  5. Księstwo Burgundii

  6. Anjou i księstwo Poitou

  7. księstwo Gujenne

  8. Hrabstwo Tuluzy

Rozrost domeny królewskiej

Posiadłości władców Normandii i Anglii ośmiokrotnie przekraczały swym obszarem posiadłości króla Francuskiego, od wyparcia tego przeciwnika z terenów Francji zależała niezależność królestwa, co dopiero udało się w XV w.

W XI w. autorytet króla się załamał, co doprowadziło do anarchii i przejęcia władzy w swoich domenach przez wasali. Od XII w. z poparciem papieskim królowie Francji zaczęli konsekwentnie prowadzić politykę mającą na celu doprowadzić do ograniczenia władzy panów feudalnych i likwidacje władztw senioralnych.

Początek rozpoczął od pozbawienia kilku lenn księstwa Normandii. W XIII w. królowie włączyli do domeny hrabstwo Tuluzy i hrabstwo Szampanii. Dzięki czemu za panowania Filipa Pięknego XIII/XIV w. królowie Francuscy uzyskali przewagę nad władcami senioralnymi i ten okres uważa się za koniec rozbicia Feudalnego we Francji.

II. stosunki gospodarcze i społeczne

Ogólny rozwój gospodarczy

Załamanie się rynku jeszcze za czasów rzymskich w VIII w. jeszcze się pogłębiło poprzez najazdy arabów. W dobie wypraw krzyżowych XII w. znaczny wzrost gospodarczy i odnowienie szlaków handlowych ze wschodem doprowadziło do zmiany sytuacji na lepsze. Francja stanęła na szlaku handlowym, co doprowadziło do znacznego rozwoju miast i przemysłu.

Powstanie stanu szlacheckiego

Szlachta Francuska wywodziła się przede wszystkim z wasali, którzy za czasów Francuskich, otrzymali beneficjum w zamian za konną służbę wojskową. Z biegiem czasu ta grupa społeczna się zamknęła i stała się dziedziczna, początkowo rycerz, który stracił lenno lub syn, który go nie otrzymał tracili tez tytuł rycerski, natomiast od tych czasów do przynależności do rycerstwa zależało tylko czy urodził się z ojca szlachcica. W dalszych okres poprzez nadawanie przywilejów ta grupa wyodrębniła się tez odrębnym prawem.

Powstanie stanu duchownego

Z jednej strony duchowieństwo posiadające ziemie istniało w hierarhi lennej, z drugiej jednak strony posiadało własną organizację i sadziło się własnym prawem, co spowodowało jego wyodrębnienie.

  1. Kler miał wyłączne prawo do korzystania z beneficjów kościelnych

  2. Duchowieństwo podległo wyłącznie specjalnemu prawu kościelnemu

  3. Duchowieństwo było wolne od podatków

  4. Duchowieństwo było zw2olnione ze służby wojskowej

Powstanie miast

Wraz z ożywieniem życia gospodarczego zaczęły rozwijać się miasta, najpierw jako skupiska ludności, lecz były one ograniczone poprzez władzę feudałów. Stąd też powstanie ruchów komunalnych walczących przede wszystkim przeciw samowoli Feudałów.

Rychło szlachta przekonała się , że z nadawania miastom przywilejów czerpię korzyści, dzięki czemu w XII i XIII w. Francja była pokryta siecią miast mających własne prawa

Trzy typy miast Francuskich

Przywileje dawane miastom określały ich stosunek wobec pana miasta, a także zakres kompetencji i uprawnień, do najczęstszych zapisów należały:

  1. Uzyskiwały osobowość prawna

  2. Mieszkańcy nabywali wolność osobista

  3. Miasta otrzymywały władzę polityczną sądową i wojskową.

We Francji wyróżnimy trzy typy miast:

    1. Miasta prewotalne - odznaczały się najmniejszym zakresem samorząd, faktyczną władzę w mieście sprawował wysłannik pana miasta prewot. W przywileju były ujęte świadczenia na rzecz pana, oraz gwarancje chroniące miasto przed samowolą urzędniczą. Sądownictwo sprawowal prewot wraz z ławą miejską.

    2. Miasta o ustroju komunalnym - posiadły rozległy samorząd, urzędnicy pana nie urzędowali w mieście. Główny organem było zgromadzenie ogólne. Władza administracyjna i skarbowa spoczywała w ręku ławników z merem na czele. Mera wybierali ławnicy miał on władze nad milicja, był szefem sądu i sprawował władze administracyjną.

    3. Miasta o ustroju konsularnym - i tu podobnie jak w miastach komunalnych była szeroka wolnośc, tu też zgromadzenie ogólne wybierało władze miejskie od 2 do 24 konsulów(wykonawcza i sądownicza)

Gildie i cechy

Gildie - Zrzeszały kupców z wielu miast, którzy solidarnie występując wobec panów otrzymywali różne przywileje i monopole.

Cech - zrzeszał osoby wykonujące ten sam zawód(mistrzów, czeladników i uczniów). Była to organizacja przymusowa i zamknieta, a liczba członków była ograniczona. Chodziło głównie o niedopuszczenie do nadprodukcji i zbytniej obniżki cen. Cechy ustalały też ceny towarów, czuwały nad ich jakością, oraz starały się, żeby wszyscy członkowie cechów kupowali towary po zbliżonej cenie.

Bractwa - zajmowały się kobietami, sierotami i starcami, członków cechów.

W późniejszym okresie cechy posiadające monopol na wytwarzane towary w mieście staną się czynnikiem hamującym rozwuj miasta.

Powstanie stanu mieszczańskiego

Organizacja miejska i przywileje nadawane miastom postawił, wyodrębniły ludność miejskom spośród chłopów. Podobnie jak sta szlachecki był to stan dziedziczny. Nie był jednak tak ściśle zamknięty jak szlachta, gdyz każdy kto zamieszkiwał w mieście rok i jeden dzień stawał się mieszczaninem.

Wyróżniamy trzy grupy ludności

Zarząd miasta zazwyczaj przypadał patrycjatowi.

