BEZPIECZESTWO W KOMUNIKACJI POWSZECHNEJ I TRANSPORCIE (2)

Biblioteka Policjanta Prewencji

Jarosław Tuliszka

WPROWADZENIE DO PRZEPISÓW USTAWY

PRAWO O RUCHU DROGOWYM

(materiał dydaktyczny)

Według stanu prawnego na październik 2010 roku

SŁUPSK 2010

Materiał opracowany w Zakładzie Prewencji i Ruchu Drogowego
Szkoły Policji w Słupsku

Korekta i redakcja językowa: Grażyna Szot

Redakcja techniczna: Zenon Trzciński

Projekt okładki: Marcin Jedynak

Fotografie: zbiory własne autora

Druk: Andrzej Block

Zatwierdzam i wprowadzam

do użytku jako materiał dydaktyczny

Wydawnictwo Szkoły Policji w Słupsku
Wydanie III, poprawione
Słupsk 2010

Spis treści

Wstęp ....................................................................................................................... 5
1. Miejsce i zakres obowiązywania ustawy Prawo o ruchu drogowym ................. 7

1.1. Podstawowe informacje o ustawie Prawo o ruchu drogowym ................... 7

1.2. Miejsce obowiązywania ustawy Prawo o ruchu drogowym ....................... 8

1.3. Zakres obowiązywania ustawy Prawo o ruchu drogowym ......................... 11

2. Wybrane definicje ustawowe .............................................................................. 12
3. Wybrane ogólne zasady ruchu drogowego ......................................................... 32

3.1. Zasada ostrożności ...................................................................................... 32

3.2. Zasada ograniczonego zaufania .................................................................. 34

3.3. Zasada hierarchii ważności znaków i sygnałów drogowych ...................... 34

4. Ułatwienia w ruchu drogowym dla osób niepełnosprawnych ............................ 36
Pytania kontrolne ...................................................................................................... 38
Wykaz fotografii ....................................................................................................... 40
Wykaz rycin ............................................................................................................. 41
Bibliografia ............................................................................................................... 42

Ta strona jest pusta

Wstęp

Lawinowy rozwój motoryzacji rodzi potrzebę zwiększenia przez Policję

nadzoru nad bezpieczeństwem i porządkiem w ruchu drogowym. Podstawą do
realizacji tego zadania jest m.in. dobra znajomość przepisów ruchu drogowego.

Głównym źródłem przepisów prawnych dotyczących utrzymania po-

rządku i bezpieczeństwa na drogach jest ustawa Prawo o ruchu drogowym,
uchwalona 20 czerwca 1997 r. Od tamtego czasu wprowadzono do niej szereg
poprawek i proces ten jest kontynuowany. Sama ustawa, jako akt prawny, jest
napisana specyficznym językiem prawniczym, który nie zawsze jest w całości
rozumiany przez zwykłego odbiorcę. Dotyczy to również młodych adeptów
sztuki policyjnej. W celu przybliżenia im tej problematyki, a zwłaszcza z myślą
o słuchaczach kursów podstawowych Szkoły Policji w Słupsku w opracowaniu
zawarto, mam nadzieję w sposób przystępny, treści pochodzące z ustawy Prawo
o ruchu drogowym, będące wprowadzeniem do jej zasadniczych rozdziałów.

Opracowanie składa się z czterech części. W pierwszej z nich, zatytuło-

wanej Miejsce i zakres obowiązywania ustawy Prawo o ruchu drogowym,
można znaleźć podstawowe informacje dotyczące ustawy i jej budowy. Omó-
wione są miejsca, w których ustawa obowiązuje, oraz przedmiot tej regulacji
prawnej.

W drugiej części omówione są wybrane definicje ustawowe, objęte pro-

gramem nauczania kursu podstawowego. Zamiarem moim było przedstawienie
tych definicji w sposób bardziej zrozumiały, taki, który pozwoli na szybsze ich
przyswojenie. Policjanci pracujący na drodze muszą precyzyjnie posługiwać się
obowiązującą nomenklaturą ustawową. Nie mogą np. mylić pojazdu samocho-
dowego z samochodem osobowym, nie powinni używać pojęcia pojazd osobo-
wy, gdyż taki nie funkcjonuje w pojęciu prawnym.

Trzecia część wyjaśnia trzy podstawowe zasady ruchu drogowego, czyli

zasadę ostrożności, zasadę ograniczonego zaufania oraz zasadę hierarchii
ważności znaków i sygnałów drogowych.

Natomiast ostatnia część przedstawia ułatwienia w ruchu drogowym dla

osób niepełnosprawnych o obniżonej sprawności ruchowej. Chodzi o możliwość
niestosowania się przez te osoby do niektórych znaków drogowych. Taką możli-
wość daje specjalna karta parkingowa, którą wydaje starosta.

Opracowanie uzupełniono ilustracjami, które przybliżają omawianą pro-

blematykę.

Jeżeli ta pozycja w jakikolwiek sposób ułatwi naukę podstaw ruchu

drogowego, spełni nadzieje autora.

Ta strona jest pusta

1. Miejsce i zakres obowiązywania ustawy Prawo

o ruchu drogowym

1.1. Podstawowe informacje o ustawie Prawo o ruchu drogowym

Ustawa Prawo o ruchu drogowym zawiera podstawowe normy regulujące

ruch pojazdów i innych uczestników ruchu na drogach. Niektórzy mylnie ją
utożsamiają z kodeksem drogowym. Kodeks drogowy jest nazwą nieformalną
i zawiera w sobie właśnie ustawę Prawo o ruchu drogowym oraz akty wyko-
nawcze do niej, czyli rozporządzenia.

Prawo o ruchu drogowym składa się z siedmiu następujących działów,

których tytuły sygnalizują treść:
1) Dział I

– Przepisy ogólne,

2) Dział II – Ruch drogowy,
3) Dział III – Pojazdy,
4) Dział IV – Kierujący,
5) Dział V – Kontrola ruchu drogowego,
6) Dział Va – Działania na rzecz bezpieczeństwa ruchu drogowego,
7) Dział VI – Zmiany w przepisach obowiązujących oraz przepisy przejściowe

i końcowe.

Działy (z wyjątkiem Va i VI) składają się z rozdziałów. Niektóre roz-

działy w dziale II dzielą się jeszcze na oddziały.

Konkretne zapisy prawne znajdują się w ponumerowanych artykułach,

które mogą dzielić się na:
1) ustępy (cyfra arabska z kropką),
2) punkty (cyfra arabska z nawiasem okrągłym),
3) litery (mała litera z nawiasem okrągłym).

Przykład:
Art. 30. 1. Kierujący pojazdem jest obowiązany zachować szczególną ostroż-
ność w czasie jazdy w warunkach zmniejszonej przejrzystości powietrza, spo-
wodowanej mgłą, opadami atmosferycznymi lub innymi przyczynami, a po-
nadto:
1) kierujący pojazdem silnikowym jest obowiązany:
a) włączyć światła mijania lub przeciwmgłowe przednie albo oba te światła
jednocześnie
(...).

Przepis ten odczytujemy następująco: artykuł 30 ustęp 1 punkt 1 litera a.

1.2. Miejsce obowiązywania ustawy Prawo o ruchu drogowym

Ustawa Prawo o ruchu drogowym nie obowiązuje wszędzie. Zakres jej

obowiązywania jest ograniczony do takich miejsc, jak:
1) drogi publiczne,
2) strefy zamieszkania,
3) strefy ruchu

Dla pełniejszego zrozumienia miejsca obowiązywania ustawy niezbę-

dne jest wyjaśnienie, co oznaczają pojęcia „droga publiczna” oraz „strefa za-
mieszkania”.

Droga publiczna jest to droga zaliczona odpowiednią ustawą do jednej

z kategorii dróg, z której może korzystać każdy zgodnie z jej przeznaczeniem.

Istnieją cztery kategorie dróg:

1. Drogi krajowe (autostrady, drogi ekspresowe, drogi międzynarodowe, drogi

stanowiące inne połączenia zapewniające spójność sieci dróg krajowych,
drogi dojazdowe do przejść granicznych, drogi alternatywne dla autostrad
płatnych, drogi stanowiące ciągi obwodnicowe dużych aglomeracji miej-
skich, drogi o znaczeniu obronnym).

2. Drogi wojewódzkie (stanowiące połączenia między miastami, mające zna-

czenie dla województwa, i drogi o znaczeniu obronnym niezaliczone do dróg
krajowych).

3. Drogi powiatowe (stanowiące połączenia miast będących siedzibami powia-

tów z siedzibami gmin i połączenia siedzib gmin między sobą, niezaliczone
do dróg krajowych lub wojewódzkich).

4. Drogi gminne (drogi o znaczeniu lokalnym niezaliczone do innych kategorii,

stanowiące uzupełniającą sieć dróg służących miejscowym potrzebom).

W terenie bardzo łatwo jest rozpoznać drogi krajowe i wojewódzkie po

odpowiednim oznakowaniu tabliczkami. Numer na tabliczce oznacza numer
drogi (ryc. 1 i 2). Drogi powiatowe i gminne takich oznaczeń nie mają.

Ryc. 1. Znak z numerem drogi krajowej

Ryc. 2. Znak z numerem drogi wojewódzkiej

ródło: Opracowanie własne.

