2013-10-31

1

Prawa i obowiązki

małżonków

dr Marcin Śliwka

Małżeństwo

Stosunki osobiste

Stosunki majątkowe

Związane z ustrojem

małżeńskim (np.

wspólność/rozdzielność

majątkowa)

art.31-54 k.r.o. (wykład)

Niezwiązane z ustrojem

małżeńskim

art. 23-30 k.r.o.

(ćwiczenia)

dr Marcin Śliwka

Ogólna charakterystyka praw i

obowiązków małżeńskich

Prawo podmiotowe (część ogólna

prawa cywilnego)

Krzyżowanie się wartości

prawnych/moralnych/etycznych

Duże znaczenie klauzul

generalnych – zasady współżycia

społecznego

Prawa o charakterze wzajemnym

Nie obowiązuje zasada

ekwiwalentności świadczeń!

(488.2 k.c.)

Utrudniona lub

niemożliwa egzekucja

obowiązków

osobistych

Ocena zachowania

małżonka

Wina małżonka

Znaczenie przy

rozwodzie

Orzeczenie o winie

Zakres obowiązku

alimentacyjnego

dr Marcin Śliwka

Prawa i obowiązki

małżeńskie

niemajątkowe

Np. obowiązek

dbałości o drugiego

małżonka (elementy
majątkowe i starania

osobiste)

elementy majątkowe

splecione z

majątkowymi i vice

versa

majątkowe

dr Marcin Śliwka

Zasada równości

(egalitaryzmu)

małżonków

Art. 23 k.r.o.

Małżonkowie mają

równe prawa i

obowiązki w

małżeństwie.

Nie musi oznaczać

wykonywania

identycznych funkcji w

małżeństwie

Tradycyjne modele

rodziny jak i związki

nowoczesne

Zrównanie pracy domowej z zawodową – art. 27

k.r.o. oraz 43 § 3 k.r.o.

dr Marcin Śliwka

2013-10-31

2

Art. 24. Małżonkowie rozstrzygają wspólnie o istotnych

sprawach rodziny; w braku porozumienia każdy z nich

może zwrócić się o rozstrzygnięcie do sądu.

Przepis dotyczy zarówno spraw

majątkowych jak i niemajątkowych

Decyzje dotyczące

wszystkich

członków rodziny

Decyzje dotyczące

jednego członka

rodziny, co rzutuje

na pozostałych

Rozwinięcie

zasady

równości

Wzorzec

obiektywny –

typowej

przeciętnej rodziny

dr Marcin Śliwka

Może dotyczyć spraw majątkowych i

niemajątkowych

Zakres ograniczają przepisy

szczególne

39-40 – zarząd majątkiem wspólnym

97 – istotne sprawy dotyczące

dziecka

Nie nadają się do przymusowego

wykonania

Małżonek, który nie

podporządkował się rozstrzygnięciu

sądu traktowany jako niewykonujący

swoich obowiązków

Orzeczenie sądu

wydane na

podstawie art. 24

dr Marcin Śliwka

3. Możliwość wspólnego nazwiska

2. Równe prawa w zakresie wyboru nazwiska

1. Dobro osobiste każdego z małżonków

Art. 25. § 1 O nazwisku, które każdy z małżonków będzie nosił po zawarciu małżeństwa, decyduje jego oświadczenie złożone

przed kierownikiem urzędu stanu cywilnego. Oświadczenie może być złożone bezpośrednio po zawarciu małżeństwa albo przed

sporządzeniem przez kierownika urzędu stanu cywilnego zaświadczenia stwierdzającego brak okoliczności wyłączających zawarcie

małżeństwa.

Nazwiska małżonków

§ 2. Małżonkowie mogą nosić wspólne nazwisko będące dotychczasowym nazwiskiem jednego z nich. Każdy z
małżonków może również zachować swoje dotychczasowe nazwisko albo połączyć z nim dotychczasowe
nazwisko drugiego małżonka. Nazwisko utworzone w wyniku połączenia nie może składać się z więcej niż
dwóch członów.

Zrównanie uprawnień kobiety i mężczyzny

Decyzje każdego z małżonków są niezależne od siebie

Wykluczona zamiana nazwisk

Możliwa zamiana kolejności nazwisk – połączenie a nie dołączenie

§ 3 W razie niezłożenia oświadczenia w sprawie nazwiska, każdy z małżonków zachowuje swoje dotychczasowe
nazwisko.

Prawa i obowiązki osobiste

Bardzo lakoniczne ujęcie

Zabieg celowy

Art. 23 zd. 2 Są obowiązani do

wspólnego pożycia, do

wzajemnej pomocy i wierności

oraz do współdziałania dla

dobra rodziny, którą przez swój

związek założyli.

dr Marcin Śliwka

Współdziałanie

dla dobra rodziny

Wierność

Wzajemna

pomoc

Wspólne pożycie

dr Marcin Śliwka

2013-10-31

3

Obowiązek

wspólnego pożycia

Więź duchowa

Więź psychiczna

Lojalność

Więź fizyczna

Fizyczne współżycie

– uwaga na wiek,

chorobę,

zamieszkanie itp

Więź gospodarcza

Prowadzenie

gospodarstwa

domowego

Więź rodzicielska
(kwestionowana)

dr Marcin Śliwka

Obowiązek współdziałania dla

dobra rodziny

Starania osobiste

Starania majątkowe

– obowiązek

alimentacyjny – art.

