STRUKTURALIZ

STRUKTURALIZ

M

M

I STYLISTYKA

I STYLISTYKA

(część II)

(część II)

DOWOLNOŚĆ W JĘZYKU

DOWOLNOŚĆ W JĘZYKU

• dowolność absolutna (koń, mówić,

śpiewać, około) i dowolność
względna (koński, mówca, śpiewak,
okołobiegunowy)

• porządkująca działalność umysłu

w niektórych częściach znaków

• bieguny zupełnej dowolności i

pełnego umotywowania (np. sanskryt
a angielski)

BYTY GRAMATYCZNE

BYTY GRAMATYCZNE

• gramatyka => język jako system

środków ekspresji (rozumienie ekspresji)

• morfologia a składnia (związki

syntagmatyczne i związki asocjacyjne)

• kojarzenie elementów wspólnych

językowo (asocjacje)

– prawość, zapalczywość [nazwy abstrakcyjne

na

-ość]

– pan-u, zakonnik-owi, babć-i, kobieć-e [C lp.]

BYTY GRAMATYCZNE

BYTY GRAMATYCZNE

• pewne fakty językowe powodują

powstanie szerszych pojęć
abstrakcyjnych (dopełniacz,
rzeczownik)

• analiza bytów konkretnych => byty

abstrakcyjne

• problem świadomości mówiących [!]
• zasada istnienia jednostki

materialnej w języku

ANALIZA

ANALIZA

JĘZYKOZNAWCZA

JĘZYKOZNAWCZA

• analiza subiektywna i analiza obiektywna

(s-powiadać, dla-tego) – analiza „mówiących”,

równoprawność obydwu typów analizy

• znaczenie elementów języka – jedynie

dzięki związkom syntagmatycznym i

asocjacyjnym (opozycja tematu i końcówki

fleksyjnej)

• materiał językoznawstwa (przejawy mowy

żywej, nie tylko „wykwintne”) => langue

można badać jedynie przez pryzmat parole

• rozumienie ekspresji!

ANALIZA

ANALIZA

JĘZYKOZNAWCZA

JĘZYKOZNAWCZA

• przedmiot językoznawstwa => tylko

langue (to, co systemowe, wspólne,

powtarzalne, regularne, typowe)

• cel językoznawstwa => odkrycie

praw ogólnych

• JĘZYK – (1.) społeczny (2.) wytwór

zdolności mowy i zbiór niezbędnych

(3.) konwencji przyjętych przez (4.)

grupę społeczną, aby (5.) jednostki

mogły z tej zdolności (6.) korzystać

FAKT MOWY

FAKT MOWY

• indywidualność => ogólność

• aspekt psychologiczny, psychiczny i

fizyczny aktu mowy

P

O

P

O

FONACJA

FONACJA

AUDYCJA

AUDYCJA

FAKT MOWY

FAKT MOWY

• aspekt zewnętrzny i wewnętrzny faktu

mowy

• aspekt psychiczny i niepsychiczny faktu

mowy (fizjologiczny i fizyczny)

• aspekt czynny i bierny faktu mowy

• aspekt wykonawczy (p=>o) i recepcyjny

faktu mowy (o=>p)

• przybliżenie aktu indywidualnego i

faktu społecznego

• istnienie systemu w mózgu jednostki

[niekompletność]

• kompletne istnienie systemu jedynie

w zbiorowości

FAKT MOWY

FAKT MOWY

• brak wpływu jednostki na język (język

jest jedynie czymś, co jednostka biernie
rejestruje)

• sam język nie zakłada uprzedniego

przemyślenia, a refleksja następuje
dopiero podczas klasyfikowania

• mówienie jest aktem woli jednostki

– kombinacje, za których pomocą mówiący

posługuje się kodem w celu wyrażenia myśli

– mechanizm psychologiczny, dzięki któremu

może wyrazić te kombinacje

STYLISTYKA (?)

STYLISTYKA (?)