Ustawa z dnia 20 czerwca 1997 r. Prawo o ruchu drogowym (tekst jednolity: Dz.U.

z 2005 r. Nr 108, poz. 908 z późn. zm.), art. 1 ust. 1 pkt 1.

Są możliwe ograniczenia dostępności drogi publicznej, np. po autostra-

dzie mogą jeździć wszyscy poruszający się pojazdem samochodowym, który na
równej i poziomej drodze może rozwinąć prędkość co najmniej 40 km/h.

Nie należy utożsamiać drogi publicznej jedynie z drogą o nawierzchni

twardej. Niektóre drogi, szczególnie gminne, mogą mieć nawierzchnię grunto-
wą, a pomimo to są drogami publicznymi, np. drogi dojazdowe do nowo budo-
wanego osiedla mieszkaniowego.

Pojęcie strefy zamieszkania zawarte jest w ustawie Prawo o ruchu dro-

gowym. Jest to obszar, na którym obowiązują szczególne zasady ruchu drogo-
wego. Oznaczony jest znakami drogowymi (ryc. 3 i 4). Należy zwrócić szcze-
gólną uwagę na to, że w strefie zamieszkania są zarówno drogi publiczne, jak
i niepubliczne. Oznacza to, że ustawa Prawo o ruchu drogowym, która ma moc
prawną w strefie zamieszkania, obowiązuje na znajdujących się tam drogach
publicznych i niepublicznych.

Ryc. 3. i 4. Znaki drogowe „Strefa zamieszkania” i „Koniec strefy zamieszkania”

ródło: Opracowanie własne.

Nowością, wprowadzoną do przepisów ustawy Prawo o ruchu drogowym,

jest strefa ruchu. Dzieki temu rozszerza się zakres obowiązywania ustawy.
Strefy ruchu są to obszary, gdzie co najmniej jedna droga jest drogą
wewnętrzną, czyli niepubliczną. Granice strefy ruchu wyznaczone są znakami
informacyjnymi „Strefa ruchu” i „Koniec strefy ruchu” (ryc. 4a i 4b). Właściciel
terenu, który zdecyduje się na ustawienie tych znaków, doprowadzi do tego, że
państwowe przepisy ruchu drogowego będą miały moc obowiązującą również
na jego prywatnym obszarze, w granicach wyznaczonych strefą ruchu.

Ryc. 5. i 6. Znaki drogowe „Strefa ruchu” i „Koniec strefy ruchu”.

ródło: Opracowanie własne.

Przepisy ustawy Prawo o ruchu drogowym nie obowiązują na drodze

niepublicznej. Drogi niepubliczne są to drogi, które nie są zaliczone do żadnej
kategorii dróg publicznych (krajowe, wojewódzkie, powiatowe lub gminne),
w szczególności drogi w osiedlach mieszkaniowych, dojazdowe do gruntów
rolnych i leśnych, dojazdowe do obiektów użytkowanych przez przedsiębior-
ców, place przed dworcami kolejowymi, autobusowymi i portami oraz pętle
autobusowe. Są to drogi wewnętrzne, które powinny być oznakowane odpowie-
dnimi znakami drogowymi (ryc. 5 i 6), w praktyce jednak różnie to bywa.

Ryc. 7. i 8. Znaki drogowe „Droga wewnętrzna” i „Koniec drogi wewnętrznej”

ródło: Opracowanie własne.

Na drogach niepublicznych (wewnętrznych) nie obowiązują zasady ruchu

określone w ustawie, chyba że jest to niezbędne dla uniknięcia zagrożenia
bezpieczeństwa wszystkich osób, którzy tam się znajdują. Niestety, jak się wy-
daje, taki zapis ustawowy powoduje różne interpretacje, co takim zagrożeniem
jest, a co nie jest. Na przykład, czy osoba nieposiadająca uprawnień do
kierowania samochodem ciężarowym (prawa jazdy) może na drodze wewnę-
trznej kierować tym pojazdem? Z formalnego punktu widzenia może, jeżeli nie
będzie stanowiło to zagrożenia dla innych. Zagrożenie musi być realne, czyli
musi wystąpić lub w każdej chwili wystąpić może. Nie można jednak
przyjmować takiego założenia hipotetycznie (że zagrożenie może wystąpić
ewentualnie).

Stąd też policjanci mogą reagować na niestosowanie ogólnych przepi-

sów ustawy na drodze niepublicznej jedynie w przypadku stwierdzenia, że ja-
kieś działanie uczestnika ruchu na tej drodze zagraża bezpieczeństwu innych
uczestników ruchu. Jedynym wyjątkiem są drogi niepubliczne w strefach za-
mieszkania lub strefach ruchu, gdzie w całej rozciągłości obowiązują zapisy
ustawy.

Podsumowaniem tych wywodów dotyczących miejsca obowiązywania

ustawy Prawo o ruchu drogowym jest ryc. 7.

Ryc. 9. Miejsce obowiązywania ustawy Prawo o ruchu drogowym

ródło: Opracowanie własne.

1.3. Zakres obowiązywania ustawy Prawo o ruchu drogowym

Pozostaje do wyjaśnienia zakres obowiązywania ustawy, czyli co ona

reguluje. Określa ona:
1) zasady ruchu pojazdów i innych uczestników ruchu (np. kierującego obo-

wiązuje ruch prawostronny),

2) warunki, jakie muszą spełniać pojazdy, aby były dopuszczone do ruchu na

drogach (np. pojazd musi być tak zbudowany, wyposażony i utrzymany, aby
nie powodował nadmiernego hałasu),

3) wymagania w stosunku do osób kierujących pojazdami (np. nie wymaga się

uprawnień do kierowania rowerem od osoby, która ukończyła 18 lat),

4) wymagania w stosunku do innych niż kierujący uczestników ruchu (np. dzie-

cko w wieku do 7 lat może korzystać z drogi tylko pod opieką osoby, która
osiągnęła wiek co najmniej 10 lat),

5) zasady kontroli ruchu drogowego (np. policjant ma prawo sprawdzać stan

techniczny pojazdu).

Przepisy ustawy Prawo o ruchu drogowym wynikają przede wszystkim

z rozwiązań porządkowych uwarunkowanych bezpieczeństwem. Wydają się ra-
cjonalne, więc ich poznanie powinno być oparte na zrozumieniu, a nie bezkry-
tycznym zapamiętywaniu. Ponadto należy uwzględnić fakt, że ta ustawa jest
jedną z najczęściej zmienianych, co powoduje, wbrew pozorom, m.in. niedosko-
nałość tych przepisów i jej aktów wykonawczych. Niektóre zapisy wymagają
dość skomplikowanych powiązań prawnych i wywołują spory nawet wśród znaw-
ców tego prawa. Nic zatem dziwnego, że w tym zakresie jest też bardzo obfite
orzecznictwo Sądu Najwyższego oraz Naczelnego Sądu Administracyjnego.

Dlatego bardzo istotne jest, aby policjanci znali Prawo o ruchu drogowym
w dobrym stopniu i potrafili samodzielnie z niego korzystać. Muszą jednak pa-
miętać, że w sytuacjach wątpliwych nawet dla znawców nie można wymagać od
zwykłych uczestników ruchu drogowego tak biegłej znajomości prawa, które
niejednokrotnie musi być praktycznie realizowane w ciągu kilku sekund.

2. Wybrane definicje ustawowe

Niektóre akty prawne zawierają precyzyjnie objaśnione pojęcia (dla po-

trzeb tej regulacji prawnej). Definicje ustawowe wyjaśniają, jak należy rozumieć
dane wyrażenie w sensie prawnym. Nie zawsze może się to wydawać wytłu-
maczone logiczne, ale jest to swoista „umowa pojęciowa” na potrzeby danego
aktu prawnego.

Ustawa Prawo o ruchu drogowym w art. 2 zawiera 58 definicji, natomiast

program nauczania kursu podstawowego wymaga, aby policjant na tym pozio-
mie szkolenia znał tylko wybrane pojęcia. Istotą nauki powinno być zrozumie-
nie, co definicje zawierają oraz w jaki sposób wyjaśniają tłumaczone wyrażenia.

Droga – wydzielony pas terenu składający się z jezdni, pobocza, chodnika,
drogi dla pieszych lub drogi dla rowerów, łącznie z torowiskiem pojazdów
szynowych znajdującym się w obrębie tego pasa, przeznaczony do ruchu lub
postoju pojazdów, ruchu pieszych, jazdy wierzchem lub pędzenia zwierząt.
1. Definicja drogi składa się z trzech elementów:

1) co jest potrzebne do istnienia drogi? – pas terenu, pewien obszar (podłu-

ny), na którym droga istnieje,

2) jakie są jej elementy składowe? – jezdnia, pobocze, chodnik, droga dla

pieszych, droga dla rowerów, torowisko pojazdów szynowych (najczęś-
ciej tramwajów), ale tylko takie, które znajduje się w obrębie tego
wydzielonego pasa terenu,

3) do czego służy droga? – zarówno do ruchu, jak i postoju pojazdów, do ru-

chu pieszych oraz jazdy wierzchem lub pędzenia zwierząt gospodarskich.