27 k.r.o.

dr Marcin Śliwka

Prawa i

obowiązki

majątkowe

niezależne od

ustroju (reżim
podstawowy)

Art. 27

zaspokajanie

potrzeb rodziny

Art. 28

egzekwowanie

obowiązku

alimentacyjnego

Art. 28

1 k

orzystanie z

mieszkania i

przedmiotów

Art. 29

reprezentacja

Art. 30

Odpowiedzialność

solidarna

dr Marcin Śliwka

Przyczynianie się do zaspokajania potrzeb rodziny

Art.

27

Art.

28

Art. 27 Podstawa prawna obowiązku alimentacyjnego
między małżonkami lub obowiązku podobnego do
alimentacyjnego

Art. 28 Jeżeli jeden z małżonków pozostających we
wspólnym pożyciu nie spełnia ciążącego na nim
obowiązku przyczyniania się do zaspokajania potrzeb
rodziny, sąd może nakazać, ażeby wynagrodzenie za
pracę albo inne należności przypadające temu
małżonkowi były w całości lub w części wypłacane do
rąk drugiego małżonka.

art. 28

1

Jeżeli prawo do mieszkania przysługuje jednemu małżonkowi, drugi małżonek jest

uprawniony do korzystania z tego mieszkania w celu zaspokojenia potrzeb rodziny. Przepis ten
stosuje się odpowiednio do przedmiotów urządzenia domowego.

Dodany w 2004 r. Rekomendacja nr R(81) 15 w sprawie praw małżonków do zajmowania mieszkania
rodzinnego oraz korzystania z przedmiotów gospodarstwa domowego

Wcześniej ten obowiązek wynikał z art. 23 i 27 (tym samym ograniczał obowiązki alimentacyjne)

Obecnie małżonek uzyskuje dwa niezależne uprawnienia tj.: 1. do alimentacji 2. do korzystania z
mieszkania i urządzeń

Należy przyjąć, że uprawnienie "drugiego" małżonka do korzystania z mieszkania dotyczy tylko tego
lokalu, w którym faktycznie mieszka on razem z pierwszym, małżonkiem mającym prawo do
mieszkania

własność

spółdzielcze prawo

do lokalu

najem nie objęty

wspólnością

inne prawa do

lokalu przypadające

wyłącznie jednemu

małżonkowi

dr Marcin Śliwka

2013-10-31

4

Przez wiele lat kwestia ta nie była uregulowana ustawowo, przyjmowano jednak,
że zawarcie związku małżeńskiego prowadzi do powstania stosunków rodzinno-
prawnych, z których wynika także uprawnienie do zamieszkiwania w lokalu
należącym do współmałżonka. W obecnym stanie prawnym kwestia ta nie budzi
już żadnych wątpliwości;

ustawą

z dnia 16 czerwca 2004 r. o zmianie ustawy -

Kodeks rodzinny i opiekuńczy oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 162, poz.
1691) wprowadzony został

art. 28

1

k.r.o. Ze zdania pierwszego tego przepisu

wynika, że jeżeli prawo do mieszkania przysługuje jednemu małżonkowi, drugi
małżonek jest uprawniony do korzystania z tego mieszkania w celu zaspokojenia
potrzeb rodziny. Nabycie takiego prawa przez współmałżonka nie zostało przy tym
uzależnione od nieprzysługiwania prawa do innego lokalu mieszkalnego.

Małżonek, którego prawo do korzystania z mieszkania wynika z art. 28

1

zdanie

pierwsze k.r.o., jest lokatorem w rozumieniu art. 2 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 21
czerwca 2001 r. o ochronie praw lokatorów, mieszkaniowym zasobie gminy i
zmianami kodeksu cywilnego (jedn. tekst: Dz. U. z 2005 r. Nr 31, poz. 266 ze zm.).

Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 21 marca 2006 r. V CSK 185/05 OSNC 2006/12/208,
Biul.SN 2006/6/8, M.Prawn. 2007/7/370

Wygaśnięcie uprawnień do mieszkania i przedmiotów

Ustanie lub

unieważnienie

małżeństwa

Wyjątek to ustanie wskutek śmierci zobowiązanego małżonka

Art. 923. § 1. Małżonek i

inne osoby bliskie

spadkodawcy, które

mieszkały z nim do dnia jego

śmierci, są uprawnione do
korzystania w ciągu trzech

miesięcy od otwarcia
spadku z mieszkania i

urządzenia domowego w

zakresie dotychczasowym.

Rozrządzenie spadkodawcy

wyłączające lub

ograniczające to

uprawnienie jest nieważne.

Art. 939. § 1 Małżonek

dziedziczący z ustawy w

zbiegu z innymi

spadkobiercami, wyjąwszy

zstępnych spadkodawcy,

którzy mieszkali z nim razem

w chwili jego śmierci, może

żądać ze spadku ponad swój

udział spadkowy

przedmiotów urządzenia

domowego, z których za

życia spadkodawcy korzystał

wspólnie z nim lub

wyłącznie sam.