Położenie ludności wiejskiej

Chłopi francuscy dzielili się na dwie kategorie:

  1. Poddani

    1. Poddani osobiści

        1. byli przywiązani do ziemi

        2. świadczyli pogłówne

        3. mogli być dowolnie obciążani przez pana miasta

        4. nie mieli prawa występować w sądzie jako świadkowie

        5. nie mogli bez zgody pana wstąpić do stanu duchownego

        6. musieli otrzymać zgodę na zawarcie małżeństwa

        7. nie mogli dysponować majątkiem na wypadek śmierci

    2. poddani gruntowi

        1. Byli związani z panem związkiem nie osobistym lecz rzeczowym

        2. mieli takie same obciążenia jak powyżej, lecz w każdej chwili mogli się z nich wyzwolić poprzez opuszczenie wsi

  2. chłopi czynszowi

        1. świadczyli rentę na rzecz pana, i nie płacili żadnych dodatkowych opłat

        2. nie byli przywiązani do ziemi

Wszyscy poddani podlegali sądownictwu pana, pan mógł wy7zyskiwać chłopów poprzez swoie monopole(młyn, browar, karczma itp.). Praktyka dążyła do złagodzenia pozycji chłopa.

Powstanie społeczeństwa stanowego

Rozwój rozdrobnienia doprowadził do wykształcenia się trzech stanów: Szlachty, duchowieństwa i stanu trzeciego. Migracje między stanami były utrudnione.

Po okresie rozbicia dzielnicowego stany doprowadziły do powstania mnonarchi stanowej we Francji.

III. Ustrój państwa

Struktura terytorialna monarchii

Francja była krajem, gdzie podział lenny był dokonany najbardziej konsekwentnie, a własność alodialna była wielką rzadkością. W praktyce Francja składała się z dużej ilości państw należących do feudałów, podlegających tylko symbolicznie władzy królewskiej. W wyniku powiększania domeny królewskiej w XIII w. za czasów Filipa pięknego królowie znowu mogli przejąć władzę.

Podstawy władzy królewskiej

  1. Na terenie swej domeny sprawował władzę jako książę Francji

  2. jako król Francji przysługiwało mu zwierzchnie władztwo na terenie całej Francji

    1. zwierzchnik lenny

    2. najwyższy strażnik pokoju

    3. najwyższy sędzia

Król - najwyższy zwierzchnik lenny

Król stał na czele hierarchii lennej, podlegali mu nie tylko wasale w jego domenie, ale też wszyscy seniorzy. To dzięki zwierzchnictwu feudalnemu, królom udawało się powiększyć swoją domenę, gdyż przysługiwały im ziemię bez dziedziczne i konfiskowane. Korzystny charakter dla powiększania domeny miało taż dopuszczenie kobiet do dziedziczenia, dzięki małżeństwom z dziedziczkami, królowie znacznie powiększali swa domenę.

Król - strażnik pokoju. Zwłaszcza wojen prywatnych

W średniowieczu feudałowie, rozstrzygali spory między sobą poprzez wojny prywatne. Pojawienie się ich nawiązywało do zemsty rodowej. Wojny prywatne były wyrazem załamania autorytetu państwa i sądownictwa.

Jedyna instytucją mogąca doprowadzić do zażegnania sporu, był kościół, który w XI w. stworzył:

  1. pokuj boży - chronił przed wojną osoby nie prowadzące wojny.

  2. Rozejm boży - zabraniał prowadzenia wojen w dni szczególnie uroczyste,

Ci którzy naruszyli powyższe warunki obejmowani byli ekskomuniką i sądzeni przed trybunałami pokoju.

Król - najwyższy sędzia

Formalnie według prawa lennego sąd królewski był upoważniony do spraw:

W praktyce sprawy takie rozwiązywały wojny prywatne. Dopiero wraz ze wzrostem domeny, królewski sąd zaczął nabierać autorytetu.

    1. Królowi przysługiwało sądzenia w pierwszej instancji spraw królewskich(obraza króla, fałszerstwo monet). Ilość spraw należących do króla wzrastała wraz ze wzrostem Autorytetu królewskiego.

    2. Wprowadzono apelację(odmowa wymiaryu sprawiedliwości przez właściwego sędziego, nagana wyroku do XIII e. były to sądy boże, później sąd królewski)

Utrwalenie dziedziczności tronu

Po wygaśnięciu linii Karolingów tron stał się elekcyjny. Kapetowie dążyli jednak do wprowadzenia dziedziczności:

  1. Hugo Kapet wprowadził zasadę obieralności króla za życia poprzedniego króla

  2. zasada dziedziczności tronu(nieformalna)

  3. zasada dziedziczność najstarszego syna(nieformalna)

  4. Elekcyjność korony wprowadziła jeszcze zasadą niepodzielności tronu i domeny królewskiej

Organa centralne

  • Kuria królewska - z której w XIII/XIV w. wyodrębniły się:

      1. Scisła rad królewska

      2. Parlament(organ sądowy)

      3. Izba obrachunkowa

      4. stany generalne

    Zarząd lokalny

    (tylko domena królewska)

    1. kasztelanowie, wicehrabiowie, prewoci - początkowo zarząd terytoriami królewskimi przypadł kasztelanom i wicehrabiom, ale wobec zagarnięcia przez nich urzędów i zrost ich pozycji, królowie wprowadzili urząd prewota, który zobowiązywał się wprowadzić odpowiedni podatek, nadwyżkę zostawiając dla siebie.

    2. Baliwowie, baliwaty - urząd stworzony do kontroli nad prewotami(był to urząd wędrowny), z czasem przyznano im stałe okręgi baliwaty. Posiadali pierwszą instancję w stosunku do szlachty i drugą wobec sadownictwa prewotów

    Władza

    IV. Źródła prawa

    Powstanie terytorialnego prawa zwyczajowego i jego rozdrobnienie

    Mieszanie ludności różnych nacji prowadziło do niemożliwości stosowania osobowości prawa, taka sytuacja doprowadziła do wykształcenia się wielu oddzielnych praw zwyczajowych, w których obowiązywała zasada terytorialności.

    Podział Francji na kraje prawa zwyczajoweo i kraje prawa pisanego

    W zasadzie w każdym okręgu sądowym i seniorki wytwarzały się odmienne prawa zwyczajowe. Niepewność takiego prawa spowodował ,że już w XIII w. zaczęto spisywać obowiązujące w danym okręgu prawa zwyczajowe, co prowadziło później do jednolicenia prawa na szerszym terenie.