2. Elementy składowe drogi mogą być komponowane dowolnie. Dla istnienia

drogi wystarczy, że wystąpi tylko jeden z tych elementów, np. droga dla ro-
werów.

3. Najczęściej spotykanymi modelami są drogi składające się z jezdni i poboczy

lub jezdni i chodników.

4. W skład jednej drogi mogą wchodzić nawet dwie jezdnie (droga dwujezdnio-

wa). Wówczas jezdnie przeznaczone są do ruchu w przeciwnych kierunkach.

Fot. 1. Droga jednojezdniowa z chodnikami Fot. 2. Droga dwujezdniowa z pasem

rozdzielającym

Fot. 3. Jezdnia z poboczem asfaltowym

Fot. 4. Jezdnia i droga dla rowerów

Fot. 5. Droga z jezdnią bez poboczy

Fot. 6. Jezdnia i utwardzone pobocza

Fot. 7. Droga z torowiskiem tramwajowym Fot. 8. Droga z torowiskiem tramwajowym
wbudowanym w jezdnię

wyodrębnionym z jezdni

Ustawa obowiązuje na drogach, czyli jeżeli w treści ustawy nie jest wska-

zywana droga, to należy pamiętać, że dany przepis obowiązuje właśnie na drodze.
Jeżeli ustawodawca chciał wskazać inny element drogi lub element występujący
poza nią, to wyraźnie to określa w treści przepisu, np. art. 14 pkt 4: „Zabrania się
(...) przebiegania przez jezdnię [pogrubienie autora]; art. 33 ust. 5 pkt 1: „Korzy-
stanie z chodnika [pogrubienie autora] lub drogi dla pieszych [pogrubienie
autora] przez kierującego rowerem jednośladowym jest dozwolone wyjątkowo,
gdy: opiekuje się on osobą w wieku do lat 10 kierującą rowerem (…)”.

Droga twarda – droga z jezdnią o nawierzchni bitumicznej, betonowej,
kostkowej, klinkierowej lub brukowcowej oraz z płyt betonowych lub
kamienno-betonowych, jeżeli długość nawierzchni przekracza 20 m; inne
drogi są drogami gruntowymi.
1. W ustawie Prawo o ruchu drogowym występują dwa rodzaje dróg: drogi

twarde oraz drogi gruntowe. Podział ten niesie za sobą określone skutki
prawne, np. wyjeżdżający z drogi gruntowej na drogę twardą jest włączają-
cym się do ruchu, a w związku z tym jest zobowiązany zachować szczególną
ostrożność oraz ustąpić pierwszeństwa innym uczestnikom ruchu.

2. Droga twarda, zgodnie z logiką, powinna mieć twardą nawierzchnię. Ustawa

wymienia konkretne rodzaje tej nawierzchni: asfaltowa, betonowa, kostkowa,
klinkierowa, z kostki brukowej, płyty betonowe lub kamienno-betonowe.

3. Umownie, dla potrzeb jedynie tej ustawy, nie będzie drogą twardą droga

wykonana z jednego z powyższych rodzajów nawierzchni, jeżeli jej długość
nie przekracza 20 m. Zatem, według ustawy, droga o nawierzchni twardej,
ale nieprzekraczająca 20 m długości jest drogą gruntową.

Droga dla rowerów – droga lub jej część przeznaczona do ruchu rowerów
jednośladowych, oznaczona odpowiednimi znakami drogowymi.
1. Droga dla rowerów może być osobną drogą. Może też wchodzić w skład

drogi jako jej część składowa (np. część chodnika, część jezdni).

2. Droga dla rowerów jest drogą o ściśle określonym przeznaczeniu. Mogą

poruszać się po niej rowery, ale jedynie jednośladowe. Rowery wielośladowe
muszą poruszać się po jezdni.

Fot. 9. Droga dla rowerów wydzielona

Fot. 10. Droga dla rowerów samoistna

z jezdni

Początek i koniec drogi dla rowerów określają znaki drogowe C–13

„Droga dla rowerów” i C–13a „Koniec drogi dla rowerów”.

Ryc. 10. i 11. Znaki drogowe nakazu „Droga dla rowerów” i „Koniec drogi dla rowerów”

ródło: Opracowanie własne.

Jezdnia – część drogi przeznaczona do ruchu pojazdów; określenie to nie
dotyczy torowisk wydzielonych z jezdni.
1. Jezdnia jest jedną z części składowych drogi.
2. Jezdnia jest przeznaczona jedynie do ruchu pojazdów.

Pas ruchu – każdy z podłużnych pasów jezdni wystarczający do ruchu
jednego rzędu pojazdów wielośladowych, oznaczony lub nieoznaczony
znakami drogowymi.
1. Pas ruchu jest częścią jezdni.
2. Każdy pas ruchu jest podłużną częścią jezdni.
3. Szerokość pasa ruchu wyznacza szerokość pojazdów wielośladowych, które

się po nim poruszają. Nie jest problemem wskazanie pasów ruchu, jeżeli są
one wyznaczone poziomymi znakami drogowymi. Jeżeli takich znaków na

jezdni nie ma – pasy ruchu należy sobie wyobrazić. Generalnie najszerszy
pojazd dopuszczony do ruchu na drodze nie może przekraczać 3 m. Można
zatem przyjąć, że maksymalna szerokość pasa ruchu wynosi do 3 m.

Ryc. 12. Droga z wyznaczonymi pasami

Ryc. 13. Droga bez wyznaczonych pasów

ruchu

ródło: Opracowanie własne.

Pobocze – część drogi przyległa do jezdni, która może być przeznaczona do
ruchu pieszych lub niektórych pojazdów, postoju pojazdów, jazdy wierz-
chem lub pędzenia zwierząt.
1. Pobocze jest częścią drogi.
2. Pobocze ma konkretne przeznaczenie, służy do:

1) ruchu niektórych pojazdów,
2) jazdy wierzchem,
3) pędzenia zwierząt.

3. Poboczem mogą poruszać się także niektóre pojazdy (rowery, motorowery,

pojazdy zaprzęgowe, wózki ręczne).

4. Pobocze służy również do postoju pojazdów.

Chodnik – część drogi przeznaczona do ruchu pieszych.
1. Chodnik jest częścią drogi.
2. Chodnik służy do ruchu pieszych.

Skrzyżowanie – przecięcie się w jednym poziomie dróg mających jezdnię,
ich połączenie lub rozwidlenie, łącznie z powierzchniami utworzonymi
przez takie przecięcia, połączenia lub rozwidlenia; określenie to nie dotyczy
przecięcia, połączenia lub rozwidlenia drogi twardej: z drogą gruntową,
z drogą stanowiącą dojazd do obiektu znajdującego się przy drodze
twardej, z drogą wewnętrzną.

Ryc. 14. Skrzyżowanie

ródło: Opracowanie własne.

1. Skrzyżowanie jest to przecięcie się dróg:

1) w jednym poziomie,
2) wyposażonych w jezdnię.

Warunkami niezbędnymi do istnienia skrzyżowania są zatem przecinające

się w jednym miejscu drogi, które muszą być obowiązkowo wyposażone w jez-
dnię. Drogi te muszą przeciąć się w jednym poziomie. Estakada (tzw. skrzyżo-
wanie wielopoziomowe), pomimo przecinania się dróg, nie jest skrzyżowaniem
w rozumieniu ustawy Prawo o ruchu drogowym.

Ryc. 15. Skrzyżowanie z drogą dwujezdniową

ródło: Opracowanie własne.

2. Powierzchnię skrzyżowania stanowi część wspólna przecinających się dróg.

Kształt skrzyżowania zależy od tego, w jaki sposób przetną się drogi.

3. Wyjątkowo nie są skrzyżowaniem pomimo przecinania się na jednym pozio-

mie dróg wyposażonych w jezdnię:
1) przecięcia się dróg twardych z drogą gruntową,

2) przecięcia się dróg twardych z drogami dojazdowymi do obiektów przy-

drożnych (np. stacji benzynowych, barów, moteli).

Ryc. 16. Przecięcie się drogi z drogami

Ryc. 17. Przecięcie się drogi z drogą

dojazdowymi do obiektów przydrożnych

dojazdową do obiektu przydrożnego oraz

– skrzyżowania nie ma

z drogą wojewódzką – skrzyżowanie jest

ródło: Opracowanie własne.

Te dwa wyjątki są bardzo ważne ze względu na skutki prawne. Skoro nie

są to skrzyżowania, to nie obowiązują w tym miejscu przepisy dotyczące
skrzyżowań, np. na takim przecięciu się dróg nie będzie odwołane ograniczenie
prędkości, wyznaczone wcześniej stojącym znakiem drogowym.
4. Przecięcie się drogi z torowiskiem pojazdów szynowych nie jest skrzyżo-

waniem. Torowisko znajdujące się na drodze nie jest jezdnią (patrz definicja
jezdni). Droga z torowiskiem nie posiada jezdni i stąd jej przecięcie z drogą
w taką jezdnię wyposażoną nie może być traktowane jako skrzyżowanie.

5. Skrzyżowania mogą być oznakowane (ryc. 16) lub nie.

Ryc. 18. Znaki ostrzegawcze o skrzyżowaniach

ródło: Opracowanie własne.

Przejście dla pieszych – powierzchnia jezdni, drogi dla rowerów lub toro-
wiska przeznaczona do przechodzenia przez pieszych, oznaczona odpowied-
nimi znakami drogowymi.