Uprawnienia
gasną wraz z
orzeczeniem

separacji ale

uwaga na art. 58

§ 2 w zw. Z art.

61

4

§ 3k.r.o.

ROZDZIELNOŚĆ MAJĄTKOWA – przymusowa łączność wspólności najmu

Jeżeli między małżonkami istnieje rozdzielność majątkowa albo rozdzielność majątkowa z

wyrównaniem dorobków do wspólności najmu stosuje się odpowiednio

przepisy

o wspólności

ustawowej.

WSPÓLNOŚC USTAWOWA – prawo najmu składnikiem majątku wspólnego

Ustanie wspólności majątkowej w czasie trwania małżeństwa nie powoduje ustania wspólności najmu

lokalu mającego służyć zaspokojeniu potrzeb mieszkaniowych rodziny. Sąd, stosując

odpowiednio

przepisy

o ustanowieniu w wyroku rozdzielności majątkowej, może z ważnych powodów

na żądanie jednego z małżonków znieść wspólność najmu lokalu.

Małżonkowie są najemcami lokalu bez względu na istniejące między nimi stosunki majątkowe, jeżeli
nawiązanie stosunku najmu lokalu mającego służyć zaspokojeniu potrzeb mieszkaniowych założonej

przez nich rodziny nastąpiło w czasie trwania małżeństwa.

Najem

Wzajemna reprezentacja małżonków

Art. 29 k.r.o. W razie przemijającej przeszkody,

która dotyczy jednego z małżonków

pozostających we wspólnym pożyciu, drugi

małżonek może za niego działać w sprawach
zwykłego zarządu, w szczególności może bez

pełnomocnictwa pobierać przypadające
należności, chyba że sprzeciwia się temu

małżonek, którego przeszkoda dotyczy.

Względem osób trzecich sprzeciw jest

skuteczny, jeżeli był im wiadomy.

Każdy ustrój majątkowy

Przedstawicielstwo ustawowe

Dotyczy zarządu majątkiem osobistym

Majątkiem wspólnym każde może zarządzać

samodzielnie.

Zakres przedstawicielstwa obejmuje również

czynności faktyczne

dr Marcin Śliwka

Małżonkowie pozostają we

wspólnym pożyciu

Małżonek nie może działać

sam ze względu na

przemijającą przeszkodę

Sprawy zwykłego zarządu

(zwłaszcza przyjmowanie

należności oraz

korespondencji)

Umocowanie traci moc w
razie sprzeciwu małżonka

Przesłanki

wzajemnej

reprezentacji

dr Marcin Śliwka

dr Marcin Śliwka

Art. 30. § 1. Oboje

małżonkowie są

odpowiedzialni

solidarnie za

zobowiązania zaciągnięte

przez jednego z nich w

sprawach wynikających z

zaspokajania zwykłych

potrzeb rodziny.

2013-10-31

5

dr Marcin Śliwka

Przepisy k.r.o. nie regulują sytuacji,
kiedy zobowiązanie zaciągnęli oboje
małżonkowie. Zastosowanie znajdą
przepisy k.c.

Oboje małżonkowie mogą zaciągnąć
razem zobowiązanie zastrzegając, iż
odpowiedzialność będzie solidarna
(art. 370 k.c.).

dr Marcin Śliwka

Odpowiedzialność solidarna po stronie

dłużników oznacza, że wierzyciel może żądać

całości lub części świadczenia od wszystkich

dłużników łącznie, od kilku z nich lub od każdego

z osobna, a zaspokojenie wierzyciela przez

któregokolwiek z dłużników zwalnia pozostałych

(

art. 366 § 1

k.c.)

Wierzyciel może zaspokoić się ze wszystkich

majątków małżonków, czyli w ustroju wspólności

majątkowej z majątku wspólnego, majątku

osobistego żony oraz majątku osobistego męża.

dr Marcin Śliwka

art.30 k.r.o.

Zobowiązanie

zaciąga jeden

z małżonków

Zwykłe

potrzeby

rodziny

dr Marcin Śliwka

OSN 22 września 1966 r., I CR 544/66, LEX nr 4578, SN

"Przez zobowiązania zaciągnięte w sprawach

wynikających z zaspokojenia zwykłych potrzeb rodziny

(

art. 30 § 1

k.r.o.) należy rozumieć tylko te

zobowiązania, które odnoszą się do normalnych,

codziennych potrzeb rodziny, wymagających

bezwzględnie zaspokojenia bez potrzeby

podejmowania przez małżonków specjalnych decyzji.

Wszelkie inne zobowiązania - zwłaszcza dotyczące

większych zakupów ratalnych, nie dające się

zakwalifikować pod pojęcie "zwykłych" potrzeb rodziny

- zaciągnięte przez jednego małżonka nie rodzą

odpowiedzialności solidarnej drugiego małżonka".

dr Marcin Śliwka

wyrok SN z dnia 21 września 1977 r., I CR
277/77, LEX nr 7997: "Za należności
czynszowe spółdzielni budownictwa
mieszkaniowego, zgodnie z dyspozycją

art.