    Ze względu na wpływ rzymskiej kultury państwo podzieliło się na dwa tereny:

    1. Teren prawa pisanego południe

    2. Teren Północny prawa zwyczajowego

    Spisy prawa zwyczajowego

    1. 1250 Wielka księga prawa zwyczajowego Normandii

    2. Księga prawa zwyczajowego okręgu Clermont(jeden z najlepszych średniowiecznych spisów prawa zwyczajowego)

    Renesans nauki prawa rzymskiego

    Dopiero w XI w. w związku z zapoznaniem się w europie z kodyfikacją justyniańską prawo rzymskie odrodziło się. Najwcześniej odrodziło się we Włoszech głównym ośrodkiem był uniwersytet w Bolonii.

    1. Szkoła Glosatorów - stworzyła podwaliny odrodzonej nauki prawa rzymskiego, [objaśnienia poszczególnych ustępów(glos)]

    2. szkoła postgkosatorów - Glosatorzy dążyli do odrodzenia i wprowadzenia w życie całego prawa rzymskiego, co było niemożliwe. Ta szkoła nie tyle odtwarzała tekst prawa rzymskiego ile szukała w nim mechanizmów, odpowiadającym potrzebom epoki.

    Nauka prawa rzymskiego miała szczególne znaczeni dla rozwoju prawa i kultury prawniczej w europie:

    Prawa rzymskiego nie recypowano, gdyż oznaczało by to uniezależnienie się od cesarza Konstantynopola, lecz uznano je jako jedno z praw zwyczajowych, mające walor „specjalnej racji”

    Powstanie i rozwój prawa kanonicznego

    Prawo kanoniczne opierało się na piśmie św. Z biegiem czasów rozwijały się prawa ojców kościoła kanony - ustawy wydawane przez synody i sobory oraz dekrety papieskie. Wobec dużej różnorodności zaczęto je spisywać, w ten sposób powstały kolekcje prawa kanonicznego.

    Dekret Gracjana - jeden z najlepszych spisów prawa kanonicznego(wydany w XII), usuwający lub redukujący znaczenie sprzeczności. Stanowił znaczące dla rozwoju prawa dzieło.

    Nauczanie prawa na uniwersytetach

    Zarówno prawa rzymskie jak i kanoniczne stały się podstawa nauczania na uniwersytetach. Natomiast prawp zwyczajowe stało się przedmiotem nauczania dopiero w XVII w.

    V. Charakterystyka okresu

    Główne cechy wyróżniające

    1. Okres rozdrobnienia Francji przypada na XI - XIII w.(Hugon kapet - stany generalne)

    2. Rozdrobnienie feudalne przeżywało swój szczytowy moment w XI i XII w.

    3. Od XII w. zaczęły istnieć warunki do zjednoczenia(przesłanki gospodarcze, wzrost handlu i przemysłu, rozwój miast, poczucie zagrożenia ze strony królów angielskich )

    4. Droga zjednoczenia królestwa prowadziła przez stopniowe zwiększanie domeny

    5. Procesy integracyjne odbywały się tez na terenach poszczególnych władców feudalnych

    Rozdział VIII: Francja w okresie monarchi stanowej

    I. Rys historyczny

    Główne wydarzenia historyczne

    1. W 1302 powstały stany generalne

    2. W 1328 wygasła linia kapetyngw

    3. Po zmaganiach tron objęła dynastia Walezjuszy

    4. 1337 - 1453 wojna stuletnia

    5. Ludwik XI ostatni król monarchii stanowej

    6. 1477 przyłączenie księstwa Burgundii

    7. 1484 - ostatnie stany generalne

    II. Stosunki gospodarcze i społeczne

    Ogólny rozwój gospodarczy

    Zapoczątkowany rozwój Francji w XII w. doszedł do swojego szczytowego momentu w XIV. Na kryzys składało się wiele elementów:

    1. Względne przeludnienie kraju

    2. Zmiana szlaków Handlowych - Upadek Francuskich szlaków handlowych

    3. wojna stuletnia

    4. czarna śmierć

    2 połowa XV w. to okres szybkiego wzrostu gospodarczego

    Społeczeństwo stanowe

    Ludność Francji dzieliła się na trzy stany: szlachtę, duchowieństwo i stan trzeci

    Formami uczestnictwa stanów w zarządzie państwem było powstanie zgromadzeń stanowych(stany generalne i prowincjonalne), samorządów miejskich i inne formy samorządu lokalnego.

    W Francji stany zgromadzenia stanowe wobec silnych antagonizmów wobec siebie i nie wytworzyły tak silnej i zwartej grupy do walki z królem jak w innych krajach.

    III. ustrój państwa

    Zmiana Charakteru władzy królewskiej

    W XIV w. pozycja króla zaczęła się zmieniać gdyż:

    1. Domena królewska przeistoczyła się z dobra prywatnego w publiczne

    2. władza królewska zaczęła współpracować z całym państwem

    Legiści

    Aparat państwowy przestał opierać się na hierarchii lennej, a króla zaczęli otaczać fachowcy., określa się ich mianem logistów. Stanowisko króla:

    1. król jest najwyższym zwierzchnikiem lennym w królestwie

    2. Król jest źródłem wszelkiej sprawiedliwości(zwierzchnictwo sądu monarszego nad innymi)

    3. Król jest cesarzem w swoim królestwie

      1. Król nie podlega zwierzchności cesarza

      2. Przyznanie królowi władzy absolutnej

    Następstwo kobiet

    Zasada niepodzielności domeny. Apanaże

    Apanaże określone części domeny dla młodszych członków dynastii. Uznano też w XIV w. że domena królewska jako dobro publiczne nie ulega podziałom(domena = rzymskie dobra publiczne)

    Stany generalne

    Cechy wyjątkowe:

    1. nie miały charakteru wyłącznie zjadu szlachty

    2. Członkami nie byli poszczególni wasale, lecz osoby reprezentujące interesy danego stanu

    3. Miały wpływ na niektóre decyzje państwowe

    STANY GENERALNE

    1. 1302 - Filip Piękny zwołuje pierwsze tany generalne

    2. stany otrzymały kompetencje w nakładaniu podatków(dlatego, że podczas rozbicia feudalnego, król utracił prawo nadawania podatków, musiał otrzymać zgodę wlasną stanów do nałożenia podatków)

    3. Królestwa przed stanami jako petent prosić o podatki, co dawało stanom słuszne poczucie siły. Stany zaczęły dążyć do władzy, a król starał się zdobyć zgodę a stały podatek, żeby mógł się od nich uniezależnić

    4. 1357 - stany miały się zbierać dwa razy do roku, miały tez kontrolować wydawani podatków oraz wprowadzenie przedstawicieli stanów do ścisłej rady królewskiej

    5. Ten ordynans zaostał cofnięty podobnie jak podobny do niego z 1413

    6. 1439 - król uzyskał stały podatek na utrzymanie Armii(teille), od tego momentu królowie zaprzestali zwoływać stany generalne

    Uprawnienia stanów generalnych:

    Organizacja stanów:

    Stany prowincjonalne

    Miały analogiczne kompetencje co stany generalne lecz ich pozycja ograniczała się do jednej prowincji.