Fot. 11. Przejście dla pieszych

1. Jezdnia jest przeznaczona do ruchu pojazdów, jest jednak potrzeba, aby piesi

mogli jezdnię przekraczać. Dla zapewnienia im maksimum bezpieczeństwa
przy przechodzeniu przez jezdnię tworzy się specjalne miejsce zwane przej-
ś

ciem dla pieszych. Takie miejsca wyznaczone są również na drogach dla

rowerów oraz torowiskach.

Przejście dla pieszych jest wydzieloną częścią jezdni (drogi dla rowerów,

torowiska), która służy do przechodzenia pieszych na drugą stronę.
2. Przejście dla pieszych obowiązkowo musi być oznakowane znakami drogo-

wymi (fot. 11).

Obszar zabudowany – obszar oznaczony odpowiednimi znakami drogowymi.
1. Obszar zabudowany jest to teren ograniczony znakami drogowymi „Obszar

zabudowany” i „Koniec obszaru zabudowanego”.

Ryc. 19. i 20. Znaki drogowe „Obszar zabudowany” i „Koniec obszaru zabudowanego”

ródło: Opracowanie własne.

Strefa zamieszkania – obszar obejmujący drogi publiczne lub inne drogi, na
którym obowiązują szczególne zasady ruchu drogowego, a wjazdy i wy-
jazdy oznaczone są odpowiednimi znakami drogowymi.
1. Strefa zamieszkania jest to teren ograniczony znakami drogowymi „Strefa

zamieszkania” oraz „Koniec strefy zamieszkania”.

2. W strefie zamieszkania mogą się znajdować zarówno drogi publiczne, jak

i niepubliczne. Na całym obszarze strefy zamieszkania obowiązują zasady
ruchu drogowego określone w ustawie Prawo o ruchu drogowym.

3. Strefę zamieszkania od obszaru zabudowanego (oprócz innych znaków wy-

znaczających ten teren) różni to, że w strefie obowiązują szczególne zasa-
dy ruchu drogowego:
1) prędkość ograniczona jest do 20 km/h,
2) parkować można tylko na oznakowanych parkingach,
3) piesi mogą korzystać z jezdni i mają na niej pierwszeństwo przed nadjeż-

dżającymi pojazdami.
Ponadto, kierujący wyjeżdżający ze strefy zamieszkania jest włączającym

się do ruchu.

Strefa ruchu – obszar obejmujący co najmniej jedną drogę wewnętrzną, na
którym wjazdy i wyjazdy oznaczone są odpowiednimi znakami drogowymi.
1. Strefa ruchu, podobnie jak obszar zabudowany oraz strefa zamieszkania, jest

obszarem, którego granice wyznaczają odpowiednie znaki drogowe. W tym
przypadku są to znaki „Strefa ruchu” i „Koniec strefy ruchu”.

2. W strefie ruchu musi być co najmniej jedna droga wewnętrzna.

Uczestnik ruchu – pieszy, kierujący, a także inne osoby przebywające w po-
jeździe lub na pojeździe znajdującym się na drodze.
1. Osobą, która uczestniczy w ruchu drogowym, jest każdy człowiek znajdujący

się na drodze. Nie ma tu znaczenia, czy znajduje się w pojeździe, czy też
poza nim, wystarczy, że przebywa na drodze.

2. Na pojeździe znajdują się osoby przewożone na motocyklu, na przyczepie itp.
3. Osoby nieuczestniczące w ruchu drogowym, a znajdujące się na drodze, czyli

osoby wykonujące tam określone prace lub inne czynności (np. policjant kie-
rujący ruchem) nie są zaliczane do uczestników ruchu.

Pieszy – osoba znajdująca się poza pojazdem na drodze i niewykonująca na
niej robót lub czynności przewidzianych odrębnymi przepisami; za pieszego
uważa się również osobę prowadzącą, ciągnącą lub pchającą rower, moto-
rower, motocykl, wózek dziecięcy, podręczny lub inwalidzki, osobę porusza-
jącą się w wózku inwalidzkim, a także osobę w wieku do 10 lat kierującą
rowerem pod opieką osoby dorosłej.
1. Pieszym jest każda osoba, która znajduje się poza pojazdem na drodze.

2. Wyjątkiem, podobnie jak w przypadku uczestników ruchu, są osoby znajdu-

jące się na drodze, ale wykonujące tam określone prace lub inne czynności
(np. robotnik naprawiający na jezdni awarię instalacji wodociągowej).

3. Ustawa precyzuje także tych pieszych, których ruch na drodze związany jest

z pojazdami. I tak, pieszym jest każdy, kto na drodze prowadzi (idąc) lub
pcha:
1) rower,
2) motorower,
3) motocykl,
4) wózek dziecięcy,
5) wózek podręczny,
6) wózek inwalidzki (niezależnie od tego, czy siedzi na nim inwalida, czy nie).

Ponadto pieszym jest:

1) inwalida jadący na wózku inwalidzkim,
2) rowerzysta (dziecko) w wieku do lat 10 poruszający się rowerem, ale pod

opieką osoby dorosłej.
Wszystkie wyżej wymienione osoby muszą poruszać się po drodze

zgodnie z zasadami ruchu pieszych.

Kolumna pieszych – zorganizowana grupa pieszych prowadzona przez
kierownika lub dowódcę.
1. Kolumną jest grupa osób pieszych. Muszą oni jednak iść w uporządkowa-

nym szyku.

2. Istotnym elementem kolumny jest to, że musi ona być prowadzona przez

osobę mającą władzę nad prowadzoną grupą.

Kierujący – osoba, która kieruje pojazdem lub zespołem pojazdów, a także
osoba, która prowadzi kolumnę pieszych, jedzie wierzchem albo pędzi
zwierzęta pojedynczo lub w stadzie.
1. Kierującym jest osoba, która decyduje o kierunku poruszania się:

1) pojazdu (samego lub z przyczepą, albo naczepą),
2) kolumny pieszych,
3) konia podczas jazdy wierzchem,
4) zwierząt gospodarskich pędzonych pojedynczo lub w stadzie (np. krów,

owiec, koni).

2. Samo kierowanie pojazdem decyduje o tym, że osoba taka jest kierującym.

Nie musi do tego być spełniony wymóg posiadania uprawnień do kierowania
tym pojazdem (np. osoba kierująca samochodem osobowym, nie posiadająca
prawa jazdy, jest kierującym; osoba kierująca samochodem osobowym,
posiadająca jedynie prawo jazdy uprawniające do kierowania motocyklem,
jest kierującym).

Kierowca – osoba uprawniona do kierowania pojazdem silnikowym.
1. Kierowcą jest osoba, która ma uprawnienia do kierowania pojazdem silniko-

wym. Dokumentem potwierdzającym posiadanie takich uprawnień jest pra-
wo jazdy dowolnej kategorii.

2. Uprawnienia do kierowania pojazdem silnikowym powstają w chwili otrzy-

mania pierwszego prawa jazdy z wydziału komunikacji starostwa (lub urzędu
miejskiego w miastach na prawach powiatu grodzkiego).

3. Osoba posiadająca wydane prawo jazdy jest kierowcą:

1) dożywotnio, jeżeli prawo jazdy zostało wydane bezterminowo,
2) do określonej daty, jeżeli prawo jazdy zostało wydane z określeniem ter-

minu ważności,

3) do momentu wydania przez odpowiedni wydział komunikacji decyzji

o cofnięciu uprawnień do kierowania pojazdem silnikowym (w przypad-
kach przewidzianych w ustawie Prawo o ruchu drogowym).

4. Osoba posiadająca uprawnienia do kierowania pojazdem silnikowym jest

kierowcą niezależnie od tego, czy posiada przy sobie prawo jazdy, czy nie.

Szczególna ostrożność – ostrożność polegająca na zwiększeniu uwagi i dosto-
sowaniu zachowania uczestnika ruchu do warunków i sytuacji zmieniających
się na drodze w stopniu umożliwiającym odpowiednio szybkie reagowanie.
1. Szczególna ostrożność to ostrożność wzmożona ze względu na występujące

na drodze sytuacje znacznego zagrożenia bezpieczeństwa.

2. Ustawa Prawo o ruchu drogowym zobowiązuje wszystkich uczestników

ruchu oraz inne osoby znajdujące się na drodze (np. robotników malujących
na jezdni znaki poziome) do zachowania ostrożności.

3. Szczególna ostrożność jest wymagana w sytuacjach, które są ściśle określone

przez ustawę Prawo o ruchu drogowym, np. zobowiązany do jej zachowania
jest pieszy przechodzący przez jezdnię, kierujący zbliżający się do skrzy-
ż

owania.

4. Szczególna ostrożność, w odróżnieniu od zwykłej ostrożności, obliguje do

wzmożenia czujności do maksimum, tak aby w danej sytuacji móc odpo-
wiednio wcześnie skutecznie zareagować.