30 § 1

k.r.o. są solidarnie odpowiedzialni

oboje małżonkowie, nawet - z majątku
odrębnego każdego z nich, a nie tylko ten
z małżonków, który jest członkiem
spółdzielni".

Należy przyjąć, że

art. 30

k.r.o. nie

obejmuje należności z tytułu zakupu
samochodu czy też nieruchomości.
Podobnie odpowiedzialność
solidarna nie dotyczy należności za
urlop wypoczynkowy.

dr Marcin Śliwka

opłacanie należności związanych z korzystaniem z mieszkania,

wydatki na naprawę urządzeń domowych,

zakup żywności,

ubrań,

środków czystości,

prasy,

książek,

biletów komunikacji miejskiej,

zabawek dla dzieci,

pomocy szkolnych,

opłacanie czesnego z tytułu nauki dziecka,

wydatki na leczenie członków rodziny

2013-10-31

6

dr Marcin Śliwka

Wyłącznie zobowiązania
umowne

• Brak zastosowania do

odpowiedzialności deliktowej
(wyrok SA w Warszawie z
dnia 20 stycznia 1998 r., I ACa
1024/97, LEX nr 34843)

• SN zajął w wyroku z dnia 5

sierpnia 2005 r., II CK 9/05,
niepubl.: "Nie można
utożsamiać zaciągania
zobowiązań, których
konieczność wynikała z
prowadzonej działalności
gospodarczej z
zobowiązaniami zaciąganymi
w zwykłych sprawach
rodziny".

dr Marcin Śliwka

Przepisy art. 30 k.r.o. mają
charakter bezwzględnie
obowiązujący (ius cogens), co oznacza,
że nie mogą zostać wyłączone w
drodze umowy małżonków (por.
uchwała SN z dnia 11 października
1995 r., III CZP 137/95, LEX nr 9255).

dr Marcin Śliwka

Z ważnych powodów sąd może
na żądanie jednego z małżonków
postanowić, że za powyższe
zobowiązania odpowiedzialny
jest tylko ten małżonek, który je
zaciągnął. Postanowienie to
może być uchylone w razie
zmiany okoliczności.

dr Marcin Śliwka

lekkomyślność, rozrzutność lub nieudolność

małżonka wykazywana przez niego przy

zaciąganiu powyższych zobowiązań, przy czym

decydujące znaczenie mają obiektywne skutki
działania małżonka, a nie to, jaki kierował nim

zamiar, późniejsze ubezwłasnowolnienie,

separacja faktyczna

dr Marcin Śliwka

Postanowienie sądu o
wyłączeniu solidarnej
odpowiedzialności
małżonków wywołuje skutki
pro futuro i nie narusza
skutków zobowiązań
zaciągniętych wcześniej

dr Marcin Śliwka

sąd w postępowaniu nieprocesowym (art. 565 § 3
k.p.c.)

Wniosek może złożyć każdy z małżonków

Sąd właściwy ze względu na miejsce zamieszkania
wnioskodawcy

2013-10-31

7

dr Marcin Śliwka

Względem osób trzecich

wyłączenie

odpowiedzialności

solidarnej jest skuteczne,

jeżeli było im wiadome.

dr Marcin Śliwka

Brak wiedzy osoby

trzeciej, powoduje,

że powyższe

postanowienie sądu

nie odnosi skutku

wobec tej osoby

• Scientia nocet
• Nie ma znaczenia

zła/dobra wiara

dr Marcin Śliwka

Zgodnie z art. 6 k.c., ciężar
udowodnienia wiedzy
osoby trzeciej spoczywa
na osobie, która powołuje
się na fakt wyłączenia
solidarnej
odpowiedzialności
małżonków

dr Marcin Śliwka

41§ 1

41§ 2

Konsekwencje

skutecznego

wyłączenia

odpowiedzialności

dr Marcin Śliwka

§ 1. Jeżeli małżonek zaciągnął zobowiązanie za zgodą

drugiego małżonka, wierzyciel może żądać zaspokojenia

także z majątku wspólnego małżonków.

§ 2. Jeżeli małżonek zaciągnął zobowiązanie bez zgody

drugiego małżonka albo zobowiązanie jednego z małżonków

nie wynika z czynności prawnej, wierzyciel może żądać

zaspokojenia z majątku osobistego dłużnika, z

wynagrodzenia za pracę lub z dochodów uzyskanych przez

dłużnika z innej działalności zarobkowej, jak również z

korzyści uzyskanych z jego praw, o których mowa w art. 33

pkt 9, a jeżeli wierzytelność powstała w związku z

prowadzeniem przedsiębiorstwa, także z przedmiotów

majątkowych wchodzących w skład przedsiębiorstwa.

dr Marcin Śliwka

Orzecznictwo

2013-10-31

8

dr Marcin Śliwka

Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 30 sierpnia 2011
r., II GSK 781/10

LEX nr 1068864

W kwestii, czy działanie przez małżonka w ramach umocowania z art. 29 k.r.i.o.
jest jego uprawnieniem, czy też obowiązkiem, należy przychylić się do poglądu, że
to ustawowe umocowanie do działania przez współmałżonka ma charakter
uprawnienia. Wolą ustawodawcy było ustanowienie jedynie możliwości działania
za współmałżonka, a nie obowiązku takiego działania.

dr Marcin Śliwka

Postanowienie Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu z dnia 26 stycznia 2012 r. I
ACz 105/12

Przepis art. 29 k.r.o. reguluje działanie przez współmałżonka w sprawach
zwykłego zarządu w razie przemijającej przeszkody, nie stanowi jednak
podstawy do traktowania strony jako pełnomocnika procesowego jej
współmałżonka w sytuacji, gdy pełnomocnictwo takie nie zostało jej wyraźnie
udzielone.