    Parlament

    W związku z zbyt dużą ilością spraw napływających do króla powstał parlament, jako delegowany przez króla stały organ sądzący w imieniu króla i złożony z zawodowych prawników. Od XIV obradował stale w Paryżu, później powstały parlamenty w innych miastach.

    Parlament był królewskim sądem najwyższej instancji właściwym dla wszystkich spraw, sądy parlamentu mogły być odwołane tylko przez Radę królewską. Poza sadownictwem Parlament miał prawo rejestrować ustawy królewskie

    Wojskowość i skarbowość

    Francuska obronność musiała się oprzeć o wojska najemne(wojska zawodowe pobierające żołd). W celu utrzymania armii zaciężnej parlament utworzył dwa podatki:

    1. Aide royale - był ustalany jako podatek jednorazowy i wywodził się z opłat lennych płaconych w wyjątkowych sytuacjach. 1435 podatek stały

    2. Taille - 1439 - ustalony jako podatek stały na utrzymanie wojska, i wszedł w miejsce powyższego, był to podatek bezpo®edni pobierany od dochodów stanu trzeciego.

    Poza powyższymi podatkami skarbowość królewska opierała się tez na innych świadczeniach

    Izba obrachunkowa - kontrola niższych organów skarbowych i sądownictwo w sprawach skarbowych.

    Skarbnicy Francji(4) - kontrola nad lokalnymi organami skarbowymi.

    Zarząd lokalny

    Baliwaty się utrzymały. Nowości natomiast były stany prowincjonalne, które zajmowały się nie tylko ustalaniem podatków na szczeblu prowincji ale też ich ściąganiem. Zarząd dochodów królewskich przypadał skarbnikom królestwa. Dla podatków uchwalanych przez Stany generalne, ustalono nowy podział, kraj podzielono na okręgi skarbowe zwane elekcjami każda elekcja zajmowała obszar jednej diecezji i podlegała 3 elektom wybieranym z każdego stanu, na szczeblu centralnym rządzili 4 generałowie finansowi.

    IV. Źródła prawa

    Zjawiska najistotniejsze

    1. wzrost ustawodawstwa królewskiego - przez ordonanse, które otrzymały moc obowiązywania w całym kraju i musiały być zarejestrowane w parlamencie

    2. Akcja spisywania praw zwyczajowych - np. w 1454 nałożono na balików obowiązek spisania prawa zwyczajowego

    Główne cechy wyróżniające

    1. Okres monarchii stanowej od Początku Xiv do końca XV w.(pierwsze i ostanie zebrania stanów generalnych)

    2. Władza królewska stała się władzą publiczną(była ograniczona przez uprawnienia polityczne stanów generalnych)

    3. Głównym organem stanów było zgromadzenie stanowe nie uzyskały jednak one tak wielkiego znaczenia jak w innych krajach

    4. dualizm władzy państwowej i stanowej

    5. Okres monarchii stanowej był stosunkowo krótki, instytucje stanowe nie rozwinęły się tak bardzo jak w innych krajach.

    Rozdział IX Niemcy w okresie monarchii wczesnofeudalnej

    I. Rys historyczny

    Główne wydarzenia historyczne

    1. 911 - wygaśnięcie niemieckiej linii Karolingów

    2. Pod koniec IX odżyły księstwa szczepowe

    3. 911 Szczepowym królem Franków Konrad(dalsi królowie wraz z datami koronacji:)

    4. 919 - Henryk Ptasznik(rozpoczął umacnianie władzy królewskiej)

    5. 936 - Otton I(ekspansja na tereny słowiańskie, 962 - koronacja carska)

    6. Henryk IV(spór z papieżem Grzegorzem, 1122 konkordat wormacki)

    Ramy terytorialne

    Zachód na renie, później dział notariusza i Włochy.

    Wschód łaba

    II. Stosunki gospodarcze

    Ogólny rozwój gospodarczy

    Początkowo kraj Niemiecki, był na wskroś rolniczy, dominowała tu wielka własność ziemska. Dopiero w XII w. zaczął się tu wzrost gospodarczy(pojawianie się miast i rozwój gospodarki towarowo - pieniężnej)

    Powstanie Stanu szlacheckiego

    Podobnie jak we Francji, na czoło wysunęła się grupa rycerska opierająca swe stanowisko na wielkiej własności dzierżonej tytułem lennym. Podobnie jak we Francji ta grupa szybko wydzieliła się oddzielnym prawem, w XIII zakazano brać chłopów na rycerzy. W przeciwieństwie do Francji w Niemczech dążono do rozwarstwienia stanu szlacheckiego i wyodrębnieniu w ramach tego stanu kilka grup szlacheckich, różniących się zakresami posiadanych praw.

    1. Książęta rzeszy

    2. rycerstwo

    Książęta szczepowi i terytorialni

    1. Na czele odrodzonych księstw szczepowych stali książęta zwani herzogami (wojewodowie) i to oni wybierali królów. Po 1180 po upadku Henryka Lwa, konfiskaty jego majątku i rozdysponowania go innym, księstwa szczepowe zamieniły się w terytorialne

    Poza księstwami szczepowymi było jeszcze dużo bezpośrednich wasalów korony, w ten sposób terytorium rzeszy było bardzo rozdrobnione co ułatwiało królom ich politykę. Od 1180 wszystkich bezpośrednich wasalów królestwa uważano za książąt rzeszy.

    1. Książęta rzeszy dzielili się na świeckich(16) i duchownych(60), z czasem liczba tych pierwszych wzrastała. Lenne książąt rzeszy stawały się coraz bardziej niezależne, zmierzając do zwierzchnictwa terytorialnego, do czego przyczyniały się jeszcze przywileje królewskie.