Ustąpienie pierwszeństwa – powstrzymanie się od ruchu, jeżeli ruch mógłby
zmusić innego kierującego do zmiany kierunku lub pasa ruchu albo istotnej
zmiany prędkości, a pieszego – do zatrzymania się, zwolnienia lub przyspie-
szenia kroku.
1. W sytuacji ruchu kolizyjnego uczestników ruchu drogowego ustawa Prawo

o ruchu drogowym określa, który z nich ma pierwszeństwo przejazdu lub
przejścia. Pierwszeństwo przejazdu określają również znaki drogowe:
A–7 – „Ustąp pierwszeństwa”, B–20 – „Stop”, D–1 – „Droga z pierwszeń-
stwem”, od A–6a do A–6c – skrzyżowania z drogą podporządkowaną,
A–6d i A–6e – wloty drogi jednokierunkowej, B–31 – „Pierwszeństwo dla

nadjeżdżających z przeciwka”, D–5 – „Pierwszeństwo na zwężonym odcinku
jezdni”. Uczestnik ruchu jest zobowiązany do ustąpienia pierwszeństwa, na-
wet poprzez zatrzymanie się, jeżeli jest to konieczne.

2. Nieustąpienie pierwszeństwa następuje, gdy:

1) kierującego pojazdem (w sytuacji, gdy ma pierwszeństwo) zmusi się do:

a) niezamierzonej zmiany kierunku jazdy,
b) niezamierzonej zmiany pasa ruchu,
c) niezamierzonej istotnej zmiany prędkości, która może prowadzić

nawet do zatrzymania pojazdu (typowe w takiej sytuacji jest gwałto-
wne przyhamowanie lub nawet gwałtowne ostre hamowanie w celu
zatrzymania pojazdu),

2) pieszego (w sytuacji, gdy ma pierwszeństwo) zmusi się do:

a) niezamierzonego zatrzymania się,
b) niezamierzonego zwolnienia kroku,
c) niezamierzonego przyspieszenia kroku.

Niedostateczna widoczność – widoczność występująca od zmierzchu do
świtu, a także w warunkach zmniejszonej przejrzystości powietrza od świtu
do zmierzchu.
1. Niedostateczna widoczność, czyli niezbyt dobra widoczność, występuje za-

wsze w nocy (od zmierzchu do świtu).

2. Niedostateczna widoczność może występować również w dzień (od świtu do

zmierzchu), jeżeli coś ją ogranicza, czyli gdy występują warunki zmniejszo-
nej przejrzystości powietrza. Mogą to być niekorzystne warunki atmosfery-
czne (np. mgła, śnieżyca) lub inne czynniki powodujące ograniczenie wi-
doczności (np. zadymienie obszaru drogi przez osobę wypalającą trawy
w pobliżu drogi).

Ryc. 21. i 22. Niedostateczna widoczność

ródło: Opracowanie własne.

Wymijanie – przejeżdżanie (przechodzenie) obok pojazdu lub uczestnika
ruchu poruszającego się w przeciwnym kierunku.
1. Wymijaniem jest wzajemne poruszanie się w przeciwnych kierunkach poja-

zdów lub uczestników ruchu (pieszych).

2. Kierujący może wymijać innego kierującego lub pieszego.
3. Pieszy może wymijać kierującego lub innego pieszego.

Ryc. 23. Wymijanie

ródło: Opracowanie własne.

Omijanie – przejeżdżanie (przechodzenie) obok nieporuszającego się poja-
zdu, uczestnika ruchu lub przeszkody.
1. Omijaniem jest poruszanie się kierującego lub pieszego obok znajdującego

się na drodze obiektu (np. stojącego pojazdu, odgrodzonego miejsca robót
drogowych).

2. Kierujący może omijać stojący pojazd, stojącego pieszego lub przeszkodę na

drodze.

3. Pieszy może omijać stojący pojazd, stojącego pieszego lub przeszkodę na

drodze.

Ryc. 24. Omijanie

ródło: Opracowanie własne.

Wyprzedzanie – przejeżdżanie (przechodzenie) obok pojazdu lub uczestni-
ka ruchu poruszającego się w tym samym kierunku.
1. Wyprzedzanie polega na przejechaniu lub przejściu obok pojazdu lub uczest-

nika ruchu poruszającego się w tym samym kierunku.

2. Kierujący może wyprzedzać innego kierującego lub pieszego.
3. Pieszy może wyprzedzać kierującego (np. pojazdem zaprzęgowym) lub inne-

go pieszego.

Ryc. 25. Wyprzedzanie

ródło: Opracowanie własne.

Zatrzymanie pojazdu – unieruchomienie pojazdu niewynikające z warun-
ków lub przepisów ruchu drogowego, trwające nie dłużej niż 1 minutę, oraz
każde unieruchomienie pojazdu wynikające z tych warunków lub przepisów.

Ryc. 26. Schemat definicji zatrzymania pojazdu

ródło: Opracowanie własne.

1. Pojęcie zatrzymania występuje w trzech postaciach:

1) unieruchomienie pojazdu wynikające z własnej woli kierującego (nie wy-

nikające z warunków lub przepisów ruchu drogowego), jeżeli trwa nie
dłużej niż 1 minutę (np. kierujący zatrzymał pojazd na chwilę, aby zapy-
tać przechodnia o drogę i trwało to 40 sekund),

2) unieruchomienie pojazdu wynikające z przepisów ruchu drogowego bez

względu na czas trwania tego unieruchomienia (np. oczekiwanie przez
kierującego na zmianę na sygnalizatorze świetlnym sygnału na zielony,
trwające nawet ponad 1 minutę),

3) unieruchomienie pojazdu wynikające z warunków ruchu drogowego bez

względu na czas trwania tego unieruchomienia (np. zator na drodze trwa-
jący nawet ponad 1 minutę).

2. Zatrzymanie pojazdu następuje niezależnie od tego, czy kierujący jest w po-

jeździe, czy go opuścił.

3. Zatrzymanie pojazdu następuje niezależnie od tego, czy podczas trwania

zatrzymania silnik pojazdu był uruchomiony, czy wyłączony.

Postój – unieruchomienie pojazdu niewynikające z warunków lub prze-
pisów ruchu drogowego, trwające dłużej niż 1 minutę.
1. Postojem jest unieruchomienie pojazdu z własnej woli kierującego, trwające

ponad 1 minutę (np. kierujący zatrzymał pojazd na chwilę, aby zapytać prze-
chodnia o drogę i trwało to 1 minutę i 15 sekund).

2. Postój pojazdu następuje niezależnie od tego, czy kierujący jest w pojeździe,

czy go opuścił.

3. Postój pojazdu następuje niezależnie od tego, czy podczas trwania postoju

silnik pojazdu był uruchomiony, czy wyłączony.

Pojazd – środek transportu przeznaczony do poruszania się po drodze oraz
maszyna lub urządzenie do tego przystosowane.
1. Pojazd jest urządzeniem, które służy specjalnie do tego, aby poruszać się po

drodze.

2. Ustawa rozróżnia dwa takie urządzenia:

1) środki transportu przeznaczone do poruszania się po drodze (np. rower,

pojazd zaprzęgowy, samochód osobowy, samochód ciężarowy, autobus),

2) maszyny lub urządzenia przystosowane do poruszania się po drodze (np.

samobieżny dźwig, kombajn zbożowy, wózek inwalidzki napędzany silni-
kiem elektrycznym).

Pojazd silnikowy – pojazd wyposażony w silnik, z wyjątkiem motoroweru
i pojazdu szynowego.
1. Pojazd silnikowy jest pojazdem wyposażonym w silnik, który stanowi jego

napęd.

2. Umownie, na potrzeby tej ustawy, z kategorii pojazdów silnikowych zostały

wyłączone dwa rodzaje pojazdów, które są wyposażone w silnik:
1) motorowery,
2) tramwaje.

Pojazd samochodowy – pojazd silnikowy, którego konstrukcja umożliwia
jazdę z prędkością przekraczającą 25 km/h; określenie to nie obejmuje
ciągnika rolniczego.
1. Pojazd samochodowy jest takim pojazdem silnikowym, który samodzielnie

na równej drodze jest w stanie rozwinąć prędkość ponad 25 km/h.

2. Umownie, na potrzeby tej ustawy, z kategorii pojazdów samochodowych

zostały wyłączone pojazdy silnikowe, które samodzielnie na równej drodze
są w stanie osiągnąć prędkość ponad 25 km/h – ciągniki rolnicze.

Pojazd uprzywilejowany – pojazd wysyłający sygnały świetlne w postaci
niebieskich świateł błyskowych i jednocześnie sygnały dźwiękowe o zmien-
nym tonie, jadący z włączonymi światłami mijania lub drogowymi; określe-
nie to obejmuje również pojazdy jadące w kolumnie, w której na początku
i na końcu znajdują się pojazdy uprzywilejowane wysyłające dodatkowo sy-
gnały świetlne w postaci czerwonego światła błyskowego.
1. Pojazdem uprzywilejowanym jest pojazd, który spełnia jednocześnie trzy

warunki:
1) wysyła niebieskie sygnały świetlne,
2) wysyła sygnały dźwiękowe o zmiennym tonie,
3) ma włączone światła mijania lub światła drogowe.

2. Pojazd uprzywilejowany (np. radiowóz policyjny) nie musi być oznakowany.

Wystarczy, że spełnia wymogi opisane w pkt 1.