• pojęcie stylu (tekstu) u de Saussure’a,

miejsce stylistyki w językoznawstwie

mówienia (językoznawstwo zewnętrzne)

• język mówiony a język pisany [język

prymarny i sekundarny] – potrzeba i rola

pisma w badaniach historycznych

• stylistyka jako problem pozajęzykowy

(język to elementy społeczne, a styl to

pojęcie indywidualne – indywidualistyczne

pojęcie stylu)

• problem zróżnicowania języków i

elementów języka

JĘZYKONAWSTWO JĘZYKA

JĘZYKONAWSTWO JĘZYKA

I JĘZYKOZNAWSTWO

I JĘZYKOZNAWSTWO

MÓWIENIA

MÓWIENIA

• językoznawstwo prymarne: badanie

bytu społecznego, niezależnego od

jednostki (charakter psychiczny)

• językoznawstwo sekundarne

(pomocnicze): badanie indywidualnej

funkcji mowy

• mówienie jest pierwsze historycznie

(nie można się nauczyć języka inaczej,

niż słuchając innych ludzi –

niezliczone doświadczenia mowy)

JĘZYKONAWSTWO JĘZYKA

JĘZYKONAWSTWO JĘZYKA

I JĘZYKOZNAWSTWO

I JĘZYKOZNAWSTWO

MÓWIENIA

MÓWIENIA

• A

1

+ A

2

+ A

3

+ A

4

+ … + A

n

= L

• A

1

+ A

2

`+ A

3

``+ A

4

```+ … + A

n x

= M

• globalna całość mowy jest

niepoznawalna, ponieważ mowa nie
jest jednorodna

• akty mowy są indywidualne i

chwilowe

• mówienie nie stanowi przedmiotu

językoznawstwa właściwego

ELEMENTY ZEWNĘTRZNE

ELEMENTY ZEWNĘTRZNE

I WEWNĘTRZNE JĘZYKA

I WEWNĘTRZNE JĘZYKA

• językoznawstwo wewnętrzne =>

langue, system, znaki (relacje,

elementów, opozycje, znaczenia i

wartości)

• językoznawstwo zewnętrzne

– etnologia (obyczaje narodu odbite w języku)

– związek języka z historią polityczną

(podboje rzymskie, przyjęcie chrześcijaństwa

w języku polskim, zabory)

– związek języka z instytucjami (Kościół,

szkoła, salon, dwór, akademia)

– zasięg geograficzny

ELEMENTY ZEWNĘTRZNE

ELEMENTY ZEWNĘTRZNE

I WEWNĘTRZNE JĘZYKA

I WEWNĘTRZNE JĘZYKA

• przykład: zapożyczenia (historia a funkcja

ze względu na opozycje, w jakie wchodzą z
jednostkami rodzimymi: dach, rynek,
komputer, laptop, chargé d’affaires)

• język uznaje jedynie swój własny

porządek (zapożyczenie nie istnieją [?]/
[!])

• metafora szachów – sfera zewnętrzna i

wewnętrzna

PROBLEM PISMA

PROBLEM PISMA

• pismo przedstawia (odbija) język, ale

samo nie jest nigdy przedmiotem

językoznawstwa [wyraz mówiony]

• prestiż pisma

– trwałość

– waga bodźców wzrokowych w psychologii

– siła języka literackiego (gramatyka, norma,

słowniki, przepisy ortograficzne – własny kod

wewnątrzjęzykowy)

– siła formy pisanej wśród niejęzykoznawców

(językoznawca nie ma głosu)

PROBLEM PISMA

PROBLEM PISMA

• systemy pisma

– system ideograficzny (np. chiński)

– system fonetyczny

• sylabiczny (np. katakana i hiragana)

• alfabetyczny (polski)

• przyczyny rozbieżności między pismem a

mową (przemiany języka i konserwatywnośc

pisma roi, loi (rei => roi {XIII w.} =>

[roé] {XIV w.} => [rwa])

• pismo jako przebranie, a nie szata języka

• czy zmiana zapisu musi być wynikiem

zmiany językowej

ZRÓŻNICOWANIE

ZRÓŻNICOWANIE

JĘZYKÓW

JĘZYKÓW

• rozbieżności w przestrzeni i rozbieżności w

czasie (możliwość uchwycenia)

• różnice i podobieństwa między językami

(naturalna tendencja do porównywania)

• rodzina języków a liga języków

• różnice między językami a różnice w obrębie

jednego języka (różnice jakościowe i ilościowe)

• różnorodność językowa na jednym obszarze

(Afryka Południowa, Finlandia, Litwa)

• wpływ języka literackiego na język naturalny

– język literatury, kultury, warstw wykształconych

[działanie wtórne, zewnętrzne a DIALEKTY]

– dialekt jednej prowincji (por. język włoski)

RÓŻNORODNOŚĆ

RÓŻNORODNOŚĆ

GEOGRAFICZNA

GEOGRAFICZNA

• wpływ parametru czasu + czynnik geograficzny
[język przeniesiony] por. pol. było wyrównano pole

cecha a (ośrodek
O)

cecha a (ośrodek
O`)

a
b
c
a
c
b

ośrodek
O`

ośrodek
O a

a

b

c

• oddzielenie języków a nie wpływ samej przestrzeni

(warunki życia górali i rybaków) [?] – ewentualnie wpływ

na KIERUNEK ZMIAN

• zachodzenie zmiany zależy jedynie od parametru czasu

(np. nie wiadomo dlaczego u => ü (a nie w o), ale typ

zmiany nie zależy od niczego

DZIAŁANIE CZASU

DZIAŁANIE CZASU

NA TERYTORIUM CIĄGŁYM

NA TERYTORIUM CIĄGŁYM

• kraj jednojęzyczny => konieczność

ruchu w języku => ewolucja (nie
zawsze jednolita na całym obszarze)

stan języka
[A]

A`

B

C

INNOWACJE
CZĄSTKOWE

DIALEKTY

DIALEKTY

• innowacje jednolite na całym terytorium i

innowacje niejednorodne

• brak naturalnych granic między

dialektami i brak dialektów naturalnych

(istnieją tylko cechy naturalne dialektów)

cecha
A

cecha
B

cecha
C

izoglosy
linie
izoglosemanty
czne

DIALEKTY

DIALEKTY

• trudności w określeniu dialektu: zbiór

cech występujących w punkcie

[gwara] lub kilka cech występujących

na jakimś obszarze [twór sztuczny]

• ewolucja języka po 5 (10) wiekach

??????????
?

DIALEKTY I JĘZYKI

DIALEKTY I JĘZYKI

• problem pokrywania się izoglos (tworzenie się obszarów

dialektalnych)

• brak granic naturalnych między językami (strefa

przejściowa)

• dialekt jako język (problem literatury: portugalski i

holenderski)

• łagodne i gwałtowne przejścia między językami (problem

migracji)

– włoski a francuski oraz języki słowiańskie a języki germańskie

A

B

A

B

FALE JĘZYKOWE

FALE JĘZYKOWE

• przeciwstawne tendencje: partykularyzm

(„duch zaścianka”) oraz intercourse

=> SPOŁECZNOŚĆ [świadomość własnej

odrębności + kontakty z sąsiednimi

społecznościami]

• waga intercourse’u dla języka

– działanie pozytywne (upowszechnianie

innowacji => FALA)

– działanie negatywne (tłumienie innowacji)

– zmiana językowa [t → c], a naśladowania

gwar sąsiednich {PUNKTOWOŚĆ ZMIANY}

FALE

FALE

JĘZYKOWE

JĘZYKOWE

• cechy (dialektalne) wspólne i różnicujące

[zależność od intercourse’u i ducha zaścianka]

• teoria fal a teoria migracji [ciągłość a skokowość

zmian]

• „solidarność” języków [konieczność połączenia

przez dialekty pośrednie]

dzisiejsza
izoglosa danej
cechy

A =>
B

A
`

A
`

FALE JĘZYKOWE

FALE JĘZYKOWE

• rozwój języków w odosobnieniu –

dominacja cech różnicujących + pierwotność
cech wspólnych
[A] => [A]||[A] => [A`+B] || [A`+C] =>
{[(A`+B)` + (A`+B)`` + (A`+B)```]}
(rozpad na dialekty)

• rozwój języków na terytorium ciągłym

(dominacja cech wspólnych i ich achronologia)
[A] [A`] => [A+B+C] [A`+B+D]=> [A+B+C]
[A`+B+D] => [(A)+B+C+E] [B+D+E]

PERSPEKTYWY

PERSPEKTYWY

JĘZYKOZNAWSTWA

JĘZYKOZNAWSTWA

• językoznawstwo synchroniczne

(perspektywa mówiącego – rola native

speakera)

– zdania niewzorcowe a zdania dewiacyjne

• językoznawstwo diachroniczne:

perspektywa prospektywna i perspektywa

retrospektywna (badanie form, z których dana

forma mogła się narodzić)

• rola metody porównawczej (por. baskijski a

greka, łacina, słowiański => j. indoeuropejski)

• wniknięcie w język głębiej, niż sięgają

dokumenty

NAJSTARSZY JĘZYK A

NAJSTARSZY JĘZYK A

PROTOTYP

PROTOTYP

• sanskryt (najstarsze dokumenty pisane –

podniesiony do rangi prototypu)

• nie jest tak, że wszystkie inne języki europejskie

pochodzą od sanskrytu

• „języki nie mają wieku”

PROTO
TYP

EPOKA 1.
EPOKA 2.
EPOKA 3.

EPOKA 4.

EPOKA 5.

A

B

C

D

JĘZYK JAKO ZJAWISKO

JĘZYK JAKO ZJAWISKO

SPOŁECZNE

SPOŁECZNE

• społeczeństwo jako rzeczywistość

prymarna dla jednostek ludzkich

• konwencja społeczna nadaje sens

wszystkim zachowaniom ludzkim

• wyjaśnić znaczenie jednostki = odnieść do

zespołu jednostek (postać liczby pojedynczej i

mnogiej foot => foots, foot => feet)

• język jako element wspólny całej

społeczności mówiącej zdeponowany w

umyśle każdego mówiącego (aspekt

społeczny i psychologiczny) => miejsce na

odrębności [?]

JĘZYK JAKO ZJAWISKO

JĘZYK JAKO ZJAWISKO

SPOŁECZNE

SPOŁECZNE

• langue – charakter społeczny i abstrakcyjny
• parole – charakter kontekstowy, sytuacyjny

[TEKST w sytuacji] – a tekst w systemie [?]

• problem składni jako jednostki mówienia
• arbitralność znaku językowego =>

arbitralność świata pojęciowego (każdy

język artykułuje i organizuje świat odmiennie)

• słowa nie odnoszą się do rzeczy

[antynominacyjność]

JĘZYK JAKO ZJAWISKO

JĘZYK JAKO ZJAWISKO

SPOŁECZNE

SPOŁECZNE

• język jako system zamknięty (wtórność i

niesamodzielność form różnicujących –

dialektyzmy, archaizmy, indywidualizmy)

• problem analizy filologicznej –

(porównywanie tekstów pochodzących z

różnych epok, badanie języka określonego

pisarza, porównywanie różnych wersji tekstów)

– badanie tego, co odrębne, a nie tego, co

wspólne [metoda: krytyka]

• przyznawanie zbytniej wagi językowi

pisanemu (zapominanie o mowie żywej)

Kurs językoznawstwa

Kurs językoznawstwa

ogólnego

ogólnego

• obowiązujące rozdziały:

– Wprowadzenie (K. Polański, s. 5–22)
– Wstęp (rozdziały 1–5, s. 27–50)
– Część I – Zasady ogólne (s. 89–122)
– Część II – Językoznawstwo synchroniczne (s. 123–

166)

– Część IV – Językoznawstwo geograficzne (s. 219–

238)

– Część V – Z zagadnień językoznawstwa

retrospektywnego. Wnioski (rozdziały 1–2, s.
239–244)