    Ministrałowie

    Obok wyodrębnienia górnych warstw rycerstwa rozwarstwienie dokonało się też w niższych warstwach. W X w. pojawili się ministrałowie - czyli osoby rekrutujące się z ludności niewolnej, którym królowie i możnowładcy powierzali funkcje takie jak swoim wasalom. Ministrałowie byli bardziej zależni od panów i mniej niesforni stąd też ich szybkie rozpowszechnienie i szybki wzrost statutu. Szybko zatarły się też różnice między nimi a ludnością niższej szlachty.

    Ludność wiejska

    Rozwój stosunków Feudalnych w Niemczech przebywał wolniej niż we Francji w niektórych miejscach utrzymali się nawet wolni chłopi. Można wyróżnić dwie formy poddaństwa:

    1. Poddaństwo osobiste chłopów - pracowali głównie we dworze pana jako słudzy domowi, rzemieślnicy albo parobkowie.(jeśli został osiedlony na gruncie mógł być z niego swobodnie wysiedlony)

    2. Poddaństwo gruntowe - poddany osiedlony dziedzicznie na gruncie, nie mógł go opuścić bez zgody pana, sprzedać go mógł tylko za zgodą pana, ale pan nie mógł go też z niego alienować.

    Ktokolwiek siedział na gruncie wiejskim przez 1 rok i 1 dzień stawał się poddanym

    Powstanie miast i ich rozwój

    Powstały podobnie jak we Francji(skupiska ludności rzemieślniczej w XI w. zaczęły domagać się przywilejów). Początkowo prawo zakładania miast mieli tylko królowie, z czasem jednak uprawnienia te przeszły na władców terytorialnych. Tak więc miasta niemieckie można podzielić ze względu na to kto je założył na miasta:

    Ustrój miast

    Ustrój miast był różny w zależności od przywilejów, tak samo szybko wyróżniało się prawo sądowe miejskie różne dla różnych miast. Szybko nowe miasta zaczęły czerpać prawo od miast już istniejących w ten sposób powstał system Filialny, gdzie nowe miasta były „córkami” w stosunku do miast macierzystych

    Początkowo miasta sprawowały sądownictwo w bardzo ograniczonym zakresie, a sądownictwo wyższe należało do urzędników pana miasta wójtów. Później najczęściej poprzez wykupienie tego urzędu miasta uniezależniały się od pana miasta.

    Od XIII . głównym organem zarządu miejskiego stała się rada miejska złożona z pewnej liczby rajców wybieranych przez obywateli. Funkcje administracyjne pełnili Burmistrzowie.

    Mieszczaństwo

    Ktokolwiek przebywał w mieście przez rok i sześć niedziel otrzymywał obywatelstwo. Tak samo jak we Francji powstawały cechy i gildie.

    Powstanie społeczeństwa stanowego

    Tak więc w Niemczech powstał podział stanowy na: szlachtę mieszczaństwo, chłopów i oddzielną grupę duchowieństwa.

    III. Ustrój państwa

    Królestwo niemieckie a cesarstwo

    Władcy Niemiec tytułowali się koroną niemiecką w Akwizgranie i koroną carską w Rzymie. Korona carska nie dawała władcom Niemiec żadnych nowych uprawnień na terenie rzeszy.

    Koronacja carska Ottona I nawiązywała do koncepcji państwa uniwersalnego(papież zwierzchnik kościoła, cesarz strażnik chrześcijaństwa i obrońca pokoju w świecie chrześcijańskim)

    1. Zakres władzy uniwersalnej cesarza -

      1. Zwierzchność cesarska nad nawróconymi ludami pogańskimi

      2. Wyłączność cesarzy do nadawania korony królewskiej

      3. Zwierzchność władzy carskiej nad światem chrześcijańskim

      4. Strażnik pokoju w świecie chrześcijański

    2. Papiestwo a cesarstwo

      1. Do XI w. pretendowali do prawa obsadzania tronu papieskiego

      2. Papieże mianowali cesarzy, próba uniezależnienia się od tego przez cesarzy nie dała skutku

      3. XIII w. spór Fryderyka II Barbarossy z papieżem => zdjęcie cesarza z tronu i odsunięcie dynastii Hohenstaufów

      4. XV koniec walk przybranie tytułu przez cesarzy niemieckich”cesarze rzymscy narodu niemieckiego” => ograniczenie ich pretensji tylko do Niemiec

    Władza królewska

    W przeciwieństwie do Francji gdzie po procesie rozdrobnienia królowie zaczęli jednoczyć kraj, proces w Niemczech prowadził do jeszcze większego rozdrobnienia, zachowali jednak swój wysoki autorytet do końca XII w.

    Król

    1. polityka zagraniczna

    2. naczelny wódz

    3. najwyższy pan lenny

    4. najwyższy sędzia

    5. regalia

    Upadek księstw szczepowych. Początki księstw terytorialnych

    Książęta niemieccy szybko zaczęli dochodzić do pozycji niezależnych władców na swych terytoriach.

    Środkami ochrony monarchii było prawo kreowania na całym obszarze nowych lenn, kolejnym ciosem w księstwa szczepowe było powstanie księstw biskupich, oraz zakładanie na terenie całego państwa miast królewskich.

    W 1180 dokonała się likwidacja księstw szczepowych. Monarchia wygrała z książętami szczepowymi, lecz rychło musiała ulec znacznie liczniejszym książętom terytorialnym(waży etap przywileje 1220 i 1232).

    Następstwo tronu

    W Niemczech w przeciwieństwie do Francji nie wykształciła się zasada dziedziczności tronu, a to główne dzięki temu, że kilkakrotnie wygasła dynastie i wtedy dochodziło do restauracji obieralności króla. Elekcyjność króla niekorzystnie wpłynęła na tendencje zjednoczeniowe, niemożliwe było przy tak częstym zmianom dynastii opierać się o domenę królewska. W Niemczech nie mogło nawet dojść do ustalenia stolicy państwa

    Problem przymusu lennego

    Prawo zobowiązujące króla w razie wygaśnięcia jakieś dynastii lennej obsadzenia na danych ziemiach nowej. Ziemie lenne miały pozostać lenne na zawsze.