LEX nr 1109529

dr Marcin Śliwka

Uchwała Sądu Najwyższego z dnia 13 lipca 2011 r. III CZP 39/11 OSNC 2012/3/33,
www.sn.pl, Biul.SN 2011/7/10

Z chwilą uprawomocnienia się wyroku orzekającego rozwód obowiązek małżonków
przyczyniania się do zaspokajania potrzeb rodziny (art. 27 k.r.o.) wygasa.

Pomiędzy obowiązkiem ustanowionym w art. 27 k.r.o. a obowiązkiem alimentacyjnym
(art. 128 i nast. oraz art. 60 k.r.o.) istnieje pewne podobieństwo, jednak o tożsamości tych
obowiązków nie może być mowy; można mówić co najwyżej o "alimentacyjnym
charakterze" obowiązku przyczyniania się do zaspokajania potrzeb rodziny, konstatacja ta
nie upoważnia jednak do formułowania tezy, że między małżonkami - w czasie trwania
małżeństwa - istnieje obowiązek alimentacyjny sensu stricto.

dr Marcin Śliwka

Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 6 lutego 2002 r. V CKN 741/00 LEX nr
424457

Oceniając postępowanie powoda w aspekcie obowiązków małżeńskich,
wynikających z

art. 23

k.r.o., Sąd Apelacyjny podkreślił naruszenie przez

niego zasady wierności, wskazując je jako przyczynę rozkładu pożycia
małżeńskiego stron. Skarżący jednakże trafnie zarzucił, że z punktu
widzenia trwałości małżeństwa równie szkodliwe może okazać się
naruszenie innych obowiązków małżeńskich określonych w przytoczonym
przepisie. Wskazując na obowiązek wspólnego pożycia małżonków,
słusznie zwrócono uwagę w kasacji na potrzebę poddania wnikliwej
ocenie więzi duchowej między małżonkami jako jednego z elementów
obowiązku wspólnego pożycia. Przyjmuje się, że wspólnota duchowa
polega na wzajemnym pozytywnym stosunku uczuciowym małżonków,
szacunku, zaufaniu, szczerości, lojalności, wyrozumiałości, na
respektowaniu osobistych cech małżonka, uwzględnianiu jego osobistych
potrzeb oraz gotowości do ustępstw oraz kompromisów

dr Marcin Śliwka

Postanowienie Naczelnego Sądu Administracyjnego w
Warszawie z dnia 12 kwietnia 2010 r. I FZ 50/10

Wobec obowiązku wzajemnej pomocy małżonków przy
podziale ról i obowiązków w rodzinie, w którym skarżący nie
zarobkuje z uwagi na opiekę nad dziećmi, naturalną rzeczą
jest pomoc finansowa współmałżonka, a wprowadzenie
rozdzielności majątkowej nie niweczy tego obowiązku.

LEX nr 619705

dr Marcin Śliwka

Wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Łodzi z dnia 28 października 2010 r. II SA/Łd
1000/10

Obowiązek opieki nad członkiem rodziny, jakim jest małżonek, nie może być wywodzony tylko i
wyłącznie z obowiązku alimentacyjnego, przewidzianego w normach k.r.o., a w szczególności z art.
128 k.r.o., który stanowi, że obowiązek dostarczania środków utrzymania, a w miarę potrzeby także
środków wychowania (obowiązek alimentacyjny) obciąża krewnych w linii prostej oraz rodzeństwo.
Rzeczony obowiązek wynika także z regulacji art. 23 i 27 k.r.o., które to przepisy stanowią, że
małżonkowie są zobowiązani do współdziałania dla dobra rodziny oraz zaspokajania potrzeb
rodziny, którą przez swój związek założyli oraz, co istotne, do wzajemnej pomocy, pod pojęciem
której należy rozumieć także pomoc w przypadku choroby. O ile faktem jest, że ustawodawca nie
posłużył się dla regulacji wzajemnych obowiązków między małżonkami expressis verbis pojęciem
obowiązku alimentacyjnego, to przepisy dotyczące obowiązku alimentacyjnego należy stosować
bądź wprost, bądź w drodze analogii także w przypadku rozważania wzajemnych obowiązków
między małżonkami, w tym do obowiązku opieki na chorym, niepełnosprawnym małżonkiem.

LEX nr 755666

2013-10-31

9

dr Marcin Śliwka

Postanowienie Naczelnego Sądu Administracyjnego w
Warszawie z dnia 15 marca 2012 r. I OZ 150/12

Małżonkowie mają obowiązek - wynikający z art. 23 k.r.o. -
wzajemnej pomocy w ponoszeniu kosztów sądowych, a
obowiązek ten istnieje niezależnie od łączącego małżonków
ustroju majątkowego, bowiem pozostawanie wnioskodawcy
we wspólnym gospodarstwie domowym ze współmałżonkiem
usprawiedliwia ocenę możliwości płatniczych w odniesieniu
do sytuacji majątkowej całej rodziny.

LEX nr 1136745

dr Marcin Śliwka

Ustroje

majątkowe
małżeńskie

dr Marcin Śliwka

Stosunki majątkowe

między małżonkami

Wynikające z:

praw i obowiązków

małżeńskich

Art. 27-30 k.r.o.

Reżim podstawowy

wzajemnej sytuacji

majątków obojga

małżonków

Problematyka

ustrojów

majątkowych

dr Marcin Śliwka

Rodzaje ustrojów

Ustawowy ustrój

majątkowy

Ustrój umowny

Rozszerzenie

wspólności

Ograniczenie

wspólności

Wyłączenie
wspólności

Ustrój przymusowy

Zniesienie wspólności

przez sąd (art. 52)

Ubezwłasnowolnienie

małżonka/ogłoszenie

upadłości (art. 53)

Separacja małżonków

dr Marcin Śliwka

Zasada powszechności

ustroju

•Nie ma małżeństwa

bez ustroju
majątkowego

Zasada swobody

wyboru ustroju

•Wola małżonków

Zasada jednolitości

ustroju

•1 małżeństwo = 1

ustrój

Zasada powszechności

ustroju podstawowego

•Bez względu na

wybrany ustrój
majątkowy

dr Marcin Śliwka

Powstanie ustroju

ustawowego

Z chwilą zawarcia

małżeństwa (art. 31)

W razie rozwiązania intercyzy (art.

47)

Uchylenie

ubezwłasnowolnienia/umorzenia,

ukończenia lub uchylenia

postępowania upadłościowego

(art. 53)

W czasie

trwania

Uchylenie separacji (art. 54 § 2) –

uwaga na zgodny wniosek

małżonków

2013-10-31

10

dr Marcin Śliwka

Art. 47. § 1. Małżonkowie mogą przez
umowę zawartą w formie aktu
notarialnego wspólność ustawową
rozszerzyć lub ograniczyć albo ustanowić
rozdzielność majątkową lub rozdzielność
majątkową z wyrównaniem dorobków
(umowa majątkowa). Umowa taka może
poprzedzać zawarcie małżeństwa.

§ 2. Umowa majątkowa małżeńska może
być zmieniona albo rozwiązana. W razie jej
rozwiązania w czasie trwania małżeństwa,
powstaje między małżonkami wspólność
ustawowa, chyba że strony postanowiły
inaczej.

dr Marcin Śliwka

Umowa małżeńska zawarta
po orzeczeniu rozdzielności

przymusowej

Art. 52. § 1. Z ważnych

powodów każdy z

małżonków może żądać
ustanowienia przez sąd

rozdzielności majątkowej.

§ 1a. Ustanowienia przez

sąd rozdzielności

majątkowej może żądać

także wierzyciel jednego z

małżonków, jeżeli

uprawdopodobni, że

zaspokojenie

wierzytelności

stwierdzonej tytułem

wykonawczym wymaga

dokonania podziału
majątku wspólnego

małżonków.

Art. 52 § 3. Ustanowienie

rozdzielności majątkowej

przez sąd na żądanie

jednego z małżonków nie

wyłącza zawarcia przez

małżonków umowy

majątkowej małżeńskiej.

Jeżeli rozdzielność

majątkowa została

ustanowiona na żądanie

wierzyciela, małżonkowie

mogą zawrzeć umowę

majątkową małżeńską po

dokonaniu podziału

majątku wspólnego lub po

uzyskaniu przez wierzyciela

zabezpieczenia, albo

zaspokojenia

wierzytelności, lub po

upływie trzech lat od

ustanowienia rozdzielności.

dr Marcin Śliwka

Przesłanką dla rozdzielności jest każde ubezwłasnowolnienie

Ubezwłasnowolnienie

całkowite

Unieważnienie z mocą

wsteczną

Art. 21 k.r.o. (jednak

rozdzielność)

Gdy małżeństwo zostaje zawarte przez osoby ubezwłasnowolnione

11 k.r.o.