3. Definicja nie precyzuje, jaki pojazd może być pojazdem uprzywilejowanym.

Poprzez użycie słowa „pojazd” wskazuje, że chodzi o wszelkie pojazdy, czyli
np. rower lub nawet pojazd zaprzęgowy. Doprecyzowanie znajduje się dopie-
ro w art. 53 ustawy Prawo o ruchu drogowym – musi to być pojazd samo-
chodowy.

4. Za pojazd uprzywilejowany uważa się również kolumnę pojazdów uprzywi-

lejowanych. Musi ona jednak spełniać warunek: na jej początku i na jej koń-
cu muszą znajdować się pojazdy uprzywilejowane wysyłające dodatkowe
czerwone światło błyskowe.

5. Pojazdy w środku kolumny pojazdów uprzywilejowanych nie muszą wysyłać

niebieskich sygnałów świetlnych oraz sygnałów dźwiękowych o zmiennym
tonie.

Ryc. 27. Kolumna pojazdów uprzywilejowanych

ródło: Opracowanie własne.

Samochód osobowy – pojazd samochodowy przeznaczony konstrukcyjnie
do przewozu nie więcej niż 9 osób łącznie z kierowcą oraz ich bagażu.
1. Samochód osobowy (nie pojazd osobowy!) jest pojazdem samochodowym,

w którym można przewozić nie więcej niż 9 osób, wliczając kierowcę. Służy
do przewozu osób. W pojeździe tym może być przewożony bagaż.

2. O zaliczeniu pojazdu do kategorii samochodów osobowych decyduje liczba

miejsc, określona w dowodzie rejestracyjnym, a nie liczba osób aktualnie
jadących w pojeździe lub liczba osób, którą da się upchnąć wewnątrz pojazdu.

Autobus – pojazd samochodowy przeznaczony konstrukcyjnie do przewozu
więcej niż 9 osób łącznie z kierowcą.
1. Autobus to pojazd samochodowy, który przeznaczony jest do przewożenia

więcej niż 9 osób, wliczając kierowcę.

2. O zaliczeniu pojazdu do autobusów decyduje liczba miejsc, określona w do-

wodzie rejestracyjnym, a nie liczba osób aktualnie jadących w pojeździe lub
liczba osób, którą da się upchnąć wewnątrz pojazdu.

Samochód ciężarowy – pojazd samochodowy przeznaczony konstrukcyjnie
do przewozu ładunków; określenie to obejmuje również samochód cięża-
rowo-osobowy przeznaczony konstrukcyjnie do przewozu ładunków i osób
w liczbie od 4 do 9 łącznie z kierowcą.
1. Definicja wyróżnia dwa rodzaje samochodu ciężarowego. Jest to pojazd

samochodowy:
1) przeznaczony do przewozu ładunków (towarów),
2) przeznaczony do przewozu ładunków oraz osób w liczbie od 4 do 9, wli-

czając kierowcę.

Ryc. 28. Rodzaje pojazdów

ródło: Opracowanie własne.

Motocykl – pojazd samochodowy jednośladowy lub z bocznym wózkiem –
wielośladowy.
1. Motocyklem może być tylko jednośladowy pojazd samochodowy.
2. Jedynym wyjątkiem od powyższej reguły jest motocykl z bocznym wózkiem.

Wówczas może on być wielośladowy.

Motorower – pojazd jednośladowy lub dwuśladowy zaopatrzony w silnik
spalinowy o pojemności skokowej nieprzekraczającej 50 cm

, którego kon-

strukcja ogranicza prędkość jazdy do 45 km/h.
1. Motorower musi spełniać trzy podstawowe wymogi:

1) musi być napędzany silnikiem spalinowym,
2) ten silnik spalinowy nie może mieć pojemności skokowej większej niż

50 cm

3) jego konstrukcja nie może pozwalać na przekraczanie prędkości 45 km/h.

2. Przekroczenie wielkości określonych w pkt 2 i 3 decyduje o tym, że będzie to

już motocykl.

3. Liczba śladów pozostawianych przez motorower nie ma znaczenia, gdyż

może to być pojazd zarówno jedno-, jak i wielośladowy.

Rower – pojazd jednośladowy lub wielośladowy poruszany siłą mięśni
osoby jadącej tym pojazdem.
1. Rower jest to pojazd, który jest napędzany siłą mięśni osoby jadącej tym

pojazdem.

2. Liczba śladów pozostawianych przez rower nie ma znaczenia, gdyż może to

być pojazd zarówno jedno-, jak i wielośladowy.

Zespół pojazdów – pojazdy złączone ze sobą w celu poruszania się po dro-
dze jako całość; nie dotyczy to pojazdów złączonych w celu holowania.
1. Zespół pojazdów to pojazd ciągnący z przyczepą (np. samochód ciężarowy

z przyczepą, samochód osobowy z przyczepą kempingową) lub naczepą (np.
ciągnik siodłowy z naczepą).

2. Nie jest zespołem pojazdów pojazd ciągnący na holu inny pojazd.
3. Zespół pojazdów ciągnięty przez pojazd silnikowy (z wyjątkiem ciągnika rol-

niczego i pojazdu wolnobieżnego) może składać się maksymalnie z dwóch po-
jazdów (pojazd ciągnący i pojazd ciągniony). Jeżeli zestaw jest ciągnięty przez
ciągnik rolniczy lub pojazd wolnobieżny, zespół pojazdów może składać się
maksymalnie z trzech pojazdów (pojazd ciągnący i dwa pojazdy ciągnione).

Fot. 12. Zespół pojazdów złożony

Fot. 13. Zespół pojazdów złożony z ciągnika

z samochodu ciężarowego i przyczepy

siodłowego i naczepy

Masa własna – masa pojazdu z jego normalnym wyposażeniem, paliwem,
olejami, smarami i cieczami w ilościach nominalnych, bez kierującego.
1. Masa własna pojazdu to ciężar samego pojazdu. Ciężar tego pojazdu stanowi

również waga jego wyposażenia oraz wszelkich płynów eksploatacyjnych,
ale bez ciężaru kierującego.

Ryc. 29. Masa własna pojazdu

ródło: Opracowanie własne.

Dopuszczalna ładowność – największa masa ładunku i osób, jaką może
przewozić pojazd, która stanowi różnicę dopuszczalnej masy całkowitej
i masy własnej pojazdu.
1. Dopuszczalna ładowność to największy ciężar, jaki jest możliwy (zgodnie

z warunkami technicznymi), aby można było go załadować na pojazd.

2. Przekroczenie dopuszczalnej ładowności jest wykroczeniem.

Ryc. 30. Dopuszczalna ładowność pojazdu

ródło: Opracowanie własne.

Dopuszczalna masa całkowita – największa określona właściwymi warun-
kami technicznymi masa pojazdu obciążonego osobami i ładunkiem, dopu-
szczonego do poruszania się po drodze.
1. Dopuszczalna masa całkowita (popularnie zwana dmc) to największy ciężar,

który może osiągnąć pojazd na drodze.

2. Inaczej ujmując, można stwierdzić, że dopuszczalna masa całkowita jest

sumą masy własnej pojazdu oraz jego dopuszczalnej ładowności
(dmc = mw + dł).

3. Przekroczenie dopuszczalnej masy całkowitej jest wykroczeniem.

Ryc. 31. Dopuszczalna masa całkowita pojazdu

ródło: Opracowanie własne.

Rzeczywista masa całkowita – masa pojazdu łącznie z masą znajdujących
się na nim rzeczy i osób.
1. Rzeczywista masa całkowita to aktualny ciężar pojazdu (w danej chwili).
2. Rzeczywista masa całkowita może być równa dopuszczalnej masie całko-

witej lub mniejsza od niej.

3. Rzeczywista masa całkowita pojazdu przekraczająca dopuszczalną masę

całkowitą powoduje przeładowanie pojazdu ponad dopuszczalną miarę i jest
wykroczeniem.

3. Wybrane ogólne zasady ruchu drogowego

3.1. Zasada ostrożności

Ustawa z dnia 20 czerwca 1997 r. Prawo o ruchu drogowym

Art. 3. 1. Uczestnik ruchu i inna osoba znajduj

ca si

na drodze s

obowi

zani za-

chowa

ostro

ść

albo gdy ustawa tego wymaga – szczególn

ostro

ść

, unika

wszelkiego działania, które mogłoby spowodowa

zagro

enie bezpiecze

stwa lub

porz

dku ruchu drogowego, ruch ten utrudni

albo w zwi

zku z ruchem zakłóci

spo-

kój lub porz

dek publiczny oraz narazi

kogokolwiek na szkod

. Przez działanie ro-

zumie si

równie

zaniechanie.

2. Przepis ust. 1 stosuje si

odpowiednio do osoby znajduj

cej si

w pobli

u drogi,

eli jej zachowanie mogłoby poci

ąć

za sob

skutki, o których mowa w tym

przepisie.

Każdy uczestnik ruchu oraz wszyscy, którzy znajdują się na drodze,

zobowiązani są do zachowania ostrożności. Najlepsze przepisy nie są w stanie
przewidzieć sytuacji niespodziewanych. Przez ostrożność należy rozumieć takie
zachowanie, które obiektywnie w danej sytuacji jest niezbędne dla uniknięcia
zagrożenia bezpieczeństwa. Sposób takiego zachowania wyznacza rozsądek.
Osobą nieostrożną będzie człowiek, który nie zachował należytej uwagi, jaką
zachowałby człowiek rozsądny i rozważny.