    Stosunek państwa do kościoła

    Kościół w Niemczech od początku swego istnienia był bardzo uzależniony od władzy, co pogłębiło się jeszcze po koronacji carskiej kiedy to cesarz zaczął obsadzać urzędy biskupie własnymi ludźmi.

    W XI w. kościół zaczął dążyć do reform czego wyrazem były reformy Kluniackie, poza wewnętrznymi sprawami miały one dążyć do uniezależnienia się kościoła od państwa. Zapoczątkowało to w XI i XIII w, spór o inwestyturę(nadawania urzędów kościelnych). Długoletni spór doprowadził do podpisania w 1122 konkordatu wormackiego:

    Zarząd centralny państwa

    Urzędy Centralne (cześnik, marszałek, komornik itp.) stały się dziedziczne.

    Aktywnym organem centralnym Rzeszy był Zjazd nadworny, który miał charakter podobny do francuskiej kurii królewskie. Od 1180 uczestniczyli w nim wszyscy władcy terytorialni(wcześniej tylko desygnowani przez króla), a decydowały o najważniejszych sprawach.

    Zarząd lokalny

    Rozwój księstw terytorialnych doprowadził do zaniku aparatu lokalnego.

    Zarząd dóbr królewskich przypadał landwójtom

    Cesarz Otton I wprowadził tytuł palatyna dla kontroli księstw szczepowych., urząd ten uległ szybko feudalizacji. Podobnie była z innymi urzędnikami królewskimi np. landgrawatami. W miastach królewskich królowie ustawili burgrabiów dla czuwania nad wykonywaniem przez mieszczan obowiązków wobec króla.

    IV. Źródła prawa

    Ogólny rozwój prawa

    Podobnie jak we Francji obserwuje się tu rozwój lokalnych praw zwyczajowych, z nikłym udziałem praw królewskich. Szczególną rolę w ustawodawstwie odgrywały landfrydy czyli ustawy o pokoju ziemskim. Ostrzejszym natomiast podziałom niż we Francji uległo sądownictwo między stanami: prawo miejskie ziemskie i dworskie(chłopi) poza tym istniały jeszcze szczególne prawa jak lenne czy górnicze.

    Prawo ziemskie

    1. Zwierciadło saskie - 1220-1235najbardziej znany spis prawa ziemskiego(prawo ziemskie i lenne), było ono bardzo rozpowszechnione głównie dlatego, że drugie jego wydanie zostało napisane w języku niemieckim

    2. Zwierciadło szwabskie

    3. Zwierciadło Frankońskie

    Prawo miejskie

    W każdym mieście powstawało własne prawo zwyczajowe, lecz szybko zostało to zahamowane poprzez system filialny. Miasta filialne zaciągały często porad prawnych w miastach macierzystych., do rozwoju prawa przyczyniły się też ortyle czyli wyroki sądów., oraz wilkierze ustawy miejskie.

    Prawo lenne dworskie i górnicze

    W Niemczech poza podstawowymi gałęziami prawa ukazały się prawa specjalne:

    1. prawo lenne - normowało stosunki lenne wynikające z kontraktu lennego.

    2. Prawo dworskie - normowało stosunki prawne chłopów

    3. Prawo górnicze -

    V. Charakterystyka epoki

    Cechy wyróżniające

    1. Stosunkowo długi czas monarchii wczesnofeudalnej X - XIII w.(cechowała ją silna władza królewska)

    2. Można podzielić na dwa okresy przezd 1180 i po(Księstwa szczepowe, księstwa terytorialne)

    3. W pierwszym okresie mimo silnych tendencji odśrodkowych silna władza królewska

      1. Dzięki dodatkowemu tytułowi cesarza

      2. Dzięki dużej domenie

      3. Nowa uzależniona od królów szlachta

    4. drugi kres - po likwidacji księstw szczepowych, książęta terytorialni rozpoczęli walkę z królem o większe uniezależnienie, początkiem klęski króla były przywileje Fryderyka II.

    Rozdział X: Niemcy w okresie rozbicia feudalnego i kształtowania się Monarchii stanowych

    I. Rys historyczny

    Główne wydarzenia

    1. Po usunięciu przez papieża od korony carskiej Hohenstaufów nastąpił e Niemczech okres bezkrólewia(1254 -1273) - książęta uzurpowali i zyskiwali sobie nowe uprawnienia i przywileje, a ich zależność od króla przybrała tylko nominalną zwierzchność lenną.

    2. Od końca XIV w. w pełni wykształcone księstwa terytorialne zaczęły się stawać czynnikiem ładu, tak wiec w XV w. nie doszło do zjednoczenia, ale księstwa stały się sprawni9e działającymi samodzielnymi państewkami.

    3. Dalszemu rozpadowi ulegała władza królewska, co doprowadziło do tego, że król stał się już tylko figurantem, tylko z nazwy będącym, zwierzchnikiem państwa.

    II. Stosunki gospodarcze i społeczne

    Ogólny rozwój gospodarczy

    Zapoczątkowany już w XII w. wzrost gospodarczy znacznie się spotęgował w XII i XIV. Miasta ponocne zrzeszone w Hanzę rozszerzyły na znaczą skalę handel z Anglią i krajami bałtyckimi. Dzięki otwarciu przełęczy Gottarda został umożliwiony na szeroką skalę handel z miastami Włoskimi bez pośrednictwa Francji. Niemiec nie dotknął też tak poważnie kryzys w XIV w. ani czarna śmierć.

    Szlachta

    Poza bezpośrednimi wasalami Rzeszy będącymi elektorami, wyodrębniła się też warstwa drobnego rycerstwa taż będącego bezpośrednimi wasalami, lecz nie elektorami ich sytuacja prawna została określona dopiero w XVI w. jako wolnego rycerstwa rzeszy.

    Reszta szlachty jako szlachta krajowa pozostawała w zależności od książąt krajowych

    Ludność wiejska

    Od końca XII w. w położeniu chłopów zaczęła uwidaczniać się pewna poprawa, wiązało się to z rozwojem gospodarki pieniężnej. Wyzysk chłopów się zmniejszyć, i bardzo rozpowszechniona stała się gospodarka czynszowa. Dużo korzystniejsze warunki osadnictwa na wschodzie doprowadził do masowego ruchu migracyjnego zwanego kolonizacją niemiecką. Później jednak na terenach wschodnich gdzie zaczęła się rozwijać gospodarka folwarczno pańszczyźniana sytuacja chłopów zaczęła się pogarszać.