Ubezwłasnowolnienie całkowite przeszkodą

małżeńską

Gdy małżeństwo zawiera osoba wobec której ogłoszono upadłość

Ustrój ustawowy nie powstanie

W razie zawarcia intercyzy

dr Marcin Śliwka

dr Marcin Śliwka

Wspólność łączna

Współwłasność

Wspiera stosunek podstawowy

Ma charakter samoistny, bywa
przypadkowa

Trudna do zniesienia

Ułatwione zniesienie

Brak udziału

Udział wyznaczony ułamkiem

Po zakończeniu stosunku podstawowego
przekształcenie we współwłasność w
częściach ułamkowych

W trakcie trwania niemożliwe
rozporządzanie przyszłymi udziałami

dr Marcin Śliwka

2013-10-31

11

dr Marcin Śliwka

dr Marcin Śliwka

dr Marcin Śliwka

Pojęcie

przedmiotu

Nie chodzi o

fizyczne

przedmioty

Chodzi o prawa

majątkowe do

tych przedmiotów

Prawo własności i

inne prawa
majątkowe

Stany faktyczne

chronione przez

normę prawną

dr Marcin Śliwka

§ 2. Do majątku wspólnego należą w szczególności:

1) pobrane wynagrodzenie za pracę i dochody z innej działalności
zarobkowej każdego z małżonków;

2) dochody z majątku wspólnego, jak również z majątku osobistego
każdego z małżonków;

3) środki zgromadzone na rachunku otwartego lub pracowniczego
funduszu emerytalnego każdego z małżonków;

4) kwoty składek zewidencjonowanych na subkoncie, o którym mowa
w

art. 40a

ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń

społecznych (Dz. U. z 2009 r. Nr 205, poz. 1585, z późn. zm.

1)

).

dr Marcin Śliwka

Odpłatne nabycie do majątku wspólnego
nieruchomości, użytkowania wieczystego
prawa rzeczowego którego przedmiotem

jest budynek lokal, gospodarstwa

rolnego, przedsiębiorstwa

• Wymagana zgoda drugiego małżonka
• Ważność umowy dokonanej bez zgody

wymaga potwierdzenia

dr Marcin Śliwka

Dla losów nabywanego

przedmiotu nie ma

znaczenia brak

wspólnego pożycia

Uwaga na separację

faktyczną jako

przesłankę ustanowienia

rozdzielności

majątkowej

2013-10-31

12

dr Marcin Śliwka

Pozostawanie konkubenta w związku
małżeńskim nie wyklucza możliwości

nabycia przez konkubentów rzeczy na

współwłasność, jednakże przy

zachowaniu wymagań, jakie przepisy

prawa cywilnego o zobowiązaniach i o

przeniesieniu własności (art. 155 kc)

stawiają uczestnikom obrotu prawnego.

W szczególności podejmowane przez

konkubentów czynności prawne nie

powinny naruszać dobra rodziny

założonej przez konkubenta.

Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia

14 września 1995 r. I CRN 143/95 LEX nr

50552

dr Marcin Śliwka

Uchwała Sądu Najwyższego z dnia 27
czerwca 1996 r. III CZP 70/96

W sytuacji, gdy podczas trwania wspólności
ustawowej jedno z małżonków nabędzie
przedmioty majątkowe wspólnie z
konkubentem, przedmioty takie mogą
stanowić współwłasność konkubenta i
małżonków; tych ostatnich na zasadzie
wspólności ustawowej. OSNC 1996/11/145

dr Marcin Śliwka

Do majątku osobistego każdego z
małżonków należą: (art. 33 k.r.o.)

dr Marcin Śliwka

przedmioty majątkowe nabyte przed
powstaniem wspólności ustawowej

dr Marcin Śliwka

przedmioty majątkowe nabyte przez dziedziczenie, zapis lub darowiznę, chyba że
spadkodawca lub darczyńca inaczej postanowił

Przedmioty zwykłego urządzenia domowego służące do użytku obojga małżonków
są objęte wspólnością ustawową także w wypadku, gdy zostały nabyte przez
dziedziczenie, zapis lub darowiznę, chyba że spadkodawca lub darczyńca inaczej
postanowił.

Przyjęcie darowizny do majątku wspólnego nie wymaga zgody drugiego z
małżonków (art. 36 § 2 k.r.o.)

dr Marcin Śliwka

prawa majątkowe

wynikające ze

wspólności łącznej

podlegającej

odrębnym przepisom

wspólność oparta na

stosunku spółki

cywilnej

prawa wchodzą w

skład majątków

osobistych

stosuje się art. 45

k.r.o.

2013-10-31

13

dr Marcin Śliwka

przedmioty majątkowe służące wyłącznie do zaspokajania osobistych potrzeb jednego z

małżonków

• Bez względu na majątek z którego zostały nabyte

dr Marcin Śliwka

prawa

niezbywalne,

które mogą

przysługiwać

tylko jednej

osobie

Prawo do

wynagrodzenia

Prawo do

alimentów

Prawo do

mieszkania

związane z

zatrudnieniem

Służebności

osobiste

dr Marcin Śliwka

przedmioty uzyskane

z tytułu

odszkodowania za

uszkodzenie ciała lub

wywołanie rozstroju

zdrowia albo z tytułu

zadośćuczynienia za

doznaną krzywdę

dr Marcin Śliwka

nie dotyczy to jednak renty należnej

poszkodowanemu małżonkowi z powodu

całkowitej lub częściowej utraty zdolności do

pracy zarobkowej albo z powodu zwiększenia

się jego potrzeb lub zmniejszenia widoków

powodzenia na przyszłość

dr Marcin Śliwka

Wierzytelności

(wymagalne i

niewymagalne) z

tytułu

wynagrodzenia za

pracę lub z tytułu
innej działalności

zarobkowej

jednego z

małżonków

dr Marcin Śliwka

Wykluczone nagrody pracownicze

Konkursy wiedzy itp

Zawody sportowe

Literackie

Sportowe

Twórcze

przedmioty majątkowe uzyskane z tytułu nagrody za osobiste osiągnięcia jednego z małżonków