W niektórych sytuacjach, związanych z większym niż przeciętne

niebezpieczeństwem, należy zachować szczególną ostrożność (patrz Wybrane
definicje ustawowe). W odróżnieniu od zwykłej ostrożności sytuacje, w których
należy zachować szczególną ostrożność, są ściśle określone przez ustawę Prawo
o ruchu drogowym. Szczególną ostrożność musi zachować:

1) pieszy przechodzący przez jezdnię,
2) pieszy przechodzący przez torowisko,
3) kierujący przy włączaniu się do ruchu,
4) kierujący, zmieniając kierunek jazdy,
5) kierujący, zmieniając pas ruchu,
6) kierujący podczas cofania,
7) kierujący podczas wyprzedzania,
8) kierujący podczas zbliżania się do skrzyżowania,
9) kierujący podczas zbliżania się do przejścia dla pieszych,

10) kierujący podczas przejeżdżania obok wyznaczonego przystanku tramwa-

jowego, nieznajdującego się na chodniku,

11) kierujący, zbliżając się do przejazdu dla rowerzystów,
12) kierujący podczas zbliżania się do przejazdu kolejowego oraz podczas

przejeżdżania przez ten przejazd,

13) kierujący podczas jazdy w warunkach zmniejszonej przejrzystości powie-

trza,

14) kierujący rowerem, korzystający z drogi dla rowerów i pieszych,
15) kierujący rowerem, korzystający z chodnika lub drogi dla pieszych,
16) kierujący pojazdem uprzywilejowanym w trakcie niestosowania się do

przepisów o ruchu pojazdów, zatrzymaniu i postoju oraz znaków i sygna-
łów drogowych,

17) kierujący pojazdem wykonującym na drodze prace porządkowe, remonto-

we lub modernizacyjne, w trakcie niestosowania się do przepisów jazdy na
jezdni lub przy jej prawej krawędzi oraz zatrzymaniu i postoju,

18) kierujący podczas przejeżdżania obok pojazdu nauki jazdy, jadący za nim

lub podczas przeprowadzania egzaminu państwowego,

19) kierujący omijający pojazd, z którego wysiada lub do którego wsiada

zorganizowana grupa dzieci lub młodzieży,

20) kierujący podczas przejeżdżania obok autobusu szkolnego,

21) kierujący podczas omijania pojazdu przeznaczonego do przewozu osób

niepełnosprawnych w czasie wsiadania lub wysiadania osoby niepełno-
sprawnej,

22) kierujący po minięciu znaku ostrzegawczego.

Zasada ostrożności obowiązuje również w pobliżu drogi, jeżeli jej stoso-

wanie miałoby wpływ na bezpieczeństwo lub porządek ruchu na drodze (np. po-
zostawienie poza drogą samochodu z włączonymi reflektorami świateł drogo-
wych, które oślepiają jadących po drodze).

3.2. Zasada ograniczonego zaufania

Ustawa z dnia 20 czerwca 1997 r. Prawo o ruchu drogowym

Art. 4. Uczestnik ruchu i inna osoba znajduj

ca si

na drodze maj

prawo liczy

inni uczestnicy tego ruchu przestrzegaj

przepisów ruchu drogowego, chyba

e oko-

liczno

ci wskazuj

na mo

liwo

ść

odmiennego ich zachowania.

Wszyscy uczestnicy ruchu drogowego są zobowiązani do przestrzegania

przepisów ruchu drogowego. Dzięki takiemu obowiązkowi mają oni oraz inne
osoby znajdujące się na drodze prawo przypuszczać, że wszyscy będą się do
tych przepisów stosować. Można przyjąć, że osoby znajdujące się na drodze
powinny wzajemnie obdarzać się zaufaniem. Nie może być to jednak zaufanie
bezgraniczne. Są sytuacje, których przebieg i okoliczności im towarzyszące
wskazują, że jakiś uczestnik ruchu nie zamierza stosować się do obowiązu-
jących przepisów. Dostrzeżenie takiego niebezpieczeństwa wynika z konkretne-
go spostrzegania sytuacji, popartego doświadczeniem życiowym. Konkretnym
wyznacznikiem niewłaściwego zachowania może być jawne i dostrzegalne nie-
stosowanie się do obowiązujących przepisów ruchu drogowego (np. dziecko
wbiegające za piłką na jezdnię skupia się na złapaniu piłki i nie obserwuje ruchu
pojazdów na jezdni). Kierujący przewidując możliwość zaistnienia niebezpie-
czeństwa na drodze, musi podjąć środki niezbędne do jego uniknięcia (np. po-
przez ograniczenie prędkości, przygotowanie się do hamowania).

3.3. Zasada hierarchii ważności znaków i sygnałów drogowych

Ustawa z dnia 20 czerwca 1997 r. Prawo o ruchu drogowym

Art. 5. 1. Uczestnik ruchu i inna osoba znajduj

ca si

na drodze s

obowi

zani sto-

sowa

do polece

i sygnałów dawanych przez osoby kieruj

ce ruchem lub

uprawnione do jego kontroli, sygnałów

wietlnych oraz znaków drogowych, nawet

wówczas, gdy z przepisów ustawy wynika inny sposób zachowania ni

nakazany

przez te osoby, sygnały

wietlne lub znaki drogowe.

2. Polecenia i sygnały dawane przez osoby kieruj

ce ruchem lub uprawnione do jego

kontroli maj

pierwsze

stwo przed sygnałami

wietlnymi i znakami drogowymi.

3. Sygnały

wietlne maj

pierwsze

stwo przed znakami drogowymi reguluj

cymi

pierwsze

stwo przejazdu.

Oprócz ogólnych norm, zapewniających porządek i bezpieczeństwo w ru-

chu drogowym, są jeszcze urządzenia techniczne (w postaci sygnalizacji
ś

wietlnej lub znaków drogowych) oraz uprawnione osoby, które wskazują

uczestnikom ruchu właściwy sposób zachowania. Każdy uczestnik ruchu oraz
inne osoby znajdujące się na drodze są zobowiązani stosować się do poleceń
i sygnałów wydawanych przez te urządzenia i osoby.

Dyspozycje, do których muszą stosować się uczestnicy ruchu, mogą

zatem pochodzić z czterech źródeł:
1) poleceń lub sygnałów osób uprawnionych do kierowania ruchem bądź jego

kontrolowania,

2) sygnałów świetlnych,
3) znaków drogowych,
4) przepisów ustawy Prawo o ruchu drogowym.

Ponieważ z dyspozycji wydawanych przez różne urządzenia techniczne,

osoby uprawnione oraz ogólne zasady ruchu drogowego może wynikać różny
sposób zachowania uczestników ruchu, wprowadzono tzw. hierarchię ważności
znaków i sygnałów drogowych. Określa ona kolejność, w jakiej należy się
stosować do różnych dyspozycji (tzw. zbieg dyspozycji).

Polecenia i sygnały wydawane przez osoby kierujące ruchem lub

uprawnione do wykonywania kontroli drogowej mają pierwszeństwo przed
sygnałami świetlnymi i znakami drogowymi, i tak kierujący pojazdem widząc
policjanta kierującego ruchem na skrzyżowaniu z sygnalizacją świetlną, jest
zobowiązany stosować się do sygnałów podawanych przez policjanta, a nie
sygnałów sygnalizacji świetlnej, np. kierujący pojazdem widząc policjanta,
który podaje mu sygnał do zatrzymania pojazdu w miejscu, w którym obowią-
zuje znak „Zakaz zatrzymywania się”, jest zobowiązany zastosować się do pole-
cenia policjanta.

Sygnały świetlne mają pierwszeństwo przed następującymi znakami,

które wskazują na pierwszeństwo przejazdu lub jego brak:
1) A–7 „Ustąp pierwszeństwa”,
2) B–20 „Stop”,
3) D–1 „Pierwszeństwo przejazdu”.

Tabliczki wskazujące przebieg drogi z pierwszeństwem przejazdu są

integralną częścią znaków wymienionych powyżej.

Sygnalizacja świetlna nie wyklucza obowiązywania innych znaków, np.

zielony sygnał sygnalizacji nie unieważnia zakazu skrętu w lewo wskazanego
znakiem zakazu (B–21).

Przedstawione zasady ustawiają hierarchię ważności obowiązywania zna-

ków i sygnałów drogowych. Na czele, na szczycie tej drabiny, znajdują się pole-
cenia lub sygnały osób uprawnionych do kierowania ruchem bądź jego kontro-
lowania, potem kolejno: sygnały świetlne, znaki drogowe oraz przepisy ustawy
Prawo o ruchu drogowym (ryc. 30).

Ryc. 32. Hierarchia ważności znaków i sygnałów drogowych

ródło: Opracowanie własne.

4. Ułatwienia w ruchu drogowym dla osób

niepełnosprawnych

Osoba niepełnosprawna o obniżonej sprawności ruchowej (inwalida na-

rządów ruchu), która kieruje pojazdem samochodowym, korzysta z pewnych
ułatwień w ruchu drogowym. Z takich samych ułatwień korzystają również:
1) kierujący pojazdem, który przewozi osobę niepełnosprawną o obniżonej

sprawności ruchowej,

2) pracownicy placówek zajmujących się opieką, rehabilitacją lub edukacją

osób niepełnosprawnych pozostających pod opieką tych placówek.