    Miasto i mieszczaństwo

    Już w XIII w miasta uzyskały pewną niezależność od pana miasta i rozbudowywały własny samorząd. Największym ich osiągnięciem było wyzwolenie się spod sądu wójta i przejęciu zarządu miasta przez radę miejską.

    Miasta w rozdrobnionych Niemczech powoli stawały się niezależnymi państewkami, a nawet zrzeszały się w związki miast dla prowadzenia wspólnych interesów. Taka niezależność zaczęła powoli topnieć pod naciskiem władców terytorialnych w XV w.

    W walce pospólstwa z patrycjatem, pospólstwo w niektórych miastach wygrywało, a w niektórych doprowadzało do współrządców.

    III. Ustrój państwa

    A. Ustrój Rzeszy

    Władza królewska

    W tym okresie władza królewska w rzeszy znacznie osłabła, jednak spór o zwierzchnictwo nad światem chrześcijańskim nie skończył się na Hohensztaufach.

    Nowe doktryny:

    Cesarze przestali odgrywać w tych sporach kierowniczą rolę. Pza Henrykiem VII, który ruszył na Rzym, stosunek cesarzu do papieży ograniczał się tylko do wyprawy po koronę carską, a w XVI w. zaniechają i tego.

    Następstwo tronu

    Kwestia obioru cesarza została unormowana złotą bullą z 1356(7 elektorów, 4 świeckich: król czech, palatyn Renu, Margrabia Brandenburski, Książe saski i trzej duchowni arcybiskupi Moguncji, kolonii i Trewiru) W drugiej części przyznawała uprawnienia książętom rzeszy

    Organa centralne

    Rada nadworna - w jej skład wchodzili radcy i sekretarze, a największe stanowisko w radzie zajmowali kanclerz nadworny i ochmistrz, którzy przewodniczyli radzie pod nieobecność króla.

    Zjazd rzeszy przeistoczył się w Sejm Rzeszy - w skład którego poza bezpośrednimi wasalami rzeszy wchodzili przedstawiciele miast cesarskich, jego uchwała była potrzebna w sprawach:

    1. Wyprawa króla na koronacje carską do Rzymu

    2. Powołanie książąt rzeszy na wyprawę wojenną

    3. Nałożenie podatków ogólnopaństwowych

    Władztwa terytorialne

    Rozwój zwierzchnictwa terytorialnego

    Do XV niemal wszyscy władcy terytorialni otrzymali w swych terytoriach władzę niemal suwerenną. Królom pozostały tylko pewne honorowe atrybuty i formalnie zwierzchnictwo lenne.

    Proces zjednoczenia zatrzymał się na szczeblu terytorialnym.

    Powinności władców terytorialnych wobec króla ulegały ciągłemu osłabianiu a ich władza na swoich terytoriach wciąż rosła. Elektorzy wymusili też na władcy prosić o zgodę na podjęcie wyprawy wojennej. Chęć stworzenia armii najemnej w miejsce armii lennej, rozbiły się o niechęć elektorów do nakładania podatków.

    Władcy terytorialni o osiągnięcia pełnej władzy sądowej musieli tylko pozbyć się instytucji apelacji do sądów królewskich i instytucji ewokacji.

    W zakresie gospodarczym byli jeszcze ograniczeni regaliami.

    Powyższe przeszkody zlikwidowały:

    Organa centralne

    Na czele aparatu centralnego wysunęli się ochmistrz dworu i kanclerz. Na szczeblu lokalnym wójtowie zostali zastąpieni amtmanami.

    Książęta nie mieli w swych terytoriach nieograniczonej władzy. Ograniczały ich przywileje stanowe. Głównymi organami stanowymi stały się sejmy krajowe/Landtagi.

    1. Podobnie jak w innych krajach Europejskich:

      1. Uchwały zapadały w oddzielnych stanowych kolegiach

      2. Posłowie byli reprezentantami swojego stanu i kraju i byli związani instrukcjami.

      3. Działalność ich opierała się na podstawie umów z księciem ujętych w formie przywilejów

      4. Stanom przysługiwało prawo oporu

    2. Skład był różny w zależności od kraju zazwyczaj(szlachta, duchowieństwo i mieszczanie, rzadko chłopi[wolni]).

    3. Uchwalały podatki

    4. Stany miały udział w zarządzie krajem i ustaodastwie krajowym(wojna, pokuj, główni urzędnicy)

    Związki miast. Hanza

    Anarchia powstała w rzeszy w XIII, wywołała w miastach chęć do samoobrony, zabezpieczeniu handlu i wspólnemu podejmowaniu działalności gospodarczej. Wśród nich największe pozycję osiągnęła Hanza - związek kilkudziesięciu miast związanych z handlem morskim na Bałtyku i morzu Północnym. Podzielona była na 4 grupy: Westwalską, Saską, Wedndyjską, Prusko-inflandzką. Hanza broniła i zapewniała bezpieczeństwo swoim kupcom, otwierała placówki za granicą, organizowała własne siły zbrojne i prowadziła wojny. Hanza była luźnym związkiem państw, właściwym jej organem były sejmy hanzeatyckie.

    IV Źródła prawa

    Zjawiska najistotniejsze

    1. Rozwój ustawodawstwa w księstwach terytorialnych

    2. Proces przenikania prawa rzymskiego i kanonicznego

    V. Charakterystyka okresu

    Główne cechy wyróżniające

    1. Późne wstąpienie rozdrobnienia feudalnego XIII

    2. Rozdrobnienie wystąpiło w okresie wzrostu sił wytwórczych i prawnego wyodrębniania się stanów

    3. Na czele państwa stał elekcyjny król niemiecki(miał tylko zwierzchnictwo nad niektórymi panami feudalnymi, duchowieństwem i niektórymi miastami)

    4. Procy zjednoczeniowe przyczyniły się jedynie do skonsolidowania wielu państewek

    5. W niektórych terytoriach powstała monarchia państwowa(typowe Landtagi i dualizm dziedzinie podatków)

    6. głównym organem państwowym Landtag później zwany sejmem rzeszy

    Rozdział XI: Anglia w okresie monarchii wczesnofeudalnej i monarchii stanowej(XI - XV w.)