2013-10-31

14

dr Marcin Śliwka

Wszelkie prawa twórcy

Majątkowe

Prawa autorskie i

pokrewne

Prawa własności

przemysłowej

Dochody z korzystania i

rozporządzania

prawami twórcy stają

się składnikami majątku

wspólnego

dr Marcin Śliwka

Uchwała Sądu Najwyższego 7 sędziów z dnia 10 kwietnia
1991 r. III CZP 76/90

W czasie trwania ustawowej wspólności majątkowej
dopuszczalne jest rozporządzenie przez małżonka
przedmiotem wchodzącym w skład majątku wspólnego
na rzecz majątku odrębnego drugiego małżonka.

OSNC 1991/10-12/117

dr Marcin Śliwka

Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 10 kwietnia 2013 r. IV CSK 521/12

O zaliczeniu nabywanego przedmiotu do majątku wspólnego lub odrębnego
powinno decydować porównanie wielkości środków użytych z każdego z tych
majątków. W konsekwencji, nabyty przedmiot należy zaliczyć do tego z
majątków, z którego pochodzi podstawowa część środków. Jeżeli środki z
drugiego majątku są nieznaczne, stanowią nakład rozliczany zgodnie z art. 45
k.r.o., jeżeli natomiast wskazane kryterium nie może znaleźć zastosowania ze
względu na brak daleko idącej różnicy między zaangażowanymi środkami, to -
w braku odmiennej woli małżonków - nabyty przedmiot wchodzi do każdego z
majątków w częściach ułamkowych proporcjonalnych do wysokości
zaangażowanych środków.

LEX nr 1331353

dr Marcin Śliwka

Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 15 lutego 2012 r. I CSK
284/11

1. Odwołanie darowizny nieruchomości nie stwarza skutków
rzeczowych, a więc przejścia własności ex lege na darczyńcę, lecz
kreuje obowiązek obdarowanego do przeniesienia własności
nieruchomości z powrotem na darczyńcę. Rozpatrując to na tle
wspólności majątkowej małżeńskiej, nie można zrealizować
obowiązku przeniesienia własności nieruchomości przez jednego z
obdarowanych małżonków, który okazał się rażąco niewdzięczny i
tylko wobec niego została odwołana darowizna, ponieważ
nieruchomość jest także własnością drugiego małżonka do
niepodzielnej ręki.

LEX nr 1129356

dr Marcin Śliwka

Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 11 marca 2011 r. II CSK 405/10

1. Przedmioty uzyskane przez małżonka w wyniku działu spadku, dokonanego w czasie trwania wspólności
ustawowej, należą do jego majątku odrębnego, bez względu na obciążenie małżonka dopłatą lub spłatą, chyba że
spadkodawca inaczej postanowił.

2. Użyte w art. 33 pkt 2 k.r.o. sformułowanie "przedmioty majątkowe nabyte przez dziedziczenie" interpretować
należy przy uwzględnieniu reguł wynikających ze spadkobrania.

3. Przepis art. 33 pkt 2 k.r.o. nie zawiera zastrzeżenia, że chodzi jedynie o przedmioty, które wartością odpowiadają
udziałowi, zwłaszcza że odnosi się również do sumy należnej w ramach roszczenia o zachowek, będącej swoistym
ekwiwalentem udziału w spadku. Nie ma podstaw do wniosku, że założeniem tego uregulowania było objęcie
przypadków bezpłatnego przysporzenia, skoro z nabyciem spadku może wiązać się konieczność uregulowania
ciążącego na nim długu, niezależnie od dopłat, czy spłat.

LEX nr 794576

dr Marcin Śliwka

Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 23 listopada 2012 r. I CSK 257/12

1. Nieruchomość nabyta w trakcie trwania wspólności ustawowej staje się składnikiem
majątku wspólnego małżonków także w sytuacji, w której jej posiadaczem samoistnym był
tylko jeden z małżonków i to zarówno wtedy, gdy okres jego posiadania prowadzącego do
zasiedzenia mieścił się w czasie trwania wspólności ustawowej, jak wówczas, gdy
przewidziany w art. 172 k.c. bieg terminu wymaganego do zasiedzenia rozpoczął się przed
powstaniem wspólności, ale zakończył w czasie jej trwania.

LEX nr 1293672

2013-10-31

15

dr Marcin Śliwka

Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 16
czerwca 2010 r. I CSK 455/09

Przedmiotem majątkowym nabytym w
czasie trwania małżeńskiej wspólności
majątkowej (art. 31 § 1 k.r.o.) może być
również posiadanie nieruchomości.

LEX nr 686080

dr Marcin Śliwka

Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 21 stycznia 2009 r. II CSK 446/08

LEX nr 488960

Akcje nabyte przez małżonka ze środków pochodzących z majątku
wspólnego wchodzą w skład tego majątku, a akcjonariuszem staje
się tylko małżonek uczestniczący w tej czynności.

OSNC-ZD 2010/1/7