Potwierdzeniem nabycia tych uprawnień jest karta parkingowa, którą

wydaje starosta (patrz ryc. 31 i 32).

Ryc. 33. i 34. Wzór karty parkingowej (format A-5) – awers i rewers

ródło: Opracowanie własne.

Karta parkingowa uprawnia, pod warunkiem zachowania szczególnej

ostrożności, do niestosowania się do takich znaków drogowych, jak:

Zakaz ruchu

Zakaz wjazdu

Zakaz wjazdu autobusów

w obu kierunkach

pojazdów silnikowych

Zakaz wjazdu motocykli

Zakaz wjazdu

Zakaz postoju

motorowerów

Zakaz postoju

w dni nieparzyste

w dni parzyste

Strefa ograniczonego postoju

Ryc. 35. Znaki drogowe zakazu, do których osoba niepełnosprawna ruchowo może się nie
stosować

ródło: Opracowanie własne.

Kartę parkingową należy umieścić za przednią szybą pojazdu w taki

sposób, aby umożliwić odczytanie danych policjantowi lub funkcjonariuszowi
innego uprawnionego organu.

Pytania kontrolne

Gdzie obowiązuje ustawa Prawo o ruchu drogowym?

Co to jest droga publiczna?

Co to jest droga niepubliczna?

Wymień kategorie dróg.

Jakie oznakowanie wskazuje na drogę krajową?

Jakie oznakowanie wskazuje na drogę wojewódzką?

Czy droga gruntowa jest drogą publiczną?

Czy droga o nawierzchni asfaltowej może być drogą niepubliczną?

Co to jest strefa zamieszkania?

10.

W jakich sytuacjach ustawa Prawo o ruchu drogowym obowiązuje również
poza drogami publicznymi?

11.

Czy droga wewnętrzna jest drogą niepubliczną?

12.

Jaki jest zakres obowiązywania ustawy Prawo o ruchu drogowym?

13.

Co to jest droga?

14.

Co to jest droga twarda?

15.

Co to jest droga dla rowerów?

16.

Co to jest jezdnia?

17.

Co to jest pas ruchu?

18.

Co to jest pobocze?

19.

Co to jest chodnik?

20.

Co to jest skrzyżowanie?

21.

Co to jest przejście dla pieszych?

22.

Co to jest obszar zabudowany?

23.

Co to jest strefa ruchu?

24.

Kto to jest uczestnik ruchu?

25.

Kto to jest pieszy?

26.

Co to jest kolumna pieszych?

27.

Kto to jest kierujący?

28.

Kto to jest kierowca?

29.

Co to jest szczególna ostrożność?

30.

Co to jest ustąpienie pierwszeństwa przejazdu?

31.

W jakich sytuacjach następuje wymuszenie pierwszeństwa przejazdu?

32.

Co to jest niedostateczna widoczność?

33.

Co to jest wymijanie?

34.

Co to jest omijanie?

35.

Co to jest wyprzedzanie?

36.

Co to jest zatrzymanie?

37.

Co to jest postój?

38.

Co to jest pojazd?

39.

Co to jest pojazd silnikowy?

40.

Co to jest pojazd samochodowy?

41.

Co to jest pojazd uprzywilejowany?

42.

Czy pojazd jadący w środku kolumny pojazdów uprzywilejowanych, nie
wysyłający niebieskich sygnałów świetlnych i sygnałów dźwiękowych, jest
pojazdem uprzywilejowanym?

43.

Co to jest samochód osobowy?

44.

Co to jest autobus?

45.

Co to jest samochód ciężarowy?

46.

Co to jest motocykl?

47.

Co to jest motorower?

48.

Co to jest rower?

49.

Co to jest zespół pojazdów?

50.

Co to jest masa własna?

51.

Co to jest dopuszczalna ładowność?

52.

Co to jest dopuszczalna masa całkowita?

53.

Co to jest rzeczywista masa całkowita?

54.

Na czym polega zasada ostrożności?

55.

Czy każdy uczestnik ruchu jest zobowiązany zachować szczególną ostroż-
ność?

56.

Na czym polega zasada ograniczonego zaufania?

57.

Jaka jest hierarchia ważności znaków i sygnałów drogowych?

58.

Jakie osoby mogą ubiegać się o wydanie karty parkingowej?

59.

Do jakich znaków zakazu mogą niestosować się osoby posiadające kartę
parkingową?

60.

Gdzie należy umieszczać kartę parkingową podczas postoju pojazdu
w miejscu, gdzie wjazd lub postój jest zabroniony?

Wykaz fotografii

Fot. 1. Droga jednojezdniowa z chodnikami ................................................ 11
Fot. 2. Droga dwujezdniowa z pasem rozdzielającym ................................. 11
Fot. 3. Jezdnia z poboczem asfaltowym ....................................................... 11
Fot. 4. Jezdnia i droga dla rowerów .............................................................. 11
Fot. 5. Droga z jezdnią bez poboczy ............................................................. 11
Fot. 6. Jezdnia i utwardzone pobocza ........................................................... 11
Fot. 7. Droga z torowiskiem tramwajowym wbudowanym w jezdnię .......... 12
Fot. 8. Droga z torowiskiem tramwajowym wyodrębnionym z jezdni ....... 12
Fot. 9. Droga dla rowerów wydzielona z jezdni ........................................... 15
Fot. 10. Droga dla rowerów samoistna ........................................................... 15
Fot. 11. Przejście dla pieszych ........................................................................ 19
Fot. 12. Zespół pojazdów złożony z samochodu ciężarowego i przyczepy ... 30
Fot. 13. Zespół pojazdów złożony z ciągnika siodłowego i naczepy ............. 30

Wykaz rycin

Ryc. 1. Znak z numerem drogi krajowej ........................................................ 8
Ryc. 2. Znak z numerem drogi wojewódzkiej ............................................... 8
Ryc. 3. i 4. Znaki drogowe „Strefa zamieszkania” i „Koniec strefy

zamieszkania” .................................................................................... 9

Ryc. 5. i 6. Znaki drogowe „Strefa ruchu” i „Koniec strefy ruchu” ................ 9
Ryc. 7. i 8. Znaki drogowe „Droga wewnętrzna” i „Koniec drogi

wewnętrznej” ..................................................................................... 10

Ryc. 9. Miejsce obowiązywania ustawy Prawo o ruchu drogowym ............. 11
Ryc. 10. i 11. Znaki drogowe nakazu „Droga dla rowerów” i „Koniec drogi

dla rowerów” ..................................................................................... 15

Ryc. 12. Droga z wyznaczonymi pasami ruchu ............................................... 16
Ryc. 13. Droga bez wyznaczonych pasów ruchu ............................................ 16
Ryc. 14. Skrzyżowanie ..................................................................................... 17
Ryc. 15. Skrzyżowanie z drogą dwujezdniową ............................................... 17
Ryc. 16. Przecięcie się drogi z drogami dojazdowymi do obiektów

przydrożnych – skrzyżowania nie ma ............................................... 18

Ryc. 17. Przecięcie się drogi z drogą dojazdową do obiektu przydrożnego

oraz z drogą wojewódzką – skrzyżowanie jest .................................. 18

Ryc. 18 Znaki ostrzegawcze o skrzyżowaniach ............................................. 18
Ryc. 19 i 20. Znaki drogowe „Obszar zabudowany” i „Koniec obszaru

zabudowanego” .................................................................................. 19

Ryc. 21. i 22. Niedostateczna widoczność ....................................................... 23
Ryc. 23. Wymijanie .......................................................................................... 24
Ryc. 24. Omijanie ............................................................................................. 25
Ryc. 25. Wyprzedzanie .................................................................................... 25
Ryc. 26. Schemat definicji zatrzymania pojazdu ............................................. 26
Ryc. 27. Kolumna pojazdów uprzywilejowanych ........................................... 28
Ryc. 28. Rodzaje pojazdów .............................................................................. 29
Ryc. 29. Masa własna pojazdu ......................................................................... 31
Ryc. 30. Dopuszczalna ładowność pojazdu ..................................................... 31
Ryc. 31. Dopuszczalna masa całkowita pojazdu ............................................. 32
Ryc. 32. Hierarchia ważności znaków i sygnałów drogowych ....................... 36
Ryc. 33. i 34. Wzór karty parkingowej (format A-5) – awers i rewers .......... 36
Ryc. 35. Znaki drogowe zakazu, do których osoba niepełnosprawna ruchowo

może się nie stosować ........................................................................ 37

Bibliografia

Ustawa z dnia 21 marca 1985 r. o drogach publicznych (tekst jednolity: Dz.U.
z 2007 r. Nr 19, poz. 115 z późn. zm.).
Ustawa z dnia 20 czerwca 1997 r. Prawo o ruchu drogowym (tekst jednolity:
Dz.U. z 2005 r. Nr 108, poz. 908 z późn. zm.).

Rozporządzenie Ministrów Infrastruktury oraz Spraw Wewnętrznych i Admini-
stracji z dnia 31 lipca 2002 r. w sprawie znaków i sygnałów drogowych (Dz.U.
Nr 170, poz. 1393 z późn. zm.).