    I. Rys historyczny

    Anglia w starożytności

    Pierwotnie Anglię zamieszkiwały ludy celtyckie, które później w okresie dominacji rzymskiej zostały przezeń podbite(I w. p. n. e.), choć panowanie rzymskie nigdy nie objęły całej wyspy. W V w. wojska rzymskie opuściły wyspę. Po ustąpieniu rzymian W. Brytania została podbita przez Anglów i Sasów.

    Trzeba zaznaczyć też, że Anglia nigdy nie skorzystała tak jak inne kraje pod panowaniem rzymskim z jego kultury i organizacji, stąd też zupełnie inne niż w reszcie europy rozwiązywania.

    Państwo anglosaskie i jego podbój przez Normanów

    Zdobywcy germańscy byli w V w. zorganizowani w państwa plemienne. W XVI w. przyjęli chrześcijaństwo. Organizacja kościelna wpłynęła na rozwój tendencji zjednoczeniowych, co doprowadziło do powstania 7 królestw. W Ix doszło do zjednoczenia państwa pod berłem wessexu. Na początku XI w. państwo zostało podbite przez króla Duńskiego Knuta Wielkiego a później przez Wilhelma zdobywcę w 1066, ten moment uważa się za początek państwa Anglonormandzkiego.

    Antagonizm Angielsko francuski

    Od początku istnienia państwa(1066), królowie angielscy byli uzależnieni od Francji swoimi posiadłościami na kontynencie(były one lennem Francuskim). Po wygaśnięciu dynastii normandzkiej tron Angielski przypadł hrabiemu Anjou Henrykowi II, założycielowi dynastii Plantagenetów, poza Anglią panował też rozległymi ziemiami Francuskimi, które przekraczały swą wielkością królestwo Anglii i były kilkakrotnie większe od posiadłości króla Francuskiego.

    Pierwszym etap konfliktu był konflikt Ryszarda Lwie Serce i Jana Bez Ziemi z królami Francuskimi, którym to po początkowych sukcesach tych pierwszych udało się oskarżyć Jana bez ziemi o felonię i po wojnie doprowadził do konfiskaty kontynentalnej części królestwa poza Gujenną.

    Kolejnym etapem konfliktu była wojna stuletnia, która doprowadziła po ponad stuletnich zmaganiach utratę reszty posiadłości Angielskich na kontynencie poza portem Calais.

    Rzut oka na ewolucje ustrojową Anglii

    W dziejach XI - XV w. wyróżnia się dwa zasadnicze okresy. Pierwszy okres silnej władzy królewskiej trwał do końca XII w. Monarchia tego okresu skutecznie odpierała zakusy baronów nadając im tylko niewiele znaczące przywileje 1100, 1135, 1136. Koniec silnej władzy królewskiej rozpoczął się od sporu z kościołem i zamordowania arcybiskupa Tomasza Beceta. Natomiast początek XIII w. przypada na rządy Jana bez ziemi i wydanie Wielkiej Karty Swobód 1215, oraz dalszą walką Króla z baronami, co doprowadziło do przymierza króla i niższego rycerstwa i mieszczaństwa, co z kolei zaowocowało powstaniem w 1265 r. Parlamentu.

    Od momentu powstania Parlamentu wyróżnia się drugi okres, w który coraz większą rolę odgrywa Parlament. Ten okres, okres monarchii stanowej trwał do wojny dwóch róż, która zapoczątkowała okres panowania dynastii Tudorów(rządy absolutne)

    II. Stosunki gospodarcze i społeczne

    Ogólne warunki gospodarcze

    Położenie Anglii na wyspie miało bardzo korzystny wpływ na gospodarkę, gdyż uniemożliwiało to najazdy, ostatnim obym najazdem był najazd Wilhelma zdobywcy. W średniowieczu podstawą gospodarki Angielskiej było rolnictwo(hodowle). Podobnie jak na kontynencie Anglia przeżywała rozkwit w XII w. i kryzys w XIV związany z czarną śmiercią. Po epidemii w XV w. doszło do wzrostu gospodarczego, w tym wieku można było też dostrzec pierwsze przesłanki kapitalizmu

    Ustrój lenny angielski i jego specyficzne cechy

    Po podboju przez Normandów Anglii, Wilhelm zdobywca narzucił Anglii ustrój lenny znany w Normandii. Swą władze oparł głównie na rycerzach sprowadzonych z Normandii, których osiedlił na ziemiach skonfiskowanych angielskim Tenów(szlachty). W XII w. różnice pomiędzy nomadami i Anglikami.

    System lenny Angielski charakteryzował się:

    1. Wilhelm zdobywca prowadził politykę rozdawnictwa lenn, w ten sposób by nie dopuścić do tworzenia się wielkich zwartych kompleksów ziemskich.

    2. Królowie Anglii starali się nie dopuścić by urzędy związały się z lennami. Istniał tylko urząd hrabiego, który był związany z ziemia, ale nie zagarnął on całej władzy na swoich ziemiach, którą ograniczał królewski urząd szeryfa.

    3. Sporządzony został szczegółowy spis ludności i ziem(księga sądu ostatecznego)

    4. Dwustopniowa hierarchia lenna

    5. wasal mojego wasala jest moim wasalem

    6. Poza armią lenną, istniało jeszcze pospolite ruszenie wszystkich wolnych obywateli(król nie był uzależniony od feudałów), ponadto w XII w. lenne powinności wojskowe zostały zastąpione powinnościami pieniężnymi, co umożliwiło zaciągnięcie armii zaciężnej.

    7. Świadczenia pieniężne z lenna. Np. tarczowe(dla szlachcica chcącego się wykupić z stawiennictwa wojskowego.)

    8. Swobodna alienacja lenn (ziemię mógł posiadać nie tylko szlachcic.)

    Feudałowie

    1. Pierwsza kategorie tworzyli bezpośredni wasale korony. Określano ich mianem baronów. Ich szczególny stan polegał na tym, że podlegali tylko sądowi parów, w którego skład wchodzili wszyscy baronowie.

    Do tej kategorii należy zaliczyć też wyższe duchowieństwo

    1. Drugą kategorię tworzyli wasale pośredni korony. Charakterystyka Angielskiego systemu było to, że ta kategoria nigdy nie była zamknięta i stosunkowo łatwo było uzyskać nobilitację. Tą grupę nazywano gentry

    Ludność wiejska

    Wyróżniamy dwie kategorie ludności wiejskiej: